Δημιουργώντας μια νέα γενιά αμόρφωτων;
Πρόσφατα λάβαμε στα Δημοτικά σχολεία από το Ινστιτούτο Παιδαγωγικών και Ερευνητικών Μελετών (ΙΠΕΜ – ΔΟΕ) ένα ερωτηματολόγιο για τα σχολικά εγχειρίδια, στο οποίο καλούμαστε να αναδείξουμε αδυναμίες και ελλείψεις. Προφανώς, η διάθεση για αξιολόγηση των σχολικών βιβλίων από το Ινστιτούτο δεν μας εφησυχάζει ούτε πρέπει να περιμένουμε πολλές ανατροπές με βάση το ερωτηματολόγιο. Άλλωστε, το κλίμα μεταξύ των δασκάλων είναι ποιος θα το ξεπετάξει πιο γρήγορα, ενώ σίγουρα θα χρειαστεί αρκετό καιρό να βγει κάποιο πόρισμα.
Όμως, άσχετα από το αποτέλεσμα που θα έχει αυτή η έρευνα του ΙΠΕΜ, θα συμφωνήσουμε στο εξής: Αυτή η καταγραφή είναι απαραίτητη, αφού, όσο περνάει ο καιρός, γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο πως το νέο πακέτο βιβλίων για το Δημοτικό έχει σοβαρές αδυναμίες, και καθόλου αθώες δεν τις θεωρούμε.
Εδώ να τολμήσουμε κάποια σχόλια
Ποιο είναι το κεντρικό νήμα που διαπερνάει το σύνολο των βιβλίων; Η γνώμη μας είναι ότι μπορεί να υπάρχουν αστοχίες, τυχαίες παραλείψεις και λάθη. Ωστόσο, αυτές είναι δευτερεύουσες και, με τον ίδιο τρόπο και αντίστοιχα επιχειρήματα, θα μπορούσε κάποιος να μιλήσει για φρέσκα βιβλία. Η αντίθεσή μας έγκειται, λοιπόν, σε κάτι περισσότερο από ατυχείς ή άστοχες επιλογές. Είναι ακριβώς στη δομική αντίληψη που διαπνέει τα βιβλία, αφού αυτή στοχεύει στη δημιουργία ενός εργαλείου απομόρφωσης των μαθητών.
Στοιχείο πρώτο: Η αποσπασματικότητα των βασικότερων αντικειμένων, της γλώσσας και των μαθηματικών. Παράδειγμα, τα κείμενα επιλέγονται με βάση το είδος που ανήκουν και όχι με βάση την ποιότητά τους. Έτσι, πολύ συχνά θα βρούμε στα βιβλία συνταγές μαγειρικής, ως ξεχωριστό κειμενικό είδος! Τα μαθηματικά γίνονται πραγματικά γρίφος, ειδικά στα βιβλία της Β’ και Ε’ τάξης, που τεμαχίζουν έννοιες και πράξεις.
Στοιχείο δεύτερο: Το γνωστό κατέβασμα της ύλης. Είναι φανερό τόσο στα μαθηματικά και τη γλώσσα όσο και στη φυσική/χημεία. Ταυτόχρονα, μπήκε η δεύτερη γλώσσα υποχρεωτικά και βαθμολογείται πλέον.
Στοιχείο τρίτο: Η λεγόμενη διαθεματικότητα και τα διάφορα projects μέσα από τη δημιουργία της ευέλικτης ζώνης συχνά απευθύνονται στους καλούς μαθητές, ενώ οι υπόλοιποι χάνονται ολότελα, μη έχοντας εφόδια πολύ πιο βασικά, όπως ανάγνωση, γραφή κ.λπ.
Συμπέρασμα: Τόσο τα παραπάνω όσο και ειδικά ζητήματα, όπως το γράψιμο της ιστορίας ως παραμύθι-σούπα, μας πείθουν ότι κάτι στραβό συμβαίνει στο βασίλειο της Παιδείας… Προς το παρόν, είναι οι εκπαιδευτικοί και οι ερευνητές που καταπιάνονται με συγκεκριμένα βιβλία και εντοπίζουν ειδικότερα ζητήματα αυθαιρεσίας, αποσπασματικότητας και ανακρίβειας σ’ αυτά.
Μια πρόσφατη προσπάθεια βρήκαμε σε σχέση με το λεξικό των τριών πρώτων τάξεων του Δημοτικού σχολείου στο άρθρο “Χαμένοι στη… Λυμματο-λάσπη” της “Ελευθεροτυπίας”.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα ορισμών λέξεων που έχουν σταχυολογήσει από το λεξικό αυτό οι Άρης Χατζηγεωργίου, Έλενα Βαρίνου, Άννα Ανδριτσάκη στο φύλλο της 17ης Ιανουαρίου, μαζί με τα σχόλιά τους:
Ορισμοί και αφορισμοί
Φοράμε παλτό “για να ζεσταινόμαστε από το κρύο” (αντί να προστατευόμαστε) (σελ. 316).
“Όταν περπατάς στις μύτες των ποδιών σου, περπατάς στα μπροστινά σου δάχτυλα” (σελ. 277). Διότι τα πισινά δάχτυλα πιθανόν κάνουν θόρυβο…
“Τα σύννεφα είναι γκρίζα ή άσπρα και τα βλέπεις στον ουρανό πριν βρέξει” (σ. 435). Προφανώς διότι, κατά τη διάρκεια της βροχής και αμέσως μετά, βλέπεις μόνο… τηλεόραση.
“Ο βασιλιάς ή η βασίλισσα κυβερνούν μια χώρα που έχουν πάρει από τους γονείς τους” (σελ. 68). Και όχι μέσω ανταλλαγής εκτάσεων με το Δημόσιο.
“Η καρέκλα είναι ένα κάθισμα για να καθόμαστε” (σελ. 182).
“Τη σφραγίδα τη βουτάς στο μελάνι και μετά τη χτυπάς στο χαρτί” (σελ. 440). Να τη χτυπήσεις αλύπητα, όμως, για να πιάσει τόπο…
“Τα αυτοκίνητα, τα ποδήλατα και οι μοτοσικλέτες κινούνται πάνω σε στρογγυλές ρόδες” (σελ. 378). Διότι πάνω σε τετράγωνες ρόδες κινείται η μεταρρύθμιση του κράτους.
Το Εικονογραφημένο Λεξικό περιλαμβάνει ως λήμματα τις λέξεις “κακά” και “κώλος” (σελ. 171-227). Ενώ όμως στο λήμμα “σκατό – σκατά” υπάρχει με κόκκινα γράμματα η προειδοποίηση ότι “καλό είναι να μη λέμε αυτές τις λέξεις μπροστά στους άλλους, γιατί δεν είναι ευγενικό”, εδώ δεν υπάρχει αντίστοιχη επισήμανση. Για να καλύψει το κενό, στα Παροράματα του Π.Ι. ζητείται να προστεθεί η φράση: “Συνήθως χρησιμοποιούμε τη λέξη αυτή όταν μιλάμε με τους φίλους μας και όχι όταν γράφουμε”…
Επιχειρώντας να εξηγήσει άλλες λέξεις, το λεξικό χρησιμοποιεί προτάσεις που μπορεί επίσης να χαρακτηριστούν άκομψες, αντιπαιδαγωγικές ή απλώς μη απαραίτητες. “Όταν σκαλίζεις τη μύτη σου, βάζεις το δάχτυλο στο ρουθούνι για να το καθαρίσεις από τις μύξες”, διαβάζουμε στη σελ. 395, για να καταλάβουμε το λήμμα “σκαλίζω”.
Περνώντας σε πιο δυναμικές πρακτικές, το λεξικό αναλαμβάνει δράση: “Όταν δίνεις μπουνιά σε κάποιον, σφίγγεις τα δάχτυλα του χεριού σου και τον χτυπάς δυνατά” (σελ. 274). “Όταν δίνεις σε κάποιον μια σφαλιάρα, τον χτυπάς δυνατά στο κεφάλι με ανοιχτή την παλάμη σου” (σελ. 439). “Όταν πλακώνεις κάποιον στο ξύλο, τον δέρνεις πολύ δυνατά” (σελ. 347).
Κωμικοτραγικά παραδείγματα. Ωστόσο, οφείλουμε να κάνουμε δυο βήματα παραπέρα. Πρώτον, πρέπει να αναδείξουμε στους γονείς ότι τα βιβλία έχουν πράγματι ελλείψεις και αδυναμίες. Ποιες μπορεί να είναι κάποιες πρώτες προτάσεις για να άρουμε τις δυσκολίες; Ένα βασικό είναι οι ειλικρινείς και σταθερές επαφές-συζητήσεις με τους γονείς. Να καταλάβουν ότι το σχολείο δεν είναι μια συνεχής αριθμητική αξιολόγηση των παιδιών τους. Ακόμη, να αντιληφθούν τη συμμετοχή τους στη σχολική ζωή ως αναγκαιότητα.
Βέβαια είναι και στο δικό μας χέρι, ως εκπαιδευτικοί, να ξεπεράσουμε στην πράξη τα εμπόδια αυτά. Σύμφωνα και με το αναλυτικό πρόγραμμα, μπορούμε να αποφύγουμε ένα μεγάλο ποσοστό των σχολικών βιβλίων και να κινηθούμε πιο ελεύθερα. Αυτό προϋποθέτει, βέβαια, και την ανάλογη προετοιμασία.
Σωτήρης Γεωργόπουλος, Αργολίδα