Αναδημοσιεύουμε εδώ από την "Κοριέρε ντε λα Σέρα" (25/2/2008) μια συνέντευξη του Σέρβου σκηνοθέτη, σεναριογράφου και ηθοποιού Εμίρ Κουστουρίτσα στον Φραντσέσκο Μπατιστίνι, μια εβδομάδα μετά την ανακήρυξη της "ανεξαρτησίας" του Κοσόβου.
Μπορεί κανείς να μη συμφωνεί απόλυτα με όσα λέει, όμως αυτό δεν τα κάνει λιγότερο ενδιαφέροντα. Είναι η βαλκανική ματιά ενός σπουδαίου καλλιτέχνη. Και διαφέρει πολύ από τις εικόνες των πανηγυρισμών που γέμισαν τις οθόνες μας.
Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν μια Χώρα…", λέει ο Ιβάν στην ταινία "Underground", τη στιγμή που αποκόβεται το κομμάτι της στεριάς, όπου βρίσκεται, και τον παρασέρνει το ρεύμα του ποταμού Δούναβη.
"Υπάρχει ακόμη μια χώρα που ονομάζεται Σερβία", λέει ο Εμίρ Κουστουρίτσα στο σπίτι του στο Κάσεντορφ στις Διναρικές Άλπεις, όπου, όταν το έσκασε από το Χόλιγουντ, έχτισε τη δική του ξύλινη Ιδανική Πόλη σαν τον Φισκαράλντο1, που του κόστισε δύο εκατομμύρια.
Pristina Dream2: "Την Πέμπτη ήμουν στη συγκέντρωση στο Βελιγράδι. Ανέβηκα στη σκηνή και μίλησα με την καρδιά μου. Είμαι αντίθετος με την προσπάθεια που γίνεται να εμφανιστούν οι Σέρβοι σαν λαός άξεστος και αγροίκος".
Αμέσως μετά την ομιλία του, οι "χούλιγκαν" έβαλαν φωτιά στην αμερικάνικη πρεσβεία…
"Καταδικάζω μια τέτοια ενέργεια. Όμως το κάψιμο μιας πρεσβείας δεν συγκρίνεται ούτε στο παραμικρό με τις καταστροφές που υφίστανται οι Σέρβοι εδώ και χρόνια. Κάτι αντίστοιχο με αυτό που γίνεται και στο Ιράκ. Εσείς οι δημοσιογράφοι κάνατε πάντα στους Αμερικάνους την ίδια ερώτηση: Πώς και δεν προστατεύετε το λίκνο του πολιτισμού της Μεσοποταμίας; Κι αυτοί σας απαντούσαν συνέχεια: Sorry, αλλά αυτός ο πολιτισμός δεν είναι δικός μας. Σήμερα δεν υπάρχει κανείς να ρωτήσει τους Αμερικάνους: Πώς και δεν προστατεύετε το λίκνο του σέρβικου πολιτισμού; Ο κυνισμός του Πεντάγωνου σάς έχει μολύνει όλους".
Μυρίζει ψυχρός πόλεμος.
"Το πρόβλημα του Κοσόβου το δείχνει ολοφάνερα. Έχει να κάνει με τις διαφορετικές κουλτούρες, με την αποδοχή μιας διαφορετικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι εκκλησίες, τα μοναστήρια, οι ποιητές ανήκουν στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Αλλά οι Αμερικάνοι δεν σέβονται κανέναν πολιτισμό εξόν από το δικό τους. Και τι κάνει ο ΟΗΕ, που θα όφειλε να προστατεύει τις πολυεθνικές κοινωνίες; Κανένας Ευρωπαίος δεν μπορεί να δεχτεί την καταστροφή ενός κόσμου".
Καταστροφή; Μα κανένας δεν στρέφεται κατά των Σέρβων…
"Μιλώ για μια χώρα που σπρώξανε στη σκοτεινή γωνιά του κόσμου. Κι ας γεννήσαμε μια ιδιοφυΐα σαν τον Ίβο Άντριτς3, κι ας είμαστε κομμάτι της Ευρώπης. Δεν βρισκόμαστε στην Αφρική, δεν θέλουμε πολέμους. Μοιάζουμε με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους".
Όμως ανάμεσά μας βρίσκεται μια Σέρβα διανοούμενη, η Νατάσα Κάντιτς, που έχει εκφραστεί υπέρ της ανεξαρτησίας της Πρίστινα και απειλείται με την ποινή του θανάτου…
"Φίλε μου, πρώτος εγώ υποστηρίζω το δικαίωμα έκφρασης της Νατάσα. Αλλά οφείλω να το πω: Αυτοί δεν είναι πραγματικοί διανοούμενοι. Είναι πληρωμένοι από τον Αμερικανό πολυεκατομμυριούχο Τζορτζ Σόρος. Αυτή τα ’χει βάλει με την Αμερική, αλλά στην Αμερική οφείλει πολλά πράγματα… Εγώ σέβομαι το μύθο του Χόλιγουντ. Όχι το Χόλιγουντ του σήμερα, αλλά του παρελθόντος: Το έχω σαν πρότυπο, σαν μύθο. Το ίδιο και το Κόσοβο. Κανείς δεν διανοείται να στερήσει το μύθο του Φρανκ Κάπρα4 από την ηθοποιό Αντζελίνα Τζολί. Γι’ αυτό κανείς δεν έχει δικαίωμα να μου στερήσει τους μύθους μου".
Θα έκανες μια ταινία για το Κόσοβο;
"Ίσως ένα βιντεοπαιχνίδι, όχι όμως μια κλασική ταινία. Ο μύθος του Κοσόβου είναι μια πολύ πνευματική υπόθεση. Τώρα πάω στο Μεξικό να γυρίσω την ταινία "Οι φίλοι του Πάντσο Βίλλα", για έναν άλλο μύθο, δηλαδή".
Θα πας στο Κόσοβο;
"Πήγα για τελευταία φορά πριν πέντε χρόνια. Στη Μιτρόβιτσα δυσκολεύονται να ανοικοδομήσουν. Όμως κι αυτοί καταλαβαίνουν ότι ο μύθος είναι πιο σημαντικός από την πραγματικότητα. Το πνεύμα μας δεν τροφοδοτείται μόνο από το παρόν. Για παράδειγμα, πώς θα μπορούσατε να έχετε ένα παρόν εσείς οι Ιταλοί, αν σας στερούσαν τη Βενετία ή τη Ρώμη; Υπάρχει και κάποιος άλλος μύθος, που γεννάει ελπίδα: Αυτός του Δαβίδ που παλεύει τον Γολιάθ. Ο γίγαντας που σκοτώνεται όχι τόσο από την πετριά, αλλά κύρια από την υπεροψία του".
Ο γίγαντας αναζητάει ένα νέο ηγέτη…
"Στηρίζω τις ελπίδες μου στον Ομπάμα, τον συμπαθώ πολύ. Πολύ θα ήθελα η Αμερική να αποκτήσει έναν ηγέτη με ανθρωπιστική άποψη για την ιστορία, ικανό να μιλήσει στους λαούς".
Δεν πιστεύεις πως στη Σερβία δεν έγινε μια συλλογική αυτοκριτική, όπως έκαναν οι Γερμανοί αμέσως μετά την πτώση του ναζισμού; Κανείς δεν έχει ακόμη ζητήσει συγγνώμη για τρεις πολέμους και χιλιάδες νεκρούς.
"Αυτό είναι αδύνατον. Μπορούμε να μιλάμε για μέρες σχετικά με τον Μιλόσεβιτς ή τις σκοτεινές σελίδες της σερβικής ιστορίας. Όμως δεν μπορούμε με τον Μιλόσεβιτς να ερμηνεύσουμε αυτό που έγινε στο Κόσοβο στις 17 Φλεβάρη. Τότε γιατί να μη μιλήσουμε για τον Τίτο ή για τους Τούρκους, για παράδειγμα;
Η τραγωδία στο Κόσοβο έχει σχέση με τη μεγαλύτερη βάση που έφτιαξαν οι Αμερικάνοι στα Βαλκάνια, την Μπόνστιλ. Κανένα από τα δυτικά ΜΜΕ δεν αναφέρεται σε αυτήν, ενώ αποδίδουν όλα τα ανάποδα στον Μιλόσεβιτς. Αυτό είναι ανοησία. Δεν εξηγεί γιατί η περίπτωση του Κοσόβου γίνεται μοντέλο ερμηνείας, ας πούμε για την περίπτωση των Βάσκων· κι εκεί για όλα η εξήγηση θα ήταν ο Φράνκο;"
Όμως η Σερβία έχει γίνει ο πιο πιστός σύμμαχος του Πούτιν;
"Η καλύτερη θέση για τους Σέρβους είναι με την Ανατολή και χωρίς την Ανατολή, κάτι που είχε αντιληφθεί και ο Τίτο. Ο Πούτιν μπορεί να παίξει ένα θετικό ρόλο, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να γίνουμε παράρτημα της Ρωσίας. Κι αν αύριο εκλεγεί κάποιος στη Ρωσία που γράφει τη Σερβία στα παλιά του τα παπούτσια; Εμείς χρειαζόμαστε μια σταθερή σχέση με την Ευρώπη. Αλλά για αυτά θα ’πρεπε να ρωτήσεις έναν πολιτικό".
Τη μετάφραση έκανε η Άβα Μπουλούμπαση
1 Ταινία του 1982, του Γερμανού σκηνοθέτη Βέρνερ Χέρτσκογκ (ΣτΜ).
2 Αναφορά στην ταινία "Arizona Dream" του Κουστουρίτσα (ΣτΜ).
3 Σέρβος λογοτέχνης, τιμήθηκε με το Νόμπελ το 1961. Από τα έργα του: "Το Γεφύρι του Δρίνου", "Το χρονικό του Τράβνικ" (ΣτΜ).
4 Ο Φρανκ Κάπρα (1898-1991) συγκαταλέγεται ανάμεσα στους σπουδαιότερους σκηνοθέτες του Χόλιγουντ των δεκαετιών ’30-’40. Ταινίες του: "It’s a Wonderful Life", "Meet John Doe" κ.ά. (ΣτΜ).
Με μια ματιά…
Ο Εμίρ Κουστουρίτσα, ένας από τους σημαντικότερους Ευρωπαίους κινηματογραφιστές –και ένας από τους ελάχιστους που έχουν τιμηθεί με το Χρυσό Φοίνικα δύο φορές–, έχει στη φιλμογραφία του μερικές εκπληκτικές καταγραφές της βαλκανικής κατάστασης: "Μαύρη γάτα, άσπρος γάτος" (1998), "Underground" (1995), "Ο μπαμπάς λείπει ταξίδι για δουλειές" (1985), "Ο καιρός των τσιγγάνων" (1988). Μοναδική του ταινία στο Χόλιγουντ είναι το "Arizona Dream" (1993).
Προσωπικότητα πολυσχιδής, ασχολείται επίσης με το σενάριο και τη μουσική (με τη No Smoking Orchestra), ενώ για το ξύλινο χωριό που δημιούργησε, το Κάσεντορφ –γνωστό και σαν "Ξύλινη Πόλη"– έχει κερδίσει το ευρωπαϊκό βραβείο Αρχιτεκτονικής Philippe Rotthier τo 2005. Ο Κουστουρίτσα, που από πολλούς Βόσνιους αντιμετωπίζεται αρνητικά, καθώς "απαρνήθηκε τις μουσουλμανικές του ρίζες", θεωρώντας τον εαυτό του Σέρβο (βαφτίστηκε ορθόδοξος το 2005), υποστήριξε την καμπάνια εναντίον της "ανεξαρτητοποίησης" του Κοσόβου.