ΔΙΚΤΥΟ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ, τεύχος 8, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2010

Το φετινό φθινόπωρο ήταν πρωτόγνωρο για τα πανεπιστήμια πολλών χωρών της Ευρώπης. Σε πολλές χώρες, με την Αυστρία, τη Γερμανία, την Ελβετία, τη Γαλλία και την Αγγλία να πρωταγωνιστούν, ξέσπασαν κινητοποιήσεις που έβαλαν στο στόχαστρο τη διαδικασία της Μπολόνια. Τρία χρόνια μετά το φοιτητικό κίνημα που συντάραξε το ελληνικό πανεπιστήμιο, για την υπεράσπιση των ίδιων δικαιωμάτων, οι επιπτώσεις των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων έβγαλαν στο δρόμο τους φοιτητές όλης της Ευρώπης και έβαλαν σε αμφισβήτηση την κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εκπαίδευση. Ζητήσαμε τη γνώμη του Λάζαρου Απέκη και της Σίσσυς Βελισσαρίου για τα γεγονότα αυτά.

Μπολόνια: Άλλη μια φούσκα έσκασε!

Του Λάζαρου Απέκη, πανεπιστημιακού

Μετά το μεγάλο κίνημα παιδείας στη χώρα μας, που είχε αιχμές τη μη αναθεώρηση του άρθρου 16 και το νέο νόμο πλαίσιο, αναπτύχθηκαν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες δυναμικά κινήματα κατά της αναδιάρθρωσης της ανώτατης εκπαίδευσης και της έρευνας, σύμφωνα με τη νεοφιλελεύθερη διαδικασία της Μπολόνια. Στη Γαλλία, την Ιταλία, την Ισπανία, την Αυστρία, την Κροατία και πρόσφατα στη Γερμανία ξέσπασαν κύματα κινητοποιήσεων με διαδηλώσεις, καταλήψεις πανεπιστημιακών χώρων, αντιμαθήματα και εκδηλώσεις στους κατειλημμένους χώρους, στα μουσεία και στους δρόμους…

Στην Αυστρία οι φοιτητές ξεσηκώθηκαν κατά της ιδιωτικοποίησης της ανώτατης εκπαίδευσης και της υποβάθμισης των σπουδών τους. Εστιάζοντας στις διακηρύξεις φοιτητών και καθηγητών της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Βιέννης και των φοιτητών του Πανεπιστημίου της Βιέννης διαβάζουμε: “Είμαστε αντίθετοι με την ιδιωτικοποίηση της διδασκαλίας, της έρευνας και της παραγωγής της γνώσης γενικότερα, απαιτούμε την πλήρη δημόσια χρηματοδότηση και τον εκδημοκρατισμό όλων των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων καθώς και την άνευ όρων κατάργηση των διδάκτρων στα πανεπιστήμια, είμαστε αντίθετοι με μια “αξιολόγηση της ποιότητας” της επιστήμης και της τέχνης, που εφαρμόζεται με οικονομικά κριτήρια, είμαστε αντίθετοι στην υποβάθμιση, που μετατρέπει πανεπιστήμια και σχολές σε κέντρα κατάρτισης, προσανατολισμένα από την αγορά εργασίας. Εκπαίδευση και όχι κατάρτιση, ελεύθερη πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση και πλήρης κατάργηση των διδάκτρων, εκδημοκρατισμός του πανεπιστημίου, όχι στις αλλαγές στα προγράμματα σπουδών χωρίς τη συγκατάθεση των φοιτητών, πλήρης χρηματοδότηση των πανεπιστημίων και κατάργηση όλων των μορφών οικονομικής επιβάρυνσης των φοιτητών”.

Στη Γερμανία, όπως και σε άλλες χώρες, που εφαρμόστηκε η αναδιάρθρωση της διαδικασίας της Μπολόνια χωρίς σημαντικές αντιδράσεις, αντιμετωπίζουν τις πρώτες δραματικές συνέπειες στο επίπεδο και στη δομή των σπουδών με τους δύο κύκλους (τριετής προπτυχιακός και διετής μεταπτυχιακός) και την υποβάθμιση των αποφοίτων, που χαρακτηρίζονται πλέον ημιμαθείς με ανεπαρκή εφόδια για να ασκήσουν επάγγελμα, αλλά και με την υποταγή της επιστημονικής έρευνας των πανεπιστημίων στους κανόνες και στα ήθη της αγοράς.

Ορισμένα χαρακτηριστικά αιτήματα-συνθήματα των κινητοποιήσεων ήταν: “Δωρεάν παιδεία για όλους”, “Λεφτά για την παιδεία και όχι για τις τράπεζες”. Ιδιαίτερα οι φοιτητές αντιτίθενται στην υιοθέτηση της διαδικασίας της Μπολόνια, που εναρμονίζει τη λειτουργία των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων ορίζοντας συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο για την απόκτηση του πτυχίου, του μεταπτυχιακού και του διδακτορικού – μια μεγάλη ανατροπή για τη Γερμανία, όπου οι φοιτητές μέχρι τώρα δεν περιορίζονται χρονικά και μπορούν να κάνουν τις σπουδές τους με το ρυθμό που επιθυμούν.

Κοινή διαπίστωση είναι ότι το πανεπιστήμιο υποβαθμίζεται σε ένα αυταρχικό εκπαιδευτήριο για την επαγγελματική κατάρτιση των αποφοίτων του. Οι σπουδές σε συγκεκριμένη επιστήμη, που μπορούν να προσφέρουν στέρεα εφόδια στους αποφοίτους, με τα οποία θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές που θα συναντήσουν στον επαγγελματικό τους βίο, διασπώνται σε δύο κύκλους, με τον πρώτο να παρέχει αναλώσιμα επαγγελματικά εφόδια χαμηλής στάθμης.

Η ειρωνεία είναι ότι, ενώ οι κυρίαρχες, ακραία νεοφιλελεύθερες πολιτικές, που ηγεμονεύουν στα όργανα της ΕΕ, υπαγόρευσαν την ένταξη της ανώτατης εκπαίδευσης στη διαδικασία της Μπολόνια, για να είναι οι απόφοιτοι “καταλληλότερα εφοδιασμένοι-απασχολήσιμοι” για την άσκηση επαγγέλματος, αποδεικνύεται ότι αυτή η “μεταρρύθμιση” οδήγησε στο αντίθετο αποτέλεσμα, ακόμη και για τα δικά τους κριτήρια της εξυπηρέτησης του κεφαλαίου. Στη Γερμανία, μετά τις κινητοποιήσεις, ακόμη και συντηρητικοί σχολιαστές μιλούν για την παταγώδη αποτυχία της μεγαλύτερης αλλαγής στην ανώτατη εκπαίδευση που έγινε μετά το 19ο αιώνα. Λένε χαρακτηριστικά ότι “η φούσκα της Μπολόνια έσκασε, μετά τη φούσκα του χρηματοπιστωτικού συστήματος”. Και εκεί το φοιτητικό κίνημα ευαισθητοποίησε την κοινωνία για τις συνέπειες αυτών των παρεμβάσεων. Παρά ταύτα, οι καταλήψεις, τα αντιμαθήματα και οι εκδηλώσεις, που λειτούργησαν στο πλαίσιό τους, αντιμετωπίστηκαν με άγρια αστυνομική βία και καταστολή και με διώξεις.

Και ενώ αναπτύσσονται αυτές οι δυναμικές αντιδράσεις στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης, στη Βρετανία επιμένουν στη νεοφιλελεύθερη κατεδάφιση, συζητώντας για πανεπιστημιακές σπουδές διάρκειας δύο ετών!

Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας, σύμφωνα με τη διαδικασία της Μπολόνια και τους στόχους της Λισαβόνας, αποβλέπει, ακριβώς, στην προς τα κάτω ενοποίηση των συστημάτων μεταλυκειακής εκπαίδευσης, με την ένταξη δημόσιας και ιδιωτικής αλλά και όλων των μορφών εκπαίδευσης και κατάρτισης (διά βίου μάθηση, άτυπες μορφές εκπαίδευσης, επαγγελματική εμπειρία) και με ένα ενιαίο σύστημα τυποποίησης (πιστωτικές μονάδες) και πιστοποίησης (αξιολόγηση). Δυστυχώς, τα όργανα της ΕΕ αλλά και οι ελληνικές κυβερνήσεις –και με ζήλο η σημερινή του ΠΑΣΟΚ– μετά την πρώτη αμηχανία της κατάρρευσης και της βαθιάς κρίσης, επιμένουν στη νεοφιλελεύθερη βαρβαρότητα της αγοράς ακόμη και για τα θέματα παιδείας! Αυτός είναι ο αναχρονισμός των “εκσυγχρονιστών”.

Είναι δυνατό να επιτρέψουμε σε αυτές τις ηγεμονικές ελίτ να ορίζουν τη υπόθεση της παιδείας και της έρευνας και το παρόν και το μέλλον της νεολαίας (και όχι μόνο); Δυστυχώς, σήμερα στη χώρα μας, οι συνθήκες είναι δυσμενέστερες για τη συνέχιση του αγώνα. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ επιμένει να σκληρύνει “εκσυγχρονιστικά” τη “μεταρρύθμιση” που δεν κατάφερε να ολοκληρώσει η κυβέρνηση της ΝΔ. Ετοιμάζει αλλαγές για να βελτιώσει τη “λειτουργικότητα” του νόμου Γιαννάκου και “ρεαλιστικές” προσαρμογές στην εφαρμογή του νόμου για το πανεπιστημιακό άσυλο, χειρίζεται παραπλανητικά την αναγνώριση των κολεγίων και της οδηγίας της ΕΕ, που επιβάλλει τα ίδια επαγγελματικά δικαιώματα στους αποφοίτους τους, προωθώντας το “απόλυτο σύστημα” – το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Επαγγελματικών Προσόντων– με ενιαία τυποποίηση και πιστοποίηση.

Οι διοικήσεις των πανεπιστημίων σε ορισμένα πανεπιστήμια επιχειρούν να εφαρμόσουν σημαντικές διατάξεις της αναδιάρθρωσης (αξιολόγηση, πιστωτικές μονάδες, εσωτερικό κανονισμό, άσυλο κ.ά.) αγνοώντας προηγούμενες αποφάσεις των ίδιων των συγκλήτων τους, προκειμένου να ακυρώσουν τα αναχώματα που όρθωσε το πανεπιστημιακό κίνημα ενάντια στη νεοφιλελεύθερη επίθεση.

Η ηγετική ομάδα της ΠΟΣΔΕΠ (ΠΑΣΟΚ, Ανανεωτική Πτέρυγα του ΣΥΝ και “γιατροί της ΝΔ”) με την πολιτική της έχει μετατρέψει ένα συνδικάτο με ξεκάθαρες θέσεις και αγωνιστική πορεία κατά της αναδιάρθρωσης, ανεξάρτητο από την πολιτική εξουσία και τις διοικήσεις των πανεπιστημίων, σε όργανο κυβερνητικού συνδικαλισμού. Και όλα αυτά σήμερα, που στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αναπτύσσονται δυναμικά κινήματα ενάντια στη διαδικασία της Μπολόνια, για την υπεράσπιση του επιπέδου των σπουδών, την αξία των πτυχίων, για τη δημόσια και δωρεάν ανώτατη εκπαίδευση, για ένα δημοκρατικό πανεπιστήμιο. Τα κινήματα αυτά απαιτούν: Η νεοφιλελεύθερη μεταρρύθμιση στην ανώτατη εκπαίδευση πρέπει να ανατραπεί. Και αυτό γίνεται μόνο με αγώνες! Με αυτά τα κινήματα πρέπει να συντονιστεί το πανεπιστημιακό μας κίνημα, για να αποτραπεί σε επίπεδο Ευρώπης η πολιτική που επιβάλλει την υποβάθμιση, την εμπορευματοποίηση και ιδιωτικοποίηση της ανώτατης εκπαίδευσης.