Συνέντευξη με τον Κώστα Βεργόπουλο,
καθηγητή Πολιτικής Οικονομίας
στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού
Ο Κώστας Βεργόπουλος είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, και επισκέπτης καθηγητής σε Πανεπιστήμια της Βόρειας και Νότιας Αμερικής. Τα βιβλία του για τη διεθνή οικονομία και πολιτική έχουν μεταφραστεί σε δέκα γλώσσες. Τα τελευταία έργα του είναι τα: “Ποιος φοβάται την Ευρώπη”, “Παγκοσμιοποίηση, η μεγάλη χίμαιρα”, “Το τέλος του κύκλου”, “Η αρπαγή του πλούτου” και “Το μεγάλο ρήγμα”. Στις τελευταίες ευρωεκλογές ήταν υποψήφιος ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ. Μιλάει για έναν “κοινωνικό ριζοσπαστισμό” και για την ανάγκη η Αριστερά να αναλάβει τις ευθύνες της απέναντι στην κρίση και να προτάξει το κοινωνικό ζήτημα.
Έχετε αναφερθεί σε έναν κοινωνικό ριζοσπαστισμό και θεωρείτε ότι αναζητείται ένας πολιτικός ριζοσπαστισμός. Μήπως είναι υπερβολική η έκφραση “κοινωνικός ριζοσπαστισμός”, και γιατί η Αριστερά αδυνατεί να τον εκφράσει;
Όχι, η έννοια “κοινωνικός ριζοσπαστισμός” στην εποχή μας δεν νομίζω ότι είναι υπερβολική, γιατί επισημαίνεται από πάρα πολλούς παρατηρητές διεθνώς, και αφορά νεανικούς πληθυσμούς, οι οποίοι θεωρούν ότι είναι παραμελημένοι, ότι μπαίνουν στο περιθώριο, και εξεγείρονται εναντίον ολόκληρου του συστήματος. Επανειλημμένες μελέτες τους τελευταίους μήνες φέρνουν το θέμα στην επιφάνεια στην Ευρώπη και στην Αμερική. Μιλάνε για νέα επερχόμενη Γαλλική Επανάσταση τύπου 1789, η οποία θα καταργήσει την κοινωνία των νέων προνομίων και των νέων προνομιούχων. Έχει εγκαθιδρυθεί μια νέα αριστοκρατία, μια ολιγαρχία του χρήματος, όπως οι ευγενείς στο παλαιό καθεστώς. Και αυτά, τα διαπιστώνουν σήμερα πολλοί και σοβαροί μελετητές, οι οποίοι δεν είναι καν μαρξιστές, αλλά απλοί και σοβαροί κοινωνιολόγοι, ακόμη και του συντηρητικού χώρου. Οι κοινωνίες έχουν γίνει πολύ κλειστές, ο αριθμός των αποκλειόμενων αυξάνεται με έντονους ρυθμούς και αυτό εγκυμονεί από στιγμή σε στιγμή μεγάλες ανατροπές. Αυτή τη ροπή ονομάζω “κοινωνικό ριζοσπαστισμό”.
Το ερώτημα είναι αν αυτός ο κοινωνικός ριζοσπαστισμός περνάει στην πολιτική. Εάν περάσει, θα δοθεί λύση πολιτική στο πρόβλημα αυτό. Θα γίνει μια αναδιανομή, μια κοινωνία διαφορετική με πολιτικό τρόπο. Εάν δεν έχει πολιτική έκφραση, τότε θα γίνει τυφλή κοινωνική έκρηξη. Όπως έγινε η Γαλλική Επανάσταση, η οποία δεν είχε καμία προετοιμασία και καμία πολιτική έκφραση πριν εκραγεί, όπως δεν είχε ούτε η Κομμούνα του Παρισιού, όπως δεν είχε ούτε ο Μάης του ’68. Όλα αυτά προέκυψαν ξαφνικά σαν θύελλες μέσα στο υποτιθέμενο καλοκαίρι. Η πολιτική έκφραση, αν υπάρχει, θα οδηγήσει τα πράγματα με μια σχετική ομαλότητα σε προσαρμογές, αλλά εάν δεν υπάρχει, τόσο το χειρότερο. Διότι πάμε για μεγάλες εκρήξεις με ανεξέλεγκτο αποτέλεσμα.
Υπάρχουν πολλοί νέοι, οι οποίοι δεν αισθάνονται καμία συγγένεια με αυτό το σύστημα του καπιταλισμού σήμερα, όχι μόνο το οικονομικό, αλλά και το πολιτικό, το πολιτιστικό. Αισθάνονται ξένοι μέσα στην ίδια την πόλη τους. Και δημιουργούνται αντιδράσεις εξέγερσης, όπως αυτό που έγινε στην Αθήνα το Δεκέμβρη. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι μαθητές αντέδρασαν. Το ίδιο και στη Γαλλία. Και οι διεθνείς παρατηρητές, όπως ο Μάικ Ντέιβις, επισήμαναν το γεγονός της Αθήνας. Αυτού του τύπου η εξέγερση, ισχυρίζεται, είναι χαρακτηριστική του τέλους του 19ου αιώνα, αφορά όλη την Ευρώπη και έχει σήμερα παγκόσμια εμβέλεια. Εξέγερση χωρίς πολιτική καθοδήγηση, ούτε πριν ούτε μετά. Και βέβαια για την Ελλάδα και τον ΣΥΡΙΖΑ, χάθηκε μια ευκαιρία να δώσει πολιτική συνέχεια σε αυτό. Δηλαδή δεν ήταν σφάλμα ότι το στήριξε, αυτό ήταν καθήκον του αυτονόητο και αδιαπραγμάτευτο, αλλά δεν μπόρεσε να προχωρήσει πολιτικά, να το κεφαλαιοποιήσει και μετά τον Δεκέμβρη βρέθηκε σε περίοδο πολιτικής αμπώτιδος. Δεν μπόρεσε να οργανώσει πολιτικά αυτή την έκρυθμη πολιτική κατάσταση, που ξεφούσκωσε στη συνέχεια και μετά ξεφούσκωσε πολιτικά και ο ίδιος.
Το κεντρικό θέμα της Αριστεράς θα έπρεπε να είναι η οικονομική και κοινωνική κρίση. Κατά τη γνώμη σου, γιατί η Αριστερά αδυνατεί να εκφράσει αυτόν τον κοινωνικό ριζοσπαστισμό και στην Ελλάδα και γενικότερα;
Διότι την υπερβαίνει διανοητικά. Η Αριστερά είναι δέσμια ορισμένων σχημάτων που εκπονεί μόνη της και στα οποία αυτοπαγιδεύεται. Είναι σφάλμα να πιστεύουμε ότι είναι αρχαϊκή η Αριστερά. Αντιθέτως, είναι μελλοντόπληκτη. Διαμορφώνει μια εικόνα του μέλλοντος και γίνεται σκλάβα αυτού του μέλλοντος που φαντάζεται. Έχει φτιάξει την ιδέα της παγκοσμιοποίησης, ότι υπάρχει μια παγκόσμια αυτοκρατορία κεφαλαίου και ότι τα εθνικά κράτη είναι ξεπερασμένα, και δεν νομιμοποιούνται ούτε είναι ικανά να πάρουν μέτρα σταθεροποίησης της κοινωνίας ούτε της οικονομίας. Και όποιος σήμερα προτείνει μέτρα, κινδυνεύει να απομονώνεται ως εθνικιστής. Αλλά αυτό το κακό επεκτείνεται και στην Ευρώπη σαν σύνολο. Και η ευρωπαϊκή λήψη μέτρων διαβάλλεται απέναντι στη διεθνή οικονομία και στη διεθνή κρίση. Διαβάλλεται και η ιδέα της Ευρώπης, με τη θεωρία της παγκοσμιοποίησης. Καταγγέλλουμε μεν τη φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, όμως όχι τόσο την παγκοσμιοποίηση όσο τη “φιλελεύθερη”, ως εάν μια κάποια άλλη παγκοσμιοποίηση να ήταν δυνατή. Λέμε, ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός, αλλά ποιος είναι αυτός ο άλλος κόσμος; Τα διάφορα παπαγαλάκια της Αριστεράς, όταν μιλάνε για έναν άλλο κόσμο εφικτό, εννοούν πάλι εκείνον της παγκοσμιοποίησης, αφαιρώντας μόνο τη λέξη “φιλελεύθερη”. Εγώ δεν έχω αντίρρηση ότι μπορεί στο μέλλον να καταλήξουμε σε ένα παγκόσμιο κράτος, όπως φανταζόταν ο Καντ ή όπως πρόβλεπε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, αλλά έχουμε πολύ διάστημα να διανύσουμε μέχρι να φτάσουμε εκεί. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει ούτε παγκόσμιο κράτος, ούτε παγκόσμιο σύστημα νομισματικό ή οικονομικό, είναι όλα χρεοκοπημένα και από πριν και λόγω της κρίσης. Και δεν προβλέπεται να αντικατασταθούν με κάτι άλλο. Οι άνθρωποι στενάζουν διότι δεν λαμβάνονται μέτρα για να τους βοηθήσουν να επιβιώσουν και όταν κάποια κυβέρνηση παίρνει μέτρα, βρίσκεται υπόλογη ενώπιον της Αριστεράς επί εθνικισμώ.
Ας πούμε, π.χ. ο Σαρκοζί θέλει να διασώσει τη Renault και κατηγορείται αμέσως από τον Αλμούνια, ο οποίος είναι Ισπανός σοσιαλιστής, και από τον Γερμανό υπουργό Οικονομικών Στόιμπρουκ, ο οποίος είναι SPD, ότι είναι εθνικιστής, όπως ο Μπερλουσκόνι στην Ιταλία θέλει να διασώσει την Fiat. Όμως η διάσωση της εταιρίας διασώζει θέσεις εργασίας. Τι προτείνει η ιταλική Αριστερά για να διασωθούν οι θέσεις εργασίας; Άγνωστο. Διότι είναι εναντίον των μέτρων σε εθνική κλίμακα αλλά ακόμη και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε μια στροφή όπως το 1930. Επειδή η Αριστερά δεν αναλαμβάνει την ευθύνη να κάνει προτάσεις και έχει και την ιδεολογία ότι δεν στέκουν οι εθνικές ούτε οι περιφερειακές προτάσεις, υπάρχει κενό. Και το κενό εκμεταλλεύεται η Δεξιά. Και γι’ αυτό τεκταίνονται λύσεις συντηρητικές, όπως ακριβώς έγινε και το ’30. Λέμε, η Αριστερά είναι αντισυστημική. Συγχαρητήρια, αλλά όταν έχουμε ανεργία, τι προτείνουμε; Τίποτα; Εξαντλουμεθα από το πρωί ως το βράδυ για το μεταναστευτικό. Για την ανεργία δεν θα μιλήσουμε; Η εργατική τάξη δεν είναι μεταξύ εργαζομένων και ανέργων; Γιατί να μη γίνουν σωματεία ανέργων, όπως το 1930; Οι άνθρωποι όταν χάσουν τη δουλειά τους, περιφρονούνται, ακόμη και από τα συνδικάτα. Τα συνδικάτα θέλουν μόνο τους απασχολούμενους, δεν αναγνωρίζουν αυτούς που έχουν χάσει την εργασία τους. Αυτοί δεν είναι κοινωνική δύναμη; Το κεντρικό θέμα της Αριστεράς δεν θα έπρεπε να είναι η ανεργία; Δηλαδή το θέμα της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης;
Γιατί η Αριστερά δεν αναδεικνύει ως κεντρικό το θέμα της κρίσης;
Γιατί δεν έχει προτάσεις. Αλλά και στο μεταναστευτικό, οι προτάσεις που έχει, είναι γενικού χαρακτήρα, είναι απλά φιλανθρωπικές. Αλλά η Αριστερά δεν όφειλε να έχει το κοινωνικό ζήτημα ως πρώτο θέμα; Η Αριστερά είναι σήμερα θύμα της ιδεοληψίας της. Έχει περάσει σε αυτό που έχει ονομάσει μόνη της “μεταμοντερνισμό”. Τι θα πει μεταμοντερνισμός; Είναι η αδυναμία εκπόνησης προτάγματος για ολόκληρη την κοινωνία. Θεωρείται ότι αυτό είναι αρχαϊκό και αυτό εκφράζεται από την έμφαση που δίνουμε στα προβλήματα των μειονοτήτων – μειονότητες πολιτιστικές, θρησκευτικές, γλωσσικές, σεξουαλικές κ.λπ. Ωραία, υπάρχουν οι μειονότητες, όμως υπάρχει και η πλειονότητα. Θα πρέπει το σύνολο των προβλημάτων να προσεγγίζεται με ενιαίο τρόπο και αυτός είναι μόνον ο δημοκρατικός κανόνας.
Η έννοια της δημοκρατίας θα έπρεπε να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει όλα τα ποικίλα μειονοτικά προβλήματα. Αν στη δημοκρατία κάποιες μειονότητες καταπιέζονται, θα πρέπει να λυθούν τα προβλήματα αυτά μέσα στη δημοκρατία, όχι βγαίνοντας έξω, όχι με τις ποσοστώσεις που θέτουν τη δημοκρατία σε παρένθεση. Με το σύστημα των μειονοτήτων διαρρηγνύεται η ενότητα της δημοκρατίας, καταργείται η έννοια της πλειοψηφίας και της μειοψηφίας. Και καταργείται η έννοια της δημοκρατίας.
Γιατί όμως ανθίζουν τέτοια φαινόμενα;
Ανθίζουν αλλά πόσο ψηφίζονται; Αφορούν τον εγκέφαλο του καθενός. Με τις ιδέες που έχουμε εκπονήσει, καταλήγουμε εκεί. Αλλά πόσο μας ακολουθεί ο κόσμος; Αυτά είναι εγκεφαλικά κατασκευάσματα. Όταν κάποιοι νόμισαν ότι εξαντλήθηκαν οι νέες ιδέες, είπαν τέρμα οι νέες ιδέες, τέρμα ο μοντερνισμός. Ο μεταμοντερνισμός είναι ακριβώς η έλλειψη νέων ιδεών. Χαρακτηριστικό δείγμα είναι ο Τόνι Νέγκρι με την αχτύπητη θεωρία του ότι έχει συγκροτηθεί σήμερα παγκόσμια αυτοκρατορία χωρίς αυτοκράτορα, ενώ η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι δεν υπάρχει παγκόσμια αυτοκρατορία και υπάρχει ένας αποτυχημένος πρώην αυτοκράτορας, ο οποίος έχει χάσει τα γκέμια και δεν μπορεί να παίξει το ρόλο που θα έπαιζε. Και επίσης ο ίδιος ο Τόνι Νέγκρι υποστηρίζει ότι τα έθνη και οι εθνικισμοί έχουν ξεπεραστεί, ενώ στην εποχή μας μόνο εκρήξεις εθνικισμών έχουμε. Τελευταία έχουμε τους Ουιγούρους στην Κίνα. Προηγουμένως είχαμε στο Θιβέτ. Έχουμε συνεχώς στον Καύκασο. Πώς διαλύθηκε η Γιουγκοσλαβία, η Σοβιετική Ένωση; Διαλύθηκαν από την έκρηξη των εθνικισμών, όχι από την επανάσταση της εργατικής τάξης. Και αν γίνει Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος, για παρόμοια θέματα θα γίνει.
Το μοναδικό εργαλείο σταθεροποίησης του κεφαλαίου είναι τα κράτη…
Το κράτος είναι σήμερα επίκαιρο παρά ποτέ άλλοτε. Για ποιο λόγο; Γιατί είναι ο μόνος μηχανισμός σταθεροποίησης της οικονομίας και της κοινωνίας. Η παγκόσμια κοινωνία βασίζεται στους πυλώνες των εθνικών κοινωνιών. Εδώ ο Λένιν είχε δίκιο. Υπάρχει παγκόσμιο σύστημα, αλλά είναι όπως μια αλυσίδα με κρίκους. Υπάρχει το παγκόσμιο, υπάρχει και το εθνικό. Είναι τελείως λάθος η άποψη ότι το παγκόσμιο καταργεί το εθνικό. Διότι τότε καταργείται και το παγκόσμιο, δεν έχει πού να στηριχθεί. Και στο θέμα αυτό προσθέτω τον Μπουχάριν. Στο βιβλίο του, διαπιστώνει ότι μετά τη φάση επέκτασης του κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα, έχουμε επανεθνικοποίηση του κεφαλαίου για λόγους σταθεροποίησης μπροστά στην κρίση. Το μοναδικό εργαλείο που έχει το κεφάλαιο για να σταθεροποιείται, είναι τα κράτη. Και συνεπώς, αφού τα κράτη είναι το μοναδικό εργαλείο σταθεροποίησης, εκεί θα παιχτούν όλοι οι ταξικοί και πολιτικοί αγώνες. Με ποιο τρόπο θα σταθεροποιήσουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες μέσα στη νέα κρίση.
Μέχρι την εποχή του Μπουχάριν και του Λένιν, το 1910 δηλαδή, οι μαρξιστές λέγανε τις ίδιες ελαφρότητες που λένε οι σημερινοί. Ότι ο καπιταλισμός είχε γίνει παγκόσμιος, αυτά έλεγε ο Κάουτσκι, ο Μπερνστάιν στη Γερμανία και ο Ζαν Ζωρές στη Γαλλία. Ισχυρίζονταν ότι δεν θα γίνουν πια πόλεμοι επειδή ο καπιταλισμός έχει γίνει παγκόσμιος και δεν είχε πλέον κανένα νόημα να συγκρούεται με τον εαυτό του. Και πραγματοποιήθηκαν οι καταστρεπτικότεροι πόλεμοι της ιστορίας. Ήταν τραγική διάψευση των θεωριών που είχαν κυκλοφορήσει ως μαρξιστικές. Ο Λένιν ήταν εξαίρεση μεταξύ των μαρξιστών όταν υποστήριξε τη θεωρία για τον αδύνατο κρίκο της αλυσίδας, όπως και ο Μπουχάριν.
Δεν βλέπω πουθενά μια συνολική αντιμετώπιση της κρίσης σήμερα απ’ όλα τα κράτη μαζί, αλλά από το καθένα ξεχωριστά για τον εαυτό του. Και αυτό τους φέρνει όλους σε ανταγωνισμούς μεταξύ τους, οι οποίοι οξύνονται και δεν ξέρω πού μπορεί να καταλήξουν. Επίσης οξύνονται οι αντιθέσεις με τη Ρωσία, με την Κίνα, με την Ινδία. Ας πούμε, η Ινδία λέει ότι δεν θα πάρει κανένα μέτρο προστασίας του περιβάλλοντος διότι αν περιορίσει τους βιομηχανικούς ρύπους, αυτό θα καταδικάσει τον πληθυσμό της στην πείνα και τη φτώχεια. Το ίδιο προβάλλει και η Βραζιλία. Εμείς εδώ έχουμε την άποψη ότι πρέπει να πάρουμε μέτρα κατά της μόλυνσης του περιβάλλοντος. Εάν βάλουμε φόρους, που θα βάλουμε τώρα, στα προϊόντα που δεν σέβονται το περιβάλλον, αυτό σίγουρα οδηγεί σε προστατευτισμό. Ξαναγυρίζουμε στην εποχή του προστατευτισμού, όσο κι αν λέμε ότι αυτό έχει ξεπεραστεί. Όπως έγινε το 1910. Ενώ είχε δοθεί η εντύπωση ότι είχε δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο σύστημα, τελικά αυτό δεν διατηρήθηκε και καταλήγουμε πάλι, για να βγούμε από την κρίση, σε μέτρα έμμεσου προστατευτισμού.
Δεύτερο θέμα. Η Αμερική τυπώνει τώρα δολάρια, τυπώνει νόμισμα για να τονώσει την οικονομία της και το δολάριο διολισθαίνει. Αυτό ισοδυναμεί με προστατευτισμό υπέρ των αμερικανικών προϊόντων. Το ίδιο όμως κάνει και η Αγγλία, η Ιαπωνία και η Κίνα. Ζούμε σε μια εικονική πραγματικότητα ότι δήθεν ισχύει η ελευθερία του εμπορίου, ενώ στην πραγματικότητα λαμβάνονται μέτρα ραγδαία παντού που οδηγούν στην κατάτμηση του διεθνούς εμπορίου. Έχει πέσει κάτω του μηδενός ο ρυθμός αύξησής του λόγω ανεπαρκούς ζήτησης, ενώ προστίθενται τα προστατευτικά μέτρα, δηλαδή ξαναγυρίζουμε στο σκηνικό του 1930.
Ο κόσμος ψηφίζει με βάση το τι κάνεις και το τι πρέπει να κάνεις.
Το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα είχαμε αρκετές ευκαιρίες για να υπάρξει μια μικρή απογείωση της Αριστεράς. Ένα σκίρτημα που υπήρξε γύρω από τον ΣΥΡΙΖΑ και δυο-τρία γεγονότα με το άρθρο 16, με τον Δεκέμβρη, με κάποιες αλλαγές μέσα στον Συνασπισμό. Δόθηκε η αίσθηση ότι κάτι κουνιέται και μας κοιτούσαν και από την Ευρώπη διαφορετικά. Αυτά φαίνεται ότι παγώσανε το τελευταίο διάστημα…
Ορισμένοι λένε ότι δεν δείξαμε την ταυτότητά μας. Και μάλιστα έπρεπε να ξεκαθαρίσουμε, καμία συνεργασία με κανέναν, να είμαστε μόνοι για να συγκροτήσουμε και να δείξουμε την ταυτότητα μας. Ισχυρίζομαι ακριβώς το αντίθετο. Την δείξαμε πάρα πολύ, γι’ αυτό δεν μας ψήφισε ο κόσμος. Γιατί ο κόσμος δεν ψηφίζει με βάση τις ταυτότητες, ο κόσμος ψηφίζει με βάση το τι κάνεις και το τι πρέπει να κάνεις. Εδώ έχουμε καυτά προβλήματα για το συνταξιοδοτικό, για το τετραήμερο εργασίας, για την ανασφάλιστη και ευέλικτη εργασία κι εσύ του λες, ψάχνω την ταυτότητά μου; Κάτσε, ερεύνησέ την και αν την βρεις, έλα να σε ψηφίσουμε. Άσε που οι ταυτότητες δεν φτιάχνονται στο εργαστήριο, η ταυτότητα διαμορφώνεται μέσα στους αγώνες. Όπως έγινε με το άρθρο 16, όπως έγινε με τον Δεκέμβρη, το θέμα είναι αν παίζεις ρόλο μέσα στα πράγματα, κι ας είσαι ό,τι είσαι. Δεν είναι πρόβλημα ταυτότητας οι εκλογές, είναι πρόβλημα κοινωνικών αγώνων, θέμα πολιτικής. Πολλοί αριστεροί λένε ότι η πολιτική στον καπιταλισμό είναι ένα προπέτασμα καπνού διότι η πραγματικότητα είναι τα μονοπώλια και η οικονομία. Τότε να το κλείσουμε το μαγαζί. Οφείλουμε να δεχθούμε ότι η πολιτική παίζει έναν ρόλο. Και εδώ υπάρχει και πρόβλημα πολιτικής συμμαχιών. Διότι δεν μπορείς να τα κάνεις όλα μόνος σου. Και 18% να έχεις, πάλι χρειάζεσαι συμμαχίες. Και αν οι άλλοι δεν έρχονται, πρέπει να βρεις τον τρόπο να τους σύρεις σε συμμαχίες με τέτοιους όρους, που να γίνουν κάποια πράγματα εφικτά. Αυτό δεν είχαμε.
Ο Αλαβάνος μετεκλογικά είπε ότι είχαμε μια στάση εξαιρετικά απολίτικη.
Με τη θεωρία ότι η πολιτική δεν παίζει ρόλο. Κι ότι είμαστε αντισυστημικό κόμμα. Και οδηγηθήκαμε στην υπέροχη απομόνωση. Με τέτοια θεωρία και το ποσοστό που πήραμε, ήταν και πάρα πολύ.
Ποια είναι η εντύπωση σας από το φεστιβάλ, που κάναμε;
Πολύ καλή. Ήταν ανοιχτό, είχε κόσμο πολλών προελεύσεων, ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις, ατμόσφαιρα πολύ καλή. Συγχαρητήρια. Ήταν μια ευχάριστη έκπληξη.