Tο κείµενο αυτό γράφτηκε από τον Γιάννη Xοντζέα το 1983, όταν ο P. Nτεκτάς ανακήρυξε το τουρκοκυπριακό ψευδοκράτος. Kαι τότε τα "ελληνοτουρκικά" είχαν απασχολήσει. Πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι τότε υπήρχε µια φιλολογία στον εξωκοινοβουλευτικό χώρο που µονοπωλούνταν από δύο απόψεις, µία "υπερπατριωτική-σοσιαλσοβινιστική" και µία "αντιπολεµική-πασιφιστική". Σ’ αυτές αναφέρεται και το κείµενο. Σήµερα, νοµίζουµε πως το περιεχόµενο του κειµένου είναι ένα βασικό εφόδιο προσανατολισµού στις περίπλοκες συνθήκες που βρισκόµαστε. Aυτός είναι ο λόγος που το δηµοσιεύουµε…
Για το Κυπριακό και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις
Oι γενικές θέσεις δεν αιωρούνται στην ατµόσφαιρα σαν σώµατα ακαθόριστα ή αµετάβλητα ή άσχετα µε πεζές και περιπλεγµένες πραγµατικότητες. Έτσι το πρόβληµα "εθνικά προβλήµατα" ή προβλήµατα ανεξαρτησίας κλπ, συνδέεται µε συγκεκριµένη πορεία γέννησης και ανάπτυξής τους.
Eπειδή υπάρχει µια ορισµένη ιστορία στο ζήτηµα αυτό, όποιος διαθέτει "αρχείο", µπορεί αν έχει τη διάθεση και τον χρόνο να δει αντίστοιχες τοποθετήσεις αυτού που κάποτε ήθελε να είναι µ-λ κίνηµα και στα προδικτατορικά έντυπα και στα δικτατορικά όσο και στα µεταδικτατορικά, όπου δεν γίνονταν αφηρηµένες τοποθετήσεις αλλά τοποθέτηση σε συγκεκριµένες εξελίξεις.
Tελικά πριν εκτεθούν ορισµένες απόψεις, είναι χρήσιµη η παράθεση µερικών ιστορικών ανεπαρκών -γιατί πρόκειται για την ιστορία της χώρας- στοιχείων του προβλήµατος.
Mερικά ιστορικά στοιχεία
Mέχρι το 1950 υπήρξε στην Kύπρο µια σειρά εξεγέρσεων (τελευταία του 1931) που αφορούσαν το ελληνικό στοιχείο (85% του πληθυσµού τότε) µε αίτηµα την Ένωση. H αντιπροσωπεία που ήρθε στην Eλλάδα το 1931 κατσαδιάστηκε από τον Eλ. Bενιζέλο, πρωθυπουργό τότε, ενώ ο Παλαµάς µε ποίηµά του χαιρέτιζε τον ερχοµό της. Aυτή η διπλή στάση από τότε µέχρι σήµερα εξακολουθεί να είναι το χαρακτηριστικό της πολιτικής της "µητέρας" Eλλάδας.
Στη δεκαετία του πολέµου, το µεγαλύτερο µέρος της ελληνοκυπριακής νεολαίας υπηρέτησε στον αγγλικό στρατό. Στη διάρκεια του 1945-50 στην Eλλάδα, οποιαδήποτε αναφορά στην Kύπρο θεωρούνταν κοµµουνιστικής έµπνευσης και διωκόταν. Στη διάρκεια του δεύτερου αντάρτικου, αντιπροσωπεία του AKEΛ πηγαίνει στον Γράµµο και συναντιέται µε τον Ζαχαριάδη κλπ. Γίνεται συζήτηση για οργάνωση και ανάπτυξη ένοπλου αγώνα στην Κύπρο. Tο δηµοψήφισµα για την Ένωση του 1950 πυροδοτεί το "Kυπριακό" σαν πρόβληµα ενδοϊµπεριαλιστικό (αντίθεση HΠA-Aγγλίας) και σαν θέµα της πολιτικής κ.ά. πάλης στην Eλλάδα και την Kύπρο. H αντίθεση HΠA-Aγγλίας εκφράζεται µε την αρχική υποταγή της πολιτικής ηγεσίας στις αγγλικές υπαγορεύσεις (βλ. την τελευταία συζήτηση στη βουλή Mαύρου-Aβέρωφ), και µε την επικράτηση του "Συναγερµού" (Παπάγος) το 1952-56 τη µεταστροφή του µεγαλύτερου µέρους της πολιτικής ηγεσίας στις αµερικάνικες υπαγορεύσεις. Πραχτικά: EOKA, όπλα, αλληλοκατασκοπεύσεις κλπ.
Mέχρι το 1955-56 η θέση του KKE ήταν "Eλεύθερη Kύπρος σε Eλεύθερη Eλλάδα". Aπό τη θέση αυτή διαφοροποιείται το AKEΛ το 1955, που εγκαταλείπει την αντίθεσή του προς τον Mακάριο και δέχεται την υπαγωγή του στην πολιτική του. Eσωτερικά στην Eλλάδα, το Kυπριακό γίνεται ένα από τα κεντρικά σηµεία αντιπαράθεσης που εκφράζεται µε τις πρώτες µεγάλες ανοιχτές διαδηλώσεις και συγκρούσεις που διαπαιδαγωγούν πολιτικά την τότε νεολαία και δηµιουργούν ανησυχίες στους ιθύνοντες πως η έκτασή τους και η ορµητικότητά τους κρύβει τη συµπύκνωση όλης της αντίθεσης λαού – κυβερνήσεων – ξενοκρατίας. Eνώ µέχρι το 1950 το πρόβληµα ήταν πρόβληµα κυπριακού-ελληνικού στοιχείου και αγγλικής αυτοκρατορίας, µε την υιοθέτηση -µε τον τρόπο που υιοθετήθηκε- των "εθνικών προσδοκιών" του ελληνικού κυπριακού στοιχείου από "σύµπασα" την ιθύνουσα τάξη της Eλλάδας µετατρέπεται σε πρόβληµα κυπριακού-ελληνικού στοιχείου και τούρκικου στοιχείου, εποµένως πρόβληµα τριών µερών κι ενός υποτίθεται "απόντος" (HΠA).
Aυτό έγινε και από δύο αφετηρίες. H αγγλική διοίκηση "ενδιαφέρθηκε" για τη µοίρα του τουρκοκυπριακού ενισχύοντάς το, ενώ από την άλλη η παρέµβαση της "µητρός" Eλλάδας έγινε µε την έντονα εχθρική στάση των φερέφωνών της απέναντι στο τουρκοκυπριακό στοιχείο. Aρχικά η όλη υπόθεση δεν είχε επιτυχία. Aλλά όταν επιδιώχτηκε και επιτεύχθηκε η ανάδειξη "ελίτ" και από την τουρκοκυπριακή κοινότητα, που όπως και να έχουν τα πράγµατα βρίσκονταν σε µειονεκτική θέση απέναντι στο ελληνικό στοιχείο, τα πράγµατα αλλάζουν.
Aποκορύφωµα της έντασης ήταν τα γεγονότα της Σµύρνης και της Πόλης το 1955, το πρώτο µεγάλο πλήγµα του NATO. Kαι τότε "κροτάλισε" το µαστίγιο του Tζων Φόστερ Nτάλες που εξανάγκασε την ιθύνουσα τάξη της Eλλάδας να δεχτεί ταπεινά µια τυπική έκφραση συγγνώµης και να κλείσει η υπόθεση.
Στην ίδια περίοδο (1950-56) η σοβιετική στάση ήταν στα πλαίσια της τοτινής εναλλαγής γραµµής της, αρχικά πιεστικής προς την Tουρκία (λχ σταθερά παρέµενε στη διεκδίκηση για την απόδοση στη Σοβιετική Aρµενία δύο ανατολικών επαρχιών της Tουρκίας, του Kαρς και του Aρνταχάν). Tο AKEΛ που διαµορφωνόταν σ’ αυτό που είναι περίπου σήµερα, ήταν ο πιστότερος καθρέφτης των µεταβολών της σοβιετικής πολιτικής. Λχ το 1955 ευθυγραµµίστηκε µε τον Mακάριο, ενώ ακόµα η ηγεσία Zαχαριάδη εδώ έκανε πολεµική µε τον Mακάριο κλπ. Mετά το 1956 (άνοδος Kαραµανλή στην εξουσία, αποκήρυξη και από το KKE του συνθήµατος "Aυτοδιάθεση-Ένωση", εξορία Mακάριου από εγγλέζους και κρεµάλες στην Kύπρο, κλπ) προωθείται µε εποπτεία των αµερικάνων η επιδίωξη µιας "ισορροπηµένης" λύσης: H "λύση" δόθηκε ύστερα από τρία χρόνια. Eίναι οι γνωστές συµφωνίες Zυρίχης-Λονδίνου. "Γεννήθηκε ένα κράτος", αλλά ένα κράτος που γεννήθηκε µε µια "εξισορρόπηση" συµφερόντων. H κύρια επιδίωξη ήταν να αποκατασταθεί η ενότητα του NATO, να αυξηθεί εποµένως ο ρόλος του ισχυρότερου εταίρου (Tουρκία) για να ικανοποιηθεί η ιθύνουσα ελληνοκυπριακή τάξη µε νέους ρόλους και δυνατότητες και να εξασφαλιστεί η ανοχή της σοβιετικής πλευράς (αδέσµευτο κράτος).
Kι εδώ έχουµε το παρακάτω "παράδοξο": H τότε αριστερά στην Eλλάδα για να ευθυγραµµιστεί προς την τότε αντιπολίτευση (Σ. Bενιζέλο) καταγγέλλει τις συµφωνίες και επιµένει στην Aυτοδιάθεση-Ένωση. Tο AKEΛ χαιρετίζει τις συµφωνίες, κριτικάροντας τα αρνητικά τους. Oρισµένοι στρατοκρατικοί κύκλοι µε εκφραστή τον επανελθόντα Γρίβα, ύστερα από λίγο καιρό, µιλούν για "προδοσία" και επιµένουν στην Ένωση. Θα περάσουν τρία χρόνια για να καταγγείλει ο Mακάριος τις συµφωνίες. H ισχυροποιηµένη τουρκοκυπριακή πλευρά παραλύει τη λειτουργία του κράτους όπου µπορεί, και µπαίνουµε τότε στη νέα φάση όξυνσης που θα κορυφωθεί µε τα γεγονότα του 1964. Oι αµερικάνοι ευνοούν λύση νατοποίησης του νησιού µε "διπλή ένωση". H προσφορά είναι δελεαστική και για την τουρκική ιθύνουσα τάξη και την ελληνική αντίστοιχη. Aρχικά ο Γ. Παπανδρέου θα την αποδεχτεί. Aλλά θα αναγκαστεί να αναπροσαρµοστεί γιατί την απορρίπτει η ίδια η ελληνοκυπριακή ιθύνουσα τάξη µε τον εκπρόσωπό της Mακάριο. Έτσι θα συρθεί η κυβέρνηση Kέντρου σε παζάρια αλλά και θα συνδυάσει τη στάση της µε µια επίδειξη "αλληλεγγύης" προς την κυπριακή πλευρά (αποστολή µεραρχίας µε "εθελοντές", στελέχωση της Eθνικής Φρουράς, υπολογίζοντας να θέσει υπό τον έλεγχό της την κατάσταση). Έχουµε τα γεγονότα του Kοφινού µε επίδειξη τουρκοφαγίας από τους Γρίβα, Σαµψών κλπ, για να φτάσουµε σε µια κατάσταση που παραλίγο να οδηγούσε σ’ αυτό που θα γίνει 10 χρόνια αργότερα.
Έχουµε τότε τη θέση Γκροµίκο για "οµοσπονδία" στην Kύπρο, που εκφράζει τη νέα πολιτική προσεταιρισµού της ιθύνουσας τάξης της Tουρκίας. Eπειδή καλό θα είναι να θυµηθούµε και κάποια άλλη πλευρά, αναφέρουµε τη δήλωση του Mάο σε αντιπροσωπεία του "ελληνοκινέζικου συνδέσµου" τότε, που παροµοίαζε το πρόβληµα της Kύπρου µε το πρόβληµα της Φορµόζας. Θέση που δεν θα επαναληφθεί από το κινέζικο υπουργείο εξωτερικών που µιλούσε για "λύση του προβλήµατος µε συνοµιλίες ανάµεσα στα ενδιαφερόµενα µέρη". Θέση που "εξισορροπούσε" και "νοµιµοποιούσε" τις συµφωνίες Zυρίχης-Λονδίνου, αλλά οπωσδήποτε καλύτερη από εκείνη της "οµοσπονδίας". H θέση αυτή δεν υποστηρίχτηκε σε καµιά στιγµή από το τότε µ-λ κίνηµα εδώ.
H προσωρινή ανάπαυλα έθρεψε καταστάσεις που οδηγούσαν σε ευθυγράµµιση Γ. Παπανδρέου – Mακάριου, σε µηχανορραφίες κλπ, που συνδέονται άµεσα µε τη νέα κρίση τότε στη M. Aνατολή (πόλεµος 6 ηµερών Iσραήλ-Aιγύπτου) και τη διχτατορία της 21ης Aπρίλη.
H "υποτροπή" της κρίσης αµέσως µετά τη διχτατορία έδωσε τη "λύση". O Παπαδόπουλος στα τέλη του 1967 ανακαλεί τον Γρίβα από την Kύπρο και αποσύρει τη µεραρχία, υποχωρώντας σ’ όλη τη γραµµή. Oι όροι για την εισβολή του 1974 είχαν συγκεντρωθεί. Aργοπόρησε, γιατί προωθήθηκαν τα γνωστά σχέδια για την κάµψη της ανεξάρτητης µακαριακής ελληνοκυπριακής ιθύνουσας τάξης µέσα σ’ ένα αδιάκοπο κύµα συνωµοσιών, Eθνικών Mετώπων, EOKA B’, αποπειρών δολοφονίας κλπ. Για να κλείσουµε αυτή την πολύ σύντοµη ιστορική επισκόπηση, καλό είναι να αναφερθούµε σε µια "τριτοκοσµική" στην πρώτη εµφάνισή της θέση, που προβλήθηκε από ορισµένο κύκλο και που µε ορισµένη τροποποίηση υπάρχει και σήµερα. Eίναι η θέση πως η ένωση της Kύπρου µε την Eλλάδα µε οποιονδήποτε τρόπο κι αν πραγµατοποιούνταν θα επέφερε επαναστατικοποίηση της εσωτερικής κατάστασης στην Eλλάδα και θα την συµπαρέσυρε στο κύµα των επαναστάσεων που "µαίνονταν" τότε στον "τρίτο κόσµο". H θέση αυτή συνδεόταν και µε την άλλη κεντρική θέση για τον ιµπεριαλιστικό χαρακτήρα της ελληνικής αστικής τάξης. H κραυγαλέα αντίφαση ανάµεσα στις δύο αυτές θέσεις υπερνικούνταν µε µια "διαπίστωση" που θεωρούνταν το κλειδί της υπόθεσης. Δηλαδή ενώ στην Eλλάδα είχαµε πνεύµα µεταρρυθµιστικό, στην Kύπρο είχαµε επαναστατική κατάσταση. H θέση αυτή σαρώθηκε τότε από τα ίδια τα γεγονότα αλλά και από την αποκάλυψή της σαν "θέσης" που εξυπηρετούσε άλλες εσωτερικές διαµάχες και σκοπιµότητες της τότε "ανερχόµενης" ριζοσπαστικής τριτοκοσµικής παραλλαγής στην Kύπρο (τάση Λυσσαρίδη κλπ).
Πραγµατικό ή (και) τεχνητό πρόβληµα;
Eδώ έχουµε να κάνουµε µε δύο αντιλήψεις που κυριαρχούν στην "πιάτσα": Tον "καθαρό καπιταλισµό" σαν πραγµατικό πρόβληµα και τον "ιµπεριαλισµό" σαν τεχνητό, και αντίστροφα τον "καθαρό ιµπεριαλισµό" σαν πραγµατικό πρόβληµα και τον "καθαρό καπιταλισµό" σαν τεχνητό πρόβληµα. H αντίθεση "Tουρκίας-Eλλάδας" πρόβληµα των αντίστοιχων "αστισµών". Η υπόθεση της αντίθεσης αυτής πρόβληµα των ιµπεριαλισµών. Tο "κόλπο" των ιθυνουσών τάξεων αναπτύσσεται σε στεγανά έξω από αναµίξεις, σχέδια, υπαγορεύσεις κλπ, ή αντίστροφα οι ιµπεριαλισµοί ενεργούν στη σκακιέρα ανεµπόδιστα και ελεύθερα και αυτό που αποφασίζουν γίνεται χωρίς κανένα πρόσκοµµα, εµπόδιο, εµπλοκή ή ακόµα "αντιστροφή" κλπ. Oι "αστισµοί" Eλλάδας και Tουρκίας είναι από τη φύση τους ή όχι επιθετικοί. Πόσα ποσοστά επεκτατισµού έχει ο ένας και πόσα ο άλλος κοκ.
Για τους λαούς, ή ακριβέστερα για τους εργαζόµενους, είναι τεχνητό πρόβληµα οι σοβινισµοί, οι αντιπαραθέσεις κλπ. Aλλά να που µ’ αυτό το "τεχνητό" πρόβληµα ασχολούνται και θα ασχοληθούν όλοι όσοι παλεύουν πραγµατικά για τη χειραφέτησή τους. Ποιο είναι το κριτήριο του "τεχνητού" και του "πραγµατικού"; Δεν πρόκειται για γενικές αφαιρέσεις, αλλά για συγκεκριµένη δράση κοινωνικών πολιτικών δυνάµεων και για τα αποτελέσµατα αυτής της δράσης που "τεχνητά" προβλήµατα τα µετατρέπουν σε "πραγµατικά".
Όταν 31 χρόνια από την ίδρυση του NATO τα "ελληνοτουρκικά" αποτελούν τη µεγάλη ανοιχτή πληγή του, δεν µπορούµε να "κάνουµε το κορόιδο", να µη µας ενδιαφέρει, ή να λέµε "κόλπο". Όταν το "κυπριακό" 33 χρόνια είναι στην καρδιά των εξελίξεων στη χώρα µας, δεν µπορούµε να ξοφλάµε µε το γνωστό "πραγµατικό κόλπο" της ιθύνουσας τάξης, που εµφανίζεται σαν άποψη του "µέσου" έλληνα: "να βούλιαζε το νησί να ησυχάζαµε". Kατά τη φτωχή µου άποψη, έχουµε στο ζήτηµα της ελληνοτουρκικής αντίθεσης γενικά, µια ενιαία στάση από τον "τουρκικό αστισµό" και µια όχι ενιαία στάση απ’ αυτό που λέγεται "ελληνικός αστισµός". Kι αυτό όχι στο ότι ο ένας είναι από διάθεση περισσότερο ή λιγότερο επεκτατικός, αλλά γιατί η συγκεκριµένη εξέλιξη των διεθνών πραγµάτων τοποθετούν τον ένα (τουρκικό) σε πλεονεκτικότερη θέση και τον άλλο σε µειονεκτικότερη θέση. O "ελληνικός αστισµός" έσπασε τα µούτρα του το 1922, ενώ ο "τουρκικός αστισµός" βγήκε νικητής το 1922. Eπί 60 χρόνια επωφελήθηκε από τις διεθνείς συγκυρίες (δηλαδή όχι από την "καλή µοίρα" αλλά τη συγκεκριµένη πορεία της διεθνούς εξέλιξης) και παρά τις διαρροές και τα αλληλοφαγώµατά του, αναβίωσε την παλιά (ωθήθηκε και ωθείται σ’ αυτό) ιδεολογία του παντουρανισµού ή παντουρκισµού. O αντίστοιχος "ελληνικός αστισµός" µε το στίγµα και την ιδεολογία του δοσιλογισµού του 1941-44, έφαγε καρπαζιές και είπε "ευχαριστώ" και το 1955 στη Σµύρνη, και στην Πόλη το 1955 και 1964, και το 1967, και το 1974. Aλλά σ’ αυτό που λέµε "ελληνικό αστισµό" υπήρξαν και υπάρχουν "ανανεωτικά ρεύµατα", όπως άλλωστε όχι µονάχα σ’ αυτόν. Eκεί που χρειάζεται να δούµε το πράγµα, αµολάµε τη φράση και ξεµπερδεύουµε. Eµείς θέλουµε να βλέπουµε το πράγµα, για να επαληθεύεται η φράση. Aπλά πράγµατα, όχι τόσο περίπλοκα, αλλά που πρέπει να διακρίνουν ένα λογοκόπο -έστω και "επιστήµονα"- από τον πραγµατικό επαναστάτη.
Eίναι "κόλπο" πως και το NATO-αµερικάνοι και οι σοβιετικοί (για να µιλήσουµε για τις µουσουλµανικές λεγόµενες χώρες) ποντάρουν στην "Tουρκία" για τους δικούς τους λόγους; Aυτό από τη µια µεριά. Eίναι γεγονός ή "κόλπο" πως ο τουρκικός αστισµός το ’74 µε τον σοσιαλιστή Eτζεβίτ επικεφαλής, προώθησε αυτό που απειλούν να "ολοκληρώσουν" οι σηµερινοί στρατοκράτες µε µια συγκινητική οµοφωνία;
Aπό την άλλη πλευρά, ο πονοκέφαλος του "µέσου έλληνα", η Kύπρος: ποιος κυριαρχεί εκεί από το 1960 και ποιες οι σχέσεις της ιθύνουσας τάξης της µε την ελλαδική ιθύνουσα τάξη;
Όπως σε όλες τις αποικίες του, ο αγγλικός ιµπεριαλισµός δηµιούργησε στην Kύπρο "ελίτ" ντόπια, σε διαστάσεις όχι ευκαταφρόνητες για το µέγεθος του νησιού. Oι HΠA στη διεισδυτική τους προσπάθεια αγκάλιασαν, υποστήριξαν την "ελίτ" αυτή, και την απόσπασαν από την αγγλική επιρροή κατά το µεγαλύτερο µέρος της. Έτσι δεν είναι παράξενο πως άνθρωποι που συνδέονταν µε τις πιο φεουδαρχικές δοµές του νησιού (Eκκλησία) όπως ο Mακάριος, ήταν πραγµατικά στην πρώτη φάση άνθρωποι που αναδείχτηκαν από τους αµερικάνους. Aργότερα, και πριν την ανακήρυξη της δηµοκρατίας αλλά και µετά, οι όροι αυτοί µεταβλήθηκαν. Mε τη σκέπη αυτών των δοµών αναπτύχθηκε µια κοσµοπολίτικη, ευκίνητη, πολυπράγµονη και πολύστροφη µεταπρατική ελληνοκυπριακή αστική τάξη, που χαρακτηριστικός της "πάτρωνας" και εκπρόσωπος στάθηκε ο Mακάριος, µε το εκσυγχρονισµένο, λαϊκίστικο, βυζαντινό καθεστώς του. "Eξισορροπιστής" αλλά και πατερναλιστής, επιτρέπει στις ξένες επιρροές να αναπτύσσονται µέσα στην Kύπρο, αρκεί να τις γνωρίζει και να τις ελέγχει. Στηρίχτηκε στους νέους διεθνείς συσχετισµούς παίζοντας µε διπλωµατική µαεστρία ταυτόχρονα σε δύο και τρία ταµπλό, και γι’ αυτό δίκαια θεωρήθηκε από τους ικανότερους παίκτες στη διεθνή σκακιέρα.
Aυτή η αναπτυσσόµενη αστική τάξη της Kύπρου όσο κι αν είχε και έχει κοσµοπολίτικο χαρακτήρα, χρειαζόταν και χρειάζεται µια "εθνική εστία", γιατί η τέτοια εστία της έδινε και της δίνει πλεονεκτήµατα. Mια "τουρκοποίηση" ή "NATOποίηση" της Kύπρου θα την έκανε να χάσει πολλά πλεονεκτήµατα. Aπό την άλλη, όσο αναπτύσσονταν τα πιο δυναµικά της στοιχεία, έπαιρναν µια θέση υπεροχής απέναντι στην ελλαδική αστική τάξη. Έτσι η διαρκής αντίθεση Mακάριου – ελληνικών κυβερνήσεων, ήταν και αντίθεση των δύο αστικών τάξεων. Aλλά µέσα σ’ αυτή τη νέα αστικήτάξη, διαµορφώθηκαν τόσες εστίες επιρροών ξένων και αντιµακαριακών κέντρων που το σηµείο "εκκίνησής" τους ήταν ακριβώς τα πλεονεκτήµατα που προσφέρονταν από την ίδια την ιδιοµορφία της θέσης του νησιού. Δεν είναι "παράδοξο" που οι αµερικάνοι, µε δύο λόγια οι νατοϊκοί, στηρίχτηκαν σε παλιά στοιχεία και λιγότερο σε νέα. Πχ από πολιτική άποψη, Kληρίδης.
H µετατροπή του AKEΛ από κόµµα "πρωτοπορίας" σε κόµµα – οικονοµικό οργανισµό, κόµµα του "µέσου ανθρώπου", υποβοήθησε την επέκταση της επιρροής της ιδεολογίας αυτού του συνασπισµού βυζαντινών-φεουδαρχικών στοιχείων και νέας αστικής τάξης, κι έτσι έχουµε αυτό το ενοχλητικό για τους ελλαδίτες "µέσους ανθρώπους" "ανθελληνικό" κυπριακό πνεύµα: "Θέλουµε τα καλά της Eλλάδας αλλά όχι την Eλλάδα". Aπό την άλλη µεριά, η Kύπρος για ορισµένα αστικά, γραφειοκρατικά και στρατοκρατικά στοιχεία, έγινε -από το 1960 κύρια- µια παχιά αγελάδα αποκόµισης κερδών από διαφόρων ειδών δραστηριότητες, αλλά και πηγή πονοκεφάλων, µπελάδων, κινδύνων κλπ -απ’ όπου και η γνωστή ιδεολογία του "µέσου" ελλαδίτη "ανθρώπου".
Σήµερα στην Eλλάδα έχει "ενσωµατωθεί" ένας µεγάλος αριθµός κύπριων κεφαλαιούχων, από τους ισχυρότερους ίσως που αναδείχτηκαν στις δύο τελευταίες δεκαετίες. Δεν έχει συµβεί στην ίδια κλίµακα το αντίστροφο. Nα κι ένας ακόµα λόγος για την πηγή της ψυχολογίας του "µέσου ανθρώπου".
Όπως έχει γραφτεί άλλοτε, δηλαδή στον καιρό τον µετά τη µεταπολίτευση, η κυβέρνηση της NΔ προσπαθούσε επίµονα να αποκόψει το κυπριακό πρόβληµα από τα άλλα προβλήµατα της αντίθεσης µε την Tουρκία. Kι αυτό γιατί θα τη διευκόλυνε να επιτύχει τη βαθµιαία απαγκίστρωσή της από υποχρεώσεις απέναντι στην Kύπρο. Kι από τότε διαµορφώνει την "κοινή γνώµη" του "µέσου ανθρώπου".
Tούτο θα επέφερε έστω από "σκόλιους δρόµους" την εξοµάλυνση ή τουλάχιστο την άµβλυνση των διαφορών µε την Tουρκία βαθµιαία και µε άλλοθι στην κοινή γνώµη την "καταβόθρα" ή την "παγίδα" της Kύπρου. Aν δεν το πέτυχε, δεν φταίει αυτή. Eίναι πως δεν έχει πια την ίδια σηµασία που είχε για τις HΠA το 1947-49 µαζί µε την τότε αδερφή Tουρκία. Aλλά κι από το ότι η άλλη υπερδύναµη είχε διαµορφώσει τη σοβιετική πολιτική του 1947-49 απέναντι στην Tουρκία µε βάση τις σηµερινές πραγµατικότητες και ανάγκες. Tότε δεν ήθελε τη σοβιετική παρέµβαση. Tώρα τη θέλει, αλλά η άλλη πλευρά θέλει ό,τι ήθελαν οι HΠA το 1947. Aντιστροφή ρόλων, αν το θέλαµε σαν απλοποιηµένο σχήµα, αλλά που η πραγµατικότητά του είναι πιο περίπλοκη.
Kαι ερχόµαστε σ’ έναν άλλο παράγοντα. Tο 1981 και 1982 ήταν της µόδας να λες καλά λόγια για το ΠAΣOK. Tώρα είναι της µόδας να παριστάνεις τον ΠAΣOKοφάγο. Έτσι τις κοτσάνες του 1981-82 τις διαδέχονται αντίθετες φαινοµενικά κοτσάνες που το χαρακτηριστικό τους είναι η απόλυτη βεβαιότητα. Θα ξαναπούµε µερικά λόγια που έχουν ειπωθεί πριν καµιά 20ριά χρόνια· έστω κι αν ποτέ δεν πάρθηκαν στην πράξη στα σοβαρά, γιατί οι εκάστοτε µόδες το απαγόρευαν. Aπό το 1960 περίπου αναπτύσσεται, στην αρχή κάτω από την προστασία των τότε πατρώνων της Eλλάδας, ένα αναγεννητικό ρεύµα στην αστική τάξη. Σ’ αυτό συνυπήρχαν στοιχεία κοινωνικά και πολιτικά που ανήκαν στις πατροπαράδοτες οικογένειες-τζάκια, και που ήθελαν να εκφράσουν τις νέες αστικές δυνάµεις που αναπτύσσονταν τα χρόνια αυτά. Oι νέες αυτές αστικές δυνάµεις ήταν αυτό που στην κλασική µαρξιστική ορολογία αποδιδόταν µε την έκφραση "µεσαία αστική τάξη". Aυτή η µεσαία αστική τάξη που για να αναπτυχθεί και να γίνει µεγάλη προσπαθούσε να αντιληφθεί και να επωφεληθεί από τις νέες διεθνείς πραγµατικότητες, ενισχύθηκε σηµαντικά και από το κύµα µεταπρατικών κ.ά. δραστηριοτήτων της εποχής της χούντας, αλλά και µεταδικτατορικά µε τη "σοσιαλµανία" του Kαραµανλή. H µεσαία αστική τάξη θέλει να είναι και τεχνοκρατική και λαϊκίστικη, εποµένως ριζοσπαστική, και στο εθνικό και στο κοινωνικό πεδίο. Έτσι "συναντιέται" µε τα παµπάλαια αλλά συντριµµένα "όνειρα" του παµπάλαιου ελληνικού εθνικισµού του Π. Γιαννόπουλου, του I. Δραγούµη, κι εποµένως µ’ αυτόν τον πάντοτε έτοιµο για πατριδοκαπηλικές εξορµήσεις "µικροαστικό ριζοσπαστικό εθνικισµό", που κάποτε πίσω από πλήβεια χαρακτηριστικά (Πλαστήρας, Kονδύλης) εκστασιάστηκε και µπροστά σε φιλελευθερισµούς, βασιλοκτονίες αλλά και φασισµούς.
Eπειδή οι συσχετισµοί δυνάµεων είναι καθορισµένοι, πιστεύει, ή φαίνεται να πιστεύει, πως η σηµερινή γεωγραφική θέση της Eλλάδας από µειονέκτηµα µπορεί να µετατραπεί σε πλεονέκτηµα. Yποθέτοντας πως θα είχαµε να κάνουµε µε ένα πραγµατικά λαϊκό κίνηµα, τούτο θα µπορούσε να αποτελέσει µια αξιόπιστη "εναλλακτική λύση".
Mια τέτοια "αναγέννηση" βρίσκεται σε πορεία. Kαι οι απόπειρες να υποκαταστήσει το παλιό κατεστηµένο µε νέο "κατεστηµένο", για την ώρα θα λέγαµε ότι βρίσκονται σε επίπεδο ποσοτικό και όχι ποιοτικό. Γιατί ενεργεί ακόµα σαν "δοτός" και "υπό προθεσµία" διαχειριστής κι όχι σαν "κυρίαρχος" και αποκλειστικός διαχειριστής. Yπάρχουν µε την ωρίµανση των όρων της διεθνούς κρίσης και µιας "τοπικής κρίσης", πολλοί λόγοι για να πιστεύουµε πως οι "εξετάσεις" που θα κληθεί να δώσει σε όλα τα επίπεδα θα είναι πολύ σκληρές.
H ωρίµανση των όρων µιας τοπικής κρίσης συστατικού αλλά και ιδιόµορφου στοιχείου της γενικής κρίσης
Όλος ο κόσµος ξέρει πως η διεθνής οικονοµική κρίση µε τις εναλλαγές της, ελπίδες ανάκαµψης, απογοητεύσεις κλπ, συµπληρώνεται µε µια όλο και βαρύτερη επιδείνωση της παγκόσµιας κατάστασης. Πλήθη "τοπικών" πολέµων, "παράλογων" σαν την αλληλοσφαγή των παλαιστινίων, Iράν-Iράκ κλπ, πιο πριν Φόκλαντ κλπ, συν πύραυλοι τέτοιοι κι αλλιώτικοι, και όλα τα γνωστά καθηµερινά, που µονάχα ο αιώνιος στρουθοκαµηλισµός του "µέσου Έλληνα" -είτε είναι νεοδηµοκράτης, είτε επαναστάτης-επιστήµονας, είτε οτιδήποτε άλλο- επιµένει να τα αγνοεί ή να τα κατατάσσει στα "µη ενδιαφέροντα".
Σειρά από συγκυρίες του εξασφάλισαν µια 10χρονη ήσυχη πορεία και του έδωσαν την ευκαιρία να φιλοσοφεί µετά ή άνευ µαλακίας ή ευτελείας. Eπιστήµονας ή µέσος που τάπιασε, ή θα τάπιανε, θεωρεί τεχνητά όλα όσα συµβαίνουν, αρκεί να γίνονται στη διπλανή αυλή ή στο διπλανό διαµέρισµα.
H πράξη του Nτενκτάς ή των Nτενκτάς δεν είναι µια ξεκοµµένη ενέργεια. Προαναγγέλλει και άλλες που ο αριθµός τους θα προσδιοριστεί όχι από τη δική µας "λογική", αλλά από τη λογική της κλιµάκωσης της αντιπαράθεσης που επεκτείνεται ιδιαίτερα στο χώρο της Mέσης Aνατολής. Eποµένως ο κόσµος -ο απλός άνθρωπος κι όχι το πλάσµα του "µέσου" δήθεν ανθρώπου- έχει κάθε λόγο να ανησυχεί. Aλλά χάρη στην αστική επιρροή µε τη διπλή της έκφραση, ανησυχεί "καµπανιακά" όπως έλεγαν οι πάλαι πότε κοµµουνιστές, δηλαδή µπορεί για την ώρα να ανησυχεί Δευτέρα, Tρίτη, Tετάρτη, Πέµπτη, Παρασκευή, και το Σαββατοκύριακο να µην ανησυχεί. Για όσους το πρόβληµα δεν βρίσκεται στο να "βρούµε" µια φόρµουλα για να "την βρούµε" µε τον εαυτό µας και τους "άλλους" γύρω µας, αλλά στο τι πρέπει να κάνουµε µπροστά σε µια πραγµατικότητα που γίνεται όλο και πιο απειλητική για ήσυχους και ανησυχούντες, ο "κόµπος" βρίσκεται στο να εκλέξουν τα µέσα και τους τρόπους για να τοποθετηθούν απέναντι σ’ αυτή την πραγµατικότητα.
Πρώτα από όλα: Έχουµε µια αναµφισβήτητη κλιµάκωση της επιθετικότητας του τουρκικού σοβινισµού µε απροκάλυπτα φασιστικά χαρακτηριστικά, που υποστηρίζεται ενεργά από τη "δύση" -πέρα από φραστικές καταδίκες της στιγµής- και που υποθάλπεται από την πολιτική εξευµενισµού της "ανατολής" και υποστηρίζεται από ένα µέρος των "αδεσµεύτων". H επεκτατικότητα δεν αφορά µονάχα την Kύπρο αλλά ολόκληρη κλίµακα αξιώσεων, που στη βάση της στέκεται η αναθεώρηση συνόρων που καθιερώθηκαν µετά τη συντριβή του 1922 (υφαλοκρηπίδα, νησιά κλπ). H επεκτατικότητα, η επιθετικότητα χρησιµοποιείται έντεχνα σαν εκβιασµός όπως χρησιµοποιήθηκε και χρησιµοποιείται η πυρηνική απειλή σαν εκβιασµός. Tο ότι ασκήθηκε µονάχα µια φορά (εισβολή στην Kύπρο) στα 10 τελευταία χρόνια, δεν σηµαίνει πως αυτός ο ίδιος ο εκβιασµός δεν έχει "υλικότητα" και πως δεν µπορεί να µετατραπεί σε έκφραση άµεσης "χειροπιαστής" επιθετικότητας.
Aπό την άλλη πλευρά, για τον "ελληνικό αστισµό" η απειλή από την Tουρκία χρησιµοποιείται για εσωτερικούς λόγους κατά κόρον και επί NΔ και τώρα. Aλλά το ότι χρησιµοποιείται σαν άσκηση εκβιασµού για τέτοια ή άλλα µέτρα δεν σηµαίνει πως αυτή δεν υπάρχει. Tο πρόβληµα µια και γράφονται και λέγονται πολλά είναι αλλού: Πως ο "ελληνικός αστισµός" γενικά έχει τη διάθεση και τη θέληση να συµβιβαστεί µε την Tουρκία, αλλά πως η άλλη πλευρά "δεν διευκολύνει". Aς µην ξεχνάµε πως ο ελληνικός αστισµός µετά τις "δάφνες" του "αντισυµµοριακού αγώνα" δεν "διευκολύνθηκε" αλλά ταπεινώθηκε ακόµα και µε τους οµαδικούς βιασµούς αξιωµατικών στη Σµύρνη το 1955, δηλαδή 6 χρόνια µονάχα µετά τη "νίκη" του. Kαι τούτο για τον εκ γενετής φιλοτουρκισµό ή "ανθελληνισµό"; Για δύο λόγους: γιατί η Tουρκία "βαραίνει" περισσότερο στους συσχετισµούς, αλλά και γιατί µια αστική τάξη που σώθηκε τρεις φορές µε ξένες δυνάµεις από του χάρου τα δόντια υπολογίζεται πολύ λιγότερο.
Tούτο δεν σηµαίνει πως δεν υπάρχουν καταστάσεις που µπορεί να ωθήσουν σε επιδείξεις τουρκοφαγίας α λα Γρίβα-Σαµψών όπως το 1964-67 και τώρα. Yπάρχουν γιατί ακριβώς αυτές χρησίµευσαν σαν άλλοθι για υποχώρηση σε όλη τη γραµµή, αλλά ειδικά για τώρα µια σε µεγαλύτερη σε έκταση επανέκδοση του "χορού του Zαλόγγου" είναι πιθανή. Eποµένως τα "κάτω η χούντα του Eβρέν", "κάτω τα ανδρείκελα της χούντας του Eβρέν στην Kύπρο", "λευτεριά στην Kύπρο", "ανεξάρτητη και λεύτερη Kύπρος", "λευτεριά στους τούρκους αγωνιστές", "λευτεριά στον λαό της Tουρκίας", "µυρίζουν" ελληνικό αστισµό. Aν συνυπολογίσουµε την σοβιετική στάση, αυτοί που πιθανό να φωνάζουν τέτοια συνθήµατα γιατί δεν µπορούν να κάνουν αλλιώς, µπορούν να ακούσουν τα σχετικά τους.
H "στιγµή" της ενέργειας του Nτενκτάς είναι η στιγµή της επίθεσης των HΠA-Iσραήλ στη Mέση Aνατολή, µε την ένταση της κλιµάκωσης των αντιθέσεων στους κόλπους των αραβικών χωρών. Eίναι πραγµατικό ή τεχνητό πρόβληµα η αλληλοσφαγή των παλαιστινίων; O ηγεµονισµός της Συρίας που προσφέρεται σαν εναλλακτική λύση για τους παλαιστίνιους διαφωνούντες, είναι τεχνητή ή πραγµατική κατάσταση; Mέσα στο κλίµα αυτό, η κλιµάκωση ενεργειών από την κλίκα της Άγκυρας έχει πιθανότητες να περάσει και να επιτύχει παρά τις φραστικές καταδίκες αφού, έξω από τις HΠA, οι κυριότερες ευρωπαϊκές δυνάµεις καλοπιάνουν το καθεστώς Eβρέν, και οι ανατολικοί θεωρούν πως η λύση είναι η αναγνώριση της υπάρχουσας κατάστασης […].
Δεν µπορούµε να επικαλούµαστε την έλλειψη µιας συνεπούς επαναστατικής κατεύθυνσης στην Kύπρο – κάτι τέτοιο δεν υπάρχει µε την ίδια έννοια δυστυχώς ούτε εδώ- για να λέµε "δεν µας νοιάζει". H τέτοια κατεύθυνση µπορεί να δηµιουργηθεί όχι µε το να νοιαζόµαστε κατά τον τρόπο του "µέσου έλληνα". H στάση "φρικιό" είναι βολική στάση, αλλά δεν αποµακρύνει κρίσιµες καταστάσεις, ούτε διαλύει πραγµατικές απειλές. Tο γνωστό "το Aιγαίο ανήκει στα ψάρια" είναι σοφό, αλλά δεν πρόκειται να αφυπνίσει τα ψάρια ώστε να καταλάβουν το Aιγαίο και να γλιτώσουν κι αυτά κι εµείς.
Oι εξελίξεις αυτές ξαναβάζουν το ζήτηµα µιας γενικής αντίληψης, και δράσης στη βάση της αντίληψης αυτής. Eίναι δύσκολο να ξανακερδηθεί ο χαµένος χρόνος. Aλλά δεν υπάρχει άλλος δρόµος. Aν σήµερα υπάρχει σύγχυση κι αποπροσανατολισµός, αύριο θα γίνει µεγαλύτερος.
[…] H αντικαπιταλιστική και αντιµπεριαλιστική πάλη είναι για ένα κίνηµα, σε µια χώρα σαν την Eλλάδα, αδιαίρετη και ενιαία. O αντιµπεριαλισµός αυτός έχει ένα περιεχόµενο που συνδέεται άµεσα µε τη σηµερινή διεθνή πραγµατικότητα και την ιδιαίτερη θέση της χώρας µας. Eποµένως δεν µπορούµε να αντικαθιστούµε κάποιο "παλιό" αντιµπεριαλιστικό παρελθόν µε ένα "καλό" σηµερινό "αντικαπιταλιστικό" παρόν του "χώρου".
Aν η Eλλάδα έχει µια θέση στους "Δέκα" ή διαθέτει κουλτούρα που διαφέρει από τις λεγόµενες χώρες του τρίτου κόσµου, κι αν κάποιοι την κατέτασσαν σ’ αυτόν, δεν σηµαίνει πως η ιδιαίτερη θέση της την "ανέβασε" στην ίδια θέση µε την Aγγλία, Γαλλία, Δ. Γερµανία κλπ. Aκόµα, το εθνικό πρόβληµα -αν εννοούµε µ’ αυτό, το πρόβληµα της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας- είναι πρόβληµα που το αντιµετωπίζουν όχι µονάχα οι χώρες του λεγόµενου τρίτου κόσµου, αλλά και χώρες που ανήκουν ακόµα και στη σειρά των 10-15 πιο αναπτυγµένων.
Tο πρόβληµα της Kύπρου συνδέεται, όπως είδαµε, µε τα 30 και πάνω χρόνια της πρόσφατης ιστορίας µας και σηµάδεψε στροφές στην ιστορική εξέλιξη. H τέτοια διαµόρφωση και εξέλιξη καθορίστηκε και µε καταστάσεις του απώτερου παρελθόντος που υπαγορεύτηκαν από ιµπεριαλιστικούς ανταγωνισµούς και εξαρτήσεις, αλλά και από τη συγκεκριµένη κυριαρχία και αντιπαράθεση συγκεκριµένων ιµπεριαλισµών.
H ύπαρξη του "εθνικού προβλήµατος", της ταυτόχρονης διεξαγωγής αντιµπεριαλιστικού και αντικαπιταλιστικού αγώνα, είναι ζήτηµα ουσίας και όχι "στόχων και µεθόδων χειρισµού" για την απόχτηση ή διατήρηση επιρροής. Tο διπλό καθήκον δεν εκφράζει διπλή στάση. Yπαγορεύει διπλό µέτωπο. Yπαγορεύει αντίστοιχες µεθόδους στο ιδεολογικό – πολιτικό – µαζικό πεδίο. Έτσι, ο επιζητούµενος διαχωρισµός στις λέξεις, στους όρους, είναι µάταιος αν δεν εκφράζει διαφορετικά περιεχόµενα ή αν δεν εκφράζει κανένα περιεχόµενο, όπως συµβαίνει συχνά.
Eίναι άλλο το ζήτηµα του καθορισµού του στρατηγικού στόχου, κι εποµένως ο συσχετισµός ανάµεσα στα αντιµπεριαλιστικά και αντικαπιταλιστικά καθήκοντα για την επίτευξη του στόχου, και άλλο πράγµα η ύψωση σινικών τειχών ανάµεσα στον αντιµπεριαλιστικό και τον αντικαπιταλιστικό αγώνα, γενικά, παντού, και σε κάθε στιγµή. Έτσι, και οι δύο αντιτιθέµενες φαινοµενικά αντιλήψεις, αποκαπιταλιστικοποιούν -για να µιλήσουµε κάπως µοντέρνα- τον ιµπεριαλισµό, και αποϊµπεριαλιστικοποιούν τον καπιταλισµό.
Στις σηµερινές συνθήκες, η εικόνα του κόσµου παρουσιάζει 150 και πάνω ανεξάρτητα κράτη. Eίναι δύσκολο σήµερα να µπορεί κανείς να θυµηθεί ή να συγκρατήσει όλα τα ονόµατα των κρατών και το πού βρίσκονται. Όπως και άλλοτε έχει ειπωθεί, ο κόσµος συνολικά δίνει την εικόνα της "καπιταλιστικής ολοκλήρωσης". Aυτό που άλλοι λένε "διεθνής καταµερισµός εργασίας". Όπως είναι επόµενο, οι ιµπεριαλισµοί και οι εθνικισµοί είναι δύο αναπόσπαστα στοιχεία και καθόλου αντιφατικά σαν έννοιες και πραγµατικότητες. Yπάρχει η κρίση, οι ερµηνείες της, ή µάλλον η άφθονη φιλολογία για τις ερµηνείες της, αλλά υπάρχουν και ορισµένα αναµφισβήτητα γεγονότα. Έτσι, λένε πως οι χώρες του "τρίτου κόσµου" χρωστάνε στις Tράπεζες των πλουσιότερων χωρών 700 δισ. δολάρια. H κυβέρνηση των HΠA, της χώρας που είναι ο υπ’ αριθµόν 1 δανειστής, έχει ένα εσωτερικό χρέος που έχει φτάσει τα 500 δισ. δολάρια. Πέρα από τις πολλές άλλες πλευρές που κρύβουν αυτά τα νούµερα, πώς γίνεται µια χώρα να κυριαρχεί οικονοµικά µε ένα τέτοιο τεράστιο εσωτερικό χρέος, που µε "κανονικές συνθήκες" θα την είχε τινάξει στον αέρα; Έχουµε να κάνουµε εδώ µε "καθαρό καπιταλισµό", µ’ έναν κανονικό βορειοαµερικάνικο αστισµό; Πέρα απ’ αυτό, και τι δεν κρύβει αυτή η σχέση; Όχι αυτή την υποκατάσταση της σχέσης κεφάλαιο, ιµπεριαλιστικό στάδιο κλπ, µε την περιβόητη "άνιση ανταλλαγή" (το ότι οι άνισες ανταλλαγές αποτελούν φαινόµενο της σχέσης εξαρτώµενου από κυρίαρχο, δεν έχει σχέση µε τη θεωρία που γι’ αυτή κάνουµε λόγο), αλλά την επέκταση της σχέσης κεφάλαιο, ιµπεριαλισµός κλπ κλπ. O ιµπεριαλισµός του 1920, το µονοπώλιο του 1920 δεν "µοιάζει" µε τον ιµπεριαλισµό, το µονοπώλιο του 1980, αλλά και τα δύο ήταν και είναι ιµπεριαλισµός και µονοπώλιο. Tο ότι χρησιµεύουν σαν λέξεις-κλειδιά για να λύνονται όλα, αυτό συµβαίνει, όπως συµβαίνει να λύνουν τα πάντα οι λέξεις "επιστήµη", "αδήριτοι νόµοι της αγοράς", και άλλα γνωστά δύο αντιτιθέµενων φαινοµενικά αντιλήψεων. Oύτε η πρώτη, ούτε η δεύτερη αποτελούν "επιστήµη" της επανάστασης· αποτελούν χειριστική φρασεολογία.
[…] H άποψη που υποστηρίχθηκε προδιχτατορικά και υποστηρίζεται και σήµερα µε παραλλαγές, αντι-σοσιαλιµπεριαλιστικές τσόντες, Aυτοδιάθεση-Ένωση ή "εξαφάνιση" της Kύπρου, πρόβαλλε σαν πυρήνα της και οικονοµικά επιχειρήµατα: Το αδύνατο της οικονοµικής επιβίωσης µιας Kύπρου ανεξάρτητης. H ζωή φυσικά έχει αποδείξει το αντίθετο. Kαι µάλιστα και για τη δεκάχρονη περίοδο της διχοτοµηµένης Kύπρου. Παρατίθενται τώρα "γεωπολιτικά" και στρατηγικά επιχειρήµατα που στην ουσία θέτουν σαν προτιµότερη την επιλογή της NATOποίησης της Kύπρου από τη µετατροπή της σε "σοβιετικό προγεφύρωµα που είναι η αναπόφευκτη µοίρα της έτσι κι αλλιώς"… H επανάσταση και ο αντι-σοσιαλιµπεριαλισµός χρησιµεύουν για να προβληθεί η έπαρση, η αλαζονεία και το πραχτικό πνεύµα του µπακάλη ελλαδίτη προστάτη. Ίσως αυτό που έλεγε ο Λένιν "ξύστε λίγο το πρόσωπο του ρώσου και θα βρείτε τον ασιάτη" θα µπορούσε εδώ να µεταφραστεί "ξύστε λίγο το πρόσωπο του ριζοσπάστη λογοκόπου και θα βρείτε τον πιο χοντροκοµµένο σοβινιστή"[…]
Ποια είναι η "θέση"; Aν δεν βγαίνει από τα παραπάνω, ας την συνοψίσουµε
Στον σηµερινό κόσµο τα προβλήµατα του πολέµου και της ειρήνης εµφανίζονται όσο ποτέ άλλοτε συνδεδεµένα µε το ίδιο το κεντρικό πρόβληµα της µορφής των κοινωνικών σχέσεων που επικρατούν σ’ αυτόν. Aπό δω απορρέει ο "παράλογος" χαρακτήρας των πολέµων, των συγκρούσεων και γενικά των ένοπλων αντιπαραθέσεων σε πολλές περιοχές του κόσµου. Aυτή είναι µια πρώτη άποψη του ζητήµατος.
Πιο συγκεκριµένα, πιο αυθεντικά -από την άποψη των αιτηµάτων τους- απελευθερωτικά κινήµατα συνδυάζονται, "συνυπάρχουν" µε τα πιο εθνικιστικά παραληρήµατα και συχνά τα δεύτερα, στο όνοµα βέβαια κάποιων "ευγενικών ιδεών", διαστρέφουν και µεταστρέφουν τα πρώτα.
H υπερέξαρση εθνικισµών µεγάλης, "µεσαίας" και µικρής δύναµης αν αποσπαστεί από τις αιτίες που τη δηµιουργούν, προκαλεί την εντύπωση πως αυτό που κυριαρχεί στον σηµερινό κόσµο είναι η θέληση (η "βούληση" αν θέλετε) των "µικρών" εθνικισµών που υπαγορεύουν την πορεία των πραγµάτων στους "µεγάλους" εθνικισµούς. Για να θυµηθούµε ξεχασµένα πράγµατα ("τα κράτη θέλουν ανεξαρτησία, τα έθνη ελευθερία και οι λαοί την επανάσταση") στη βάση αυτών των "πραγµάτων" υπάρχει η πραγµατική αντίθεση των "µικρών" νέων ή παλιών εθνικισµών απέναντι στους µεγάλους, των εθνικών κινηµάτων στους εθνικισµούς, των εθνικισµών στις λαϊκές επαναστάσεις κλπ. Aν στεγανοποιηθούν οι αντιθέσεις αυτές καταλήγουµε τότε είτε σε σχήµατα Tενγκ Xσιάο Πινγκ, είτε σε σχήµατα υιοθέτησης της αντίθεσης "Bορρά-Nότου" σαν κύριας αντίθεσης της εποχής µας.
Eποµένως, αυτή η υπερέξαρση όσο "παράλογη" κι αν φαίνεται, υπακούει στη λογική του "γενικού παραλογισµού" της επιβίωσης ενός συστήµατος κοινωνικών σχέσεων στον κόσµο. Aλλά αυτό που ιστορικά είναι ξεπερασµένο δεν είναι και πραχτικά.
Στην περίπτωση του Kυπριακού και της γενικότερης αντίθεσης που ονοµάζεται "ελληνοτουρκική αντίθεση", εµφανίζεται ο "παραλογισµός" αυτός µε ιδιαίτερη οξύτητα. O ενδοϊµπεριαλιστικός ανταγωνισµός για τη διανοµή των εδαφών της παλαιάς οθωµανικής αυτοκρατορίας, µέρος της ιµπεριαλιστικής εξόρµησης των αρχών του αιώνα µας σαν αποτέλεσµα της πρώτης µεγάλης κρίσης του καπιταλισµού, έριξε τις µεγάλες ρίζες του προβλήµατος. Για τρεις περίπου δεκαετίες η αντίθεση αυτή φαινόταν να έχει εξαλειφθεί. Στο επίπεδο των ιθυνουσών τάξεων είχε αποκατασταθεί η µεγαλύτερη εγκαρδιότητα και σε συνέχεια και οι δύο ιθύνουσες τάξεις προσχωρούν σε µία και την ίδια συµµαχία την ίδια στιγµή που η παλιά αντίθεση αναζωπυρώνεται. Aυτή είναι η εξωτερική όψη του πράγµατος. H εσωτερική είναι διπλή: από τη µια η αφύπνιση των εθνικών απελευθερωτικών προσδοκιών που αποτέλεσε ένα µεγάλο γεγονός στα µεταπολεµικά χρόνια σε παγκόσµια κλίµακα, και από την άλλη η "από τα πάνω", από δοσµένους ιµπεριαλισµούς, αναζωπύρωση εθνικισµών για την επικράτηση του ενός σε βάρος του άλλου. Aν αυτό στην περίπτωσή µας είναι ορατό, σε άλλες "µακρινότερες" περιπτώσεις δεν γίνεται εύκολα ορατό.
Σ’ έναν κόσµο "γραµµικών" εθνικισµών (που δεν υπήρξε ποτέ) η απλή λογική του "αγοραίου" πασιφισµού ή αντιµιλιταρισµού οπωσδήποτε θα ήταν εύκολα αποδεκτή. Aφού δεν υπάρχει τέτοιος κόσµος, δεν µπορεί ναγίνει αποδεκτή η λογική του.
Έτσι το κράτος-τέρας των συµφωνιών Zυρίχης-Λονδίνου δεν είναι "µοναδική" περίπτωση. Γιατί η λογική που επικρατεί όταν δίνεται µια "λύση" σε ένα εθνικό πρόβληµα είναι ο "παραλογισµός" του συσχετισµού δυνάµεων σ’ έναν κόσµο που η κοινωνική του οργάνωση αποτελεί η ίδια έναν "παραλογισµό".
H δεύτερη άποψη του ζητήµατος αφορά τη "συγκυρία" τη διεθνή και την "τοπική". Kαι τον όρο "συγκυρία" τον παίρνουµε σε µια ευρύτερη έννοια. Tο "καυτό" µέτωπο της M. Aνατολής πέρασε από διαδοχικές φάσεις επιθέσεων και αναδιπλώσεων των αριστερών κι όχι των µεγαλύτερων δυνάµεων του σηµερινού κόσµου, επιθέσεων και αναδιπλώσεων που διεξάγονταν και µέσω τοπικών εθνικισµών που υπαγόρευαν, διέτρεφαν, επιδρούσαν σε τοπικά εθνικά κινήµατα. Mια προηγούµενη φάση ήταν εκείνη που συνδεόταν µε τον δεύτερο αιγυπτιακο-ισραηλινό πόλεµο, την πρώτη πετρελαϊκή κρίση και την "ισορροπιστική" επιχείρηση των αµερικάνων που συνδέθηκε µε το όνοµα του Kίσιγκερ.
Tώρα διεξάγεται µια συνδυασµένη επιχείρηση προώθησης των θέσεων αµερικάνων και δυτικών, που συνδυάζεται βέβαια µε µια ακόµη φάση εκκαθάρισης και ανατροπής των "ισορροπιών" στο παλαιστινιακό κίνηµα. H άλλη πλευρά επιχειρεί να αναδιατάξει τα στηρίγµατά της, και ταυτόχρονα έχοντας "δικά της" προβλήµατα έχει κάθε λόγο να ελίσσεται, χωρίς να εγκαταλείπει την πάγια στις τελευταίες δεκαετίες πολιτική της, της εκµετάλλευσης των "ανοιγµάτων" που αφήνουν οι αντιθέσεις και οι αποτυχίες των αντιπάλων της. Aυτά µέσα στο γενικό διεθνές πλαίσιο του παροξυσµού του ανταγωνιστικού πυρηνικού εξοπλισµού, υποδείχνει τη ζωτική ανάγκη ανοίγµατος και άλλων "µετώπων" ή ρηγµάτων και για τις δύο πλευρές.
Eίναι δεδοµένη η "διπλή στάση" της Eλλάδας σε σχέση µε το NATO κλπ και η "σταθερότητα" της Tουρκίας. Yποθέτοντας µια οποιαδήποτε προώθηση τετελεσµένων λύσεων στην Kύπρο, είναι αυτονόητο πως θα πυροδοτηθεί µια ανάφλεξη µε ανατροπή της σύγχρονης "εξισορρόπησης". Σε µια τέτοια περίπτωση ισχύει ό,τι ειπώθηκε αρχικά για "συγκέντρωση όρων" κλπ. Kι από δω η σκληρή δοκιµασία για το ΠAΣOK και φυσικά όχι µονάχα γι’ αυτό. Aνεξάρτητα από τις επιδιώξεις και την πραγµατική πολιτική όλων των ενδιαφερόµενων µερών και την αποστροφή του "µέσου έλληνα" για τις σκοτούρες αυτές, η υποστήριξη οποιουδήποτε ελλαδικού ρεβανσισµού (ριζοσπαστικού ή µη χαρακτήρα), η "αντιπολεµική" αδιαφορία για τις παραπέρα εξελίξεις (κλιµάκωση της τουρκικής φασιστικής επέκτασης κλπ), αποτελούν δύο όψεις του ίδιου νοµίσµατος.
Όσο κι αν φαίνεται "θεωρητική" και "ουτοπική", η υποστήριξη του κυπριακού λαού να εναντιωθεί σε οποιαδήποτε νέα επιχείρηση γενοκτονίας-εποικισµού από τον τουρκοφασιστικό παντουρκισµό και να µην γίνει όργανο πραγµάτωσης ρεβανσιστικών, πολεµικών τυχοδιωκτισµών, αυτή είναι η θέση. Που σηµαίνει συγκεκριµένα: Eνιαία Kύπρος, χωρίς στρατούς και βάσεις, µε ίσα δικαιώµατα για ελληνοκύπριους και τουρκοκύπριους. Tη λύση αυτή θα τη δώσει ο ίδιος ο κυπριακός λαός γενικά, µε την συµπαράσταση του λαού της Eλλάδας και της Tουρκίας. Δεν θα την δώσουν ούτε ο OHE, ούτε οι µηχανισµοί της Zυρίχης, ούτε οι διεθνείς διασκέψεις.
Στα ζητήµατα αυτά, όπως έλεγε ο Λένιν, δεν υπάρχουν "ρεαλισµοί". Γιατί αν υπάρξουν, σηµαίνει ολοκληρωτική προσχώρηση στη γραµµή του ενός ή άλλου σοβινισµού. Kαι η ίδια "ουτοπική" και "θεωρητική" άποψη υπάρχει και για την περίπτωση ανάφλεξης στα µέτωπα της γενικότερης αντίθεσης:
Aντιπαράθεση σε κάθε ρεβανσιστικό ελλαδικό "αποικισµό" όπως και σε κάθε τουρκικό επεκτατισµό. O οποιοσδήποτε πόλεµος επιβληθεί µέσα στο έδαφος της Eλλάδας ή της Kύπρου να µετατραπεί σε λαϊκό επαναστατικό πόλεµο για ανεξάρτητη ελεύθερη Eλλάδα και ανεξάρτητη ελεύθερη Kύπρο, για µια ελεύθερη ανεξάρτητη Tουρκία χωρίς καταπιεσµένες άλλες εθνότητες (πχ κούρδους, αρµένιους).
Eπειδή παρά τα όσα ειπώθηκαν, µπορεί να υπάρξει ο "φόβος" πως λίγο-πολύ "διευκολύνονται" οι σοβιετικοί µε τη µη καταφυγή στη µια ή την άλλη από τις απόψεις που αναφέρθηκαν, προσθέτουµε και τα παρακάτω:
Oι σοβιετικοί και οι εδώ υποστηριχτές τους διευκολύνονται και θα διευκολυνθούν απ’ όλους όσους, που για να µην τους διευκολύνουν, ταυτίζονται µε θέσεις άλλων ενδιαφερόµενων µερών άµεσα ή έµµεσα.
Σε συνέχεια, τα όσα ειπώθηκαν δεν "ταυτίζονται" µε τη θέση των σοβιετικών. Γιατί στο σηµερινό µπλα-µπλα των διπλωµατικών κειµένων όχι µόνο των σοβιετικών αλλά και των δυτικών, µπαίνει σαν σάλτσα τα περί "ενιαίας" Kύπρου, αποχώρησης ξένων στρατευµάτων· αυτό συνέβηκε µονάχα µετά το ’74. Aυτή είναι η ορατή κι όχι η πραγµατική πολιτική τους. Πέρα απ’ αυτό εµείς -αυτό που ήταν κάποτε µ-λ κίνηµα- υποστηρίζαµε αυτή τη θέση τον καιρό που δεν την υποστήριζε κανείς, δηλαδή την περίοδο 1964-67 (τα κείµενα το δείχνουν αυτό). Δεν την εγκαταλείπουµε γιατί και στο µπλα-µπλα υπάρχουν ουσιαστικές αρνήσεις της θέσης αυτής. Έτσι, οι σοβιετικοί µετά τα "ενιαία" βάζουν δύο όρους: διακοινοτικές και διεθνή διάσκεψη. Oι δύο αυτοί όροι ανατρέπουν το µπλα-µπλα. Eντάσσουν την υπόθεση στην τροχιά και του παζαριού "σου δίνω, µου δίνεις", αλλά µπάζουν χωρίς να το λένε τη θέση του Γκροµίκο του ’64 για "οµοσπονδία" που εκφράζει µια ελληνοτουρκική "εξισορρόπηση" αρεστή και εξυπηρετική γι’ αυτούς.
H ιστορία έχει δείξει πως οι "ουτοπισµοί" και οι "θεωρητισµοί" αυτοί αποδείχτηκαν -όπου υπήρξε σταθερότητα και επιµονή σ’ αυτούς- πολύ πιο ρεαλιστικοί από όλα τα "ρεαλιστικά" προγράµµατα ή συνθήµατα.
Στις σηµερινές συνθήκες, µε βάση τις αντιλήψεις που αναπτύχθηκαν, µονάχα οι τέτοιοι "ουτοπισµοί" µπορούν να αποτελέσουν τη βάση µεγάλων κινηµάτων µετασχηµατισµού αυτού που ονοµάζεται δοσµένος πολιτικός χάρτης ή δοσµένος συσχετισµός δυνάµεων.
Aυτό ισχύει ιδιαίτερα για την περίπτωση δυνάµεων που ενεργούν στα όρια µικρών κρατών που σ’ αυτά εκφράζονται µε περιπλεγµένη µορφή οι περισσότερες από τις αντιθέσεις του σύγχρονου κόσµου.