Έφυγε από τη ζωή στις 12 Αυγούστου ο εμβληματικός Γαλλοαιγύπτιος μαρξιστής οικονομολόγος Σαμίρ Αμίν.
Γεννημένος στο Κάιρο το 1931 και συνδυάζοντας σπουδές στις πολιτικές επιστήμες, τη στατιστική και τα οικονομικά στο Παρίσι, ήδη με τη διατριβή του με θέμα «Οι ρίζες της υπανάπτυξης – η συσσώρευση του κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα» εισήγαγε μερικές από τις ιδέες με τις οποίες σημάδεψε τον στοχασμό του 20ου αιώνα σε ό,τι αφορά τους όρους για την υπέρβαση του καπιταλισμού.
Ο Σαμίρ Αμίν,ερχόμενος εξ αρχής σε αντίθεση με την ευρωκεντρική αντίληψη που κυριαρχούσε –και εξακολουθεί να κυριαρχεί με ιδιαίτερη ένταση και στις μέρες μας– στον «Δυτικό Μαρξισμό», τοποθέτησε το πρόβλημα της προσπάθειας της κοινωνικής απελευθέρωσης και της μετάβασης στο σοσιαλισμό, σαν ζήτημα παγκόσμιας, οικουμενικής διάστασης, αναδεικνύοντας την πρωτεύουσα σημασία της αντίθεσης ανάμεσα στις χώρες της καπιταλιστικής περιφέρειας και αυτές του ιμπεριαλιστικού κέντρου. Στην πορεία του αυτή, δεν δίστασε να δει κριτικά το σύνολο της εξέλιξης του μαρξισμού, αντιμετωπίζοντάς τον όχι σαν μνημείο τελειωμένων αληθειών αλλά διαλεκτικά ως αναθεωρούμενη και εξελισσόμενη μέθοδο προσέγγισης της πραγματικότητας.
Διανοητής μεγάλου βεληνεκούς, μακριά από τον στείρο ακαδημαϊσμό και τα αφηρημένα εκτός πραγματικότητας σχήματα, αλλά και με το ρεαλισμό, τη σοφία και τη σεμνότητα που προκύπτει από μια αδιάλειπτη αγωνιστική στάση στο πλευρό των αγωνιζόμενων λαών, άντλησε με μεγάλη οξυδέρκεια και πρωτοτυπία από την πείρα των μεγάλων κυμάτων των αγώνων των λαών του 20ου αιώνα για την κοινωνική απελευθέρωση και τη μετάβαση στο σοσιαλισμό (Ρώσικη Επανάσταση, Κινέζικη Επανάσταση και αντιαποικιακά λαϊκά κινήματα), αλλά και από τα όρια και τα προβλήματα που έθεσαν αυτοί οι αγώνες, διαθέτοντας ταυτόχρονα την ικανότητα της ανάλυσης με τους όρους της μεγάλης ιστορικής διάρκειας που περιλαμβάνει όλη την μακρά ιστορική πορεία της ανάδυσης και εξέλιξης του καπιταλισμού σε όλο τον πλανήτη.
Έτσι, ο Σαμίρ Αμίν συνέδεσε το όνομά του με την οικοδόμηση και την εξέλιξη μιας σειράς εννοιών κεντρικής σημασίας που όλες μαζί συγκροτούν μια ξεχωριστή σχολή σκέψης μέσα στο μαρξιστικό ρεύμα, και περιλαμβάνουν όψεις όπως η διαλεκτική σχέση που συνδέει την «τάξη» με το «έθνος», η φύση και οι αιτίες της άνισης ανάπτυξης, η μελέτη της συσσώρευσης του κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα, οι προϋποθέσεις και τα όρια των «εγχειρημάτων κυριαρχίας», αλλά και πιο πρόσφατα οι έννοιες του «γερασμένου καπιταλισμού» και της «ενδόρρηξης» στους κόλπους του δυτικού καπιταλισμού. Και πάντοτε, όπως είπε ο ίδιος αναλύοντας την τρέχουσα καπιταλιστική κρίση, «όχι στην προοπτική του να ξεπεράσει ο καπιταλισμός την κρίση του, αλλά να γίνει αυτή η κρίση η αφετηρία για το ξεπέρασμα του καπιταλισμού».
Αλλά και με την έλευση του ταραγμένου και χαοτικού 21ου αιώνα, σε μια εποχή τόσο εκτεθειμένη σε κάθε είδους αποπροσανατολιστικό υποκειμενισμό και εκλεκτικισμό, η ανάλυσή του συνέχισε να είναι καίρια και με το θάρρος της εναντίωσης στον κυρίαρχο κόσμο των ιδεών της παγκοσμιοποίησης και στα στερεότυπα μιας Αριστεράς που υποκλίνεται σε αυτήν.
Η εκτίμηση του Σαμίρ Αμίν για την ανάγκη να αναχαιτιστεί η αμερικανική επιδίωξη για πλανητικό έλεγχο μέσω του καθεστώτος της παγκοσμιοποίησης, και για τη πρωταρχική σημασία της ανάδυσης ενός πολυπολικού κόσμου που θα παρείχε μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας για τα εγχειρήματα «αποσύμπλεξης από τα δεσμά της παγκοσμιοποίησης» και ανάκτησης της κυριαρχίας, κοινωνικής και εθνικής, των λαών που αγωνίζονται στις παρούσες συνθήκες, έρχεται να συνδυαστεί με μια σειρά υποδείξεων σχετικών με τα χαρακτηριστικά που πρέπει να έχουν τα εγχειρήματα αυτά, εθνικά και λαϊκά στη μορφή και την αφετηρία αλλά και με την ανάγκη της αναζήτησης περιφερειακών ερεισμάτων αφού ο αγώνας αυτός στις μέρες μας γίνεται πλέον μέσα σε ένανπολύ πιο σύνθετο και αλληλοσυνδεμένο κόσμο.
Έχουμε όμως και ιδιαίτερους «τοπικούς» λόγους που μας θλίβει η μεγάλη απώλεια του Σαμίρ Αμίν, καθώς υπήρξε σταθερά μεγάλος φίλος του ελληνικού λαού και υποστηρικτής των αγώνων του. Τόσο παλαιότερα όσο και πιο πρόσφατα από την αρχή της μνημονιακής καταστροφής, στάθηκε στο πλευρό του ελληνικού λαού αποκαλύπτοντας τη φύση και τη στόχευση της επιβολής του τροϊκανού καθεστώτος και καταγγέλλοντας με τον πιο οξύ τρόπο τον ρόλο της ευρωκρατίας και του δυτικού ιμπεριαλισμού, αλλά ταυτόχρονα συμβάλλοντας σημαντικά στην αναζήτηση στρατηγικής για τη διέξοδο από το καθεστώς αυτό.
Είχαμε την τιμή να γνωρίσουμε καλύτερα τον Σαμίρ Αμίν τα τελευταία χρόνια. Ήρθαμε σε επαφή μαζί του μέσα από τη δημοσίευση άρθρων, αναλύσεων και συνεντεύξεών του στον Δρόμο της Αριστεράς, αλλά και με την ευκαιρία της φυσικής του παρουσίας στο φεστιβάλ Resistance το ταραγμένο καλοκαίρι 2015, όπου ήταν βασικός προσκεκλημένος μας και ομιλητής σε εκδηλώσεις και σεμινάρια.
Όταν φεύγουν άνθρωποι σημαντικοί για την υπόθεση της απελευθέρωσης του ανθρώπου και των λαών, όπως ο Σαμίρ Αμίν, μένει ένα κενό που δεν είναι εύκολο να καλυφθεί. Σε εποχές μάλιστα που μεγαλώνουν οι απαιτήσεις και γίνονται πιο σύνθετες οι προϋποθέσεις για το προχώρημα αυτής της υπόθεσης, η οποία είναι γνωστό ότι έχει μεγάλες δυσκολίες αλλά και τεράστιο πλούτο. Σε τέτοιες στιγμές, θα πρέπει να αναστοχαστούμε για την ανάγκη και τους τρόπους να καλυφθεί αυτό το κενό, μιας και είναι κρίσιμη η πνευματική, διανοητική και θεωρητική πλευρά αυτής της προσπάθειας, όπως μας υπενθυμίζουν η ζωή και το έργο του Σαμίρ Αμίν.
ΚΟΕ, 13/08/2018