Το σύστημα εισαγωγής στις χώρες της ΕΕ
Έχοντας υπόψη, αφενός, τον κατανεμητικό και αναπαραγωγικό ρόλο της εκπαίδευσης στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό και, αφετέρου, τις πολιτικές υλοποίησης αυτού του πλαισίου όπως στοχοποιήθηκαν και εφαρμόζονται στην ΕΕ (Διακήρυξη της Σορβόνης – 1998, Μπολόνια – 1999, Πράγα – 2001, Βερολίνο – 2003, Μπέργκεν- 2005 και Λονδίνο – 2007), παρατηρούμε ότι όλες σχεδόν οι χώρες εφαρμόζουν διαδικασίες ρύθμισης του μεγέθους του φοιτητικού πληθυσμού, δικαιολογώντας την επιλογή, πρώτον, με το επιχείρημα ότι οι υποψήφιοι είναι περισσότεροι από τις θέσεις και, δεύτερον, με την επιταγή της σύνδεσης της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας.
Σε όλες τις χώρες της ΕΕ η ελάχιστη προϋπόθεση για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι η κατοχή απολυτηρίου ανώτερης δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Οι περισσότερες χώρες, ωστόσο, εφαρμόζουν και πρόσθετες ειδικές διαδικασίες εισαγωγής. Τρεις είναι οι βασικοί τρόποι ελέγχου του αριθμού εισακτέων:
1) Περιοριστική διαδικασία σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο. Η κυβέρνηση θέτει όριο στον αριθμό εισακτέων και ασκεί άμεσο έλεγχο στη διαδικασία επιλογής (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Κύπρος).
2) Περιοριστική διαδικασία σε επίπεδο εκπαιδευτικών ιδρυμάτων σε συνεργασία με την κεντρική διοίκηση όσον αφορά στον αριθμό των θέσεων που θα χρηματοδοτήσει. Τα ιδρύματα ορίζουν αριθμό εισακτέων και επιλέγουν τους εισαγόμενους με βάση καθορισμένες απαιτήσεις (Τσεχία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Σλοβενία, Βουλγαρία).
3) Ένας συνδυασμός των δύο παραπάνω διαδικασιών (Αγγλία, Φινλανδία, Σουηδία). Σε τέσσερις χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και Αυστρία) εφαρμόζεται ένα σύνθετο σύστημα ρύθμισης της εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι χώρες αυτές χρησιμοποιούν διαφορετικές διαδικασίες ανάλογα με τον τομέα σπουδών, τον τύπο του εκπαιδευτικού ιδρύματος ή ακόμη και με το κάθε εκπαιδευτικό ίδρυμα ξεχωριστά.
Ενδεικτικά σε μερικές χώρες ο τρόπος πρόσβασης είναι:
Αγγλία: Εκεί η επιλογή των “καλών” μαθητών ξεκινάει πολύ νωρίς, με τις εξετάσεις στο τέλος της πρωτοβάθμιας “11-plus examinations” για τους εντεκάχρονους μαθητές. Από αυτές τις εξετάσεις χωρίζονται σε διαφορετικούς κλάδους. Κάθε κλάδος οδηγεί σε διαφορετική κατεύθυνση. Με το τέλος της υποχρεωτικής, οι 16χρονοι μαθητές, ανάλογα με την κατεύθυνση που έχουν ήδη επιλέξει, συνεχίζουν σε επαγγελματικά σχολεία ή προετοιμάζονται για την τριτοβάθμια με το διετές sixth-form. To απολυτήριο του sixth-form απαιτείται για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο μαζί και με κάποια ακόμα κριτήρια, που καθορίζονται χωριστά από κάθε τριτοβάθμιο ίδρυμα.
Γαλλία: Με το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης στα 16 (όπου 1 στους 3 επαναλαμβάνει τάξη), οι μαθητές συνεχίζουν για δύο χρόνια ή στα επαγγελματικά σχολεία ή σε γενικά σχολεία, που το απολυτήριό τους (baccalaureat), μαζί με επιπλέον φίλτρα, οδηγεί σε τριτοβάθμιες σπουδές. Η τριτοβάθμια αποτελείται από δύο κατηγορίες σχολών: α) Τις πανεπιστημιακές (πανεπιστημιακά τεχνολογικά ινστιτούτα, που οδηγούν σε πτυχίο επαγγελματικής εκπαίδευσης), όπου για την εισαγωγή του ο φοιτητής πρέπει να παρακολουθήσει προπαρασκευαστικά μαθήματα του τομέα επιλογής του και να επιτύχει στις εισαγωγικές εξετάσεις. β) Τις grandes ecoles (ανώτατες σχολές), με περιορισμένο αριθμό φοιτητών, οι οποίες ορίζουν δικά τους κριτήρια και μεθόδους επιλογής εκτός από τις εισιτήριες εξετάσεις εισαγωγής. Ακολουθούν δύο χρόνια προπαρασκευαστικές σπουδές με εξετάσεις στο τέλος, που οδηγούν σε βασικό δίπλωμα. Από εκεί, υπάρχει η δυνατότητα εισαγωγής στις βασικές σπουδές, που διαρκούν τρία χρόνια και οδηγούν σε δίπλωμα Licence.
Φινλανδία: Μετά την υποχρεωτική εκπαίδευση (7-16 ετών), υπάρχουν δύο κατευθύνσεις: Μια για επαγγελματική εκπαίδευση και μια τριετής, χωρίς βαθμούς, αλλά με εξετάσεις στο τέλος σε εθνικό επίπεδο για τη λήψη απολυτηρίου. Στη συνέχεια, υπάρχουν εξετάσεις εισαγωγής στην τριτοβάθμια κάθε άνοιξη και φθινόπωρο και οι υποψήφιοι έχουν δικαίωμα να εξεταστούν σε όλα τα μαθήματα σε μία περίοδο ή, σταδιακά, σε τρεις περιόδους. Επειδή υπάρχουν πολύ περισσότερες αιτήσεις από τον περιορισμένο αριθμό θέσεων, τα πανεπιστήμια καθορίζουν διαφορετικά κριτήρια εισαγωγής. Η επιλογή των σπουδαστών βασίζεται είτε στους βαθμούς των εθνικών απολυτήριων εξετάσεων και στα αποτελέσματα των εισαγωγικών (η πιο γνωστή διαδικασία), είτε στα αποτελέσματα μόνο των εισαγωγικών ή μόνο στους βαθμούς των εθνικών εξετάσεων για το απολυτήριο. Σε κάποιους επιστημονικούς τομείς δίνεται έμφαση, επίσης, στην εργασιακή εμπειρία και στην πρακτική εξάσκηση.
Γενικά παρατηρούμε ότι όλες σχεδόν οι χώρες έχουν θέσει σε εφαρμογή, αν και σε διαφορετικούς βαθμούς και χρησιμοποιώντας ποικίλες μεθόδους, διαδικασίες περιορισμού του αριθμού των εισακτέων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Οι σχολές σπουδών ακαδημαϊκού χαρακτήρα (επιπέδου ISCED 5A) επικρατούν σε όλες τις χώρες με ποσοστό άνω του 80% των φοιτητών στα 27 κράτη μέλη. Οι σχολές τριτοβάθμιας επαγγελματικής εκπαίδευσης μικρής διάρκειας (ISCED 5B) προσελκύουν σχετικά λίγους φοιτητές, με το μεγαλύτερο ποσοστό να είναι σπουδαστές μερικής φοίτησης. Αυτό δεν παρατηρείται στο Βέλγιο και στη Σλοβενία, όπου οι φοιτητές είναι σχεδόν ισομερώς κατανεμημένοι ανάμεσα σε προγράμματα ακαδημαϊκής και επαγγελματικής κατεύθυνσης. Στη Δανία, την Εσθονία, την Ισπανία, την Ουγγαρία και την Τουρκία, ο αριθμός των εγγεγραμμένων φοιτητών στο επίπεδο ISCED 5B αυξάνεται με ταχύτερο ρυθμό από το συνολικό αριθμό φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Εκτός από τις περιοριστικές διαδικασίες για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια, οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μια σειρά από ταξικά φίλτρα που εφαρμόζουν οι χώρες της ΕΕ στο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, όπως εξετάσεις, διαγνωστικά τεστ, πρόωρη τεχνική εκπαίδευση, κατευθύνσεις ώστε να κατανέμονται οι μαθητές και σε αντίστοιχες εκπαιδευτικές διαδικασίες.
Χρήστος Σιάχος, Πάτρα
Το ποσοστό των μαθητών στις χώρες της ΕΕ που φοιτούν σε επαγγελματικά σχολεία είναι κατά μέσο όρο 63% και σε Γενικά Λύκεια 37%. Επιπλέον, το 35,5% των νέων στην ΕΕ δεν τελειώνει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Τα ποσοστά των ατόμων της ομάδας ηλικιών 25 έως 64 ετών που κατέχουν τίτλο σπουδών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης παρουσιάζουν πολύ μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών. Στις μισές σχεδόν χώρες, οι πτυχιούχοι αντιπροσωπεύουν ποσοστό από 20% έως 30% του πληθυσμού, ενώ ο σταθμικός μέσος όρος στην ΕΕ είναι 22,3% (στην Ελλάδα το ποσοστό είναι 20,6%). Εντούτοις, το ποσοστό κυμαίνεται από επίπεδα κάτω του 15% (Τσεχία, Ιταλία, Μάλτα, Πορτογαλία, Ρουμανία και Σλοβακία) έως άνω του 30% (Βέλγιο, Δανία, Εσθονία, Κάτω Χώρες, Φινλανδία και Νορβηγία). Το ποσοστό διακοπής των σπουδών σε σταθμικό μέσο όρο στην ΕΕ κυμαίνεται σε ποσοστό πάνω από 20% των εισαχθέντων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Επίσης, ο αριθμός των πτυχιούχων γυναικών αυξάνεται από γενιά σε γενιά περισσότερο από τον αντίστοιχο αριθμό των ανδρών.