ΔΙΚΤΥΟ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ, τεύχος 4, Μάρτιος-Απρίλιος 2008

132ο Δημοτικο Σχολειο Αθηνων
Ένα σχολείο που αντιστέκεται και δημιουργεί!

Στο 132ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών εφαρμοζόταν, με πρωτοβουλία των ίδιων των δασκάλων του, τα τελευταία χρόνια, ένα πρωτότυπο “εκπαιδευτικό πρόγραμμα”. Το συγκεκριμένο σχολείο αντιμετώπιζε μια σειρά ζητήματα, μιας και το 70% των μαθητών του είναι παιδιά μεταναστών. Πρόσφατα, η νέα ηγεσία του ΥΠΕΠΘ “έκοψε” τα προγράμματα και τις εθελοντικές πρωτοβουλίες των δασκάλων, και μια σειρά αντιδράσεις έχουν ξεκινήσει απαιτώντας την επαναλειτουργία των προγραμμάτων. Για τα θέματα αυτά απάντησαν στα ερωτήματά μας οι δάσκαλοι του 132ου Δημοτικού Σχολείου Αθήνας.

Μιλήστε μας για τις δραστηριότητές σας. Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για το πώς ξεκίνησαν τα προγράμματά σας; Με ποιες δράσεις, ποιες ανάγκες έρχονταν να καλύψουν κ.ο.κ.;

Τα προγράμματα του σχολείου άρχισαν πριν από εννέα χρόνια περίπου, όταν τοποθετήθηκε ως διευθύντρια η Στέλλα Πρωτονοταρίου, και με τη συνεργασία μιας μικρής στην αρχή ομάδας δασκάλων προχώρησαν σε δράσεις που σκοπό είχαν την ομαλή ένταξη των παιδιών στο σχολικό περιβάλλον. Με αφορμή την αποτελεσματικότερη διαχείριση των συγκρούσεων και αντιπαραθέσεων, που εμφανίζονταν έντονα στο χώρο του σχολείου, ξεκίνησαν οι πρώτες παρεμβάσεις σε συνεργασία με τον τομέα πρόληψης του ΚΕΘΕΑ και με στόχο τη δημιουργία εμπιστοσύνης, ασφάλειας και αποδοχής ανάμεσα στους βασικούς εταίρους της σχολικής κοινότητας, δηλαδή τους γονείς, τους δασκάλους και φυσικά τους μαθητές. Στην πορεία, και ενώ το σχολείο ήδη είχε υιοθετήσει πρακτικές που αφορούσαν ζητήματα λειτουργίας του, όπως πολύγλωσσες ανακοινώσεις, συναντήσεις γονέων με παράλληλη μετάφραση σε γλώσσες των μεταναστών γονέων, αναθεώρηση του περιεχομένου των εθνικών εορτών κ.ά., προχωρήσαμε και σε άλλες παρεμβάσεις, που, απ’ ό,τι φάνηκε, αποτέλεσαν σημεία αντιπαράθεσης με τη διοίκηση. Η μία ήταν η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στους γονείς μετανάστες του σχολείου, η δεύτερη η διδασκαλία της μητρικής γλώσσας στα παιδιά τους και η τρίτη η αντικατάσταση της πρωινής προσευχής με στίχους από το “Πρωινό άστρο” του Γ. Ρίτσου, με στόχο να συμμετέχουν στην προσευχή και οι αλλόθρησκοι μαθητές, οι οποίοι αποτελούσαν και την πλειονότητα του σχολείου.

Οι πρωτοβουλίες αυτές γίνονταν με συστηματική προετοιμασία από τους δασκάλους του σχολείου και πάντα με μελέτη της βιβλιογραφίας σε σχέση με τα ζητήματα εκπαίδευσης παιδιών μειονοτικών ομάδων. Παράλληλα, υπήρχε κι ένας ξεκάθαρος προσανατολισμός, ότι δηλαδή οι οποιεσδήποτε δράσεις αφορούν όλους τους μαθητές μας. Έτσι, οι συγκεκριμένες παρεμβάσεις προσπάθησαν να απαντήσουν –και νομίζουμε ότι σε ένα βαθμό το κατάφεραν– σε αδιέξοδα σοβαρά που αντιμετωπίζουν σήμερα όχι μόνο τα σχολεία με μεγάλο αριθμό αλλοδαπών μαθητών αλλά και το σύνολο της ελληνικής εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα, προσπαθήσαμε να αντιμετωπίσουμε ζητήματα συγκρούσεων, αντιπαραθέσεων, επιθετικότητας, σχολικής αποτυχίας, σχολικής διαρροής, ξενοφοβίας, ρατσισμού, κοινωνικού αποκλεισμού, ζητήματα τα οποία τίθενται καθημερινά πλέον όχι μόνο στο πεδίο της εκπαίδευσης αλλά και γενικότερα.

Υπάρχει σήμερα μια κρίση του δημόσιου σχολείου. Υπάρχει το ερώτημα αν τα παιδιά –είτε είναι μετανάστες είτε όχι– μαθαίνουν γράμματα. Αν το σχολείο ως θεσμός στηρίζεται από το κράτος. Αν στη μιζέρια και σε όλα τα οξυμμένα προβλήματα που υπάρχουν θα πρέπει δάσκαλοι, γονείς και μαθητές “να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους”. Οι δικές σας πρωτοβουλίες είχαν και τέτοια στόχευση; Θα άξιζαν τέτοιου είδους δράσεις και σε άλλου τύπου προβλήματα;

Η κρίση του δημόσιου σχολείου είναι τόσο παλιά όσο και η ύπαρξή του, με την έννοια ότι η προσφορά εκπαίδευσης από το δημόσιο πάντοτε υπολειπόταν ποιοτικά και ποσοτικά της ζήτησης από την κοινωνία.

Η σημερινή κρίση του δημόσιου σχολείου σχετίζεται, νομίζουμε, πέρα από την υποχρηματοδότηση, κυρίως με τις αναχρονιστικές προβλέψεις (αναλυτικό πρόγραμμα, μεθοδολογία, τρόπος λειτουργίας) και την υπερσυγκεντρωτική και γραφειοκρατική δομή του εκπαιδευτικού συστήματος. Αυτή η δομή κάνει εξαιρετικά δύσκολες και τις αλλαγές αλλά και τις απαραίτητες προσαρμογές στις ιδιαίτερες ανάγκες και συνθήκες. Το ζήτημα, για παράδειγμα, της ένταξης των μεταναστών μαθητών και γονέων στο σχολείο εμφανίζεται με διαφορετικό πολλές φορές τρόπο και ένταση ανάλογα με την περιοχή και τις συνθήκες του σχολείου και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά από έναν κεντρικό μηχανισμό με γενικές και ομοιόμορφες προβλέψεις.

Θα πρέπει, δηλαδή, τα ίδια τα σχολεία να αναγνωρίσουν τα προβλήματά τους και να αρχίσουν να επεξεργάζονται, να προτείνουν και να διεκδικούν λύσεις από τη διοίκηση, αντί να περιορίζονται στην αναζήτηση των προβλεπόμενων μέσα στις εγκυκλίους. Κάτι τέτοιο, βέβαια, σημαίνει αναβαθμισμένη λειτουργία των συλλόγων διδασκόντων και γονέων αλλά και ανάληψη μιας ευθύνης, που συνήθως αποφεύγουμε.

Υπάρχει ένας φόβος, ότι το κράτος αποποιείται των ευθυνών του όσον αφορά το δημόσιο σχολείο και το αφήνει να μαραζώσει για να το παραδώσει στην ιδιωτική πρωτοβουλία, τοπική ή πολυεθνική. Και σύμφωνα με το φόβο αυτόν, μοχλός πίεσης είναι το πέρασμα από το Ενιαίο Αναλυτικό Πρόγραμμα σε ένα ασπόνδυλο σύνολο προγραμμάτων, που τοπικά θα διαφοροποιούνται ανάλογα με το σύλλογο διδασκόντων, τους ιδιώτες χορηγούς κ.ο.κ. Πώς βλέπετε εσείς αυτόν το φόβο;

Ο φόβος ότι το κράτος αποποιείται των ευθυνών του νομίζουμε ότι έχει πραγματική βάση μόνο όσον αφορά τη χρηματοδότηση, και αυτή είναι η κερκόπορτα μέσα από την οποία διατηρεί ακέραιο το δικαίωμά του να καθορίζει τους στόχους και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης, και μάλιστα, στην Ελλάδα, με ασφυκτικό τρόπο. Ακόμη και σε χώρες όπου η αποκέντρωση και η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων από το κεντρικό κράτος σε τοπικό επίπεδο έχει προχωρήσει, το πλαίσιο και τα βασικά στοιχεία του αναλυτικού προγράμματος παραμένουν αποκλειστικό προνόμιο των υπουργείων Παιδείας. Ενιαίος χαρακτήρας της εκπαίδευσης σημαίνει άρνηση κατηγοριοποιήσεων και κατευθύνσεων (τεχνική- θεωρητική) που αποκλείουν ομάδες μαθητών από το να συνεχίσουν σε ανώτερα επίπεδα, και όχι απόλυτη ομοιομορφία του εκπαιδευτικού συστήματος. Η πολυμορφία των σχολείων είναι απαραίτητος όρος για προώθηση αλλαγών και προσαρμογών από κάτω, αλλά και για να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο η διεκδίκηση παιδαγωγικής ελευθερίας. Στο κάτω κάτω, για τι είδους παιδαγωγική ελευθερία συζητάμε, αν δεν έχουμε δυνατότητα επιλογών και, φυσικά, διαφοροποίησης, μέσα πάντα σε ένα γενικό πλαίσιο που να εξασφαλίζει κάποια βασικά στοιχεία και τη συμβατότητα των σχολείων μεταξύ τους; (Ανοίγουν πολλά ζητήματα τα ερωτήματα 2 και 3, και καταλαβαίνετε ότι μόνο συνοπτικά μπορούμε να απαντήσουμε.)

Θέλω να σας παραθέσω μερικές φράσεις του υπουργού για να μου πείτε τη γνώμη σας: α. “Ενίσχυση των καινοτόμων πρωτοβουλιών των εκπαιδευτικών”, β. “Ενίσχυση της συνεργασίας γονέων και εκπαιδευτικών”. Από συνθήματα ακούμε πολλά: ανοιχτό σχολείο, διαπολιτισμική εκπαίδευση, αναβάθμιση του εκπαιδευτικού κ.ο.κ. Γιατί τα τελευταία χρόνια το ΥΠΕΠΘ πλειοδοτεί σε τέτοιου είδους συνθήματα;

Νομίζουμε ότι είναι μια πάγια και αναγκαστική ρητορική που επιβάλλεται από την ανάγκη του υπουργείου να δείξει ότι συμβαδίζει με τις διεθνείς εξελίξεις και τις ευρωπαϊκές κατευθύνσεις και να καλύψει, απέναντι στην κοινή γνώμη, την ουσιαστική ανυπαρξία προτάσεων εκ μέρους του, προτάσεων που να μας βγάζουν από το βάλτο. Αυτό, άλλωστε, δεν φανερώνει με τον πιο έντονο τρόπο η αντιμετώπιση του 132ου Δημοτικού Σχολείου;

Και σήμερα σε ποια φάση βρίσκεστε; Πώς σκοπεύετε να συνεχίσετε τον αγώνα σας και πώς μπορούμε όλοι εμείς οι συνάδελφοί σας να κινηθούμε;

Το σχολείο θεωρούμε ότι, αυτή τη στιγμή, βρίσκεται ουσιαστικά σε δίωξη. Ο νέος διευθυντής, από την πρώτη μέρα που τοποθετήθηκε, χωρίς να ενημερωθεί στοιχειωδώς από το Σύλλογο διδασκόντων για τις δράσεις του σχολείου, προχώρησε, και μάλιστα με βίαιο τρόπο, στην αναστολή των δράσεων αυτών. Για ένα σημαντικό διάστημα, δήλωνε ότι για τις πράξεις του έχει “άνωθεν εντολές” και, κάποιες φορές, κατονόμαζε και πρόσωπα υψηλά ιστάμενα στο Υπουργείο Παιδείας. Με έκπληξη διαπιστώσαμε ότι ο ίδιος ο υφυπουργός Παιδείας κ. Λυκουρέτζος, σε συζήτηση που έγινε με δασκάλους του σχολείου σε πρωινή εκπομπή της ΝΕΤ, κάλυψε απολύτως τις πράξεις της διοίκησης και τάχθηκε ανοιχτά κατά των δράσεων του σχολείου, επικαλούμενος τη νομιμότητα, το αξιακό πλαίσιο της εκπαίδευσης και την παράδοση (!). Ο Σύλλογος διδασκόντων δίνει έναν καθημερινό αγώνα για να μπορέσει να περισώσει ό,τι με πολύ κόπο έχει κατακτήσει. Παρ’ όλο αυτόν τον αγώνα, οι περισσότερες δράσεις έχουν ανασταλεί με το επιχείρημα της “νομιμότητας”. Είναι βέβαια εξαιρετικά δύσκολο να αντισταθούμε σε μια επίθεση που γίνεται πλέον ανοιχτά από το ίδιο το υπουργείο. Ακόμα όμως χειρότερο και σοβαρότερο πρόβλημα από αυτό θεωρούμε ότι είναι η παρουσία ενός διευθυντή που υπονομεύει καθημερινά τις αποφάσεις του Συλλόγου διδασκόντων. Για όλους μας έχει γίνει καθαρό ότι με την παρουσία ενός τέτοιου διευθυντή το σχολείο όχι μόνο δεν είναι δυνατό να λειτουργήσει όπως παλιά, αλλά ούτε καν στοιχειωδώς λόγω της καθημερινής έντασης και της πλήρης διάλυσης της σχέσης διευθυντή και Συλλόγου διδασκόντων. Με αυτή την έννοια, για μας προτάσσεται το αίτημα της επιστροφής της διευθύντριας, αφού η απομάκρυνσή της από το σχολείο έγινε με συγκεκριμένη στόχευση: τη διακοπή των δράσεων του σχολείου. Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι η Στέλλα Πρωτονοταρίου έγινε διευθύντρια στο διπλανό σχολείο! Αυτό που ζητούμε από συναδέλφους και συναγωνιστές μας είναι να μην προσεγγίσουν την περίπτωση του σχολείου ως ατομική περίπτωση. Θεωρούμε ότι η συγκεκριμένη αντιμετώπιση του σχολείου από κύκλους του Υπουργείου Παιδείας αποτελεί ακραίο παράδειγμα αντιδραστικής εκπαιδευτικής πολιτικής, που υπονομεύει και αποθαρρύνει την πρόθεση πολλών συναδέλφων στο να κινηθούν προς ανάλογες κατευθύνσεις. Πρωτοβουλίες σαν τις δικές σας, να αναδειχθεί το ζήτημα και να προκαλέσει συζητήσεις, στις οποίες θα προτείνονται και συγκεκριμένες δράσεις, είναι εξαιρετικά βοηθητικές. Οι δάσκαλοι του σχολείου είναι διατεθειμένοι να αντισταθούν σε αυτό που γίνεται καθημερινά, αψηφώντας το ψυχολογικό κόστος. Έχουν ανάγκη, όμως, να βρίσκουν συμπαραστάτες στον αγώνα τους.

Να είστε καλά και πάντα ζωντανοί και δημιουργικοί, όπως αρμόζει στους πραγματικούς δασκάλους!

Τη συνέντευξη πήρε η Τασία Λιόντου