ΔΙΚΤΥΟ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ, τεύχος 8, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010

Το φετινό φθινόπωρο ήταν πρωτόγνωρο για τα πανεπιστήμια πολλών χωρών της Ευρώπης. Σε πολλές χώρες, με την Αυστρία, τη Γερμανία, την Ελβετία, τη Γαλλία και την Αγγλία να πρωταγωνιστούν, ξέσπασαν κινητοποιήσεις που έβαλαν στο στόχαστρο τη διαδικασία της Μπολόνια. Τρία χρόνια μετά το φοιτητικό κίνημα που συντάραξε το ελληνικό πανεπιστήμιο, για την υπεράσπιση των ίδιων δικαιωμάτων, οι επιπτώσεις των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων έβγαλαν στο δρόμο τους φοιτητές όλης της Ευρώπης και έβαλαν σε αμφισβήτηση την κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εκπαίδευση. Ζητήσαμε τη γνώμη του Λάζαρου Απέκη και της Σίσσυς Βελισσαρίου για τα γεγονότα αυτά.

Το τέλος της Μπολόνια;

Της Σίσσυς Βελισσαρίου, πανεπιστήμιο Αθήνας και ΚΠΕ του ΣΥΝ

Οι Έλληνες πανεπιστημιακοί και οι φοιτητές διεκδικούν δικαιολογημένα τα εύσημα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, διότι με οξύνοια και έγκαιρα διακρίνανε και διακηρύξανε το μέγα κίνδυνο που έκρυβε η διαδικασία της Μπολόνια για το μέλλον του ευρωπαϊκού πανεπιστημίου. Δεν θα χρησιμοποιήσω τη φράση “ήμαστε Κασσάνδρες”, διότι εμπεριέχει το μεταφυσικό στοιχείο της μαντείας, δηλαδή μιας μη ορθολογικής νοητικής διαδικασίας. Αντίθετα, η Αριστερά στο πανεπιστήμιο υπήρξε ενορατική χάρη σε μια συγκροτημένη πολιτική εκτίμηση που είχε ως προς το τι είδους αναδιατάξεις επιχειρούσε να εισαγάγει πριν από περίπου δέκα χρόνια η ΕΕ στα πανεπιστήμια εξαιτίας του σκληρού ανταγωνισμού της με τις ΗΠΑ για την κυριαρχία στην παγκόσμια αγορά και, , άρα, τι μορφής πανεπιστήμιο με αντίστοιχους στόχους διαμορφώνει, , προκειμένου να παράγει ευέλικτους εργαζόμενους, προϊόντα μιας φθηνής και υποβαθμισμένης πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Η απόρριψη της “Μπολόνια” από σύσσωμη την πανεπιστημιακή κοινότητα και το κίνημα που αναπτύχθηκε σε αντίθεση με κάθε απόπειρα επιβολής της αντιμετωπίστηκαν, για χρόνια, από πολλούς Ευρωπαίους ως άλλη μια γραφικότητα των αιωνίως απείθαρχων Ελλήνων, που είναι ανίκανοι να δουν τα πολλαπλά οφέλη ενός εκπαιδευτικού εκσυγχρονισμού – κατά τα αγγλοσαξονικά πρότυπα. Χώρες με τεράστιο εκπαιδευτικό κεφάλαιο και μακραίωνη ακαδημαϊκή παράδοση, όπως η Γερμανία, η Ολλανδία και η Γαλλία, παρά τις κάποιες γκρίνιες ή ενοχές που αποσπασματικά εκδηλώνονται, σπεύδουν ασμένως να καταστρέψουν το πανεπιστήμιό τους χάρη της προσαρμογής τους στο λεγόμενο Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΧΑΕ), που παγιώνει απολύτως τις σχέσεις εξάρτησης του πανεπιστημίου από την αγορά. Αξίες, εγγενώς εκπαιδευτικές, ανθρωπιστικές και ηθικές απουσιάζουν ηχηρά από τον ΕΧΑΕ, που υποτίθεται ότι θέλει να δομήσει ένα νέο πανευρωπαϊκό παιδευτικό όραμα, φιλοδοξώντας να αντικαταστήσει το “παρωχημένο” και “αντιπαραγωγικό” ιδεώδες του universitas. Θυσιάζεται έτσι στο βωμό της εμπορευματοποίησης των πάντων, που έχει επιβάλει η βάρβαρη παγκοσμιοποίηση, το επίτευγμα μακρών και βασανιστικών ταξικών αγώνων, το δικαίωμα και η πίστη του Ευρωπαίου πολίτη στην εκπαίδευση ως κρατική ευθύνη και δημόσιο-δωρεάν αγαθό.

Τώρα όμως γινόμαστε μάρτυρες ενός ανεπάντεχου φοιτητικού ξεσηκωμού στην Αυστρία, με μαζικές φοιτητικές κινητοποιήσεις, και στη Γερμανία, όπου χιλιάδες φοιτητές διαδηλώνουν και δεκάδες αμφιθέατρα είναι κατειλημμένα. Η “Μπολόνια”, μετά από μία δεκαετία, έχει δείξει πλέον το φρικτό πρόσωπό της ακόμα και σε ευπειθείς Ευρωπαίους πολίτες. Ποιο είναι αυτό; Η αυστηρή ταξική διαλογή στην εκπαίδευση με την απαγορευτική πρόσβαση στο πανεπιστήμιο όσων δεν είναι ευκατάστατοι και η γενικευμένη εισαγωγή διδάκτρων σε όλες σχεδόν τις χώρες της ΕΕ. Το περίφημο σχήμα 3-5-8, όπου τα 4-5 έτη σπουδών για το πρώτο πτυχίο συρρικνώθηκαν σε 3 (κατά το αγγλοαμερικανικό bachelor) για τη μαζική και φθηνή κατάρτιση των πολλών, που μετά παραδίδονται στο θηρίο της αγοράς προς βρώση, ενώ το μεταπτυχιακό (master) διατίθεται μόνο σε όσους πληρώνουν δίδακτρα και ο 3ος κύκλος (διδακτορικό) εκπαιδεύει τις μελλοντικές ελίτ. Βαρυσήμαντο το πρωτοσέλιδο άρθρο της συντηρητικής Frankfurter Allgemeine, δεν δείχνει την παραμικρή ταλάντευση ως προς τα συμπεράσματα: “Έσκασε η φούσκα της Μπολόνια” είναι ο τίτλος, ενώ η γαλλική Le Μonde γράφει: “Οι διαδηλωτές καταγγέλλουν την κτηνωδία της ευρωπαϊκής εναρμόνισης” (Γ. Δελαστίκ, Ημερησία, 28/11/2009).Παρ’ όλα αυτά, το πανεπιστημιακό κίνημα πρέπει να παραμένει σε εγρήγορση. Ενώ το “γράμμα” της Μπολόνια μπορεί να μην έχει περάσει τουλάχιστον στην Ελλάδα με τη μορφή του 3-5-8, το “πνεύμα” της έχει επηρεάσει τα προγράμματα σπουδών, την έρευνα στα ΑΕΙ και έχει ουσιαστικά επιβάλει το μάστερ ως μια δεύτερη βαθμίδα. Και αυτά θέλουν πάλη για να αναστραφούν. Κυρίως όμως πρέπει να προσέξουμε και να συντονιστούμε σε ενιαίο πανευρωπαϊκό κίνημα, διότι η Βρετανία –μοιραία χώρα για την τριτοβάθμια στην ΕΕ– ετοιμάζει άλλη μία υποβάθμιση: τη μετατροπή του bachelor από τριετές πτυχίο σε διετές! Το σύνθημα του “New Labour” είναι “εντατικά, φθηνά και ευέλικτα πτυχία”. Δυστυχώς, πολύ συχνά, όταν φτερνίζεται η Βρετανία, συναχώνονται τα πανεπιστήμια όλης της ΕΕ. Αλλά έχουσι γνώσιν οι φύλακες…