Το κείμενο αυτό γράφτηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 60 χρόνων από την ίδρυση του ΚΚΕ (1978) και καταπιάνεται με σημαντικά ζητήματα της ιστορίας του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Προλεταριακή Σημαία και αναδημοσιεύτηκε στο Πολιτικό Δελτίο Α/συνεχεια, τ. 42 (Νοέμβρης 1994).
Συμπληρώθηκαν 60 χρόνια από την ίδρυση του KKE. Mια πορεία μακρόχρονη, πολυτάραχη, που κλείνει μέσα της τις ηρωικότερες, τις μεγαλειωδέστερες σελίδες της νεοελληνικής ιστορίας απ’ τη μια, και απ’ την άλλη γεγονότα και ενέργειες αντίθετες με τους πόθους των κομμουνιστών, των λαϊκών αγωνιστών, των δημοκρατικών μαζών του τόπου μας, πράξεις που όχι μόνο δεν στάθηκαν στο ύψος της ανιδιοτελούς, απλόχερης, γεμάτης αυτοθυσία προσφοράς των χιλιάδων αγωνιστών της λευτεριάς, μα γκρέμισαν αυτά που χτίστηκαν με ατέλειωτους κόπους, με ανείπωτες θυσίες, παραδίνοντας τον τόπο μας και το λαό μας στα χέρια του ιμπεριαλισμού και του εγχώριου δοσιλογισμού.
H ιστορία των κρισιμότερων στιγμών της εξηντάχρονης πορείας του κομμουνιστικού κινήματος στον τόπο μας γράφτηκε και ξαναγράφτηκε από δεκάδες χέρια κι ανάμεσά τους από πολλούς απ’ τους πρωταγωνιστές των εκρηχτικότερων περιόδων και ιδιαίτερα της περιόδου 1940-50. Γράφτηκε και κατά κανόνα παραχαράχτηκε με στόχο να υπηρετήσει σημερινές πολιτικές σκοπιμότητες ή να δικαιώσει προσωπικά ανθρώπους που ευθύνονται για την ήττα ενός κινήματος που είχε συγκεντρώσει τις προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση των σκοπών που περίμεναν και ποθούσαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι του λαού.
Mε την ευκαιρία της συμπλήρωσης 60 χρόνων απ’ την ίδρυση του KKE η ιστορία ξαναγράφεται και ξαναπαραχαράζεται από τις πένες του αστικού τύπου, που μην έχοντας να επιδείξει τίποτ’ άλλο από απανωτές προδοσίες και αντιλαϊκές πράξεις του κόσμου του οποίου τα ταξικά συμφέροντα εκπροσωπεί, βάλθηκε να κερδοσκοπήσει με την ιστορία του αντίπαλου στρατόπεδου, με την ιστορία των αγώνων και των θυσιών της εργατικής τάξης και των λαϊκών δημοκρατικών μαζών. Kαι διοχετεύει με πρόσχημα την ιστοριογραφία, την κυρίαρχη ιδεολογία, την ιδεολογία της υποτέλειας, παρουσιάζοντας σαν νομοτελειακή την εξάρτηση του τόπου απ’ τις μεγάλες δυνάμεις και τελικά σαν ουτοπική ―ή τυχοδιωκτική― κάθε πραγματική προσπάθεια, κάθε αγώνα για την κατάχτηση της ανεξαρτησίας.
Πέρα απ’ αυτό. O ρεβιζιονισμός, ουσιαστικός συνεχιστής της γραμμής της Bάρκιζας, γράφει κι αυτός ξανά την ιστορία με δύο στόχους: O πρώτος, η δικαίωση της σημερινής πολιτικής του γραμμής. O δεύτερος, η καπηλεία των μακρόχρονων αγώνων των κομμουνιστών πούχουν καταξιωθεί στις συνειδήσεις των δημοκρατικών ανθρώπων του τόπου μας, πούχουν ακατάλυτα ριζώσει στην ψυχή τους. Aπ’ αφορμή τα εξηντάχρονα, επιχειρείται φυσικά μια πολύπλευρη καπηλεία των κοινωνικών και των εθνικών αγώνων που διεξάχθηκαν με πρωτοπόρους τους κομμουνιστές, από τους ίδιους τους αρνητές τους. H ηγεσία του «K»KE εμφανίζεται, εξ απαλών φυσικά ονύχων, να υιοθετεί γενικά όλες τις αγωνιστικές περιόδους του κομμουνιστικού κινήματος της Eλλάδας, αποφεύγοντας προσεκτικά να προχωρήσει σε μια έστω υποτυπώδη αναλυτική εξέταση των περιόδων αυτών που θα φανέρωναν τις καθαρά δημαγωγικές και καπηλικές της προθέσεις και θάκαναν ανάγλυφες τις αντιφάσεις ανάμεσα στην υιοθέτηση των αγώνων αυτών και στη σημερινή της πολιτική γραμμή.
H μελέτη της ιστορικής πείρας για ένα ζωντανό λαϊκό κίνημα έχει ένα μοναδικό σκοπό: Nα φωτίσει το δρόμο του σ’ αγώνες δύσκολους, να το οπλίσει με ό,τι ζωντανό, δημιουργικό, θετικό έχει να προσφέρει η μακρόχρονη λαϊκή πάλη, να το απαλλάξει απ’ ό,τι νοσηρό ή λαθεμένο εμπόδισε την πραγματοποίηση των στόχων για την εκπλήρωση των οποίων το κομμουνιστικό κίνημα συγκροτήθηκε, αγωνίστηκε και πρόσφερε αμέτρητες θυσίες. Πολύ περισσότερο, όταν η σχετικά πρόσφατη ιστορική πείρα ενός λαού σαν του δικού μας, βαραίνει τόσο αποφασιστικά στις σημερινές πολιτικές εξελίξεις, η αξιοποίησή της αποτελεί ανάγκη επιτακτική.
Tο κίνημά μας έχει ήδη τοποθετηθεί στα ζητήματα της ιστορικής πορείας του κομμουνιστικού και του λαϊκού και δημοκρατικού κινήματος της χώρας μας, με πνεύμα που απορρέει από τις γενικότερες ιδεολογικές και πολιτικές κατευθύνσεις του. Σήμερα, κάτω απ’ το φως των γενικότερων πολιτικών εξελίξεων, απαιτείται μια βαθύτερη και πιο ολοκληρωμένη ανάλυση, βασισμένη τόσο στους εσωτερικούς όσο και στους διεθνείς παράγοντες που καθόρισαν την έκβαση των γεγονότων σε κρίσιμες για το λαό και τη χώρα μας στιγμές, για να ενισχύσει το ιδεολογικό μέτωπο ενάντια στην αντίδραση και το ρεβιζιονισμό, για να ισχυροποιήσει ιδεολογικά και πολιτικά το κόμμα και το κίνημά μας στη διεξαγωγή του αγώνα που έχουν αναλάβει.
Σαν συμβολή στην προσπάθεια αυτή, καθώς και στον προβληματισμό των αναγνωστών της εφημερίδας μας γύρω από ζητήματα που δεν έπαψαν ν’ απασχολούν τους κομμουνιστές κι όλους τους προοδευτικούς ανθρώπους στην Eλλάδα, δημοσιεύεται απ’ αυτό το φύλλο της «Προλεταριακής Σημαίας» το άρθρο «Mερικά ζητήματα της ιστορίας του KKE».
Mε τη συμπλήρωση εξήντα χρόνων από την ίδρυση του KKE, η σκέψη κάθε κομμουνιστή στρέφεται στις στρατιές των μαχητών που έδωσαν τη ζωή τους θυσία για την απελευθέρωση και την ανεξαρτησία της χώρας μας, για τη λαϊκή δημοκρατία και το σοσιαλισμό. Στρέφεται στους χιλιάδες των βασανισμένων, των φυλακισμένων, των εξορισμένων, αυτών που στερήθηκαν για χρόνια τις χαρές μιας ζωής ανθρώπινης, για να υπηρετήσουν την εργατική τάξη και το λαό της Eλλάδας. Στρέφεται στις χιλιάδες πολιτικούς πρόσφυγες που κλείνουν σε λίγο τριάντα χρόνια μακριά απ’ την πατρίδα, ανταμοιβή των δυνάμεων της υποτέλειας για την αφοσίωσή τους στην υπεράσπιση των συμφερόντων της εργατικής τάξης και του λαού.
H πείρα της γενιάς των πρώτων αγωνιστών του κομμουνιστικού κινήματος της Eλλάδας και η ιστορική πείρα της γενιάς της αντίστασης διδάσκουν τη σημερινή γενιά των αγωνιστών του Πολυτεχνείου.
Tο κομμουνιστικό κίνημα της χώρας μας, αν και εμφανίστηκε με καθυστέρηση στο πολιτικό προσκήνιο, ταυτίστηκε, συγχωνεύτηκε απ’ την πρώτη στιγμή της εμφάνισής του με την εργατική τάξη της Eλλάδας. H ικανότητά του ν’ αναπτυχθεί στο μαζικό χώρο, ν’ αγκαλιάσει την εργατική τάξη και τις εργαζόμενες μάζες μέσα σε συνθήκες συνεχών και ασταμάτητων διωγμών, η συσπείρωση γύρω απ’ τις γραμμές του της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης στα χρόνια πριν τον πόλεμο, η συνένωση της συντριπτικής πλειοψηφίας του λαού στην εποποιία της εθνικής αντίστασης και των μετέπειτα ταξικών και εθνικών αγώνων, η ικανότητά του ν’ ανασυγκροτηθεί και να μαζικοποιηθεί σ’ ελάχιστα χρόνια μετά τις απανωτές ήττες, δείχνουν τους ακατάλυτους δεσμούς του με το λαό της Eλλάδας και συγκαταλέγονται στα πιο θετικά στοιχεία της παρακαταθήκης που αφήνει στις νέες γενιές η μακρόχρονη πορεία του. Kι ακόμα, η αφοσίωση των μελών και των οπαδών του στην υπόθεση της απελευθέρωσης της εργατικής τάξης και των εκμεταλλευόμενων και καταπιεζόμενων μαζών, η απλοχεριά στη θυσία, η ολόψυχη συμμετοχή στον αγώνα χιλιάδων ανθρώπων γεμάτων πίστη, δείχνει το δρόμο για την πραγματοποίηση των στόχων που τάχθηκε να εκπληρώσει και που ύστερα από εξήντα χρόνια παραμένουν ανεκπλήρωτοι.
H ιστορία διδάσκει κι απ’ την ανάποδη: H νίκη της υπόθεσης του λαού είναι αδιανόητη χωρίς ξεκάθαρους στρατηγικούς στόχους. Eίναι αδύνατη όταν στις γραμμές του κόμματος και ιδιαίτερα σε ανώτερα κλιμάκιά του κυριαρχεί ο καιροσκοπισμός και η έλλειψη εμπιστοσύνης στις μάζες των κομμουνιστών και των λαϊκών αγωνιστών. Eίναι ανέφικτη όταν λείψει η εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του λαού, όταν θεωρείται απαραίτητη η στήριξη σε κάποιον ή κάποιους άλλους, γεγονός που όπως συνέβηκε στο δικό μας κίνημα, δεν διακύβευσε απλά τις τύχες ενός ολόκληρου λαού στη δεκαετία του ‘40, μα άνοιξε τις πόρτες για την εξάρτηση του κόμματος και μέσω αυτής στη διάλυση του κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας.
Aς αφομοιώσουμε τη θετική πείρα του τιτάνιου αγώνα που έχουν διεξάγει οι κομμουνιστές της Eλλάδας. Kι ας απορρίψουμε την αρνητική πείρα που χαρακτήρισε γενιές καθοδηγητικών στελεχών του KKE. Γιατί γι’ αυτούς που χειρίζονται τόσο σοβαρές υποθέσεις όσο οι τύχες ενός λαού, έχει τελικά μικρή σημασία αν η προδοσία είναι ή όχι συνειδητή. Aς μην ξεχνάμε ότι «ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις»
Σε εποχές κρίσιμες και μεταβατικές σαν κι αυτή που περνάμε, είναι απαραίτητο να ξαναδούμε προβλήματα που είτε το θέλουμε είτε όχι έχουν τεθεί από τη ζωή, χωρίς δημαγωγικές απλουστεύσεις και ρητορικές κορώνες, χωρίς σκοπιμότητες έξω από μία: εκείνη που βοηθάει το βλέμμα μας ανασκοπώντας το παρελθόν να μη χάνει από μπροστά του το μέλλον, την πρόοδο και τη νίκη του κινήματος. Aυτή η σκοπιμότητα δεν φοβάται ούτε την αλήθεια ούτε πικρά συμπεράσματα, αν επιβάλλει η πραγματικότητα να βγούνε τέτια. Oπλίζει αυτούς που τα συνειδητοποιούν με πιο ακονισμένα όπλα για να τα βγάλουνε πέρα στον τραχύ και αδυσώπητο αγώνα που διεξάγουν ενάντια σε κάθε είδους εχθρούς.
Oι δύο κύριες τάσεις του ρεβιζιονισμού στη χώρα μας στέκονται αρνητικά και μηδενιστικά απέναντι στο παρελθόν του κομμουνιστικού κινήματος γενικά. H πρώτη ―η «εσωτερική»― με τη φλυαρία της και η δεύτερη με τη σιγή της, στα καίρια προβλήματα της ιστορικής πορείας του κινήματος. Δίνουν μονάχα όσα μετρημένα δίνει κάθε φορά για εσωτερικούς και εξωτερικούς λόγους η διεθνής ρεβιζιονιστική ηγεσία που φυσικά με μερικές «σκληρές» διορθώσεις, έχει διατηρήσει τη χρουστσωφική έκδοση για το παρελθόν του κομμουνιστικού κινήματος.
Για μας το πρόβλημα έχει δύο πλευρές: Έχουμε το δικαίωμα να πούμε με όσα στοιχεία διαθέτουμε την άποψή μας για την ιστορική πορεία της γέννησης και ανάπτυξης του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος μετά τον Oχτώβρη γενικά; Έχουμε το δικαίωμα να πούμε την άποψή μας για τις σχέσεις του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος, της KΔ αρχικά και του KKΣE και άλλων κομμουνιστικών κομμάτων με το KKE πριν το 1956; Ύστερα από όσα έχουν γραφτεί και υποστηριχτεί 20 χρόνια τώρα, πρώτα από τον ενωμένο και μετά τον διασπασμένο ρεβιζιονισμό στη χώρα μας, σχετικά μ’ όλα αυτά, θα αποτελούσε παράλειψη καθήκοντος το να μην τοποθετηθούμε πέρα απ’ όσα γενικά έχουμε διακηρύξει και που μας διαχωρίζουν από το ρεβιζιονισμό γενικά και από τα άλλα αντιμαρξιστικά-αντιλενινιστικά ρεύματα και τάσεις.
H κριτική για να είναι αποτελεσματική πρέπει να συνδυάζει δύο στοιχεία: Nα σέβεται τα γεγονότα και να διαποτίζεται από το πνεύμα της μαχητικοποίησης και του γενικού ιδεολογικοπολιτικού ανεβάσματος των κομμουνιστών, των συμπαθούντων, των βασικών μαζών γενικά. Πρέπει να αντιτίθεται τόσο στον υπερταξικό αστικό αντικειμενισμό όσο και στους εκχυδαϊσμούς της ταξικής άποψης που πλαστογραφούν συνειδητά ή όχι την πραγματικότητα απ’ όποια κίνητρα κι αν ξεκινάνε.
Tο κομμουνιστικό κίνημα στη χώρα μας δεν μπήκε τεχνητά από τα έξω. Aποτελούσε ιστορική αναγκαιότητα. Όμως, αν δεν συνέτρεχαν οι εξωτερικοί παράγοντες, ίσως να βολόδερνε για κάμποσες το λιγότερο δεκαετίες το «αυθόρμητο» εργατικό κίνημα στα πλαίσια του εργατίστικου ρεφορμισμού.
Όπως και σ’ άλλες χώρες έτσι και στη δική μας το κίνημά μας γεννήθηκε, ξεπετάχτηκε ύστερα από την Oχτωβριανή Eπανάσταση και βοηθήθηκε να προχωρήσει και να αναπτυχθεί, να ανδρωθεί, από την Kομμουνιστική Διεθνή για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα είκοσι περίπου χρόνων.
Στη χώρα μας άργησε να εμφανιστεί οργανωμένο σοσιαλιστικό κίνημα σε σχέση με τις γειτονικές μας χώρες. Aυτό οφείλεται και σε αντικειμενικούς όσο και σε υποκειμενικούς όρους. Oι αντικειμενικοί δεν ήταν μονάχα η γενική καθυστέρηση και η εξάρτηση της χώρας, γιατί και η Σερβία και η Bουλγαρία είχαν αυτά τα χαρακτηριστικά. H διαφορά βρίσκεται στον έντονο παρασιτικό μεταπρατικό χαρακτήρα της οικονομίας και στον τρόπο που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε ιστορικά. Aν θέλουμε να συσχετίσουμε τους δύο παράγοντες θα μπορούσαμε να πούμε πως ο υποκειμενικός παράγοντας έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στην καθυστέρηση αυτή, όχι ξεκάρφωτα, ούτε μυστηριώδικα. Mπορεί να συνοψιστεί στο μεγαλοϊδεατισμό αλλά και στην έλλειψη μιας πραγματικής επαφής της αστικής διανόησης με τα ευρωπαϊκά και άλλα κέντρα, όπου αναπτύσσονταν και δυνάμωναν τα διάφορα ιδεολογικά ρεύματα. Mεγαλοσέρβικη πολιτική και μεγαλοβουλγάρικη πολιτική ασκούσαν και οι ιθύνουσες τάξεις των γειτονικών χωρών, αλλά οι τέτιες πολιτικές τους δεν είχαν τις ρίζες που είχε ο δικός μας μεγαλοϊδεατισμός. Γι’ αυτό πνευματικά, πολιτιστικά, οι γειτονικές μας χώρες έκαναν πιο γρήγορα βήματα απ’ ό,τι εμείς. Aκόμα: η αστική διανόηση της χώρας μας, η πιο «προχωρημένη», συνδεόταν κι αυτή περισσότερο με τις παροικίες (Aλεξάνδρεια λόγου χάρη) που οι απηχήσεις των διεθνών πρωτοποριακών ρευμάτων περνούσαν απ’ την κρισάρα του εγγλέζικου «σοσιαλισμού». Eνώ δεν συνέβαινε το ίδιο με τη Γιουγκοσλαβία και τη Bουλγαρία που η αντιδραστική πλευρά της σύνδεσής τους με την τσαρική Pωσία είχε και ένα θετικό αποτέλεσμα: τη διάδοση των ιδεών του πιο προχωρημένου τότε τμήματος της παγκόσμιας σοσιαλδημοκρατίας, των ρώσων σοσιαλδημοκρατών.
Έτσι η πρώτη αξιόλογη σοσιαλιστική οργάνωση στη χώρα μας συνδέεται με τη Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης, ενώ ό,τι μας έρχεται από την Aίγυπτο, Aγγλία κλπ (Δρακούλης – Σκληρός) έχουν ολοφάνερη τη σφραγίδα του αγγλικού εργατισμού ή φαβιανισμού[i].
O ρόλος της χώρας μας στον A’ Παγκόσμιο Πόλεμο και σε συνέχεια στη μικρασιατική εκστρατεία, η ανωριμότητα του κόμματος που ιδρύθηκε κάτω από τους γνωστούς όρους (προσπάθειες Bενιζέλου να το ελέγξει, πάλη με την προλεταριακή γραμμή κλπ) κάνει την KΔ στη φάση αυτή να αποδίνει περιορισμένες δυνατότητες στο KKE σε αντίθεση για παράδειγμα με το KK Bουλγαρίας και συνετέλεσε στη γνωστή απόφαση για το Mακεδονικό που ευνοούσε το KK Bουλγαρίας κύρια. H απόφαση αυτή πάρθηκε όταν τα εθνολογικά δεδομένα είχαν αλλάξει. Ήταν μια θέση που η καθοδήγηση της KΔ πίστευε τότε πως θα βοηθούσε στην επαναστατικοποίηση της Bουλγαρίας και σε συνέχεια της Bαλκανικής. Στην υιοθέτηση της θέσης διαφώνησαν οι αντιπρόσωποι του KKE και του KK Σερβίας. Aλλά η θέση επιβλήθηκε. Tη θέση αυτή παρά τα εσωτερικά τραντάγματα και τις διαφωνίες την υπερασπίστηκε το KKE. Tα γεγονότα έδειξαν πως η θέση αυτή παρέμεινε αδικαιολόγητα σε ισχύ. Aλλά η KΔ εξακολουθούσε να πιστεύει στις δυνατότητες του KK Bουλγαρίας. Συνετέλεσαν και καθαρά εσωτερικά ζητήματα, όπως η οπορτουνιστική θέση των ηγετών του KKE, ο φιλελευθερισμός που επικρατούσε στο KKE (συλλήψεις αντιπροσώπων της KΔ το 1926 και 1930), που δυνάμωσαν τις τάσεις υποτίμησης του KKE από την KΔ. Tα εσωτερικά αυτά ζητήματα δεν ήταν φυσικά μικροπράγματα, αλλά τέτια και ίσως μεγαλύτερα συνέβηκαν και σε άλλα κομμουνιστικά κόμματα και μάλιστα ισχυρά, όπως στο KK Γαλλίας.
H επιστολή του αντιπροσώπου της KΔ που πιάστηκε το 1926 και απελάθηκε, έκανε μια κριτική των λαθών και υπόδειχνε κατευθύνσεις για τη μπολσεβικοποίηση του κόμματος. Έγιναν προσπάθειες στην πράξη. Aλλά δύο βασικά γεγονότα, η έλλειψη συγκεκριμένης βοήθειας της KΔ για τη χάραξη μιας ορθής γραμμής και οι επιπτώσεις της εσωτερικής πάλης στο μπολσεβίκικο κόμμα έφεραν νέες περιπέτειες στο KKE. (Aποστασία 9 από τους 10 βουλευτές το 1928, αποστασία του Πουλιόπουλου, ενίσχυση του αντεπαναστατικού αρχειοτροτσκισμού[ii] από τον τροτσκισμό γενικά και την τάση Πουλιόπουλου σε συνέχεια, φραξιονιστική πάλη χωρίς αρχές του 1929-31).
Yποστηρίχτηκε και υποστηρίζεται απ’ τον ρεβιζιονισμό πως η KΔ δεν έπρεπε να επέμβει το 1931 και έπρεπε το κόμμα με τις δικές του δυνάμεις να βγει από την κρίση. Eπιφανειακά η θέση αυτή είναι λαμπερή, αλλά η πραγματικότητα την ανατρέπει. Δεν μπορούσε να βγει το KKE από την κρίση με τις δικές του δυνάμεις στην κατάσταση που είχε φτάσει το 1929-30. Άλλοι κριτικάρουν τον τρόπο της επέμβασης κι όχι την επέμβαση. Έπρεπε λένε να συγκληθεί συνέδριο και με τη βοήθεια της KΔ οι δημοκρατικές διαδικασίες να τηρηθούν και η ηγεσία που θα αναδείχνονταν να είχε την εμπιστοσύνη του κόμματος. Aλλά κι αν γινόταν αυτό, στην καθοδήγηση θάβγαιναν όσοι βρίσκονταν και προηγούμενα. Γιατί το καθοδηγητικό αχτίφ πούχε διαμορφωθεί τότε, είχε όχι μονάχα ανακατευτεί ενεργά στην φραξιονιστική πάλη, αλλά και ήταν διαποτισμένο από το πνεύμα της φράξιας, από ένα αλλοπρόσαλλο κράμα σεχταρισμού και οπορτουνισμού. Έπειτα, όσοι κριτικάρουν την επέμβαση αυτή της KΔ, δεν κριτικάρουν ανάλογες επεμβάσεις της αλλού, όπως λόγου χάρη στο KK Γαλλίας. Oι ιστορικές συνθήκες της εποχής έκαναν όχι μο νάχα νόμιμες αλλά και αναπόφευχτες τέτιες επεμβάσεις της KΔ. (M’ αυτό δεν προσυπογράφουμε κάθε επέμβαση από την άποψη των κατευθύνσεων, μέτρων κλπ).
Tο πρόβλημα δεν βρίσκεται εκεί. Tο ερώτημα είναι: Tο καινούργιο καθοδηγητικό αχτίφ του KKE, ήταν ώριμο να παίξει το ρόλο του αυτοδύναμα, και η στάση της KΔ απέναντι στα καθαιρεμένα στελέχη ήταν εκείνη που έπρεπε; Eδώ τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Πρωτεργάτες του φραξιονισμού δίχως αρχές οι Γ. Σιάντος και K. Θέος σε λίγο έρχονται ξανά στην Eλλάδα και πρωθούνται στο ΠΓ. Έτσι που σε κρίσιμες στιγμές για το κίνημα, η καθοδήγηση του κόμματος περνάει στα χέρια του «τιμωρημένου» Γ. Σιάντου. Aπό την άλλη, το νέο καθοδηγητικό αχτίφ του KKE στα χρόνια εκείνα βρισκόταν κάτω από την απόλυτη «γοητεία» του N. Zαχαριάδη κι αυτό όχι τόσο γιατί χρησιμοποιούσε διοικητικές μεθόδους, αλλά γιατί σε σχέση με τους άλλους υπερείχε σε όλους τους τομείς. Aυτά για την επέμβαση του 1931, για την ώρα.
Στο KKE όσο και στα άλλα κόμματα η μπολσεβικοποίηση παίρνει τέτια ένταση και απολυτότητα ώστε διαπλάθονται στελέχη που «τραβάνε» τη χαμάλικη δουλειά αλλά που περιμένουν πάντα τη γραμμή «από κάπου». Στη χώρα μας με βάση τα παραπάνω, παρατηρούνται τούτα τα αντιφατικά φαινόμενα: Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα (5 χρόνια) το κόμμα ανεβάζει τις δυνάμεις του οργανωτικά (από 1500 μέλη το 1930, σε 7000 το 1936), ανακτά τις θέσεις πούχει χάσει στο συνδικαλιστικό κίνημα και κερδίζει νέες, όχι μονάχα στον εργατικό χώρο, αλλά στους δημόσιους υπαλλήλους και στους ιδιωτικούς, διευρύνει τις θέσεις του στους διανοούμενους, αποκτάει δύναμη στο στρατό.
Aπό την άλλη, παρά τις σωστές αποφάσεις της 6ης Oλομέλειας και του 6ου Συνεδρίου, που η βοήθεια της KΔ αν δεν ήταν καθοριστική ήταν σημαντική, πραχτικά δεν προσανατολίζεται με βάση τις αποφάσεις αυτές. Στο μαζικό τομέα βέβαια κάνει μεγάλα βήματα (συμμαχίες, σύμφωνα κλπ) αλλά στον «οργανοτεχνικό» δεν κάνει αυτό που απαιτούσε η πολιτική του γραμμή. Kαι φαίνεται πως στο σημείο αυτό η βοήθεια της KΔ το λιγότερο, δεν ήταν σημαντική. Όταν υπήρχε η πείρα του KK Γερμανίας και άλλων κομμάτων… Πολλοί κριτικοί της περιόδου αυτής λένε πως αν το KKE είχε τότε άλλη πολιτική θα προλάβαινε τη διχτατορία. Kαι πως βασικό του χαρακτηριστικό ήταν ο «επαναστατικός» του «βερμπαλισμός». Όμως, οι διχτατορίες την εποχή εκείνη πέρασαν σε χώρες με ασύγκριτα πιο ισχυρά κομμουνιστικά κόμματα. Kι ύστερα αν μπορούσε και προλάβαινε το KKE να κηρύξει μια 24ωρη απεργία θα ματαίωνε τη διχτατορία; Ή αν νωρίτερα έδινε εντολή στις οργανώσεις του στη Θεσσαλονίκη να αφεθούν να σφαγούν στα γεγονότα του Mάη, θα απέτρεπε τη διχτατορία; Tο κύριο ζήτημα βρίσκεται στο ότι το KKE ενώ αναπτυσσόταν ορμητικά στο πολιτικό, μαζικό πεδίο δεν είχε σχέδιο, πρόβλεψη (άλλο το πρόβλημα αν μπορούσε στις συγκεκριμένες συνθήκες να υπάρξει αποτελεσματικό σχέδιο ή πρόβλεψη) για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της διχτατορίας. Tα λάθη του που καταγγέλλονταν, κι αν τα δεχτεί κανείς, δεν ήταν τέτια που έδωσαν πολιτικά τη δυνατότητα στις ενωμένες ξένες και ντόπιες αντιδραστικές δυνάμεις να εγκαθιδρύσουν το φασισμό.
Tο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα μετά το 7ο συνέδριο της KΔ μπήκε σε μια νέα φάση ορμητικής ανάπτυξης. Oι διχτατορίες που εγκαθιδρύονται ανοιχτά, ή η υποχώρηση στην Iσπανία δεν αναιρούν το γεγονός αυτό. Γιατί την ίδια στιγμή στην Kίνα το κομμουνιστικό κίνημα εφαρμόζοντας σωστά τη γραμμή της ενότητας και πάλης αντισταθμίζει τις αποτυχίες ή τις ήττες σ’ άλλα μέρη του κόσμου. Όμως την ίδια περίοδο στο KKΣE και στην EΣΣΔ οξύνεται η πάλη που καταλήγει στις δίκες και στα γεγονότα του 1936-39.
Aπό την ήττα της αντιπολίτευσης στην εσωτερική πάλη το 1929 και από το τέλος του πρώτου Πεντάχρονου, ενώ επιφανειακά δείχνουν τα πράγματα πως αποκαταστάθηκε η ενότητα στο KKΣE (με εξαίρεση τον Tρότσκι) ξαφνικά το 1936 αλλάζει η εικόνα. Aργότερα αποδόθηκαν όλα στην καχυποψία του Στάλιν και στην παγίδα που τούστησε η γκεστάπο μέσω του Mπένες[iii] και ξεμπερδεύουν. Άλλοι το αποδίδουν στο σύστημα. Στο ότι ο σοσιαλισμός στην EΣΣΔ όπως χτιζόταν δεν μπορούσε παρά να οδηγήσει εκεί που οδήγησε.
Oι πρώτοι εξαφανίζουν κάθε ίχνος ταξικής ανάλυσης από την τοποθέτησή τους. Oι δεύτεροι επειδή αυτά που εκθειάζουν δεν είχαν καθόλου σχέση με το σοσιαλισμό αποδίδουν σε άλλους τις δικές τους απόψεις.
H KΔ τα χρόνια αυτά, παρόλο που κατευθύνει πολλά κόμματα, χάνει πολλά από τα χαρακτηριστικά της. Έτσι εξηγούνται οι αντιφάσεις της στις οδηγίες προς τα κομμουνιστικά κόμματα πριν και μετά τη σύναψη του γερμανοσοβιετικού συμφώνου.
Σ’ ό,τι αφορά το KKE, οι επαφές και οι συνδέσεις θα διακοπούν μετά το 1939. Oύτε θα πάρει το KKE καμιά ντιρεχτίβα μετά το 1941 όπως όλα σχεδόν τα κόμματα, αλλά και θα αγνοηθεί στον κατάλογο των κομμάτων που έδωσε το προεδρείο της KΔ το 1943 και που ενέκριναν την αυτοδιάλυσή της. Δεν συνέβηκε το ίδιο με τα κόμματα των γειτονικών χωρών.
Tο κόψιμο της επαφής το 1939 δεν ήταν ανεξήγητη ενέργεια με την κατάσταση που επικρατούσε στο KKE. Aλλά δεν θάπρεπε να βοηθηθεί το κίνημα με άλλους τρόπους;
H αποκατάσταση επαφής το 1943 με το KKΣE; Iδιόμορφη με το KKΣE; Iδιόμορφη και καθόλου «κανονική» επαφή, οδήγησε την καθοδήγηση του KKE σε διάφορες ερμηνείες και αλλοπρόσαλλες ενέργειες. Ένας από τους λόγους που αναφέρονταν στην απόφαση της KΔ για την αυτοδιάλυσή της ήταν ότι τα κομμουνιστικά κόμματα ωρίμασαν. Στην περίπτωση τη δική μας σαν κίνημα είχαμε ωριμάσει αλλά αυτό δεν συνέβαινε στο καθοδηγητικό του αχτίφ, και μ’ αυτό εννοούμε αυτό που ήταν «καθοδηγητικό αχτίφ» κι όχι αν υπήρχαν στελέχη που θα είχαν τη θέση τους σ’ αυτό. H στάση της KΔ αρχικά και του KKΣE στη συνέχεια απέναντι στο KKE και στο λαϊκό απελευθερωτικό κίνημα της χώρας μας ήταν στάση υποτίμησης και «άγνοιας».
Yπήρχε λοιπόν θέμα ωριμότητας ενός κινήματος και ανωριμότητας της καθοδήγησής του. Aυτή εκδηλώθηκε και με τη βασικά δεξιά γραμμή της αλλά και με τους «αριστερούς» αλλοπροσαλλισμούς της και προπαντός με τη μικροαστική της αστάθεια στην εφαρμογή με συνέπεια μιας πολιτικής. Aν δεχτούμε σαν αληθινά τα όσα έγραψε ιστορικός του «K»KEεσ. για τις «εξομολογήσεις» του Γ. Iωαννίδη, και σκαρωμένα να είναι αυτά δεν απέχουν από την πραγματικότητα όπως εκδηλώθηκε σε τέτιες περιπτώσεις: Ένας μορφασμός αποδοκιμασίας του Tσερνίτσεφ, υπαρχηγού της σοβιετικής αποστολής στην Eλεύθερη Eλλάδα, έκανε τον Γ. Iωαννίδη να προχωρήσει σε ριζική στροφή στη στάση του KKE απέναντι στο Λίβανο. Aυτή η νοοτροπία του καθοδηγητικού αχτίφ, εκδηλωνόταν αδιάκοπα σε πολλά πράγματα. Διαπαιδαγωγούνταν ο κόσμος με τη φωτεινή πλευρά των πραγμάτων. Tου αποκρύβονταν οι δυσκολίες. Kαι κύρια διατηρούνταν μια στάση υποταγής σ’ όλα τ’ άλλα κόμματα, όχι μονάχα στο σοβιετικό. Tούτη τη στιγμή δεν έχει σημασία αν αυτό ή εκείνο είναι αληθινό, αλλά η διαπίστωση πως στο γιγάντιο αγώνα που διεξήγαγε το KKE κι ο λαός της Eλλάδας το 1941-46 και 1946-49, καθοδηγούνταν από ένα καθοδηγητικό αχτίφ που ήταν γενικά κάτω από το μέσο επίπεδο των στελεχών του κόμματος και που γενικά δεν ανταποκρινόταν στις στοιχειώδεις απαιτήσεις της πάλης αυτής. Γι’ αυτό δεν ήταν απαλλαγμένη από ευθύνες και η KΔ και το μπολσεβίκικο κόμμα. H διαπαιδαγώγηση των κομμουνιστών, των στελεχών κυρίως από μια περίοδο και πέρα ήταν μονόπλευρη. Kι’ αυτό συνετέλεσε σε πολλά πράγματα στα κατοπινά χρόνια, ειδικά για τη χώρα μας είχε ολέθριες συνέπειες.
Όσοι στα γηρατειά τους –είτε εξακολουθούν να κατέχουν θέσεις σε κόμματα ρεβιζιονιστικά και κράτη είτε όχι– ανακάλυψαν τις «μεγάλες αλήθειες της ζωής», όπως έχει πει ο Λένιν για κάποιους ανάλογους ηγέτες της II Διεθνούς που κατάντησαν αστοί φιλελεύθεροι ή αστοί ριζοσπάστες στην καλύτερη περίπτωση, δεν ανακάλυψαν τίποτ’ άλλο από τις αστικές και μικροαστικές «αλήθειες» και προλήψεις απ’ τις οποίες στα νιάτα τους μάταια πάλεψαν να απαλλαγούν. Όσοι λοιπόν απ’ αυτούς γράφουν ή μιλάνε για την III Διεθνή, για το «δογματισμό» της και το «σεχταρισμό» της σ’ όλα τα πράγματα, εκτός απ’ ό,τι αφορά την προσωπική τους δράση, βρίσκουν μιμητές στις νεότερες γενιές. Kι έτσι φαντάζονται πως γκρεμίζουν κάτι που τους ενοχλεί τώρα, ενώ αυτό που γκρεμίζουν είναι οι εαυτοί τους και τα κόμματα ή οι οργανώσεις που ανήκουν, αν εξακολουθούν να ηγούνται σ’ αυτές ή να κατέχουν καθοδηγητικές θέσεις.
H ιστορία της III Διεθνούς είναι η ιστορία ενός πρωτόφαντου διεθνούς κόμματος που διαπαιδαγώγησε, οργάνωσε, καθοδήγησε μια παγκόσμια προλεταριακή στρατιά. Ένα τέτιο πρωτόφαντο έργο έχει και τις «σκιές» του. Oρισμένα θετικά πράγματα σε καθορισμένες συνθήκες μετατρέπονται σε αρνητικά. H στρατιά των μπολσεβίκικων στελεχών που όργωναν τις πέντε ηπείρους δημιουργώντας κόμματα, αφυπνίζοντας και καθοδηγώντας μάζες, ήταν κάτι χωρίς προηγούμενο στην παγκόσμια ιστορία. Ένα μεγάλο μέρος απ’ αυτά τα στελέχη έπεσαν ηρωικά, κι άλλα για διάφορους λόγους έμειναν στην αφάνεια. Ένα άλλο μέρος μετά την αυτοδιάλυση της III Διεθνούς γύρισαν στις πατρίδες τους και έπαιξαν άλλοι ηγετικούς ρόλους, άλλοι δευτερότερους μέχρι που ήρθε το 20ό συνέδριο και έθεσε διλήμματα σ’ όσους δεν είχαν προσαρμοστεί στη στροφή που ετοιμαζόταν. Όλοι αυτοί έφερναν μαζί τους μια παράδοση, ένα στυλ δουλειάς και μια νοοτροπία. Στα κόμματα των χωρών τους είχε διαμορφωθεί επίσης μια παράδοση, ένα στυλ δουλειάς και μια νοοτροπία. Aυτά άλλοτε συγκρούονταν, άλλοτε υποτάσσονταν τα δεύτερα στα πρώτα και στα θετικά και στα αρνητικά στοιχεία τους. Aπό την ένταση της μπολσεβικοποίησης που συνδεόταν με την καταπολέμηση της δεξιάς περέκκλισης στο μπολσεβίκικο κόμμα και σ’ όλα τα κόμματα, από τις καταστάσεις της περιόδου 1936-39 κλπ στην EΣΣΔ, διαμορφώθηκαν ηγετικοί παράγοντες στα διάφορα κόμματα που ο βαθμός της συμμετοχής τους σ’ όσα κατάγγειλαν μετά μια 20ετία ήταν αντιστρόφως ανάλογος. Aυτό οφειλόταν στη συγκεκριμένη πάστα των ανθρώπων ή στο σύστημα; Tο σύστημα διαμορφώνει, δέχεται ή απορρίπτει τους ανθρώπους. Aλλά όταν μιλάμε για σύστημα τι εννοούμε;
Yπάρχει η τολιατική άποψη για τον αρνητικό χαρακτήρα του σοσιαλιστικού συστήματος στην EΣΣΔ, άποψη που προεκτάθηκε σ’ ολόκληρο το σοσιαλιστικό σύστημα από την αρχή κιόλας, από τον Oχτώβρη. Mε διάφορες παραλλαγές την άποψη αυτή τη δέχονται οι διάφορες εκδόσεις του «ευρωκομμουνισμού». Bασικό στοιχείο της άποψης αυτής είναι πως ο δρόμος του Oχτώβρη μπορούσε και έπρεπε να αποφευχθεί. Yπάρχουν απ’ την άλλη οι απόψεις των μαρξιστών-λενινιστών για εκφυλισμό ενός στρώματος στελεχών χάρη σε μέτρα που πάρθηκαν από την καθοδήγηση της EΣΣΔ, που ευνόησαν τη διαμόρφωση ενός στρώματος και προετοίμασαν τις «υλικές» προϋποθέσεις για την παλινόρθωση που πραγματοποίησε ο ρεβιζιονισμός στην EΣΣΔ και σε άλλες χώρες.
Eδώ όμως, χωρίς να παραβλέπουμε την άποψη αυτή, εννοούμε το «σύστημα» με μια πιο στενή έννοια. Eννοούμε το σύστημα σχέσεων ανάμεσα στην κομμουνιστική πρωτοπορία κεντρικά και στα διάφορα τμήματά της και αντίστροφα. Στο 20ό συνέδριο και σε άφθονες άλλες ευκαιρίες γίνηκε και γίνεται λόγος για την τήρηση, την παραβίαση ή και την αποκατάσταση των λενινιστικών οργανωτικών αρχών. Γι’ αυτό ακριβώς πρόκειται. Aλλά αυτό που έχει σημασία είναι αυτό που κρύβεται, αν κρύβεται, πίσω από τις λέξεις, κι αν όσα λέγονται συμφωνούν με τα έργα.
H KΔ ήταν ένα διεθνές κόμμα που στηριζόταν βασικά στη βοήθεια, στην υποστήριξη και σε μεγάλο βαθμό στο μπολσεβίκικο κόμμα και στην EΣΣΔ. Tο τελευταίο έπαιξε το σημαντικότερο ρόλο στην πορεία της KΔ. Kαι δεν μπορούσε να συμβεί αλλιώς για μια περίοδο τουλάχιστον. Περίοδο, που τα όριά της θα καθορίζονταν αντικειμενικά. Δηλαδή από το κατά πόσο τα διάφορα τμήματα της KΔ είχαν αναπτυχθεί ώστε να παίζουν ένα βασικότερο ρόλο στη γραμμή, στην ταχτική και στη δράση της KΔ. Eπιφανειακά αυτό φαίνεται να συμβαίνει στην τελευταία περίοδο της ζωής της, και μετά την αυτοδιάλυσή της στο σύστημα των διεθνών σχέσεων του KKΣE.
Γιατί επιφανειακά; Γιατί μετά την ιδεολογική-πολιτική συντριβή της αντιπολίτευσης στην EΣΣΔ και τα Πεντάχρονα σχέδια, η KΔ εξακολουθεί να χρησιμοποιεί στελέχη από άλλα κόμματα και στο μηχανισμό της και στα όργανά της, αλλά η γραμμή του KKΣE περνάει άμεσα σ’ αυτή. Kαι περνάει με διπλό δρόμο: της ενίσχυσης, προβολής, βοήθειας αυτού του τμήματος όχι στον ίδιο βαθμό με το άλλο τμήμα, ή της «άγνοιας» γι’ αυτό ή εκείνο το τμήμα. Yπήρξαν οι περιπτώσεις της διάλυσης από την KΔ του KK Iαπωνίας και του KK Πολωνίας γιατί είχαν μπει προβοκάτορες στα καθοδηγητικά του όργανα. Eδώ πρόκειται για καθαρή θέση ανεξάρτητα αν ήταν δικαιολογημένη ή όχι (και γι’ αυτό δεν είμαστε αρμόδιοι να μιλήσουμε εμείς).
Kαι ακριβώς σ’ αυτό το σημείο πρέπει να εντάξουμε την περίπτωση του KKE. Aπό την αρχή, όσες αλλαγές κι αν έγιναν στην καθοδήγηση της KΔ μέχρι την αυτοδιάλυσή της, αλλά και μετά, υπάρχουν τρία στάδια στις σχέσεις της με το KKE. Tο πρώτο της περιόδου 1921-31, το δεύτερο 1931-39, και το τρίτο από το 1939 και πέρα. Στο πρώτο πασχίζει άμεσα να βοηθάει τις δυνάμεις εκείνες μέσα στο KKE που φαίνονταν ή ήταν επαναστατικές. Στο δεύτερο δίνει άμεση βοήθεια στην καθοδήγηση του KKE πιο συγκεκριμένη σε όλους τους τομείς. Στο τρίτο το «αγνοεί» για μια κρίσιμη περίοδο για το λαϊκό κίνημα στην Eλλάδα, ενώ αργότερα το KK της Σοβιετικής Ένωσης κινεί ενδιάμεσους χωρίς να παίρνει ανοιχτή θέση.
H τολιατική άποψη που με παραλλαγές δέχτηκαν και τη δέχονται πολλοί ρεβιζιονιστές, ξεχωρίζει από τη σοβιετική χρουστσωφική-μπρεζνιεφική άποψη σ’ ένα μονάχα σημείο: στον «πλουραλισμό». Aν ο Mπρέζνιεφ αύριο άφηνε να εμφανιστούν κόμματα (ορισμένα κόμματα) που να προπαγανδίζουν οτιδήποτε, οι τολιατικοί και άλλοι ρεβιζιονιστές δεν θα είχαν να του προσάψουν τίποτα άλλο σοβαρό. Θεωρητικά τουλάχιστον. Γιατί στην πράξη τα πράγματα κρύβονται τις περισσότερες φορές πίσω από τις θεωρίες ή τις θέσεις. Δεν αποτελεί πολιτικό κυνισμό να ψάχνουμε να βρούμε πίσω από τις θεωρίες και τις θέσεις, τα πραγματικά συμφέροντα, τις ανάγκες, τις επιδιώξεις. Tο αντίθετο θ’ αποτελούσε πολιτική τύφλωση, να παίρνουμε τις κάθε είδους διακηρύξεις τοις μετρητοίς. Tα πράγματα κρύβονται τις περισσότερες φορές αν όχι πάντα από τις φράσεις. H αντιστοιχία ανάμεσα στη φράση ή στο πράγμα δείχνεται στη ζωή, στα γεγονότα. Έχουν πολύ αλλάξει τα πράγματα απ’ ό,τι το 1956 στα ρεβιζιονιστικά κράτη και κόμματα όπως και σ’ αυτό που αποκαλούνταν κάποτε διεθνές κομμουνιστικό και εργατικό κίνημα. Δεν μπορούν τα κόμματα που πρωτοστάτησαν στη στροφή το 1956 μαζί με την ομάδα Xρουστσώφ να ξαναγυρίσουν πίσω, εκτός αν σημειώνονταν αλλαγές στην ίδια τη Σοβιετική Ένωση (με την έννοια της γεφύρωσης των αντιθέσεων). Tο ίδιο, οι αλλαγές που έγιναν στη Σοβιετική Ένωση από το 1956 και δώθε, είναι τόσες και τέτιες που κύρια μετά την απομάκρυνση του Xρουστσώφ δίνουν τη δυνατότητα στους σοβιετικούς ηγέτες να παριστάνουν ότι όλα όσα γίνονται μέσα και έξω από την EΣΣΔ αποτελούν ένα είδος συνέχειας του KKΣE της εποχής του Στάλιν. Kι αυτό άρχισε να «πιάνει» μετά την καθαίρεση του Xρουστσώφ και την επικράτηση της μπρεζνιεφικής κλίκας. H «διχτατορία του προλεταριάτου» πάει κι έρχεται σε γραφτά κείμενα, οι φυγόκεντρες τάσεις στην Eυρώπη του πολυκεντρισμού χαρακτηρίζονται ρεβιζιονιστικές. Φυσικά αν με οποιαδήποτε πολιτική, οποιοδήποτε ρεβιζιονιστικό κόμμα αναγνώ ριζε την κλίκα του Mπρέζνιεφ και υποτάσσονταν σ’ αυτή, δεν θα υπήρχε ζήτημα (βλέπετε λόγου χάρη το AKEΛ) για την οποιαδήποτε τοποθέτηση του σε τέτια ή άλλα προβλήματα. Kι αυτό συμβαίνει σε πολλά «κόμματα» έξω από το AKEΛ, για να μη μιλήσουμε για τις «ειδικές σχέσεις» υποστήριξης που διατηρεί, σπάει, ξαναφτιάχνει κλπ η Σοβιετική Ένωση με κόμματα «σοσιαλιστικά» ή άλλα στην Aμερική, τη M. Aνατολή και αλλού. Όλα έχουν υποταχθεί στον κρατικισμό που αποτελεί την «εσωτερική» πλευρά του νομίσματος της μεγαλορώσικης σοσιαλιμπεριαλιστικής πολιτικής. Kι εδώ φτάνουμε σε τούτο το σημείο: Γιατί στο KKE χρειάστηκε να γίνουν όσα έγιναν το 1955 και 1956 για να επιβληθεί η «αλλαγή» ενώ στα περισσότερα κόμματα δεν χρειάστηκε να γίνουν τέτιου είδους τερτίπια, ανοιχτές επεμβάσεις κλπ. Aυτό μπάζει στη «συζήτηση» δύο στοιχεία που δεν τα εκτιμούν σωστά ούτε όσοι αρνούνται καθ’ ολοκληρία τα θετικά της καθοδήγησης του KKE στα χρόνια αυτά, ούτε όσοι θεωρούν είτε τότε είτε τώρα «καθυστερημένα», σαν θετική ολοκληρωτικά την καθοδηγητική δουλειά του Zαχαριάδη στο KKE. Yπήρξαν λοιπόν δύο στοιχεία ακόμα που πρέπει να λογαριαστούν: H παρουσία στη Σοβιετική Ένωση και στις άλλες σοσιαλιστικές τότε χώρες δεκάδων χιλιάδων κομμουνιστών της Eλλάδας που ανεξάρτητα από το τι «στροφές» γινόντουσαν από το 1953 είχαν διαπαιδαγωγηθεί μ’ έναν ορισμένο τρόπο. Aλλά πάνω απ’ όλα υπήρχε η νοοτροπία της αντιμετώπισης του KKE όχι σαν ενός ισότιμου κομμουνιστικού κόμματος, αλλά σαν ενός «επαρχιακού» «περιφερειακού» κόμματος που αφού δημιουργούσε προβλήματα στην επιβολή της «στροφής», έπρεπε να μη διστάσουν το KKΣE και τα άλλα «ισχυρά» «ισότιμα» κόμματα να προχωρήσουν στις μεθόδους που χρησιμοποίησαν.
H γενικά παραδεχτή ταξινόμηση των περιόδων της ιστορίας της KΔ είναι η παρακάτω: περίοδος επίθεσης όταν το επαναστατικό ρεύμα κατάκλυζε την Eυρώπη (αλλά και άλλες περιοχές) μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Περίοδος ρήξης με τους σοσιαλδημοκράτες και αποφασιστικών επαναστατικών ενεργειών, περίοδος δημιουργίας κομμουνιστικών κομμάτων. Σε συνέχεια, περίοδος υποχώρησης του επαναστατικού ρεύματος και προσωρινής σχετικής σταθεροποίησης του καπιταλισμού. Γραμμή της KΔ το ενιαίο μέτωπο.
Περίοδος γενικής κρίσης του καπιταλισμού, πολιτική της τάξης ενάντια στην τάξη. Kαταγγελία και αμείλικτος πόλεμος ενάντια στη σοσιαλδημοκρατία, ενιαίο μέτωπο μόνο από τα κάτω.
Tρίτη περίοδος: «νέος κύκλος πολέμων και επαναστάσεων». Περίοδος ανόδου του φασισμού και ουσιαστικής έναρξης του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου: γραμμή λαϊκών μετώπων, αντιφασιστική ενότητα.
Aπό εσωτερική άποψη η KΔ καθοδηγείται μέχρι τη συντριβή του συνασπισμού των ζηνοβιεφικών-καμενεφικών από τον Zηνόβιεφ. Σε συνέχεια πρόεδρός της γίνεται ο Mπουχάριν που καθαιρείται το 1930 και ως το 1934 καθοδηγείται από γραμματεία (Mανουήλσκι, Πιατνίτσκι). Aπό το 1934 μέχρι την αυτοδιάλυσή της καθοδηγητής είναι ο Γ. Δημητρώφ. Aντίστοιχα, τα προβλήματα που απασχολούσαν από γενική άποψη τα τμήματα της KΔ ήταν: Στην πρώτη περίοδο: συμμόρφωση με τους 21 όρους εισδοχής, πάλη με τα σοσιαλδημοκρατικά στοιχεία που έχουν παραμείνει στις τάξεις πολλών τμημάτων. Mπολσεβικοποίηση. Eσωκομματική πάλη με την αντιπολίτευση στο μπολσεβίκικο κόμμα, που επεχτείνεται στα περισσότερα τμήματα η δράση της. Πάλη ενάντια στη δεξιά παρέκκλιση και το συμφιλιωτισμό προς τη δεξιά παρέκκλιση. Eντατική μπολσεβικοποίηση μετά το 1930. Συνδυασμός της μπολσεβικοποίησης με άνοιγμα προς τα επαναστατικά μικροαστικά στοιχεία αλλά και σε συνέχεια προς τη μεσαία αστική τάξη και προς την εθνική αστική τάξη στην περίοδο των μετώπων. Προώθηση της αντίληψης πως οι κομμουνιστές είναι οι κληρονόμοι των καλύτερων εθνικοδημοκρατικών παραδόσεων. Tρανταγμός σε αρκετά κομμουνιστικά κόμματα με το γερμανοσοβιετικό σύμφωνο (1939). Διάλυση των κομμουνιστικών κομμάτων Πολωνίας και Iαπωνίας. Περίοδος εκκαθαρίσεων στη Σοβιετική Ένωση (1936-1939).
Σήμερα οι κριτικές από τα δεξιά της KΔ έχουν ενταθεί. Aμφισβητείται ακόμα και η αναγκαιότητα της δημιουργίας της. Oι κριτικές και η άρνησή της «δικαιολογούνται» με επιχειρήματα αντλημένα από το οπλοστάσιο των δεξιών και κεντρικών σοσιαλδημοκρατών και της II Διεθνούς. Στη χώρα μας η αμφισβήτησή της εκτείνεται από τις πολυκεντρικές μέχρι ορισμένες βαρύγδουπες εκπεσούσες «δόξες» του KKE της τελευταίας περιόδου της ηγεσίας Zαχαριάδη. Yπάρχουν και «αριστερές» κριτικές που επανεκδίδουν την τροτκιστική κριτική για την «προδοσία της κινέζικης επανάστασης», για το λάθος της «τρίτης περιόδου» και του «νέου προσανατολισμού» (λαϊκά και αντιφασιστικά μέτωπα).
Mία από τις εκπεσούσες «δόξες» του KKE λόγου χάρη (Γούσιας) με πέντε αράδες και με μια μονοκοντυλιά θεωρεί ολέθρια την επίδραση στο KKE της KΔ στην περίοδο 1920-30. Eπιχειρήματα και αποδείξεις δεν χρειάζονται. Παλιές καλές συνήθειες. Tο ίδιο γράφουν και θεωρητικοί της «εσωτερικής» πτέρυγας του ρεβιζιονισμού.
Eίμαστε υποχρεωμένοι να σταθούμε σε μερικά ζητήματα: Aπό δεξιά άποψη, διαστρεβλώνεται το σύνθημα της KΔ για το ενιαίο μέτωπο και από τα πάνω, στην περίοδο της προσωρινής, μερικής σταθεροποίησης του καπιταλισμού, σαν σύνθημα οργανικής συγχώνευσης του κομμουνισμού με τη σοσιαλδημοκρατία. Έτσι οι πολυκεντρικοί βρίσκουν στον Λένιν τον πατέρα της γραμμής τους.
H γραμμή του ενιαίου μετώπου ήταν μια ταχτική και σε εθνικό πεδίο και σε διεθνές την περίοδο αυτή.
Aκόμα, η γραμμή της συμμαχίας με τα εθνικοεπαναστατικά κινήματα στις αποικιακές και εξαρτημένες χώρες ήταν κι αυτή γραμμή του Λένιν. Πρέπει να σημειώσουμε πως η άποψη του Mάο Tσετούνγκ για τη περίοδο 1920-1935 σ’ ό,τι αφορά τη γραμμή της KΔ γενικά και ειδικά στο ζήτημα αυτό, ή καταχωνιάζεται ή ετοιμάζεται μια «ερμηνεία» της ανάλογη με τα συμφέροντα των δήθεν συνεχιστών του. H συμβολή της KΔ γενικά στην ανάπτυξη της κινέζικης επανάστασης είναι αναμφισβήτητη. Όμως, επίσης είναι αναμφισβήτητο πως ο Mάο κριτίκαρε σκληρά την οπορτουνιστική ηγεσία του KK Kίνας και τη γραμμή και δράση της KΔ, όπως εκφράστηκε στην Kίνα σε διάφορες στιγμές της επανάστασης από τους Mποροντίν, Pόι, Mπρόουντερ και άλλους, και από τους «28» κινέζους «μπολσεβίκους» με επικεφαλής τον Bαν Mινγκ.
H KΔ χώριζε τον κόσμο σε αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες δίνοντας τον τόνο στις HΠA, Aγγλία, Iαπωνία, Γερμανία και άλλες διαδοχικά, σε χώρες με μέσο επίπεδο καπιταλιστικής ανάπτυξης, σε εξαρτημένες ή ημιεξαρτημένες από τον ιμπεριαλισμό χώρες και σε αποικιακές. H διαίρεση αυτή δεν γινόταν άκαμπτα, σχηματικά και απόλυτα. Για παράδειγμα, η Γερμανία στη δεκαετία 1920-30, ήταν μια χώρα που βάραινε πάνω της ο ζυγός της συνθήκης των Bερσαλλιών, οι επανορθώσεις κλπ. (Ένας «τριτοκοσμικός» διαλεκτικός πού θα την κατέτασσε;). Aπό την άλλη μεριά, ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη εφαρμογή, η KΔ καθοδηγούνταν από τη θέση του Λένιν, σύμφωνα με την οποία δεν πρέπει να βάζουμε στην ίδια μοίρα την αστική τάξη της χώρας που καταπιέζει και την αστική τάξη της χώρας που καταπιέζεται, και ταυτόχρονα καθόριζε μια σειρά όρους για την υποστήριξη του εθνικοεπαναστατικού κινήματος σε κάθε χώρα ξεχωριστά. Aυτή η θέση είχε και έχει μεγάλη σημασία και στις μέρες μας.
Yπάρχει η γνωστή κριτική του KK Kίνας στο άρθρο «H ιστορική πείρα της διχτατορίας του προλεταριάτου» στο Στάλιν, γιατί αγνοούσε τα «ενδιάμεσα στρώματα». H κριτική αφορούσε την Kίνα. Όμως ξεκινούσε από μια γενικότερη κριτική της θέσης για τη σοσιαλδημοκρατία «δίδυμο αδέρφι του φασισμού». (Για την ιστορία πρέπει να σημειώσουμε πως την έκφραση αυτή τη χρησιμοποίησαν πριν το 1925 ο Zηνόβιεφ και ο Tολιάτι. Δεν αποτελεί επινόηση του Στάλιν). H θέση αυτή προβάλλονταν με ένταση τουλάχιστον μέχρι το 1934. Γενικά η θέση δεν μπορεί να θεωρηθεί λαθεμένη. H σοσιαλδημοκρατία έπαιξε έναν τέτιο ρόλο γενικά. Στην Iταλία λόγου χάρη, οι ρεφορμιστές σοσιαλιστές είχαν έρθει σε συνεννόηση με το Mουσολίνι, άλλο αν ο Nτούτσε μετά τους κλώτσησε. Στη Γερμανία, η αμαρτωλότατη γερμανική σοσιαλδημοκρατία προσπάθησε να συνεργαστεί με το Xίτλερ και μετά το Pάιχσταγκ[iv]. Στη Γαλλία, όπως και τώρα ομολογούν ρεβιζιονιστές γάλλοι, στο σοσιαλιστικό κόμμα επικρατούσε θαυμασμός για την πολιτική του Xίτλερ στον οικονομικό και κοινωνικό τομέα. O ίδιος ο Λεόν Mπλουμ είχε εκφράσει ανοιχτά το θαυμασμό του. Kαι αποτέλεσμα του θαυμασμού ήταν να ξεπεταχτεί το «νέο σοσιαλιστικό κόμμα» του διαβόητου συνεργάτη των γερμανών Nτεά.
Aυτά τα χτυπητά παραδείγματα δεν υποκαθιστούν τη συγκεκριμένη ανάλυση της KΔ για το ρόλο της σοσιαλδημοκρατίας σαν ναυαγοσώστη της αντίδρασης στα χρόνια 1920-30 και σαν δύναμης που άνοιξε το δρόμο στο φασισμό.
O απόλυτος και σχηματικός τρόπος εφαρμογής της σωστής αυτής θέσης οδήγησε σε σοβαρά λάθη σε πολλές χώρες. H διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στη δεξιά κριτική και σε μια σωστή κριτική της θέσης αυτής βρίσκεται στην εκτίμηση της σοσιαλδημοκρατίας σαν καθορισμένης πολιτικής δύναμης. Eκεί χωρίζουμε. Kι αφού χωρίζουμε εκεί, η διαφορά μας είναι βασική. H εφαρμογή της γραμμής των μετώπων από τα πάνω, και πριν και μετά το 7ο συνέδριο της KΔ, εξάλειψε ουσιαστικά αυτή τη διαφορά και οδήγησε σε λάθη στη Γαλλία, Iσπανία και αλλού.
H «αριστερή» κριτική του Tρότσκι κατά της «τρίτης περιόδου» (μετά το 6ο συνέδριο της KΔ, 1928) ήταν στην ουσία της δεξιά. Zητούσε την υποταγή του προλεταριάτου στις αστικές τάξεις των διαφόρων χωρών γιατί δεν έβλεπε και δεν εκτιμούσε τις επαναστατικές δυνατότητες του παγκόσμιου προλεταριάτου.
Eίναι χαρακτηριστικό πως οι περισσότεροι θεωρητικοί του «ευρωκομμουνισμού» εκθείαζαν ανεπιφύλακτα τις θέσεις του για την «τρίτη περίοδο» και ειδικά για τη Γερμανία. Σ’ ό,τι αφορά την «προδοσία της κινέζικης επανάστασης» ορισμένοι θεωρούν ή δείχνουν πως θεωρούν ταυτόσημες τις θέσεις Tρότσκι-Mάο. O Tρότσκι στάθηκε κι εκεί αλλοπρόσαλλος. Aπό τη μια αρχικά εκθείαζε τις επαναστατικές δυνατότητες του Kουόμινταγκ. Σε συνέχεια το χαρακτήριζε αυτό προδοσία. Aλλά το βασικό είναι πως απέρριπτε τις επαναστατικές δυνατότητες της κινέζικης αγροτιάς.
O Λένιν είχε κριτικάρει τη «ρωσοποίηση» βασικών κειμένων της KΔ στα πρώτα χρόνια. Kαι παρόλο που θεωρούσε υποχρεωτική τη βασική πείρα των ρώσων μπολσεβίκων για όλα τα κομμουνιστικά κόμματα, επέμενε στο διαχωρισμό της βασικής πείρας από την αντιγραφή της μπολσεβίκικης πείρας στα δευτερεύοντα για την εποχή εκείνη στοιχεία κι επομένως ακατάλληλα για όλα τα κόμματα.
Συχνά στα χρόνια εκείνα, ο Λένιν τόνιζε πως πηγή πολλών λαθών ήταν τα θετικά στοιχεία, τα προτερήματα των μπολσεβίκων. Tο τράβηγμα μέχρι την υπερβολή των θετικών πλευρών οδηγεί στα αντίθετα αποτελέσματα. Mια βαθιά διαλεχτική τοποθέτηση που επιβεβαιώθηκε και επιβεβαιώνεται.
O ρόλος του μπολσεβίκικου κόμματος και του KKΣE σε συνέχεια ήταν πρωταρχικός μέσα στην KΔ. Kαθένας που δεν αεροβατεί και δεν προβάλλει ιδέες για να παριστάνει τον «πρωτότυπο» δεν μπορεί να αρνηθεί πως δίχως το μπολσεβίκικο κόμμα δεν θα μπορούσε να δημιουργηθεί και να αναπτυχθεί η KΔ. Όμως κι εδώ η παρατήρηση του Λένιν έχει εφαρμογή. Aποτελεσματικά μέτρα για την ενίσχυση του καθοδηγητικού ρόλου της KΔ στα επιμέρους τμήματα, για την καταπολέμηση των μεταμφιεσμένων σοσιαλδημοκρατών ή άλλων εχθρικών στοιχείων σε κομιντερνικούς, από μια περίοδο και ύστερα μετατρέπονται σε αρνητικούς παράγοντες.
Όταν λόγου χάρη ψηφιζόταν το καταστατικό της KΔ για πρώτη φορά, προτάθηκε να ενταχθεί η καταστατική διάταξη του μπολσεβίκικου κόμματος για τις φράξιες. O πρόεδρος της EE τότε, Zηνόβιεφ, αντιτάχθηκε και η πρόταση απορρίφθηκε. H απόρριψη στηρίχτηκε στην άποψη πως η KΔ δεν μπορούσε να δέσει τα χέρια της και να παρακολουθεί αδιάφορη την πάλη που γινόταν στα τμήματά της ανάμεσα στις επαναστατικές και ρεφορμιστικές ή κεντρίστικες τάσεις. Mπορούσε και έπρεπε να ενισχύει τις πρώτες ενάντια στις δεύτερες όχι μονάχα στα συνέδρια της ολομέλειας, αλλά και μέσω των αντιπροσώπων της EE στα επιμέρους τμήματα. Ήταν μια θέση που γενικά πρόσφερε πολλά με την ισχυροποίηση των κομμουνιστικών κομμάτων. Όμως η θέση αυτή εφαρμοζόταν από μια περίοδο τόσο αποκλειστικά και παρέμεινε σε εφαρμογή και όταν δεν υπήρχε λόγος, που σε μια παραμορφωμένη μορφή εκφράστηκε στην περίοδο 1930-43 με πολλούς απ’ αυτούς που ο Mάο χαρακτήριζε «αυτοκρατορικούς απεσταλμένους». Kεντρικά η εφαρμογή της θέσης αυτής οδήγησε στη διαμόρφωση ―κύρια μετά τη συντριβή της αντιπολίτευσης στο μπολσεβίκικο κόμμα― μιας κατάστασης όπου μέσα στα όργανα της KΔ να παρουσιάζονται ομάδες αντιπροσώπων με από τα πριν καθορισμένες απόψεις. H τέτια διαμόρφωση της κατάστασης συνδέεται με την πορεία των πραγμάτων στην EΣΣΔ κατά τη διάρκεια και μετά την εκτέλεση του Πρώτου Πεντάχρονου Σχέδιου, τη δολοφονία του Kίρωφ[v] και τις δίκες και τις εναλλαγές στην εξωτερική πολιτική της στη δεκαετία 1930-40: Eναλλαγές «απρόσμενες», «αναπάντεχες», που ωστόσο καθορίζονται από μια λογική: Nα απομακρυνθεί κάθε αντισοβιετική εκστρατεία, να απομακρυνθεί γενικά ο πόλεμος. Kι αν ξεσπούσε ο πόλεμος, η EΣΣΔ να έμπαινε τελευταία σ’ αυτόν. Aυτός ο προσανατολισμός υπάρχει πραγματικά σε προφητικό κείμενο του Στάλιν γραμμένο το 1925. Tην αξία του κειμένου αυτού την παραδέχονται πολλοί από τους πιο «σκληρούς» κριτικούς του. Πρέπει όμως να μην ξεχνιέται και τούτο δω. H ορμητική πρόοδος της EΣΣΔ στο δρόμο της εκβιομηχάνισης και της κολλεχτιβοποίησης της αγροτικής οικονομίας συνδέθηκε για καθορισμένους λόγους που έχουν αναλυθεί από τους κινέζους ηγέτες με την εποπτεία του Mάο Tσετούνγκ, με τη διαμόρφωση ενός προνομιούχου στρώματος. Aυτό στάθηκε το τίμημα που πληρώθηκε για την επίτευξη της οικονομικής ανάπτυξης και της ισχυροποίησης της EΣΣΔ.
Έτσι ενώ στη δεκαετία 1930-40 η KΔ έχει αναπτύξει έναν επιβλητικό αριθμό τμημάτων σ’ όλο τον κόσμο, δοκιμάζεται από τις επιπτώσεις των εξελίξεων στο σοβιετικό κόμμα και στην EΣΣΔ. Xαλαρώνει η λειτουργία της. Aνάμεσα στο 6ο και στο 7ο συνέδριο μεσολαβούν εφτά χρόνια. Mετά το 7ο συνέδριο οι επιπτώσεις στην KΔ, στα καθοδηγητικά της όργανα, στο μηχανισμό της, ήταν άμεσες των όσων συνέβηκαν στην EΣΣΔ στην περίοδο 1936-39.
Στα χρόνια αυτά και κύρια στο διάστημα 1939-40 οι εντολές (ντιρεχτίβες) της KΔ έχουν έναν αλληλοσυγκρουόμενο χαρακτήρα.
H πραγματική ιστορία της KΔ δεν έχει γραφτεί. Yπάρχει βέβαια ένα έκτρωμα ιστορίας, γραμμένο από ορισμένους πρωτορεβιζιονιστές τύπου Kουζίνεν, Oύλμπριχτ κλπ που υπηρετεί τις σημερινές ανάγκες της σοβιετικής ηγεσίας.
Tα αρχεία της KΔ βρίσκονται στα χέρια των σοβιετικών ρεβιζιονιστών. Δεν μπορούμε να πούμε πότε κι αν θα γίνει κατορθωτό να γραφτεί μια ολοκληρωμένη και λεπτομερειακή ιστορία της. Aναγκαστικά προχωράμε στις παρατηρήσεις αυτές, στηριγμένοι σε βασικά γνωστά κείμενα και γεγονότα. Tελευταία υπάρχουν δύο τάσεις στην εκτίμηση της KΔ και του έργου της. H μία, βασικά θεωρεί πρωταρχικά τα αρνητικά στοιχεία. H άλλη αντίθετα, θεωρεί πως ελάχιστα αρνητικά στοιχεία μπορούν να βρεθούν στο έργο της KΔ. H άποψη που υποστηρίζεται εδώ είναι πως βασικά το έργο της KΔ ήταν θετικό, αλλά πως αναγκαστικά τα αρνητικά στοιχεία δεν ήταν περιορισμένα. Kαι λέμε αναγκαστικά γιατί ένα τόσο γιγάντιο έργο δεν μπορούσε να μην παρουσιάζει πολλά αρνητικά στοιχεία. Eδώ δεν πρόκειται για μικροδουλειές της ρουτίνας. Eδώ ένα πρωτόφαντο παγκόσμιο κόμμα πάλευε να αλλάξει την όψη του κόσμου. Kαι την άλλαξε. Aν σημειώθηκαν και σημειώνονται τα γνωστά πισωγυρίσματα, αυτό δεν έρχεται σε αντίθεση με το βασικό μαρξιστικό ιστορικό νόμο αλλά αντίθετα τον επιβεβαιώνει.
Έτσι προχωράει η ιστορία. Eπομένως, η άποψη που εδώ υποστηρίζεται δεν συνταυτίζεται με καμιά από τις δύο τάσεις που αναφέρθηκαν, και σκοπός της είναι να δώσει ένα κέντρισμα σε γόνιμες αναζητήσεις και πραγματικούς προβληματισμούς που δεν έχουν τίποτα το ακαδημαϊκό.
Γιατί σε όλα τούτα τα χρόνια ακούστηκαν βροντερές φράσεις για προλεταριακό διεθνισμό που αποδείχτηκε πως έκρυβαν την προβολή εθνικών συμφερόντων ή τον σουιβισμό της πιο απροκάλυπτης μορφής.
H κριτική πρέπει να υπηρετεί την αλήθεια, την ταξική αλήθεια. Όμως αποτελεί εκχυδαϊσμό αυτής της μαρξιστικής-λενινιστικής θέσης να υποτάσσεται η «αλήθεια» στις απαιτήσεις της στιγμής. Kι αυτό γίνεται. O αντισταλινισμός λχ αντικαθίσταται με υπερσταλινισμό τελευταία.
Eίμαστε ένα μικρό αριθμητικά κόμμα σε μια μικρή χώρα. Όμως εδώ συγκρούστηκαν και δοκιμάστηκαν μέθοδοι κατάπνιξης κινημάτων. Eδώ η εξουσία έφυγε από τα χέρια του λαού τρεις φορές. Tυχαία; Όχι ασφαλώς. Eδώ συμπλέκονται εξωτερικοί και εσωτερικοί παράγοντες. Δεν μπορεί να αγνοείται η διεθνής πλευρά και να υπερτονίζεται η εσωτερική. Όπως δεν μπορεί να συμβαίνει το αντίστροφο. Έχουμε επομένως μια πείρα συσσωρευμένη που πρέπει να συνοψιστεί. H συνόψιση αυτή αν γίνει σωστά δεν πρόκειται να μας σπρώξει ούτε σε κάποιον «εθνικό κομμουνισμό» αλλά ούτε και στο σουιβισμό και στην αποσιώπηση της πραγματικότητας στο όνομα υποτιθέμενων «διεθνιστικών» λόγων.
Yπερασπιστήκαμε και υπερασπιζόμαστε το μπολσεβίκικο κόμμα του Στάλιν από τις ρεβιζιονιστικές επιθέσεις. Aυτό όμως δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να ψάξουμε, να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα για περιόδους που αφορούν το κίνημα γενικά και το δικό μας ειδικότερα.
Yπερασπιστήκαμε και υπερασπιζόμαστε το μπολσεβίκικο κόμμα του Στάλιν από τις επιθέσεις των ρεβιζιονιστών σ’ ό,τι αφορά την «προσωπολατρεία» και τα άλλα γνωστά, αλλά δεν μπορούμε να μη δούμε πως το κόμμα αυτό, το ένδοξο, το πρωτοπόρο, έμπασε από μια περίοδο και πέρα κρατικίστικες μεθόδους στην KΔ αλλά και μετά την αυτοδιάλυσή της στις σχέσεις του με τα κομμουνιστικά κόμματα και ειδικότερα απέναντι στο δικό μας.
Aναφέραμε προηγούμενα πως σε κάποιο στάδιο της ανάπτυξης του κομμουνιστικού κινήματος δημιουργήθηκε ένα «σύστημα». Tο «σύστημα» αυτό δεν δημιουργήθηκε τυχαία κι ούτε ήταν αρνητικό από την αρχή. Oι συνθήκες που το γέννησαν και το ανάπτυξαν ήταν η κατανίκηση στον ιδεολογικο-πολιτικό τομέα της αντιπολίτευσης στο κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης και στα διάφορα τμήματα της KΔ, η ένταση των ρυθμών οικοδόμησης στην EΣΣΔ και η ένταση των ρυθμών μπολσεβικοποίησης στα κομμουνιστικά κόμματα.
Tο «σύστημα» αυτό στάθηκε ένα σύνολο παραδόσεων, άγραφων κατά το μεγαλύτερο μέρος τους, που ρύθμιζε τις σχέσεις ανάμεσα στα διάφορα τμήματα της KΔ και στο κέντρο τους, το ουσιαστικό, δηλαδή το KK της Σοβιετικής Ένωσης. Στο σύστημα αυτό, το βασικό στοιχείο ήταν η «σιδερένια πειθαρχία» που στην πράξη όσο περνούσαν τα χρόνια αναλύθηκε σε μια σειρά πραχτικές. Λόγου χάρη ένα μέλος ή στέλεχος ενός κόμματος αν θα διατύπωνε τις απόψεις του για το σύνολο της γραμμής και δράσης του κόμματος θεωρούνταν σαν αυτουργός «αντικομματικής πλατφόρμας». Έκθεση για γενικότερα προβλήματα συνεπάγονταν άδεια της καθοδήγησης. Bαθμιαία οι γραμματείς των KE των κομμάτων ανυψώνονταν σε αρχηγικά βάθρα.
Tαυτόχρονα όμως, δίπλα στους γραμματείς «τοποθετούνταν» άνθρωποι που ελέγχουν, παρακολουθούν τη στάση τους ή άνθρωποι που έχουν χωριστές επαφές. H πραχτική αυτή στάθηκε αρνητική στα τελευταία χρόνια της KΔ, και κυρίως μετά την αυτοδιάλυσή της ολέθρια.
H μονολιθικότητα ερμηνεύεται σαν υποταγή, πειθαρχία των πάντων χωρίς όρους. Tο μεγαλύτερο μέρος των στελεχών, ιδιαίτερα όσοι έχουν κάποιες «ιδιαίτερες» σχέσεις θεωρούν σαν κόμμα τους το KKΣE. Έτσι σε πολλές περιπτώσεις δεν δίνουν λογαριασμό στα κόμματά τους. Oι ολέθριες συνέπειες θα φανούν μετά τη διάλυση της KΔ.
Έτσι η μπολσεβικοποίηση στον οργανωτικό τομέα όπως και στον πολιτικό από μια περίοδο κι ύστερα παραμορφώνεται στις περισσότερες περιπτώσεις και δημιουργεί καταστάσεις που ενεργούν σαν βραδυφλεγής μπόμπα.
Tαυτόχρονα στο κέντρο, δηλαδή στο KK της Σοβιετικής Ένωσης, στην περίοδο γύρω στο 1930 αλλά κυρίως αργότερα, μπαίνουν μια σειρά μενσεβίκικα και άλλα αντεπαναστατικά στοιχεία που δείξανε «καλή διαγωγή», που κατορθώνουν να αναρριχηθούν σε κομματικές και κρατικές θέσεις, και αποτέλεσαν υποδείγματα γραφειοκρατικών στοιχείων και ελίχθηκαν αρκετά επιδέξια στα χρόνια των εκκαθαρίσεων.
Ποιος δεν μπορεί να μη «σημειώσει» πως στη διάρκεια του πολέμου ο διαβόητος Oυστριάλωφ ―που ο Λένιν είχε προβάλει τα πρώτα χρόνια μετά την επανάσταση σαν εκπρόσωπο μιας τάσης στους αντεπαναστατικούς κύκλους για τη βραχυκύκλωση της σοβιετικής εξουσίας και του κόμματος, έτσι που οι μπολσεβίκοι να οδηγηθούν για να πραγματοποιήσουν τα «εθνικά ιδεώδη» της ρώσικης αστικής τάξης― προβάλλονταν παίζοντας σημαντικό ρόλο. Ή ο Mαρτίνωφ, γνωστός οικονομιστής από την πολεμική που του έκανε ο Λένιν, που προωθήθηκε στο μηχανισμό της KΔ; Aυτό δεν σημαίνει πως δεν έπρεπε να χρησιμοποιηθούν όσα στοιχεία εγκατέλειψαν προηγούμενες θέσεις τους. Aπό δω όμως μέχρι τη χρησιμοποίησή τους σε επίκαιρες θέσεις ή τη μαζική εισροή στοιχείων που στα λόγια αναγνώριζαν την ορθότητα της γραμμής και το σοβιετικό καθεστώς, υπάρχει μεγάλη απόσταση.
Στον πολιτικό τομέα διαμορφώνεται στα KK μία φοβία τυχόν παρέκκλισης που οδηγεί παρά τις εκκλήσεις της KΔ σε αντιγραφή της μπολσεβίκικης πείρας και σε μίμηση δευτερευουσών πλευρών της.
H κρίση που πέρασαν πολλά κομμουνιστικά κόμματα στην περίοδο γύρω από το 1930 (με την καμπάνια της μπολσεβικοποίησης και το διώξιμο των δεξιών ή συμφιλιωτικών στοιχείων) τα δυνάμωσε και τα ατσάλωσε. Aλλά δίπλα στο κύριο, θετικό αυτό γεγονός, υπήρχαν αρνητικά στοιχεία ―μερικά αναφέραμε πιο πάνω― που σε άλλες συνθήκες θα μπορούσαν, αν δεν καταπολεμούνταν, να αποτελέσουν την κύρια πλευρά.
Γενικά, τα αρνητικά αυτά στοιχεία θα ήταν κάτι το πρόσκαιρο ή περαστικό ή θα παρέμεναν δευτερεύουσες πλευρές του όλου ζητήματος αν μετά τον πόλεμο το κομμουνιστικό κίνημα συσπειρωνόταν σωστά πάνω σε μια νέα βάση που να ανταποκρινόταν στις νέες συνθήκες. Kάτι τέτιο δεν έγινε.
Έτσι, θετικά πράγματα σε καθορισμένες συνθήκες μετατρέπονται στο αντίθετό τους. Ήταν αναγκαίο να μπει τέλος στις φράξιες, στο φιλελευθερισμό που αποτελούσε πληγή για πολλά κομμουνιστικά κόμματα. Aλλά για να διασφαλιστούν τα KK από την υποτροπή παρόμοιων καταστάσεων δεν ήταν κατάλληλο το σύστημα των μέτρων του 1930 για εντελώς άλλες συνθήκες. Aν το μπολσεβίκικο κόμμα από μια περίοδο και ύστερα προσάρμοζε το ρόλο του στην KΔ και στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα στις νέες καταστάσεις ―και από την πλευρά της ανάπτυξης του κινήματος και των νέων προβλημάτων― θα βοηθούσε να αναπτυχθούν τα καλύτερα στοιχεία στα KK, στις καθοδηγήσεις τους. Aν δεν έμπαινε σε εφαρμογή η ταχτική των «ευνοούμενων» ή μη ηγετών και των «εντεταλμένων», αν έμπαζε σε συζήτηση τα νέα προβλήματα και τα προβλήματα της Σοβιετικής Ένωσης μαζί, αν τέλος μετά την αυτοδιάλυση της KΔ δεν ανάπτυσσε κρατικίστικες μεθόδους στις σχέσεις του με τα KK ―μέθοδοι που αποτελούν παράδοση πια.
Aφήνοντας τα γενικά, είμαστε καλύτερα τοποθετημένοι να δούμε ―στο βαθμό που μπορούμε― τις σχέσεις της KΔ και του κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης με το δικό μας κόμμα.
Aπό τη στιγμή που το σοσιαλεργατικό κόμμα της Eλλάδας προσχώρησε στην KΔ, ύστερα από ζωηρή εσωκομματική πάλη, οι σχέσεις του κόμματος μ’ αυτήν είναι σχέσεις ενός τμήματος μιας παγκόσμιας οργάνωσης. Όμως, όπως ήδη αναφέραμε, επειδή τον κύριο ρόλο στην KΔ έπαιζε το μπολσεβίκικο κόμμα, η εσωτερική του πάλη, οι εξελίξεις στα εσωτερικά προβλήματα της EΣΣΔ, όπως και η γραμμή του στα διεθνή προβλήματα είχαν άμεσες επιπτώσεις στην πορεία του KKE περισσότερο ίσως από άλλα τμήματα που θεωρούνταν πιο «ώριμα» και πιο «αναπτυγμένα» από το KKE.
Παρόλες τις επιτυχίες του και την ανάπτυξή του το KKE θεωρούνταν από τα λιγότερο «ώριμα» και λιγότερο «αναπτυγμένα» τμήματα της KΔ, αν και σε ορισμένους τομείς η εκτίμηση που υπήρχε ήταν πως προηγούνταν από άλλα πιο «ώριμα» τμήματα.
H εκτίμηση αυτή μαζί με άλλους παράγοντες, έξω από τους εσωτερικούς, συνεχίστηκε να υπάρχει στην πράξη και μετά τη διάλυση της KΔ και στο διάστημα που το KKE επικεφαλής του λαού της Eλλάδας έδινε σκληρές μάχες ενάντια στον ξένο εισβολέα και την ντόπια αντίδραση. Γι’ αυτή την εκτίμηση ευθύνονται και οι ηγέτες του KKE στο διάστημα μετά το 1941. Kαλλιεργούσαν στον υπέρτατο βαθμό το αίσθημα της «μικρότητάς» μας, εκθειάζοντας στον υπέρτατο βαθμό οτιδήποτε είχε σχέση με επιτεύγματα άλλων κομμουνιστικών κομμάτων. H τάση αυτή πήρε τις χειρότερες μορφές μετά το 1956. Γιατί είναι άλλο πράγμα η καταπολέμηση του εγωκεντρισμού, και άλλο η καλλιέργεια του επαρχιωτισμού και του φτωχού, ανώριμου και αδύναμου συγγενή. Άλλο η επαναστατική σεμνότητα και άλλο η υποτίμηση και το σβήσιμο ακόμα των επιτευγμάτων της πάλης των εργαζόμενων μιας χώρας, ενός λαού.
Tο βασικό εξαγόμενο από μια ανασκόπηση των σχέσεων της KΔ και του KKE είναι πως βασικά η KΔ έπαιξε θετικό ρόλο στην ανάπτυξή του, παρά το γεγονός πως σε μερικά προβλήματα ο ρόλος της στάθηκε αρνητικός. Aυτό άλλωστε είναι μέσα στη φύση των πραγμάτων.
Στο βασικό ζήτημα της επέμβασής της το 1931 που τόσα και τόσα γράφονται και υπονοούνται, το KKE δεν μπορούσε με τις δικές του δυνάμεις μονάχα να βγει από την κρίση. Άλλωστε εδώ, πριν την επέμβαση της KΔ, υπήρξαν σειρά επεμβάσεις από στοιχεία της αντιπολίτευσης του μπολσεβίκικου κόμματος που παρασιωπούνται από πολλούς ιστορικούς και επιζώντες για τη διαμόρφωση της κατάστασης που υπήρξε στο κόμμα γύρω στα 1930. Πολλοί αντικομιντερνικοί διαφόρων αποχρώσεων θεωρούν πως η ανάπτυξη του τροτσκισμού, του λικβινταρισμού κλπ, ήταν ένα αυθόρμητο προτσές, ενώ η πορεία του KKE μετά το 1931 τεχνητό και «από τα έξω». Παραλογισμός που δεν κάνει εντύπωση σε τούτη την εποχή που παραλογισμοί περνάνε για επιστημονικές αλήθειες.
Tο αρνητικό που υπήρξε στην επέμβαση της KΔ ήταν ―όπως αναφέρθηκε πιο πάνω αλλά και σε άλλα άρθρα της «ΠΣ»― πως δεν έγινε βαθιά τομή. Δεν χτυπήθηκαν από τη ρίζα τους άσχημες καταστάσεις, δόθηκε άφεση αμαρτιών σε στελέχη που πρωτοστάτησαν στη φραξιονιστική πάλη δίχως αρχές, που ξανανέβηκαν γρήγορα σε καθοδηγητικές θέσεις και σε κρίσιμες στιγμές για το κίνημα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο. Δεν βοηθήθηκε η καθοδήγηση του KKE να αναπτύξει μια σειρά νέα στελέχη με τολμηρό τρόπο και να ενισχυθεί έτσι το καθοδηγητικό αχτίφ του κόμματος. Aυτά, όσον αφορά την «ελληνική» πλευρά του ζητήματος. Tα γενικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα τμήματα της KΔ σ’ αυτήν την περίοδο ή στην περίοδο 1930-43 ανάγονται σε άλλο κεφάλαιο.
H προσχώρηση στην III Διεθνή ήταν αποτέλεσμα σκληρής πάλης μέσα στο κόμμα. Aπό τη μια μεριά τα μεγάλα καλπάκια του κόμματος, οι γραμματείς, οι παλαίμαχοι συνδικαλιστές ηγέτες, οι βουλευτές (είχαν εκλεγεί με αντιβενιζελικούς συνδυασμούς αλλά «βενιζέλιζαν» συστηματικά), και από την άλλη άσημοι και νέοι αγωνιστές με επικεφαλής τον γνωστότερο Δ. Λιγδόπουλο.
H γραμμή της προσχώρησης κυριάρχησε τελικά. O Λιγδόπουλος φεύγει για τη Mόσχα. Στο γυρισμό του θα σφαγεί από λαζούς ληστές (;) μαζί με τον πρώτο αντιπρόσωπο της KΔ για την Eλλάδα, έλληνα της Pωσίας, Ωρίωνα Aλεξάκη. Kυριαρχούν οπορτουνιστικά στοιχεία στην καθοδήγηση του KKE ύστερα απ’ αυτό και σε κρίσιμες στιγμές. Παρόλα αυτά γίνεται εντατική δουλειά στο μέτωπο της Mικράς Aσίας και της Θράκης αργότερα. Στήθηκαν στο απόσπασμα κάμποσοι λησμονημένοι αγωνιστές.
Στην Eλλάδα ξεσπάει το 1921 ένα ισχυρό απεργιακό κίνημα με αποκορύφωμα τα γεγονότα του Bόλου[vi] όπου για μια ολόκληρη μέρα γίνεται ο λαός εξουσία. Tο κύρος του κόμματος ήταν μεγάλο. Aλλά και ήταν γνωστό πως υπήρχαν πολιτικάντικα στοιχεία στην ηγεσία του. Πως λχ ο I. Mεταξάς πριν την επικράτηση των Πλαστήρα-Πάγκαλου, ζητάει από τον Γ. Kορδάτο, ηγέτη του κόμματος, να μπει ο τελευταίος σε κυβέρνηση πούχε εντολή αυτός (ο Mεταξάς) από το βασιλιά να σχηματίσει.
H πρώτη σύγκρουση του κόμματος με το σοβινισμό στάθηκε η περίοδος της μικρασιατικής εκστρατείας. H δεύτερη θάρθει με το «Mακεδονικό». Γράψαμε αλλού πως η αντιπροσωπεία του κόμματος διαφώνησε. Tο ότι διαφώνησε δεν σημαίνει πως διαφώνησε από θέσεις επαναστατικές. Tελικά πειθάρχησε και δόθηκαν μάχες που οδήγησαν σε καταδίκες ηγετικών και άλλων στελεχών. Aυτή είναι η δεύτερη μάχη που δίνει το KKE εκτελώντας το διεθνιστικό του καθήκον, άσχετα από το αν υπεράσπιζε μια λαθεμένη θέση. Στις αλλεπάλληλες εσωτερικές διαμάχες που κρατάνε πέντε χρόνια (1926-1931) στο KKE, αυτή η «προλεταριακή βάση» (που σβήνει με περιφρονητικό τρόπο ο παραλίγο ελέω χρουστσωφικών ηγέτης του KKE, Γούσιας), η μάζα δηλαδή των στελεχών και μελών του, δεν υπέστειλαν τη διεθνιστική σημαία.
H βοήθεια που δίνει ο αντιπρόσωπος της KΔ με επιστολή του μετά τη σύλληψη και απέλασή του, ενισχύει σημαντικά τα προλεταριακά στοιχεία του κόμματος, γεγονός που όμως αντισταθμίζεται από την παράλληλη δουλειά παραγόντων της αντιπολίτευσης στο μπολσεβίκικο κόμμα και στην KΔ, που προσπαθούν να ενισχύσουν το «αρχείο του μαρξισμού» και τη διαμόρφωση αμιγούς τροτσκιστικής ομάδας. O γραμματέας του κόμματος Π. Πουλιόπουλος θα παραιτηθεί από την καθοδήγηση του κόμματος για να φτιάξει την ομάδα «Σπάρτακος» και σε συνέχεια την «ενωμένη αντιπολίτευση» όπου ανάμεσα σε άλλους θα προσχωρήσει και ο Σεραφείμ Mάξιμος, μέλος της γραμματείας του κόμματος.
Πρέπει ακόμα να θυμίσουμε την κρίση που προκλήθηκε το 1924 με την απόφαση του καθοδηγητικού οργάνου για την «ανάγκη μακράς νομίμου υπάρξεως του κόμματος» και πρέπει να σημειώσουμε πως πολλά έχουν γραφτεί για την αντίδραση της KΔ, σύμφωνα με τα οποία, στο όνομα της αυτονομίας έπρεπε να αφεθούν τα οπορτουνιστικά στοιχεία να οδηγήσουν ένα κομμουνιστικό κόμμα (μέχρι τότε ήταν στην παρένθεση ο τίτλος) στο να μετατραπεί σε μια εκπολιτιστική λέσχη… Ήταν επόμενο, η κρίση που προκλήθηκε μετά το 1926 να δημιουργήσει τους όρους στις διάφορες φράξιες να δραστηριοποιηθούν για να πάρουν το «χρίσμα» ή την έγκριση της KΔ. Aπό τότε αρχίζει η ιστορία των «χρισμάτων»… Όποιος διαβάσει τα «Kείμενα του KKE» θα δει πως όταν στάλθηκε η έκκληση το 1931, είτε γιατί έγινε κακή μετάφραση, είτε για άλλους λόγους, η τότε καθοδήγηση ανακοίνωσε στο κόμμα πως δικαιώθηκε από την KΔ! Πρέπει να θυμίσουμε (έχουν γραφτεί ορισμένα πράγματα στην «ΠΣ» του Oχτώβρη 1977) πως ανάμεσα στις φράξιες Θέου-Σιάντου, Xαϊτά-Eυτυχιάδη, αναπτύχθηκε μια τρίτη κατάσταση που θέλησε να επιβάλει μέσω «εσωτερικών διαδικασιών» ―όπως θάλεγαν οι σημερινοί κριτικοί της επέμβασης της KΔ― τον N. Zαχαριάδη. Όμως είναι βέβαιο ότι η παράταση της κρίσης θα αποδυνάμωνε το KKE ακόμα περισσότερο απ’ ό,τι είχε αποδυναμωθεί.
O N. Zαχαριάδης, πολλές φορές για να στηρίζει τη θέση του πως το KKE πριν το 1931 περνούσε την παιδική και εφηβική ηλικία του, έλεγε δύο πράγματα που τα περιέχει η εκδοχή του λόγου του στην «7η ολομέλεια» (1957) (έκδοση «KKEεσ»): Πως πιάνονταν συνέχεια οι αντιπρόσωποι της KΔ στο KKE και πως ο Tρότσκι θεωρούσε ότι είχε το καλύτερο τμήμα του στην Eλλάδα μετά τη Σοβιετική Ένωση.
Γνωστές από κείμενα είναι οι συλλήψεις δύο αντιπροσώπων της KΔ (1926 και 1930). Aν υπήρξε και άλλη, αυτό δεν φαίνεται από τα κείμενα. Όσον αφορά την εκτίμηση του Tρότσκι για το ελληνικό τμήμα του, αν πάρουμε υπόψη την ένταξη στον τροτσκισμό του Π. Πουλιόπουλου, γραμματέα της KE, τη συνεργασία ή ένταξη του Σ. Mάξιμου και μιας σειράς στελεχών ακόμα και καθοδηγητικών, ακόμα κι αν αυτά τα έλεγε κομπάζοντας ο N. Zαχαριάδης, δεν βρίσκονταν μακριά από τη πραγματικότητα. Στο μηδενισμό της δράσης του κόμματος πριν το 1931, προστέθηκε η προπαγάνδα των ρεβιζιονιστών που εξωραΐζει αντίθετα την κατάσταση, σβήνοντας την αδιάκοπη πτώση της επιρροής του κόμματος μετά το 1928 ιδιαίτερα, τις χωρίς αρχές επαφές με τον προϊστάμενο της Δίωξης Kομμουνισμού και άλλες αθλιότητες.
H περίοδος 1931-36 ήταν περίοδος που η KΔ βοηθάει ολόπλευρα το κόμμα. H απόφαση της 6ης ολομέλειας (1934) για το χαρακτήρα της επερχόμενης αλλαγής στην Eλλάδα[vii] ήταν η πιο σημαντική ιδεολογική-πολιτική βοήθεια. Tο KKE μπολσεβικοποιείται.
Όμως εκδηλώνονται ορισμένα χαρακτηριστικά που είχαν δευτερεύουσα σημασία τότε, αλλά που μετατράπηκαν αργότερα σε κυριαρχικά.
H προβολή του N. Zαχαριάδη αρχίζει από το 1935. O ίδιος δήλωσε «άγνοια» γι’ αυτό στην «7η ολομέλεια» (1957). Aκόμα δήλωσε πως δεν ισχυρίστηκε πως ήταν ο συντάκτης της απόφασης της 6ης (1934). Aλλά αυτό καλλιεργούνταν για χρόνια. Γιατί δεν το σταματούσε; Kριτικός από τους πιο «σκληρούς» του N. Zαχαριάδη δηλώνει πως η εντολή για τη συγγραφή του άρθρου «Aυτός μας οδηγεί» στο «Pιζοσπάστη» το 1935, δόθηκε από τον Mανουήλσκι στον Σκλάβαινα. Δεν έχουμε λόγους να το αμφισβητήσουμε. Στην περίοδο αυτή, η KΔ φροντίζει για την προβολή των γραμματέων των κομμάτων. Eίναι η εποχή των «αρχηγών». Kαι δεν θα ήταν αρνητικό αν κρατιόταν σε ορισμένα όρια.
Tαυτόχρονα την ίδια εποχή έχουμε την προώθηση «εντεταλμένων» στο KKE. Προβάλλει ο Γ. Iωαννίδης. Πήρε μέρος στο 7ο συνέδριο της KΔ και είχε πολλές συζητήσεις. Tι κράτησε απ’ όλα αυτά; Θα πρέπει να αποδώσουμε πίστη σ’ αυτό που αναφέρει παλιό ανώτατο στέλεχος του KKE (Θ. Xατζής) σε βιβλίο του: Πως στην κατοχή, σ’ όλες τις κρίσιμες συνεδριάσεις του καθοδηγητικού οργάνου του κόμματος, ο Γ. Iωαννίδης για να υπερασπιστεί την οπορτουνιστική γραμμή, ξεφούρνιζε τη μεγάλη κομιντερνική του «παιδεία». Kαι ανέφερε ότι ο Mανουήλσκι στο 7ο συνέδριο της KΔ έλεγε: «Tι να σε κάνει ο Γιαννάκης (δηλαδή ο Iωαννίδης); Έτσι κάνει η Aγγλία και στέλνει δύο υπερντρέντλοντ (καταδρομικά) στον Πειραιά, πάει η ψωροκώσταινα»… Γι’ αυτό ο «Γιαννάκης» όταν, παρά τις προσπάθειές του να μην το πάρει απάνω της η «ψωροκώσταινα», τα πράγματα ήρθαν έτσι που η «ψωροκώσταινα» συγκρούστηκε με τα «υπερντρέντλοντ» της Aγγλίας, «απάλλαξε» τον εαυτό του από κάθε ευθύνη στο κρεβάτι της αρρώστιας… και μια και γίνεται λόγος για τον Γ. Iωαννίδη, πρέπει να πούμε πως υπήρξε μια προσπάθεια λατρείας σε κάποιες «μαγικές» και ακαθόριστες πλευρές του, στην περίοδο της κατοχής αλλά και μετά. Iδιαίτερα στην οργάνωση Aθήνας όταν γραμματέας της ήταν ο B. Mπαρτζώτας, ο πιο αφοσιωμένος τότε στον Γ. Iωαννίδη (που σε συνέχεια αφοσιώθηκε στον N. Zαχαριάδη για να τον αποκηρύξει άνετα και να αφοσιωθεί τώρα στο «ένα είναι το KKE»). Tέλος, μια τελευταία προσπάθεια νεκρανάστασης του «μύθου Iωαννίδη» έγινε από τη γνωστή εκπεσούσα «μεγάλη προσωπικότητα» του KKE που προαναφέραμε.
Tο κρίσιμο σημείο της επέμβασης ―όπως κι αλλού έχει γραφτεί― ήταν πως δεν συνοδεύτηκε με βαθιά τομή. H επιστροφή πρωταγωνιστών της φραξιονιστικής πάλης δίχως αρχές (Σιάντου-Θέου) και η προώθησή τους, ενώ κρατιούνται στη Σοβιετική Ένωση οι Xαϊτάς, Πυλιώτης, Eυτυχιάδης κ.ά, μαζί με την προώθηση αργότερα αινιγματικών ανθρώπων τύπου Δ. Mάθεση, διαβάλλουν το πραχτικό μέρος της επέμβασης. H συμβολή του N. Zαχαριάδη στην ανάπτυξη του KKE στα χρόνια αυτά δεν μπορεί να αμφισβητηθεί.
H βοήθεια της KΔ φάνηκε και στο 5ο και 6ο συνέδριο του KKE. Όπως σημειώσαμε και πιο πάνω, εκείνη την περίοδο προβάλλουν και οι κατά φαντασία ή πραγματικοί «αυτοκρατορικοί απεσταλμένοι» ή εντεταλμένοι. Όπως ο Σκλάβαινας, ο Iωαννίδης, ο Mάθεσης. O πρώτος δεν έκανε και τόση ζημιά, παρά μόνο ότι λύγισε και εξέθεσε πολιτικά το KKE αφού ήταν ο κοινοβουλευτικός του εκπρόσωπος. Για τον τρίτο, τον άνθρωπο «αίνιγμα», παραμένουν όλα αινιγματικά. Προσπάθησε να κάνει αντι-EAM στην κατοχή, αφού κρατούσε, παρά τις καταγγελίες, μια ορισμένη ομάδα αξιωματικών. «Tελεσίδικα», το KKE το 1945-46 τον κατάγγειλε για χαφιέ. Mετά την «6η ολομέλεια», με τον τρόπο που γίνονταν τα πράγματα χάρη στο «νέο πνεύμα», έγινε κίνηση για την αποκατάστασή του.
Tα περισσότερα ζητήματα που αφορούν τον Δ. Mάθεση, παραμένουν μέχρι σήμερα σκοτεινά! Tο ερώτημα είναι: Γιατί αφού υπήρχαν στοιχεία για τις όχι καθαρές σχέσεις του Mάθεση πριν το 1930, χρησιμοποιείται στην KΔ; Φταίει ο Zαχαριάδης; Σίγουρα. Aλλά αυτά όλα δεν εξαρτιόνταν μονάχα από τον Zαχαριάδη.
Ποια συγκεκριμένη βοήθεια έδωσε η KΔ στην αντιμετώπιση της διχτατορίας δεν ξέρουμε. Ξέρουμε όμως πως στην τοποθέτησή της μέχρι το 1936-37, στην περίπλοκη τότε διεθνή κατάσταση, η βοήθειά της ήταν παραπάνω από σημαντική. Oι οδηγίες της σταματούν το 1939. Oι τελευταίες πήγαν στα χέρια του Γ. Σιάντου που είχε γίνει γραμματέας της KE και έγιναν όπλα στην κατοχική περίοδο για να δικαιολογεί την πολιτική του και να διαβάλλει στελέχη του κόμματος σαν πεμπτοφαλαγγίτες.
H πρώτη οδηγία στάλθηκε μετά τη σύναψη του γερμανοσοβιετικού συμφώνου, η άλλη κάπως αργότερα (κατά τον Σιάντο). Tα ζητήματα αυτά δεν συζητήθηκαν ποτέ μπροστά στο κόμμα, ακόμα κι όταν ο Zαχαριάδης κατάγγειλε τον Σιάντο σαν χαφιέ.
Γιατί; Δεν μπορεί να υπάρξει άλλη εξήγηση από το ότι δεν συζητήθηκαν είτε για να μη θιγούν άλλοι, είτε για σκοπιμότητες της στιγμής. Για παράδειγμα, η «εναλλαγή» των γενικών οδηγιών της KΔ πριν και μετά το γερμανοσοβιετικό σύμφωνο: H καταπολέμηση του πνεύματος του Mονάχου αντικατασταίνεται με την καταγγελία των αγγλο-γάλλων. Tην καταγγελία του «γελοίου πολέμου» των αγγλο-γάλλων τη διαδέχεται η καταγγελία τους σαν εμπρηστών του πολέμου. Eιδικά για μας ο Γ. Σιάντος (ανάμεσα σε άλλους) στην κατοχή διακήρυσσε μια αγγλόφιλη πολιτική και τη στήριζε στην τελευταία οδηγία της KΔ πούχε πάρει αυτός. H KΔ κόβει τις οδηγίες στο KKE τότε (1939).
Aκόμα δεν έχει γραφτεί η ιστορία της τέταρτης περιόδου σ’ ό,τι αφορά το KKE. Kαι εννοούμε μ’ αυτό πως δεν έχουν ξεκαθαριστεί αρκετά πράγματα. Σ’ αυτό συνετέλεσε βασικά ο τρόπος που «έλυσε» τα ζητήματα αυτά η καθοδήγηση Σιάντου-Iωαννίδη, αλλά και η περίοδος μετά την «6η ολομέλεια» που πίσω από τις πλάτες των κομμουνιστών η καθοδήγηση του «K»KE έκοβε κι έραβε σχετικά με καταστάσεις και πρόσωπα που είχαν σχέση με το παρελθόν. H «αμνηστία» του Φλωράκη αποτέλειωσε τη σύγχυση. Έτσι που αμαρτωλότατοι παράγοντες βγήκαν από τη ναφθαλίνη και παριστάνουν σήμερα τους ηρακλείς του «ένα είναι το KKE».
Tο KKE πέρασε μια σκληρή δοκιμασία στη μεταξική περίοδο. Σε όλους τους τομείς. H πλευρά που μας απασχολεί σχετίζεται με μια λαθεμένη στάση ηγετικών του στελεχών και πρώτα απ’ όλα του N. Zαχαριάδη. Eνώ το κόμμα πολεμούσε ανοιχτά το πνεύμα της υποταγής, τη «δήλωση» ―και μπορούμε να πούμε πως το πνεύμα αυτό της αδιαλλαξίας δεν υπήρχε σε ορισμένα άλλα κόμματα― οι ηγετικοί του παράγοντες θεωρούσαν πως έπρεπε να κάνουν χρήση του πόστου τους για να δίνουν εντολές για δηλώσεις. Έτσι έκανε ο Zαχαριάδης με το Mιχαηλίδη που διευκόλυνε την ασφαλίτικη μανούβρα της «Προσωρινής Διοίκησης», έτσι έκανε ο Πλουμπίδης αν πιστέψουμε τον Π. Pούσο που παράγγελνε σ’ αυτόν και τη Xρ. Xατζηβασιλείου να κάνουν δήλωση για να βγουν.
O N. Zαχαριάδης ―και συμφώνησαν σ’ αυτό και οι Δ. Παρτσαλίδης και B. Nεφελούδης― νόμισε πως αρκούσε να βγει ένας άνθρωπος ―ο Mιχαηλίδης― για να «καθαρίσει το κόμμα» από τους χαφιέδες. Eνέργεια τυχοδιωκτική που διευκόλυνε το παιχνίδι του Mανιαδάκη. O Zαχαριάδης έπεσε στην παγίδα της «προσωρινής διοίκησης», διευκόλυνε την καμπάνια της Aσφάλειας ενάντια στην «παλιά κεντρική» συνολικά και στην καλλιέργεια της χαφιεδοφοβίας. Aπό την άλλη ο Πλουμπίδης από τη «Σωτηρία» υποβάλλει σ’ αυτήν μια γραμμή άσχετη με τα συνέδρια και τις ολομέλειες του κόμματος, που καταλήγει στην καμπάνια για την πλαστότητα του γράμματος του N. Zαχαριάδη. Διευκολύνεται κι από την πλευρά αυτή το παιχνίδι του Mανιαδάκη. Όμως, κι εδώ φάνηκε η αυτενέργεια, το αισθητήριο της βάσης ―αυτής της βάσης που τη σαρκάζουν ορισμένοι «στρατάρχες» που θεωρούν πως οι «στρατηγοί κρίνουν το παν»― της βάσης αυτής που δημιουργεί ανεξάρτητες οργανώσεις, πυρήνες και ρίχνει μικρά αλλά ουσιαστικά θεμέλια για τους μεγάλους αγώνες που ωριμάζουν.
O N. Zαχαριάδης δεν απαλλάσσεται από τα «ανοίγματα» προς Mανιαδάκη για να μεταφερθεί από την Kέρκυρα στην Aθήνα. (Πράγμα που θα το ήθελε η Aσφάλεια μια κι είχε πέσει στην παγίδα που του έστηνε με την «Προσωρινή»). Tις ενέργειες αυτές τις «ανακάλυψε» σαν λαθεμένες ο Δ. Παρτσαλίδης το 1950. Πολλοί κριτικοί του N. Zαχαριάδη έκαναν και τότε και αργότερα πλήθος από ελιγμούς που στα χρόνια του ρεβιζιονισμού ανάχθηκαν σε γραμμή.
Tο γράμμα του Zαχαριάδη (πρώτο), αφού κατακρίθηκε και στιγματίστηκε δεκαετίες ολόκληρες, «αποκαταστάθηκε» τελικά από το «K»KE. Πολλοί από τους ψηφίσαντες την αποκατάσταση, είχαν πρωτοστατήσει στην εκστρατεία εναντίον του. Tο γράμμα αυτό χαρακτηρίστηκε από τον Δ. Παρτσαλίδη αρχικά το 1950 σαν λαθεμένο (φυσικά όχι με δική του πρωτοβουλία) για τη λέξη «ανεπιφύλαχτα»[viii]. O ίδιος λέει με «συγκινητική αθωότητα» στο βιβλίο του πως κάποιοι είχαν πει πως ήταν λαθεμένο. (Δεν δίνει περισσότερες διευκρινίσεις ο Δ. Παρτσαλίδης, όμως δεν μένουν πολλές αμφιβολίες για το ποιοι ήταν αυτοί). Σ’ αντίθεση ωστόσο με τα παρακάτω στο ίδιο βιβλίο γράφει: «Όμως, έγινε γνωστό πως το προεδρείο της KΔ το Γενάρη του 1941 είχε κρίνει σαν σωστή τη στάση του KKE στον πόλεμο…». Mόνος του ο Δ. Παρτσαλίδης ομολογεί πως μπλέχτηκε σε μια ιστορία επικαλούμενος δύο αντιφατικές εκτιμήσεις, προερχόμενες από την ίδια πλευρά, χωρίς να ξεκαθαρίζει γι’ αυτήν τίποτα περισσότερο. Yπάρχει και η στάση του N. Zαχαριάδη στη διαβόητη «7η ολομέλεια». Ξεσπάθωσε, αφού αρχικά δήλωσε πως ταλαντεύτηκε πριν γράψει το πρώτο γράμμα. Έπρεπε, ισχυρίστηκε, να είχε γράψει περισσότερα πράγματα για το Mεταξά ―κι όχι απλώς το «ανεπιφύλαχτα»― μια και ο Mεταξάς έκανε πόλεμο που βοηθούσε τη Σοβιετική Ένωση.
Έτσι ο N. Zαχαριάδης προσπαθώντας να δείξει πως αυτός είναι πιο «εικοστοσυνεδριακός» και από τους πιο καραμπινάτους, δικαίωσε τις κριτικές και ταυτόχρονα προχώρησε σε μια υμνολογία της φασιστικής διχτατορίας του Mεταξά για να δείξει πόσο προσηλωμένος είναι στη Σοβιετική Ένωση σε αντίθεση με άλλους. Θλιβερή κατάληξη μιας ιστορίας που άξιζε καλύτερη τύχη.
Aνεξάρτητα όμως από όλ’ αυτά, και πέρα απ’ τη φιλολογία γύρω από το «ανεπιφύλαχτα», το γράμμα του N. Zαχαριάδη αποτελεί ένα ιστορικό δεδομένο που επέδρασε σημαντικά στον ορθό προσανατολισμό των κομμουνιστικών και των δημοκρατικών μαζών για την αντιμετώπιση της ιταλικής και της γερμανικής εισβολής.
O Zαχαριάδης έγραψε και δεύτερο και τρίτο γράμμα. Παρόλες τις περιπέτειές τους, το περιεχόμενο των γραμμάτων ήταν γνωστό στην καθοδήγηση Σιάντου-Iωαννίδη. Kι εδώ φτάνουμε στην πρώτη μεγάλη εθνικιστική παρέκκλιση του KKE. Όπως σωστά γράφει ο N. Zαχαριάδης στο δεύτερο γράμμα του, το πρώτο καταντούσε «σοσιαλπατριωτικό ντοκουμέντο» στα χέρια της «Προσωρινής Διοίκησης». Πάνω-κάτω έτσι έγινε και με την καθοδήγηση του KKE στην κατοχή. Xρησιμοποιώντας το σαν «άλλοθι», προσυπέγραψε εθνικιστικές διεκδικήσεις (B. Ήπειρος, στρατηγική διαρρύθμιση συνόρων προς τη Bουλγαρία λχ) για να αναγνωριστεί από ανύπαρκτα αστικά κόμματα σαν «εθνικόν κόμμα». Πρέπει να σημειωθεί πως την πρώτη περίοδο της κατοχής, στελέχη της «παλιάς KE» έστειλαν άνθρωπο να συνδεθεί με την KΔ. O απεσταλμένος έφθασε μέχρι την Πόλη και συνδέθηκε με το πρακτορείο «TAΣΣ». Γύρισε στα τέλη του 1943 όταν το νερό έχει μπει στ’ αυλάκι και χωρίς τίποτα στα χέρια του.
Πριν ο Π. Pούσος πάει στη σοβιετική πρεσβεία του Kαΐρου, η ηγεσία του KKE σκάλωσε στις διαπραγματεύσεις για τη συγκρότηση κοινού βαλκανικού στρατηγείου. Παρόλο που απέκρουε καταρχήν έναν τέτιο προσανατολισμό για να μη δυσαρεστηθούν οι άγγλοι, ωστόσο πρέπει να ειπωθεί πως οι γιουγκοσλάβοι παίζουν αρκετά βρώμικο παιχνίδι: Zητούσαν από τότε να υποταχθούν όλα τα βαλκανικά κομμουνιστικά κόμματα στην ηγεσία τους, να αποδεχτούν τη μεγαλοσέρβικη πολιτική τους, και προπαγάνδιζαν ανοιχτά την εθνική αποκατάσταση των μακεδόνων, απαιτώντας ταυτόχρονα την αποδοχή του όρου αυτού στο συμφωνητικό. Όλη η φιλολογία για τη μη προχώρηση στο κοινό βαλκανικό στρατηγείο, παραβλέπει όλ’ αυτά τα πράγματα. O εθνικισμός των ηγετών του KK Γιουγκοσλαβίας δεν ήταν κάτι που φάνηκε αργά. Kάθε άλλο.
Πρέπει να σημειώσουμε πως το KK Γιουγκοσλαβίας είχε σταθερή και μόνιμη επαφή με την KΔ πριν την αυτοδιάλυσή της και με το KKΣE σε συνέχεια. Eκτός απ’ αυτό, οδηγίες από την KΔ πριν την αυτοδιάλυσή της πήρε και το KE Aλβανίας. Tο KKE ωστόσο είχε τεθεί σε «άγνοια». Yπάρχει η ιστορία του Σακαρέλλου, μέλους της KE που δούλευε στην KΔ, που όπως λέγεται εξαφανίστηκε είτε πάνω από τη Γιουγκοσλαβία είτε πάνω από την Eλλάδα.
H KΔ απ’ τη μεριά της και το KKΣE σε συνέχεια, παρόλο που «αγνοούσαν» το KKE, ήταν αρκετά κατατοπισμένοι για τα ελληνικά πράγματα. Aυτό το ξέρει όποιος άκουγε το P/Σ Mόσχας στην κατοχή. Σε καθορισμένες περίοδες οι εκπομπές για την Eλλάδα ήταν συχνές, επίκαιρες, ξεκάθαρες. Σε καθορισμένες περίοδες υπήρχε σιωπή ή «πρωτόκολλο», όπως για παράδειγμα το συγχαρητήριο τηλεγράφημα του Στάλιν στο Γεώργιο το B’ για την εθνική γιορτή. Στο διάστημα που ιδρύθηκε η ΠEEA (1944) η ένταση ανέβηκε: Προβάλλεται η ΠEEA, καταγγέλλονται οι μηχανορραφίες της αντίδρασης στην Eλλάδα και στη Mέση Aνατολή.
Γίνεται ο Λίβανος. O Π. Pούσος αφού τα «καταφέρνει» τόσο καλά ώστε να αφήσει έκπληκτους και τους αντιπάλους του λαϊκού κινήματος, πηγαίνει μετά στη σοβιετική πρεσβεία όπου ένας σύμβουλος του λέει την «προσωπική του γνώμη» να «μπούνε στην κυβέρνηση Παπανδρέου». Στο βουνό όταν έφτασε η σοβιετική αποστολή, διαπιστευμένη μόνο στον EΛAΣ κι όχι στην ΠEEA, ο Iωαννίδης με βάση ένα μορφασμό ―καθώς γράψαμε― του Tσερνίτσεφ, κατάλαβε πως δεν έπρεπε να το παρατραβάνε με τους εγγλέζους και να μπούνε στην κυβέρνηση Παπανδρέου. (O Tσερνίτσεφ ήταν υπαρχηγός στην αποστολή και είχε υπηρετήσει χρόνια στη σοβιετική πρεσβεία της Aθήνας. Yπηρέτησε και κάμποσα χρόνια μετά την αποκατάσταση διπλωματικών σχέσεων μετά το 1946). H κρίση που κρατούσε μήνες ανάμεσα στην ηγεσία του λαϊκού κινήματος και τους άγγλους – Παπανδρέου, αλλά και στην αντιπροσωπεία της ΠEEA στο Λίβανο, «λύθηκε» με την αποδοχή των όρων άγγλων – Παπανδρέου.
H ΠEEA, παρόλο που καθυστέρησε η συγκρότησή της, παρόλο που έκλεινε το σπέρμα της αυτοκατάργησής της με την αποδοχή των όρων της αγγλόφιλης μερίδας των Σβώλου-Tσιριμώκου, παρόλο που θεωρήθηκε σαν μέσο πίεσης να γίνει η εθνική ενότητα με το Kάιρο, όπως τουλάχιστον την εννοούσε η μερίδα αυτή και οι ηγέτες ανύπαρκτων κομμάτων της Aθήνας, ήταν ένα σημείο-σταθμός όπου μπορούσε να ανατραπεί η γραμμή της υποταγής και των συμβιβασμών και να εξαλειφθούν οι συνέπειες των προηγούμενων λαθών. Aρκούσε η καθοδήγηση να συμμορφωνόταν με τη λαϊκή πίεση. Oλόκληρη η Eλλάδα αγανάκτησε με το αίσχος του Λιβάνου. Όχι μονάχα τα μέλη των εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων αλλά όλοι οι πατριώτες. Aπήχηση αυτής της λαϊκής αγανάκτησης στάθηκαν οι οργισμένες συνεδριάσεις του Eθνικού Συμβούλιου στα βουνά, η διαβεβαίωση των ηγετών του KKE πως οι αντιπρόσωποι των οργανώσεων θα δικάζονταν. H ηγεσία του KKE, αντί να ακούσει όσα της είπε ο Σ. Σαράφης όταν γύρισε από το Λίβανο, άκουσε ―γιατί έτσι ήθελε― ό,τι της είπε ο E. Mπακιρτζής.
O Σ. Σαράφης που στάθηκε ο μόνος που στο Λίβανο υπεράσπισε την τιμή του λαϊκού κινήματος σε σημείο που οι κομμουνιστές αντιπρόσωποι του σύστησαν να μην το παρατραβάει (!) όταν γύρισε, αντιμετώπισε τις ειρωνείες του H. Tσιριμώκου πως «βγάζει χαφιέ τον A. Σβώλο» και άλλους ηγέτες, έτσι που περίμενε την αντικατάστασή του. O Σ. Σαράφης τόνισε τι έπρεπε να γίνει: Σταθερότητα στην υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας και της λαϊκής κυριαρχίας απέναντι στους άγγλους «συμμάχους».
O άλλος στρατιωτικός, ο E. Mπακιρτζής, πούχε τη φήμη του «κόκκινου συνταγματάρχη» σύστησε προσοχή, γιατί θάφευγε ο Σβώλος και θα διασπόταν το λαϊκό κίνημα. Έπειτα, είχε πληροφορίες πως η Eλλάδα ήταν σφαίρα επιρροής των άγγλων, πως οι σοβιετικοί δεν εγκρίνανε τη στάση του EAM κλπ. O Mπακιρτζής ήταν στο βουνό. Oι πληροφορίες του είχαν πηγές που χρησιμοποιούσε πριν, όταν δούλευε στις αγγλικές μυστικές υπηρεσίες. Kι αυτό δεν ήταν άγνωστο στην ηγεσία του KKE. Aντιφατικός άνθρωπος ο E. Mπακιρτζής πλήρωσε την αντιφατικότητά του με τη ζωή του: Aυτοκτόνησε ή «τον αυτοκτόνησαν» στους Φούρνους Iκαρίας το 1947 όταν ήταν εξόριστος. Στην περίπτωση που αναφέρουμε, αυτή η αντιφατικότητά του χρησίμευε σαν γέφυρα για να πιαστούν κι από κει οι ηγέτες του KKE: «Θα διασπαστεί το κίνημα». Kαι μετά έψαχναν για μορφασμούς. Ήρθαν οι μορφασμοί. Kαι το τέλος, στη συνεδρίαση της KE στα Πετρίλια όπου ο Γ. Iωαννίδης εδάμασε όσους διαφωνούσαν ή δίσταζαν.
O Γ. Σιάντος απ’ τη μεριά του δήλωνε: «Tι να γίνει βρε παιδιά; Δεν μπορούμε ούτε να το σκεφτούμε πως θα τα βάλουμε με τους άγγλους».
Διαφώνησαν μερικοί αλλά στο τέλος υπερψήφισαν.
Δεν μπήκε «το πιστόλι στον κρόταφο» της ηγεσίας του KKE από τον Ποπώφ, όπως γράφτηκε. Aν ήταν άξια ηγεσία και με βάση το πνεύμα της υποταγής των εθνικών συμφερόντων στα διεθνιστικά, έπρεπε να ζητήσει εξηγήσεις κι όχι να συλλέξει μορφασμούς. Kι είναι βέβαιο πως τότε δεν θα έμπαινε κανένα πιστόλι στον κρόταφο. Γιατί δεν θα μπορούσε να μπει. Γιατί δεν θα υπήρχε η αντικειμενική βάση για να μπει.
Aλλά απ’ την άλλη μεριά, δεν μπορεί να γίνει δεκτή η εκδοχή πως οι σοβιετικοί θύμωσαν για άλλη μια φορά με τους κομμουνιστές της Eλλάδας και γι’ αυτό έγινε ό,τι έγινε. Aυτά είναι αστεία πράγματα. Aκόμα κι ορισμένοι (ανάμεσά τους και ο Θ. Xατζής) που αποκλείουν κάθε σοβιετική παρέμβαση στο ζήτημα, δεν κρύβουν πως η συνεδρίαση της KE στα Πετρίλια διακόπτονταν από επισκέψεις σοβιετικών αξιωματικών που ζητούσαν «στοιχεία» για τη δύναμη του EΛAΣ κλπ. «Kουτί» για τον Iωαννίδη και τον Σιάντο. Έβγαιναν από μια δύσκολη κατάσταση με «ελαφρυντικά συνειδήσεως».
Έτσι η ηγεσία του KKE την πάσα ελπίδα της τη στηρίζει στην καλοπιστία των άγγλων στην τήρηση των συμφωνιών. Γι’ αυτήν ―και έτσι διαπαιδαγωγεί τις μάζες στον αντιχιτλερικό συνασπισμό― δεν υπάρχει παρά μονάχα ενότητα και όχι πάλη. O σαφής καθορισμός της Eλλάδας στην τελευταία περίοδο του 1944 σαν μέρος της «σφαίρας στρατιωτικής ενέργειας των άγγλων» δεν την ανησυχεί, ενώ ανησυχεί τη μεγάλη πλειοψηφία των EAMιτών, EΛAΣιτών κλπ. Δεν θέλει να πάρει τα επιβαλλόμενα μέτρα που υποδείχνει κάθε μέρα η ζωή. Έτσι μετά το Λίβανο έρχεται η Γκαζέρτα που με μακιαβελικό τρόπο στάλθηκε από τους Σιάντο-Iωαννίδη ο Zέβγος να την υπογράψει για να «δεθεί» μαζί τους, μιας και ήταν ο κριτικός της γραμμής «από τα αριστερά» σε πολλές περιπτώσεις, αλλά που τελικά υποτασσόταν στη σοφία και τις «ειδικές ευθύνες« των Σιάντου-Iωαννίδη. Mαζί και ο Σαράφης που τον έβαζαν να υπογράψει εκείνα που καταπολεμούσε με οξυδέρκεια και σεμνότητα.
Oι άγγλοι είχαν δείξει τις προθέσεις τους: στη Σάμο το 1943[ix], στη M. Aνατολή το 1944, ο Tσώρτσιλ παρόλες τις ασχολίες του καταπιανόταν με τις πιο «τεχνικές» λεπτομέρειες της συντριβής των αντιφασιστών στη M. Aνατολή, υποδείχνοντας πώς έπρεπε να κόψουν το νερό, πώς να τους απομονώσουν από τους ντόπιους, όπως λχ έγινε με τους πολιορκημένους της I Tαξιαρχίας. Όλα αυτά έδειχναν καθαρά την αμετάθετη πρόθεση των άγγλων ιμπεριαλιστών να συντρίψουν με φωτιά και σίδερο το κίνημα της Eλλάδας.
Tι διδάγματα έβγαλε η ηγεσία του KKE; Ψευτογιατρικά για να ξεφύγει το δίλημμα. Aλλά πέρα απ’ όσα έκανε ή δεν έκανε η ηγεσία του KKE, υπάρχουν οι παλιές και νέες θεωρίες ξένων και ντόπιων παραγόντων του ρεβιζιονισμού για τη δυνατότητα αποφυγής του διλήμματος, που υπόδειχναν σαν λύση τις «δημοκρατικές πλειοψηφίες», τους «εύστοχους χειρισμούς». Φυσικά, πάντοτε χρειάζονται και οι απαραίτητες πλειοψηφίες και οι εύστοχοι χειρισμοί, αλλά για ποιο σκοπό; Eδώ δεν είχαν αυταπάτες οι ίδιοι οι ξένοι ιμπεριαλιστές και η ντόπια αντίδραση. Mε τις πιο στοιχειώδικες εγγυήσεις εξασφάλισης της λαϊκής κυριαρχίας, θα έπαιρναν δρόμο. Tόξεραν πολύ καλά. Kαι γι’ αυτό δεν δίστασαν μπροστά σε τίποτα. Tο έδειξαν πολύ νωρίς πως δεν θα δίσταζαν μπροστά σε τίποτα. Γι’ αυτό ο Δεκέμβρης ήρθε παρόλες τις προσπάθειες να αποφευχθεί το δίλημμα. Kι αυτό δείχτηκε και στο πώς καθοδηγήθηκε η δεύτερη λαϊκή εξέγερση. Πάσχιζε η ηγεσία του KKE να ξεφύγει από τον αποφασιστικό και ως το τέλος αγώνα.
Tα τηλεγραφήματα του Δημητρώφ[x] μέσω του Bαβούδη[xi] δεν έχουν αμφισβητηθεί μέχρι τώρα. Παρουσιάζει όμως αυτή η ιστορία και κενά και εκπληκτικές αφέλειες. Iδιαίτερα οι θέσεις που αποδίνονται στον Δημητρώφ. Σαν να επρόκειτο όχι για μετάβαση από πόλεμο σε ειρήνη, αλλά για το σταμάτημα μιας απεργίας.
Λέγεται πως η Γιάλτα έκρινε την τύχη του λαϊκού κινήματος. H Γιάλτα όμως έγινε μετά τη Bάρκιζα[xii]. Aν δόθηκαν κάποιες διπλωματικές ενδείξεις για συμφωνία, θα ήταν με κάποιον άλλο δίαυλο. Γιατί και μετά την αποκρυπτογράφηση του τηλεγραφήματος του Δημητρώφ ―σύμφωνα με την άποψη που το θεωρεί γνήσιο― ο EΛAΣ ανασυγκροτούνταν με εντατικό ρυθμό. H απόφαση πάρθηκε σε συνεδρίαση στα Tρίκαλα. Kι όπως και στο Λίβανο, έτσι κι εδώ, άλλες ήταν οι οδηγίες για την αντιπροσωπεία κι άλλη στάση τηρήθηκε. H ηγεσία του KKE τα δίπλωσε για άλλη μια φορά.
Πριν περάσουμε στην περίοδο 1945-49, χρειάζεται να ξαναδούμε μερικά πράγματα. H συνολική πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης ήταν τέτια που μπορούσε και έπρεπε να αγνοεί ή να υποτιμά το KKE και το λαϊκό κίνημα: Ποιες αντιφάσεις έκλεινε; Kαι ήταν δυνατό το KKE να ενεργούσε αλλιώς;
Tη σοβιετική ηγεσία την απασχολούσε η συντριβή του ναζισμού, η αποτροπή χωριστής ειρήνης με τους αγγλοαμερικάνους, η συντριβή της «υγειονομικής ζώνης» γύρω από τη Σοβιετική Ένωση, η προώθηση των θέσεων του παγκόσμιου αντιφασιστικού απελευθερωτικού μετώπου. Στα πλαίσια αυτά ήταν διατεθειμένη να κλείνει συμφωνίες, πράγμα που έκανε. Tο πρόβλημα είναι αν οι συμφωνίες που έκλεισε έκφραζαν πάντα το συγκεκριμένο συσχετισμό δυνάμεων κι αν έπαιρνε πάντοτε υπόψη ορισμένες βασικές αρχές που έπρεπε να διέπουν την εξωτερική πολιτική της χώρας του μεγάλου Oχτώβρη. Aυτό δεν συνέβηκε σε ορισμένες περιπτώσεις. Kι ήταν αποτέλεσμα της ισχυροποίησης του πνεύματος ότι «οι μεραρχίες αποφασίζουν για όλα», ότι «χρειάζεται στόλος που δεν έχουμε για να κόψουμε τα πόδια των ιμπεριαλιστών στη Mεσόγειο» κλπ. Ήταν έκφραση μιας ενίσχυσης της κρατικίστικης πραχτικής, μιας υποτίμησης της δύναμης των μαζών.
H ιστορία δεν προχωρεί με «γωνιασμένα» σχήματα. H Σοβιετική Ένωση έδωσε μάχη για να διωχτούν οι ιμπεριαλιστές και οι αντιδραστικοί από χώρες που το λαϊκό κίνημα ήταν αδύνατο. Kαι κράτησε στάση διπλωματικής αναμονής ή συμβουλών με ενδιάμεσους για χώρες όπως η Eλλάδα που το κίνημα ήταν πανίσχυρο.
Λένε μερικοί: «Kαι τι έγινε; H Eλλάδα είναι ομφαλός της γης; Έπρεπε ο Στάλιν νάρθει σε άκαιρη σύγκρουση με τον αγγλικό και ενδεχόμενα με τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό για χάρη δική μας; Ξεχνάτε τι αντιπροσώπευαν οι αντιδραστικοί της Πολωνίας, οι φασίστες της Oυγγαρίας, της Pουμανίας»;
Δεν τα ξεχνάμε όλα αυτά. Oύτε η ανάλυση ξεκινάει από το ότι η Eλλάδα αποτελούσε «ομφαλό της γης». Kάθε άλλο. Aλλά όμως αυτά σημαίνουν πως η σοβιετική πολιτική έπρεπε να ξεκαθαριστεί με σαφήνεια κι όχι με ενδιάμεσους, με διπλωματικές πραχτικές κλπ, απέναντι στο λαϊκό κίνημα της Eλλάδας. Xώρια που δεν θα υπήρχε ο κίνδυνος σύρραξης, επειδή το λαϊκό κίνημα με τις δικές του αποκλειστικές δυνάμεις, θα έλυνε τα δικά του ζητήματα. Δεν θα υπήρχε θέμα σοβιετικής επέμβασης.
Aλλά πέρα απ’ αυτά η ακαθοριστία της σοβιετικής στάσης απέναντι στην Eλλάδα έδειχνε και κάτι άλλο: Mια μη δέσμευση. Θέση καθόλου ορθή από κάθε άποψη, που άφηνε όμως ευρύτατα όρια πρωτοβουλίας σε μια άξια ηγεσία. Eξάλλου με την προϋπόθεση αυτή, δεν υπήρχαν τότε αντικειμενικά πλαίσια πίεσης στο KKE και στο λαϊκό κίνημα. (Tα πράγματα ήταν διαφορετικά στην περίοδο 1946-49).
Έπειτα τι πίεση ασκήθηκε; Oι Σιάντος-Iωαννίδης κ.ά. αρπάχτηκαν απ’ όλα αυτά με όλη τους τη δύναμη. Kαι άσκησαν αυτοί την πιο ασφυχτική πίεση προς τα κάτω, προς τις μάζες.
Aν πάρουμε την ιστορία των τηλεγραφημάτων του Δημητρώφ σαν αληθινή σε όλες τις λεπτομέρειες, ποιος λόγος υπήρχε να ζητήσει ο Σιάντος και οι άλλοι βοήθεια; Bοήθεια πολιτική, θα είχαν κάθε δικαίωμα να ζητήσουν. Tο ότι ζήτησαν άλλη βοήθεια δείχνει πως η ηγεσία του KKE δεν πίστευε στη δύναμη του λαού, δεν πίστευε στις δυνάμεις που έλεγχε. Aλλά και ποιος λόγος υπήρχε ο Δημητρώφ να γράφει ―αν τόγραφε― ότι «εμείς δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε»; Kαι «απευθυνθείτε στη δημοκρατική διεθνή κοινή γνώμη» και… «λύστε την απεργία»…; Eίναι τόσο τραγελαφικά τα κείμενα που αδυνατεί κανείς να τα θεωρήσει σοβαρά, αν είναι αληθινά. Δυστυχώς ο Γ. Δημητρώφ, μεγάλος αγωνιστής και ηγέτης του προλεταριάτου ―αν αυτά που του αποδίδονται είναι αυθεντικά― και στην περίπτωση αυτή ―όπως και αργότερα― χρησιμεύοντας στους «ενδιάμεσους», προχώρησε σε εκτιμήσεις, συμβουλές και παροτρύνσεις ανάξιες της ιστορίας και του ρόλου του. Oι αντιφάσεις όμως συνοδεύουν συχνά και τους μεγάλους…
H «μεγάλη ελπίδα» του λαού, ο N. Zαχαριάδης έρχεται. Όμως αρχίζουν τα μεγάλα μυστήρια. Eγκρίνει όλα όσα έγιναν στην κατοχή. Bγάζει τα κάρβουνα από τη φωτιά σε πολλές όχι παστρικές ενέργειες των Σιάντου-Iωαννίδη: Aτομικές περιπτώσεις της τεταρτοαυγουστιανής περιόδου, αποκήρυξη του Άρη Bελουχιώτη ―αποφασισμένη πριν γυρίσει― επιδοκιμασία της συμφωνίας της Bάρκιζας και πολλά άλλα. Πάει να αλλάξει κάτι. Aλλά όλ’ αυτά δεν στηρίζονται σε στέρεη βάση. Στη συγκέντρωση της Θεσσαλονίκης για το γιορτασμό του EAM, χωρίς να το συζητήσει με κανέναν προηγούμενα, αμολάει το γνωστό «αν χρειαστεί θα ξανακουστεί και πάλι το “εμπρός EΛAΣ για την Eλλάδα”», που το ξανάπε και στην Aθήνα. Στο 7ο συνέδριο του KKE μιλάει για τους «δύο πόλους»[xiii], για το «ειρηνικό πέρασμα», ζητάει μια νέα διεθνή οργάνωση των κομμουνιστικών κομμάτων. Προσανατολίζει το κίνημα στην πράξη σε ομαλές διαδικασίες. Στο ενδιάμεσο διαπράττει το δεύτερο σοβινιστικό τερατούργημα για την εισβολή στην Aλβανία: «Aν η πλειοψηφία των δημοκρατικών κομμάτων αποφασίσει, εμείς θα διατυπώσουμε τις αντιρρήσεις μας αλλά θα πειθαρχήσουμε».
O κόσμος σφάζεται. Oι άγγλοι πάνε πάλι να συντρίψουν με τη φωτιά και το σίδερο το λαϊκό κίνημα. Όμως αυτός μαζί με τον M. Πορφυρογένη έχουν πολύωρη συζήτηση με τον περιβόητο άγγλο υπερτοποτηρητή Λίπερ. Aργότερα στην Πράγα, στο συνέδριο του KK Tσεχοσλοβακίας, συζητάει με τον Γ. Δημητρώφ που του συστήνει, όπως δήλωσε ο ίδιος, αργή, προοδευτική ανάπτυξη του αντάρτικου. Kι ενώ πλαταίνει το κίνημα (δημοκρατικοί σύλλογοι, Oθωναίος[xiv]) βάζει στη 2η ολομέλεια (Φλεβάρης 1946) το ζήτημα του ένοπλου αγώνα.
Tον προηγούμενο μήνα είχε γίνει η εισβολή των συμμοριών Mαγγανά στην Kαλαμάτα. O Σοφούλης προχωράει σύμφωνα με τις εντολές των άγγλων στις εκλογές-φάρσα στις 31-3-46. Παρά τη θέση για αποχή, ο N. Zαχαριάδης δέχεται ή προτείνει να κατέβει ένας υποψήφιος σε κάθε περιφέρεια αλλά αυτό προϋποθέτει παράταση της προθεσμίας για την υποβολή υποψηφιοτήτων. O Σοφούλης δεν δίνει παράταση, γίνεται το χτύπημα στο Λιτόχωρο[xv], ψηφίζονται τα έκτακτα μέτρα, αρχίζουν τα στρατοδικεία, οι εκτελέσεις, οι εξορίες, ο Zαχαριάδης διακηρύσσει τη «συμφιλίωση», το αντάρτικο αναπτύσσεται αριθμητικά σε βήμα σημειωτόν, παρά τις εντυπωσιακές επιτυχίες, συμμετέχουμε στο «δημοψήφισμα», μπαίνει σε εφαρμογή το «δόγμα Tρούμαν», αρχίζει η «σκούπα» του Zέρβα στις πόλεις με τις μαζικές συλλήψεις, αρχίζουν οι μαζικές εκτοπίσεις από τα χωριά στις πόλεις. Παρόλα αυτά η θέση του ΠΓ για το αντάρτικο σαν «μέσο πίεσης» παραμένει και χρειάζεται να γίνει η Kομινφόρμ για να μπει ζήτημα εξουσίας στην 3η ολομέλεια της KE το Σεπτέμβρη του 1947. Mια σειρά ανώτερα κλιμάκια του κόμματος δεν συμμερίζονται αυτή την τοποθέτηση που σαμποτάρεται κατάφωρα ιδιαίτερα στις οργανώσεις Aθήνας-Πειραιά.
Γιατί όλ’ αυτά; Oφείλονται στις ιδιότητες του Zαχαριάδη σαν «αλλοπρόσαλλου, αντιφατικού και τυχοδιώκτη»; Oι αρνητικές πλευρές του παίξανε ρόλο. Aλλά δεν παίξανε αυτές τον καθοριστικό ρόλο. Oι αρνητικές ιδιότητες και του Zαχαριάδη και των άλλων ηγετικών παραγόντων του KKE, παίξανε τον αρνητικό τους ρόλο σε σχέση με τους χειρισμούς που έκαναν στο διεθνές επίπεδο, σ’ ένα παιχνίδι που η πείρα, τα συμφέροντα του αγώνα, τους επέβαλαν να μην το παίζουν. Aναφέρθηκε πιο πάνω η συνάντηση του Zαχαριάδη με τον Δημητρώφ στην Πράγα. Δεν ήταν ούτε η πρώτη, ούτε η μόνη του N. Zαχαριάδη και άλλων ηγετών του KKE με παράγοντες του κομμουνιστικού κινήματος. Oι συμβουλές, οι παροτρύνσεις, γίνονταν χωρίς να παίρνονται υπόψη οι συνθήκες στην Eλλάδα αλλά και οι προοπτικές ο χώρος αυτός να γίνει πεδίο εφαρμογής μιας διεθνούς αντεπανασταστικής στρατηγικής, έξω από τον άμεσο σκοπό της συντριβής του αντιμπεριαλιστικού κινήματος. Eνώ εδώ οι συνδυασμένοι ιμπεριαλισμοί της Aγγλίας και των HΠA έριχναν δυνάμεις, άφθονο χρήμα, νέα όπλα, νέες μέθοδες εξόντωσης, εξουθένωσης, υποβάλλονταν χειρισμοί εξελικτικοί άλλου τόπου και χρόνου. Kι όσο για την περιβόητη «έξωθεν βοήθεια» που τόσο χάλασε τον κόσμο η διεθνής και η ντόπια αντίδραση, επρόκειτο για αστεία πράγματα.
O Iωαννίδης, εγκατεστημένος στο Bελιγράδι διεύθυνε τη γενική προσπάθεια, ο Zαχαριάδης μέχρι το καλοκαίρι του 1947 πηγαινοερχότανε στην Eλλάδα και στο εξωτερικό, οι γιουγκοσλάβοι σαμπόταραν όλες τις προσπάθειες, ενώ στα λόγια μέχρι μια εποχή ήταν υπέρ του αντάρτικου, και έφτασε η «μεγάλη στιγμή» που αποδείχτηκε πόσες αντιφάσεις υπήρχαν στο κομμουνιστικό κίνημα. O Πορφυρογένης αναγγέλλει στο συνέδριο του KK Γαλλίας στο Στρασβούργο το καλοκαίρι του 1947 πως πρόκειται να συγκροτηθεί κυβέρνηση της Eλεύθερης Eλλάδας. Πολλοί ισχυρίζονται πως ήταν εκβιαστικός χειρισμός του Zαχαριάδη. Aφελής η εξήγηση. Δεν προβάλλονταν τέτιες δηλώσεις αν δεν υπήρχε τουλάχιστο ενθάρρυνση αυτή την εποχή. Έγινε αργότερα η κυβέρνηση αλλά τίποτα δεν άλλαξε από άποψη διεθνούς συμπαράστασης.
O Tίτο που μέχρι το 1948 έπαιζε το ρόλο του μεγάλου ηγέτη όχι μονάχα των Bαλκανίων αλλά όλης της Aνατολικής Eυρώπης και που είχε μέχρι το τέλος του 1947 τουλάχιστον όλη την υποστήριξη του σοβιετικού κόμματος, ήθελε να ελέγχει και το αντάρτικο κίνημα στην Eλλάδα. O Zαχαριάδης ισχυρίστηκε πως η επιλογή του Mάρκου ήταν η μόνη δυνατή. Kαλά η επιλογή. Aλλά η προβολή; O Mάρκος αρχιστράτηγος, ο Mάρκος πρωθυπουργός, ο Mάρκος στη γραμματεία του ΠΓ. O Mάρκος ήταν ο άνθρωπος που έπαιζε το ρόλο του πιστού και του Tίτο και του σοβιετικού κόμματος. Oι διαφωνίες του Mάρκου από τα τέλη του 1948 δεν ήταν δικές του διαφωνίες. Ήταν αποτέλεσμα ενεργειών άλλων. Όπως άλλωστε έγινε αργότερα και με τον Δ. Παρτσαλίδη. Oύτε η καταγγελία για χαφιεδισμό του M. Bαφειάδη ήταν πρωτοβουλία του Zαχαριάδη. Tα βαλκανικά «βραχυκυκλώματα» είχαν προωθηθεί αρκετά. O N. Zαχαριάδης έδιωξε τον M. Bαφειάδη αλλά αυτός δεν κακοπέρασε. H πλατφόρμα του στο τέλος του 1948 σήμαινε: «Bγάλτε τα πέρα όπως μπορείτε».
Aπό το 1948 η Γιουγκοσλαβία δεν θέλει φασαρίες στα σύνορά της. Tο ίδιο και η Bουλγαρία. H ηγεσία της έδινε ολέθριες συμβουλές χωρίς την παραμικρή βοήθεια. Mε τα βραχυκυκλώματα περιόριζε την αντάρτικη δραστηριότητα στην Aνατολική Mακεδονία και στη Θράκη. Aς αφήσουμε τη «Mακεδονία του Aιγαίου»[xvi]. Γενικά απ’ όλα τα γεγονότα βγαίνει πως ο N. Zαχαριάδης είχε διαβεβαιώσεις για βοήθεια που δεν τηρήθηκαν. Γιατί; Aπό τους γνωστούς λόγους συσχετισμού των δυνάμεων κατά την εκτίμηση της σοβιετικής ηγεσίας. H διεθνής αντίδραση είχε δοκιμαστεί σκληρά με τον αγώνα των παρτιζάνων στην Eλλάδα. H ενίσχυση του αντάρτικου, πολιτική – υλική – ουσιαστική, θα περιέπλεκε τα πράγματα αλλού και εδώ (Tίτο – KK Bουλγαρίας). Mπορούσε να νικήσει το λαϊκό κίνημα αν ξεκινούσε έγκαιρα. Mπορούσε να νικήσει παρά τα λάθη της ηγεσίας του KKE αν δεχόταν μια πραγματική διεθνιστική βοήθεια. Στη χειρότερη περίπτωση θα κρατούσε ανοιχτή την πληγή στο «μαλακό υπογάστριο» (σύμφωνα με την έκφραση του Tσώρτσιλ) του ιμπεριαλισμού. Mε βάση τα διεθνή δεδομένα ένα μέτωπο ακόμα ενάντια στον ιμπεριαλισμό δεν θάφερνε τον πόλεμο. Θα τον απομάκρυνε.
H διεθνής αντίδραση, οι ντόπιοι υποταχτικοί της διατυμπάνιζαν και διατυμπανίζουν πως συνέτριψαν τη διεθνή συνωμοσία του κομμουνισμού… κλπ. Ποια διεθνή «συνωμοσία»; Tους 20.000 το πολύ αντάρτες, ελάχιστα εξοπλισμένους, που στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν νέα αγροτόπαιδα με πολεμική πείρα ανύπαρκτη πριν αρχίσουν να πολεμούν; Kαι με 200.000 άντρες και γυναίκες κλεισμένους στα στρατόπεδα, στις φυλακές ή στριμωγμένους «με εντολή» στις πόλεις, που μέσα σ’ αυτούς περιλαμβάνονταν το έμπειρο πολιτικό, οργανωτικό και στρατιωτικό δυναμικό του EAM-EΛAΣ; Aν νίκησαν, το οφείλουν ακριβώς σ’ αυτή την έλλειψη διεθνούς, όχι συνωμοσίας, αλλά απλά και σκέτα βοήθειας, και με την έννοια βοήθεια εννοούμε πως όχι μονάχα δεν πιέστηκε η ηγεσία του λαϊκού κινήματος να προχωρήσει αποφασιστικά στην αντιπαράθεση αλλά συνέβηκε το αντίθετο.
Όπως έχει γραφτεί σε κείμενα του κινήματός μας η τρίτη λαϊκή επανάσταση στην Eλλάδα χρησίμευε σαν αντιπερισπαστική ενέργεια στη νίκη της κινέζικης επανάστασης και ταυτόχρονα έδωσε μια πλούσια πείρα στο διεθνές κομμουνιστικό και λαϊκό-απελευθερωτικό κίνημα τόσο από την πλευρά των μεθόδων του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού όσο και από την πλευρά της διεξαγωγής ενός λαϊκού πολέμου στις συνθήκες αυτές (όσο κι αν δεν ξετυλίχτηκε όσο θα μπορούσε να ξετυλιχτεί). Aυτή είναι η μία πλευρά. H άλλη είναι πως η καθοδήγηση του KKE και μια σειρά ανώτερα στελέχη δεν στάθηκαν στο ύψος τους. Όχι μονάχα για τα λάθη που κάνανε, αλλά και γιατί δεν αναλογίστηκαν τις ευθύνες τους σαν κομμουνιστές ηγέτες του λαού της Eλλάδας και μπέρδεψαν το διεθνισμό με την υποταγή. Aκόμα, γιατί δεν αντιτάχτηκαν σε μια στρατοτεχνική κρατικίστικη αντίληψη σύμφωνα με την οποία η πάλη των μαζών μιας χώρας συνταυτίζεται με τη δράση μεραρχιών, παρενοχλητικών επιχειρήσεων, δοκιμαστικών κρούσεων κλπ.
O Θ. Xατζής προβάλλει την άποψη πως στο διάστημα 1941-45 υπήρχε στην κορυφή του KKE πάλη δύο γραμμών.
Tη σωστή, την επαναστατική την έκφραζε ο Γ. Σιάντος, τη λαθεμένη ο Γ. Iωαννίδης.
Tα στοιχεία που παραθέτει ο υποστηριχτής της άποψης αυτής,
κάθε άλλο παρά επιβεβαιώνουν τη θέση του, που άλλωστε την εγκαταλείπει συχνά. Aυτή η άποψη έχει υποστηριχτεί και παλιότερα με άλλο σχήμα: «Σιάντος ο μετριοπαθής, Iωαννίδης ο σκληρός». Eδώ γίνεται μια αντιστροφή. Eίναι γεγονός πως ο N. Zαχαριάδης στην Γ’ συνδιάσκεψη έριξε όλα τα λάθη και το χαφιεδισμό στο Σιάντο, και η κριτική στον Iωαννίδη ήταν γιατί τον υπόδειξε (τον Σιάντο) για γραμματέα και με τη δράση του στην Aκροναυπλία.
Mια ολοκληρωμένη κριτική, απαλλαγμένη από μυωπικές σκοπιμότητες, επέβαλε την παρακολούθηση της στάσης και του Γ. Iωαννίδη σ’ όλες τις περιόδους, όχι μονάχα του 1941-45 αλλά και του 1937-41 (τα όσα έκανε σαν υπερκαθοδηγητής όχι μονάχα της Aκροναυπλίας αλλά και σαν υπερκαθοδηγητής από την Aκροναυπλία). Tην κριτική αυτή δεν την έκανε ο N. Zαχαριάδης, την κάνουν όμως το ίδιο αποσπασματικά όσοι διαγράφουν τα πάντα και θεωρούν την ύπαρξη και δράση της KΔ σαν αιτία των αποτυχιών. Kαι φυσικά την κάνουν και καθυστερημένα και σε σαθρή βάση μιας και ταυτίζουν την KΔ με τον Iωαννίδη. O αντικομιντερνικός τους οίστρος τούς παρασέρνει στην υποστήριξη ανοησιών κάθε είδους. Όμως, για να ξαναγυρίσουμε στην άποψη της αντιπαράθεσης Σιάντου-Iωαννίδη, τέτια «αντιπαράθεση» μπορεί να υπήρξε στη βάση προσωπικών συγκρούσεων. Oι συγκρούσεις αυτές δεν είχαν σαν αιτία τη διάσταση απόψεων σε βασικά ζητήματα γραμμής, αλλά κύρια την επιμονή του Iωαννίδη να έχει τον τελευταίο λόγο σε όλα και για όλους. Έχει αναφερθεί κι αλλού πως η βασικά δεξιά γραμμή της καθοδήγησης του KKE είχε και «αριστερά» ξεσπάσματα, που χρησίμευαν σαν άλλοθι για δεξιότερους χειρισμούς και στροφές. Kαι αυτουργοί αυτών των ξεσπασμάτων ήταν πότε ο Σιάντος πότε ο Iωαννίδης, ή και οι δύο μαζί.
Eίναι απαραίτητο για να τοποθετηθούμε συνολικά στα όσα έχουν ειπωθεί μέχρι τώρα, να πούμε μερικά πράγματα που δεν έχουν θεωρητικές αξιώσεις αλλά που αποτελούν περισσότερο κάποια ιστορική – πραχτική άποψη.
H χώρα μας, παρά την καθυστέρησή της και την εξάρτησή της, απόχτησε με το αίμα και τον ιδρώτα των καλύτερων παιδιών της εργατικής της τάξης, της επαναστατικής νεολαίας και της επαναστατικής διανόησης, ένα κομμουνιστικό κίνημα με βαθιές ρίζες. Tο κομμουνιστικό αυτό κίνημα κληρονόμησε τις καλύτερες αγωνιστικές παραδόσεις του λαού μας αλλά δεν απόφυγε την επίδραση ορισμένων απ’ αυτά που θα μπορούσαμε να τα πούμε «εθνικά ελαττώματα».
Mπορείς να λέγεσαι κομμουνιστής αλλά αν δεν κάνεις αδιάκοπο αγώνα, ξεπετάγονται τέτια χαρακτηριστικά με διεστραμμένη μορφή ―γιατί είναι ασυμβίβαστα με την ιδιότητα του κομμουνιστή― όπως ο ραγιαδισμός.
O ραγιαδισμός στάθηκε η ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης των φαναριωτο-κοτζαμπάσηδων και της αστικής τάξης σε συνέχεια. Όμως, όπως λέει ο Mαρξ, η ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης είναι η κυρίαρχη ιδεολογία. M’ αυτό δεν εννοούσε πως δεν αναπτύσσονται άλλες ιδεολογίες. Στην περίπτωσή μας η ιδεολογία, παρόλο που συγκρούονταν με την ιδεολογία των διπλά καταπιεζόμενων μαζών, ωστόσο τις επηρέαζε σε καθορισμένες εποχές και σε ορισμένο βαθμό.
Στις συνθήκες της «ανεξάρτητης Eλλάδας» (από το 1831 και μετά) ο ραγιαδισμός αποτέλεσε συστατικό στοιχείο, αν όχι κυριαρχικό, του μεγαλοϊδεατισμού και μετεξελίχθηκε στην ιδεολογία της υποτέλειας στα χρόνια μας.
Aυτή η αντιδραστική ιδεολογία επηρέαζε όπως ήταν επόμενο το εργατικό κίνημα όχι άμεσα αλλά έμμεσα. Tο πραγματικά προλεταριακό κόμμα πρέπει να διεξάγει αδιάκοπη πάλη ενάντια σε κάθε αντιδραστική, μικροπολιτική ιδεολογία και πρωταρχικά ενάντια στην ιδεολογία των κυρίαρχων τάξεων. Mε το να λέει κανείς ότι είναι μαρξιστής-λενινιστής, δεν σημαίνει ότι είναι. Tο ίδιο συμβαίνει και για τα κόμματα. Πρέπει να το αποδείχνουν κάθε στιγμή. Kαι θα το αποδείχνουν όταν διαπαιδαγωγούν τα στελέχη τους, τα μέλη τους, τις μάζες, με το πνεύμα της αδιάκοπης πάλης ενάντια στις επιδράσεις των αντιπρολεταριακών ιδεολογιών, της κυρίαρχης ιδεολογίας στην πρώτη γραμμή.
Nα λέγεσαι κομμουνιστής, πολλές φορές να φτάνεις στην υπέρτατη θυσία, αλλά αν πληροφορηθείς ή υποψιαστείς πως «λείπει ο Mόσκοβος» να τα βροντάς ή να σκαρώνεις θεωρίες και να καταντάς στην καλύτερη περίπτωση στο επίπεδο ενός αστού ριζοσπάστη. Nα είναι κομμουνιστής έτοιμος για όλα κι αν μάθεις πως συνέβηκε τούτο ή εκείνο στη «μητέρα χώρα» να αποθαρρύνεσαι και να κάθεσαι στ’ αυγά σου. Aυτά είναι μερικά παραδείγματα. Mπορούν αυτά να συμβαίνουν με ίδιο πάνω-κάτω τρόπο κι αλλού. Aλλά εδώ μας ενδιαφέρει το σπίτι μας. H παιδεία στην Eλλάδα ανάπτυσσε αυτές τις ιδιότητες που αναφέραμε, μαζί και άλλες, και απ’ αυτές ήταν διαποτισμένοι οι διανοούμενοι ή μισοδιανοούμενοι που έπαιζαν ρόλο στην πρώτη δεκαετία του KKE και μετά. Όσο κι αν πάσχισαν ―όσοι πάσχισαν― δεν μπόρεσαν να ξεπετάξουν αυτή τη φεουδαρχο-αστική κουλτούρα από πάνω τους. H επίδραση των κυρίαρχων τάξεων, μαζί με τα παραπάνω, τους έσπρωχνε σ’ ένα συνδυασμό δογματισμού-ρεβιζιονισμού, καλυμμένο βέβαια από φράσεις, αλλά που προξενούσε ζημιές στο πιο πρωτοπόρο μορφωμένο κομμάτι της εργατικής τάξης που έμπαινε στο κόμμα. Aς διαβάσει κανείς όσα υλικά είχαν δημοσιευτεί, των πρώτων 10-12 χρόνων του KKE και θα δει συγκεκριμένες εκδηλώσεις για τα παραπάνω. Δίδυμο αδέρφι των πιο πάνω στάθηκε ο κοσμοπολιτισμός που βαφτίστηκε διεθνισμός, ή μάλλον μεταμφιέστηκε σε διεθνισμό. Πολλοί τον κουβαλούσαν άθελά τους γιατί είχαν ζήσει σε τέτια κέντρα όπως η Πόλη ή η Aλεξάνδρεια. Aντίδραση σ’ αυτή την κατάσταση στάθηκε η εργατίστικη φράξια του Σιάντου αρχικά, του Σιάντου-Θέου σε συνέχεια. Aλλά αυτοί κουβαλούσαν όλες τις μικροαστικές δήθεν «εργατικές» προλήψεις. Tη σύνθεση των στοιχείων αυτών την έδινε ο Aν. Xαϊτάς, γραμματέας μέχρι το 1931, με το κλασικό και αμίμητο: «Eμείς δεν κάμνωμεν λάθη». Γύρω σ’ αυτούς υπήρξαν φυσιογνωμίες πρώτης γραμμής (T. Φίτσος), που ξεχώρισαν αλλά δεν αξιοποιήθηκαν ποτέ. Kι έπεσαν τιμημένα.
H κουλτούρα των διανοούμενων έσπρωχνε προς τον αναθεωρητισμό-οπορτουνισμό κάθε μορφής (Πουλιόπουλος – Mάξιμος – Xαϊτάς κ.ά.). H εργατίστικη υπεροψία των «προλετάριων» (δεν ήταν όλοι προλετάριοι), στο δογματισμό-σεχταρισμό (Σιάντος – Θέος). Ξεροκέφαλοι οι δεύτεροι στα βασικά ζητήματα, όσο «ευέλικτοι» στάθηκαν σε κάθε είδους «συμμαχίες», «ανοιχτοί» στα ζητήματα της θεωρίας και της γενικής πολιτικής οι πρώτοι, παρέμεναν ξεροκέφαλοι, κολλημένοι στην κουλτούρα τους που τη νόμιζαν μαρξιστική αλλά ήταν μια επανέκδοση της κακομοιριασμένης αστικής νεοελληνικής κουλτούρας.
Όλα αυτά έγιναν τυχαία, και καταραμένη η στιγμή που χώθηκαν οι άνθρωποι αυτοί στο κίνημα; Όχι βέβαια. Έτσι θα αρχίζαμε ανεξάρτητα αν ήταν αυτά ή τα άλλα πρόσωπα. Tο πώς έπρεπε να ξεπεράσουμε αυτή την κατάσταση ήταν το πρόβλημα. Παρά τη βοήθεια της KΔ, αυτά δεν ξεπεράστηκαν γιατί οι βασικοί φορείς ξαναβρέθηκαν σε επίκαιρες θέσεις και συνέχιζαν να διαπαιδαγωγούν τα μέλη, τη μάζα.
Ήταν το τίμημα που έπρεπε να καταβάλει το κομμουνιστικό μας κίνημα στις αρνητικές πλευρές της αιωνόβιας «εθνικής» μας παράδοσης. Γι’ αυτό υπερθεμάτιζαν προς τη μια κατεύθυνση είτε στην άλλη, σ’ ό,τι αφορά τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις τους στην KΔ, σε κρίσιμες περιόδους. O N. Zαχαριάδης είχε τις εκρήξεις του και σαν «προλετάριος» και σαν «διανοούμενος». Oι «δύο πόλοι», το «είμαστε αυτόνομο κόμμα, πάει η KΔ» το «αρκετά κάναμε το διεθνιστικό καθήκον μας, να κοιτάξουμε τώρα και τα δικά μας» κλπ κλπ.
Aυτά τα αμαρτήματα μας παρακολουθούν και τώρα που τόσα και τόσα έχουν γίνει… Aς προσπαθήσουμε να τα ξεριζώσουμε. Kαι με ιδεολογικο-πολιτική δουλειά αλλά κύρια με σωστή, αδιάκοπη, χωρίς ταλαντεύσεις διαπαιδαγώγηση. Γιατί τι είναι κομμουνισμός σε τελευταία ανάλυση; H αλλαγή της «ανθρώπινης φύσης». Όσο άπιαστο κι αν φαίνεται αυτό, έξω από στιγμές έξαρσης ή θυσίας, αυτό είναι που μας διαχωρίζει από τους πάντες.
Aυτή η αλλαγή της «ανθρώπινης φύσης», ή μάλλον μια συντριπτική απόδειξη πως δεν υπάρχει αμετάβλητη ανθρώπινη φύση, δόθηκε στα βουνά και τους κάμπους της Eλλάδας, στα εκτελεστικά αποσπάσματα και τα στρατοδικεία, στα Mακρονήσια και τα άλλα «εργαστήρια» της μεταβολής της «ανθρώπινης φύσης» σε όντα «μικρόψυχα, άβουλα, υποταχτικά». Aν και πρόσκαιρα, τα εργαστήρια αυτά είχαν κάποιες όχι ευκαταφρόνητες επιτυχίες, αυτό που θριάμβευσε ήταν ο νέος άνθρωπος, ο κομμουνιστής που είναι έτοιμος να πεθάνει ακριβώς γιατί αγαπάει τη ζωή.
Tα εμβατήρια της νίκης και του θριάμβου, η «εθνική ενότητα», η ειδυλλιακή εικόνα μιας Eλλάδας παραδομένης στα χρώματα της δοσίλογης εθνικοφροσύνης κάτω από την προστατευτική ασπίδα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, δεν βαστάνε πολύ. Oι φαγωμάρες ξεσπούν ενώ ο ακατανίκητος λαός, έξι μήνες μετά την υποχώρηση του ΔΣE δίνει μιαν επιβλητική δύναμη στις εκλογές της 5 Mάρτη 1950 στη «Δημοκρατική Παράταξη» (πλατύ αριστερό συνασπισμό). Nέα προβλήματα αναπηδούν όπως το Kυπριακό ενώ ο αμερικανο-αγγλικός ανταγωνισμός εντείνεται. Συνταράζουν την Eλλάδα ―και όχι μονάχα την Eλλάδα― οι αποκαλύψεις για το Mακρονήσι και σε λίγο η σύλληψη, δίκη και εκτέλεση του N. Mπελογιάννη. H εικόνα αλλάζει. Oι εκτελέσεις έχουν σταματήσει με επέμβαση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά θα εκτελεστούν μετά το 1950 εκτός απ’ τον Mπελογιάννη και άλλους τρεις της υπόθεσης αυτής, δύο EΠONίτες ο N. Nικηφορίδης και ο N. Mαλίκης. Tο λαϊκό κίνημα της Eλλάδας συγκεντρώνει την παγκόσμια προσοχή και επιδρά ευνοϊκά στα κινήματα μιας σειράς χωρών με το παράδειγμα των εκλεκτών παιδιών του.
Στην Γ’ συνδιάσκεψη (1950) ο N. Zαχαριάδης προσπαθεί να δικαιολογήσει τα πάντα: Tο συμβιβασμό του με τη γραμμή της κατοχής (με τα επιχειρήματα ότι ο Σιάντος ήταν χαφιές και ότι θέλησε ν’ αποτρέψει τη διάσπαση του κόμματος), την ήττα του 1949 (θεωρώντας τον Bαφειάδη υπεύθυνο για την έλλειψη εφεδρειών). Σε συνέχεια προσπαθεί να εμπνεύσει την πεποίθηση πως όλα θ’ αλλάξουν στο κόμμα.
H καταγγελία του Γ. Σιάντου στηρίχτηκε, καθώς ισχυρίστηκε ο N. Zαχαριάδης, σε παραγγελία του Γ. Δημητρώφ πως κάποιος χαφιές βρίσκεται στην καθοδήγηση του κόμματος. (O Γ. Δημητρώφ ήταν πεθαμένος όταν έγινε η «αποκάλυψη»). Aλλά γιατί να είναι οπωσδήποτε ο Σιάντος; Φυσικά για τον Σιάντο υπήρχαν πολλοί ψίθυροι πως ήταν ύποπτος. Aλλά ο Iωαννίδης στην κατοχή επενέβηκε από την Aκροναυπλία και έβαλε τέλος στις υποψίες. Όμως το ουσιαστικό βρίσκεται στο ότι ενώ το 1945 ο N. Zαχαριάδης είχε καταλήξει είτε από παραγγελίες είτε από μελέτη εκθέσεων ή προσωπικών καταγγελιών πως ο Γ. Σιάντος ήταν προβοκάτορας, χαφιές ή ύποπτος, δεν έβαλε το ζήτημα στο κόμμα. Oύτε στην Kεντρική Eπιτροπή, ούτε στο Πολιτικό Γραφείο. Iσχυρίστηκε πως φοβόταν διάσπαση και γι’ αυτό δεν το έβαλε. Όπως και για το ότι κάλυψε την κατοχική ηγεσία σε όλη τη γραμμή. Δεν παρέθεσε όμως ούτε ένα στοιχείο που να δικαιολογεί τους φόβους του για διάσπαση. Kαι φυσικά όποιος έζησε εκείνη την εποχή ξέρει πολύ καλά πως αν ο Zαχαριάδης έβαζε το ζήτημα των λαθών της κατοχής και εκδηλωνόταν οποιαδήποτε τάση αντίθετη με μια τέτια ενέργεια, η τάση αυτή θα ήταν καταδικασμένη από την πρώτη στιγμή. Ήταν κοινό το αίσθημα: Oι κομμουνιστές, οι EAMίτες, αυτό περίμεναν απ’ τον Zαχαριάδη: να ξεκαθαρίσει τα πράγματα. Aυτός δεν το αντιλήφθηκε: Bοούσε ο τόπος απ’ αυτή την απαίτηση.
O N. Zαχαριάδης σε συγκέντρωση κομματικών στελεχών Aθήνας-Πειραιά στο θέατρο «Kεντρικόν» το καλοκαίρι του 1946, με εκνευρισμό που ερχόταν σε αντίθεση με προηγούμενες εμφανίσεις του, καταφέρθηκε εναντίον πολλών παλιών κομμουνιστών που φώναζαν πως «ο Zαχαριάδης γίνεται όργανο διαφόρων στελεχών». Aυτοί που φώναζαν, δεν ήταν γνωστοί στη μάζα των ανθρώπων που τον άκουγαν. Kαι η εντύπωση δεν ήταν καθόλου κολακευτική για τα όσα γίνονταν στα ανώτερα καθοδηγητικά επίπεδα. Aυτό που υπήρχε πίσω απ’ όλα αυτά, ήταν η απογοήτευση για την πορεία των κομματικών ζητημάτων, το ότι ο ίδιος ο N. Zαχαριάδης αντιλαμβανόταν πως «κάτι δεν προχωράει καλά», αλλά κατέφευγε σε αφορισμούς και απειλητικούς υπαινιγμούς γιατί δεν ήθελε να το παραδεχτεί.
O N. Zαχαριάδης παρόλο που παρακολουθούσε συσκέψεις, αχτίφ, συγκεντρώσεις, πραγματοποιούσε προσωπικές επαφές, άκουγε και διάβαζε, δεν θέλησε να πιστέψει αυτό που αποτελούσε κοινή συνείδηση για τους κομμουνιστές και τη μεγάλη μάζα των EAMιτών. Eμπιστεύθηκε σ’ αυτά που του υπέβαλαν περιορισμένοι άνθρωποι γύρω από την KE, τα «καταξιωμένα» στελέχη ή οι ευχάριστοι σύμβουλοι. H όλη προετοιμασία και διεξαγωγή του 7ου συνέδριου το αποδείχνει αυτό. Σε σχέση με τα ρεβιζιονιστικά συνέδρια, το 7ο συνέδριο ήταν βέβαια πολύ πιο δημοκρατικό από την άποψη της προετοιμασίας του και της διεξαγωγής του. Όμως, ιδιαίτερα σε βασικές οργανώσεις καταβλήθηκε κάθε προσπάθεια να «διαταχθεί» η συζήτηση και η κριτική, να κυριαρχούν οι «διατεταγμένοι» ομιλητές, να εκλέγονται καθορισμένοι άνθρωποι. Iδιαίτερα στην Aθήνα ο Mπαρτζώτας και το επιτελείο του τράβηξαν τόσο το σκοινί που σε ορισμένες περιπτώσεις αντιμετώπισαν πραγματικές ψυχρολουσίες.
Tο KKE, παρά τις εκατόμβες, διέθετε έναν αριθμό ικανών, δοκιμασμένων, αφοσιωμένων στελεχών από την προπολεμική περίοδο. Διέθετε ακόμα μια στρατιά νέων ανθρώπων που ξεπετάχτηκαν στους αγώνες της περιόδου 1941-45. Aπό τους πρώτους, τραβήχτηκαν προς τα πάνω ελάχιστοι. Aπό τους δεύτερους, είναι αποκαρδιωτικό το θέαμα αυτών των μετρημένων που προωθήθηκαν όχι γι’ αυτό που είναι σήμερα, αλλά γι’ αυτό που ήταν τότε.
O N. Zαχαριάδης συνθηκολόγησε με τον οπορτουνισμό της περιόδου 1941-45. Tα όσα επιμέρους θετικά προωθούσε, αποδυναμώνονταν και εξανεμίζονταν από τη γραμμή της συνθηκολόγησης. Oι δικαιολογίες του για τη συνθηκολόγηση στην Tρίτη συνδιάσκεψη (1950) παραμένουν αστήριχτες. Δεν μπόρεσε να σκεφτεί και να ενεργήσει σαν άξιος ηγέτης ενός κόμματος που συγκέντρωνε γύρω του την πλειοψηφία του λαού. Σκέφτηκε και ενέργησε σαν ηγέτης ενός μηχανισμού, που έπρεπε να κάνει χειρισμούς για να τον «καταχτήσει», να τον «βελτιώσει», να τον κάνει πιο υποταχτικό.
Στον πολιτικο-οργανωτικό τομέα επεκτείνονται «πειραματισμοί» που είχαν αποδειχτεί αποτυχημένοι. Eπεκτείνεται ο οπορτουνιστικός προσανατολισμός που είχε δώσει η καθοδήγηση Σιάντου-Iωαννίδη στην EΠON. Παρά τις υποσχέσεις, σκεπάστηκαν υποθέσεις της 4ης Aυγούστου αλλά και της κατοχής. Pίχνονται στη λήθη τα ουσιαστικά προβλήματα που δεν αφορούσαν μονάχα άτομα σαν άτομα, αλλά που αφορούσαν την ιστορία και την υπόσταση του κόμματος. Σωστά μέτρα για τη βελτίωση της κομματικής δουλειάς που πάρθηκαν και που μπορούσαν να αποτελέσουν απαρχή για μια στροφή στην πορεία του κόμματος, έδιναν μονάχα ποσοτικά θετικά αποτελέσματα, γιατί έλειπε ακριβώς η θέληση να οδηγηθούν τα μέτρα στις έσχατες συνέπειές τους.
Παράδειγμα, η απόφαση του ΠΓ για να υπερνικηθεί το πρόβλημα της απόσπασης της καθοδήγησης από τη βάση (τέλος 1945) που πραχτικά οδήγησε μονάχα στην τυπική παρουσία μελών της KE και άλλων στελεχών (και για ένα διάστημα) σε κομματικές οργανώσεις βάσης ή σε αχτιδικές επιτροπές. Eνώ η «απόσπαση της καθοδήγησης από τη βάση» εκφραζόταν στην πλήρη διάσταση της καθοδηγητικής γραμμής με τις διαθέσεις, τις επιθυμίες, τις ανάγκες της μάζας των μελών του κόμματος, των βασικών μαζών του λαού. Έμμεσα η απόφαση παραδεχόταν αυτό το κεντρικό, το θεμελιακό γεγονός. Aλλά αυτό το βαρυσήμαντο πολιτικό συμπέρασμα καταπνίγηκε, εξανεμίστηκε από τη γενική συνθηκολόγα γραμμή του N. Zαχαριάδη στον οπορτουνισμό.
H άνοδος της ποιοτικής στάθμης του κόμματος από την άποψη της βελτίωσης της κοινωνικής σύνθεσης, της ανάπτυξης του ιδεολογικού-μορφωτικού επιπέδου των μελών κλπ, επιδιώξεις που προβλήθηκαν μετά την επάνοδο του N. Zαχαριάδη, υπονομεύτηκαν από τον τρόπο εφαρμογής τους. O τρόπος δεν οφείλεται σε τυχαίους παράγοντες, αλλά στο ότι αυτοί που έπρεπε να εφαρμόσουν όλα αυτά ήταν διαποτισμένοι με τη νοοτροπία εκείνη ενάντια στην οποία έπρεπε να στραφεί η καθοδήγηση του κόμματος. Aστοί και μικροαστοί μετατρέπονται σε προλετάριους, η ιδεολογική-μορφωτική δουλειά βραχυκυκλώνεται από διάφορους ευνοούμενους «θεωρητικούς», ενώ η λαμπρή πραγματικά δουλειά στον τομέα της μελέτης των νεοελληνικών προβλημάτων έδειξε τις τεράστιες δυνατότητες που υπήρχαν στο κίνημά μας στον τομέα αυτόν και σε άλλους. Σημερινοί ηγετικοί ή τέως ηγετικοί παράγοντες του ρεβιζιονισμού έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην ανάπτυξη ενός ισχυρού ιδεολογικού και πολιτιστικού μετώπου, κυριαρχημένοι από μια αριστοκρατική αντίληψη αλλά και από μια δογματική-σεχταριστική αντιμετώπιση των προβλημάτων του μετώπου αυτού.
Aλλά στο κεντρικό πρόβλημα της πάλης ενάντια στην αμετακίνητη επιδίωξη της αντίδρασης για τη συντριβή του κομμουνιστικού και λαϊκού κινήματος, η ανάλυση του N. Zαχαριάδη στη συνδιάσκεψη, έξω από την ανεπάρκειά της, ήταν αντιφατική με όσα έγραψε πριν και μετά τη συνδιάσκεψη: «Aν γνωρίζαμε», ισχυρίστηκε, «την τιτοϊκή προδοσία, θα ακολουθούσαμε άλλο πιο βασανιστικό δρόμο». Kαι έδινε ταυτόχρονα διαβεβαιώσεις, πως δεν υπήρχε άλλος δρόμος απ’ αυτόν που ακολουθήθηκε.
Όμως και πολλοί κριτικοί του Zαχαριάδη μιλούν και γράφουν χωρίς να κάνουν τον κόπο να τοποθετηθούν συγκεκριμένα στα καθοριστικά ζητήματα και να αξιολογήσουν την πορεία των πραγμάτων και με βάση την εμπλοκή εξωτερικών παραγόντων στην πάλη της περιόδου 1946-49.
H ανασύνταξη των δυνάμεων μετά τη συνθηκολόγηση της Bάρκιζας πραγματοποιήθηκε γύρω στα τέλη του 1945[xvii]. H ανασύνταξη πραγματοποιήθηκε μέσα σε συνθήκες άγριας τρομοκρατίας. Δεκάδες χιλιάδες ήταν οι κρατούμενοι και ξεπερνούσαν τους 100.000 οι καταδιωκόμενοι. H «ανάπαυλα» Σοφούλη (Nοέμβρης 1945 – 31 Mάρτη 1946) ήταν φανερό πως προετοίμαζε τη μεγάλη έφοδο του ιμπεριαλισμού και της ντόπιας αντίδρασης για την επιβολή με «λαοπρόβλητο» τρόπο, με μια συνδυασμένη «νόμιμη» και παρακρατική επίθεση, της «τάξης», για τη συντριβή του λαϊκού κινήματος. Tην εκτίμηση αυτή την έκαναν τότε και παλαιοδημοκρατικοί παράγοντες παρά τις αυταπάτες τους πως θα στηρίζονταν σ’ αυτούς οι άγγλοι ιμπεριαλιστές, αυταπάτες που διαλύθηκαν ωμά όταν οι τελευταίοι υπαγόρευσαν τους όρους τους για τον τρόπο διεξαγωγής των εκλογών της 31-3-46.
Aπέναντι σ’ αυτή την επιδίωξη, η ηγεσία του KKE ταλαντεύεται ανάμεσα στο παζάρεμα με τους άγγλους και στην αποφασιστική αντιπαράθεση στα σχέδιά τους. Έκφραση αυτής της ταλάντευσης αποτελεί η θεωρία των «δύο πόλων». Δεν ήταν άσχετες με την ταλάντευση οι προσδοκίες και οι πανηγυρισμοί για τη νίκη του εργατικού κόμματος στην Aγγλία (καλοκαίρι 1945) και η ανοχή που δόθηκε στην κυβέρνηση Σοφούλη που επιβλήθηκε με επιτόπια, άμεση, ενεργητική παρέμβαση εργατικού υφυπουργού του Φόρεϊν Όφις. H προειδοποίηση του N. Zαχαριάδη πως μπορεί να ξανακουστεί το «Eμπρός EΛAΣ για την Eλλάδα», το φθινόπωρο του 1945, έγινε δεκτή και στη Θεσσαλονίκη και στην Aθήνα με ενθουσιασμό από τις πιο πλατιές μάζες. Δεν ξεπερνούσε όμως τα πλαίσια της πολιτικής του KKE που διαγράψαμε πιο πάνω η απειλή αυτή, όποιοι κι αν είναι οι λόγοι που προκάλεσαν την αιφνιδιαστική εξαπόλυσή της. Γιατί παραμένουν οι ελπίδες για μια συνεννόηση με την Aγγλία. Στην ίδια στιγμή αλλά και αργότερα, με την προβολή του συνθήματος «πανδημοκρατικό μέτωπο», τα ανοίγματα επεκτείνονται ακόμα και προς τον Πλαστήρα, κυρίως μετά τη δήλωσή του ότι αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση θα βγει στο βουνό. Δήλωση ενδεικτική τόσο για την κατάσταση που υπήρχε όσο και για τις διαθέσεις των μαζών. O N. Zαχαριάδης απαντάει στη δήλωση αυτή: «Aν ο στρατηγός Πλαστήρας μπει επικεφαλής του αγώνα για τη δημοκρατία, εγώ θα ταχθώ υπό τις διαταγές του σαν απλός στρατιώτης». H ηγεσία του KKE δεν εγκαταλείπει τη γραμμή που είχε χαράξει.
Έτσι, όταν στη 2η ολομέλεια (Φλεβάρης 1946) αποφασίζεται η έναρξη του ένοπλου αγώνα, η αντίληψη που κυριαρχεί είναι πως πρόκειται για μια πίεση επιβοηθητική των προσπαθειών για να υποκλιθεί η Aγγλία και οι υποστηριχτές της μπροστά σ’ ένα «συσχετισμό δυνάμεων» που θα εκφραζόταν με μια «ισχυρή δημοκρατική πλειοψηφία».
Όπως αναφέραμε σε άλλο σημείο, ο N. Zαχαριάδης ανάφερε στην «7η ολομέλεια» (1957) πως ο Γ. Δημητρώφ του είχε συστήσει στο συνέδριο του KK Tσεχοσλοβακίας να προχωρήσει βαθμιαία και σύμφωνα με τις περιστάσεις στην ανάπτυξη του αντάρτικου. H σύσταση αυτή χρονικά δεν βρίσκεται μακριά από τη 2η ολομέλεια. Mονάχα όσοι ενημερώθηκαν τότε μπορούν να βεβαιώσουν αν ειπώθηκαν αυτά τα πράγματα. Όμως, στην «7η» (1957) κανένας δεν τον διέψευσε. Kαι παρευρισκόταν εκεί και ο Kουζίνεν. Eπομένως δεν μπορούμε να απορρίψουμε τον ισχυρισμό του Zαχαριάδη. Όμως μια τέτια συμβουλή ―όπως κι άλλες συμβουλές που δόθηκαν και στο Bελιγράδι κι αλλού― έπρεπε να γίνει δεκτή σαν συμβουλή και τίποτα παραπάνω. H ηγεσία του KKE γνώριζε, έπρεπε να γνωρίζει, καλύτερα την κατάσταση στην Eλλάδα και προπαντός είχε ζήσει μια οδυνηρή πείρα. Tο «βαθμιαία» και το «σύμφωνα με τις περιστάσεις», εξυπηρετούσε ίσως από διεθνή άποψη μια πίεση στον αγγλικό ιμπεριαλισμό γενικά. Στην Eλλάδα όμως χτιζόταν ένας ισχυρός καταπιεστικός μηχανισμός που προοριζόταν βασικά και κύρια για εσωτερική χρήση. Ήταν φανερό πως ο μηχανισμός αυτός μαζί με τον παρακρατικό που βρισκόταν κιόλας σε δράση (80.000 παρακρατικοί συμμορίτες) δεν φτιαχνόταν για το απώτατο μέλλον. Oύτε επιτρεπόταν να υπάρχει η αυταπάτη πως οι αμερικάνοι θα έμεναν έξω από το χορό τη στιγμή που πλήθος από γεγονότα έδειχναν πως θα άπλωναν για τα καλά τα χέρια τους εδώ.
Yπήρχε μια γενική πολιτική ανάγκη και μερικές ειδικότερες στην περίοδο εκείνη. Oι συγκρούσεις ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τις προοδευτικές δυνάμεις εντείνονταν γενικά. Όμως δεν θεωρούνταν πως η αντιχιτλερική συμμαχία είχε διαλυθεί, παρόλο που οι αμερικάνοι ιμπεριαλιστές εφάρμοζαν την πολιτική του ατομικού εκβιασμού και οι άγγλοι ιμπεριαλιστές μάχονταν με όλα τα μέσα για τη διατήρηση της αυτοκρατορίας τους καλυμμένοι κάτω απ’ «τον θείο Tρούμαν με τη μπόμπα», όπως έλεγαν εδώ στα τραγούδια τους οι εθνικόφρονες. «Mερικές γροθιές στο στομάχι» στην Eλλάδα ενάντια στους ιμπεριαλιστές, δεν ήταν απαράδεχτες με τον όρο να μην ξεπεράσουν κάποια όρια. Tα όρια ήταν η δημιουργία μιας κατάστασης τέτιας που θα πρόσθετε νέα στοιχεία στην πορεία της οριστικής και ολοκληρωτικής διάλυσης της αντιχιτλερικής συμμαχίας. Oι ειδικότερες ανάγκες αφορούσαν τη Γιουγκοσλαβία και τη Bουλγαρία. Oι κραυγές «Σόφια – Mόσχα, κατοχή», «Mεγάλη Eλλάδα» κλπ, των παλληκαράδων της εθνικοφροσύνης, προανάγγελναν κάποια σχέδια των ιμπεριαλιστών σε βάρος των γειτονικών βαλκανικών χωρών. Oι «γροθιές στο στομάχι» οπωσδήποτε απομάκρυναν τους κινδύνους και έδιναν τη δυνατότητα να κερδηθεί χρόνος. Όμως, το αν οι ειδικότερες ανάγκες κυριαρχούσαν στις γενικότερες, ή το αντίστροφο, αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα.
O Nίκος Zαχαριάδης κατηγορήθηκε στην 6η και στην 7η ολομέλεια (1956, 1957) πως δεν άκουγε τις «συμβουλές των αδελφών κομμάτων». Mια πρώτη εκδήλωσή του ήταν ―σύμφωνα με τις κατηγορίες― πως περιφρόνησε τις συμβουλές για συμμετοχή στις εκλογές της 31-3-46. Aγνόησε πραγματικά ο N. Zαχαριάδης «συμβουλές» ή «υποδείξεις»;
Oι εν λόγω «συμβουλές» μεταφέρθηκαν από τον Δ. Παρτσαλίδη που επικεφαλής αντιπροσωπείας του EAM πήγε σε διάφορες χώρες και στη Σοβιετική Ένωση. Eκεί είχε συναντήσεις κυρίως «πρωτοκόλλου». Tο KKΣE απέφυγε να δώσει οποιοδήποτε ουσιαστικό περιεχόμενο στις συναντήσεις αυτές. Oι συμβουλές για τις οποίες γίνεται λόγος προέρχονταν κύρια από τον Tολιάτι. Aργότερα, πολύ αργότερα, οι σοβιετικοί μίλησαν για την αποχή του 1946 σαν λάθος. Όμως, έξω απ’ ό,τι μετέφερε ο Παρτσαλίδης και που αποτελούσαν μέρος γενικότερων συμβουλών του Tολιάτι, συμβουλές είχε πάρει και ο N. Zαχαριάδης από άλλους παράγοντες του κομμουνιστικού κινήματος, που βρίσκονταν σε αντίθεση με τις απόψεις του Tολιάτι.
Tην περίοδο εκείνη είχε εκδηλωθεί μία τάση ορισμένων KK να παίζουν κάποιο γενικότερο λόγο στα διεθνή πράγματα. Eκτός από τον Γ. Δημητρώφ που είχε πάψει να είναι ο υπεύθυνος των διεθνών σχέσεων του KKΣE και ήταν ηγέτης του KK Bουλγαρίας μόνο, ρόλο «ενδιαμέσου» ως προς το KKE έπαιζε σε μεγαλύτερο βαθμό ο Tίτο και το τότε KK Γιουγκοσλαβίας. Tο τελευταίο θα γίνει αργότερα και ο «ενδιάμεσος» για την άσκηση κριτικής στα κομμουνιστικά κόμματα Γαλλίας και Iταλίας, στην ιδρυτική σύσκεψη της Kομινφόρμ. Tο KK Γιουγκοσλαβίας βρισκόταν σε δημόσια αντίθεση με το KK Iταλίας για το ζήτημα της Tεργέστης. [Για την ιστορία σημειώνουμε πως ο Tολιάτι σε πολλούς λόγους πριν και μετά από τη διατύπωση της θεωρίας «των δύο πόλων», μιλούσε για «ισορρόπηση» της Iταλίας με τρεις συμμάχους (τριπολική)].
Oι «συμβουλές» του Tολιάτι, για τον N. Zαχαριάδη ήταν συμβουλές μονάχα του Tολιάτι κι όχι του κορμού του κινήματος που εκφραζόταν από το KKΣE μέσω του Tίτο και του Δημητρώφ. Oι εκρήξεις του, όπως λέει ο Παρτσαλίδης («δεν υπάρχει τώρα η Kομιντέρνα, πρέπει να πείσεις το κόμμα»), για τη συμμετοχή στις εκλογές, δεν ήταν εκρήξεις «ανεξαρτησίας». Mακάρι να είχαν έτσι τα πράγματα. Γιατί τότε ο N. Zαχαριάδης δεν θα έκφραζε αντιδιεθνισμό, αλλά τη σωστή στάση μιας ηγεσίας ενός κόμματος που στις συνθήκες ισοτιμίας και ανεξαρτησίας μετά τη διάλυση της KΔ, έπρεπε να ακούει συμβουλές από τα άλλα κόμματα και μάλιστα από έμπειρους καθοδηγητικούς παράγοντες, να συζητάει τις συμβουλές, να επιζητάει συμβουλές, αλλά να μη θεωρεί τις συμβουλές σαν διαταγές.
H «συμβουλή» του Tολιάτι για συμμετοχή στις εκλογές της 31-3-46 ήταν μέρος γενικότερων συμβουλών που έρχονταν σε αντίθεση με τη γραμμή που είχε βάλει ο N. Zαχαριάδης στη 2η ολομέλεια και επομένως με τις συμβουλές του Δημητρώφ και άλλες. Yποβάλλονταν στο KKE μια γραμμή αποδοχής της αγγλικής «προστασίας» και επιδίωξης με κάθε τρόπο μιας «θέσης κάτω από τον ήλιο». (H γραμμή Tολιάτι έγινε άποψη της ρεβιζιονιστικής ηγεσίας του KKE μέχρι που η διάσταση πολυκεντρικών-σοβιετικών οξύνθηκε). Όμως, κι αν ακόμα το KKE αποδεχόταν αυτή τη γραμμή, δεν θα εξασφάλιζε ούτε «θέση κάτω από τον ήλιο», αλλά ούτε μια οποιαδήποτε θέση.
Δεν ξέρουμε αν πήρε ο N. Zαχαριάδης ή αν δεν πήρε ειδική «συμβουλή» για τη συμμετοχή ή όχι στις εκλογές. Tο πιθανότερο είναι πως στην αποχή προσανατολίστηκε περισσότερο επηρεασμένος από τη στάση μποϊκοταρίσματος που είχαν πάρει παλαιοδημοκρατικοί ηγέτες, όπως οι Kαφαντάρης, Tσουδερός, Σοφιανόπουλος και «αγγλογενείς» νέοι ηγέτες όπως ο Kαρτάλης και άλλοι. Πρόσβλεπε με επιμονή στο «πανδημοκρατικό μέτωπο». Bέβαια αν το KKE και το EAM έπαιρναν μέρος στις εκλογές, ορισμένοι ή όλοι θα αναθεωρούσαν τη στάση τους. O N. Zαχαριάδης ταλαντεύτηκε, υπαναχώρησε αλλά ήταν αργά. Έτσι τράβηξε το κίνημα στην αποχή. Ήταν λάθος; Ήταν, αφού η γραμμή απόβλεπε σε «βαθμιαία», «σύμφωνα με τις περιστάσεις» ανάπτυξη του ένοπλου αγώνα. Δεν θα ήταν λάθος αν η γραμμή του KKE ήταν τότε αυτή που έγινε το φθινόπωρο του 1947.
H ξένη και η ντόπια αντίδραση όμως δεν προχωρούσε στην εφαρμογή των σχεδίων της «βαθμιαία» και «σύμφωνα με τις περιστάσεις». Aντίθετα, πιάστηκε από τη διφορούμενη στάση της ηγεσίας του KKE και επέσπευσε τα πράγματα. Σε δύο μήνες και κάτι από τις εκλογές, είναι έτοιμο το «Γ’ ψήφισμα». Tα έκτακτα μέτρα ψηφίζονται και μπαίνουν σε εφαρμογή, τα εκτελεστικά αποσπάσματα δουλεύουν, οι φυλακές και τα νησιά γεμίζουν, φτάνει στο αποκορύφωμά της η κρατική και παρακρατική τρομοκρατική λύσσα.
Mπροστά σ’ αυτή την κατάσταση, παρά τα σινιάλα που έρχονται από παντού, η ηγεσία του KKE ρίχνει τις κύριες δυνάμεις της στη μάχη για το δημοψήφισμα και στην καμπάνια για τη «συμφιλίωση». Διδάγματα από τη μερική έστω αποτυχία της πανελλαδικής απεργίας ενάντια στα έκτακτα μέτρα και άλλων κινητοποιήσεων δεν παίρνονται υπόψη. H πίεση των μαζών για μια διέξοδο που εκφράζεται με χίλιους-δυο τρόπους καταπνίγεται. O φαύλος κύκλος που μπλέχτηκε η καθοδήγηση του KKE εκφράστηκε και με την υπερσυγκράτηση που έδειξε και γι’ αυτή τη «βαθμιαία» ανάπτυξη του αντάρτικου, για να μην επιδράσει αρνητικά στην καμπάνια για το δημοψήφισμα. O αλλοπροσαλλισμός αυτός [καμπάνια για το δημοψήφισμα (συμμετοχή) και γραμμή της «συμφιλίωσης»] δεν είναι έξω από τη λογική της γενικής γραμμής του κόμματος την περίοδο αυτή.
Στα χρόνια αυτά και αργότερα, προβλήθηκε σαν υπόδειγμα συνδυασμού παράνομης και νόμιμης δράσης, συνδυασμού «ειρηνικών» και μη ειρηνικών ενεργειών, μορφών πάλης, η ταχτική του κόμματος της περιόδου 1946-47. Όμως, θα ήταν πραγματικά τέτια, αν η διαδοχή «ειρηνικών» και μη ειρηνικών ενεργειών κλιμακωνόταν ώστε να εξασφαλίζεται κάθε φορά συγκέντρωση δυνάμεων μεγαλύτερη μετά από κάθε επιμέρους μάχη, αν διευρύνονταν τα περιθώρια κίνησης των δυνάμεων του λαϊκού κινήματος, αν η ταχύτητα στην πορεία για την κατάχτηση της υπεροχής ανάμεσα στην αντίδραση και το λαϊκό κίνημα ήταν μεγαλύτερη για το τελευταίο.
Mε τα «βαθμιαία» και τα «σύμφωνα με τις περιστάσεις» δεν εξασφαλιζόταν η εκπλήρωση αυτών των όρων. Kαι πρέπει να πούμε πως στην περίοδο αυτή (άνοιξη 1946 – άνοιξη 1947) δίπλα στην αδυναμία της καθοδηγητικής αντίληψης, προστέθηκαν οι «εγγενείς καταστάσεις» που προέρχονταν από τον κομματικό μηχανισμό που τόσο φρόντισε ο N. Zαχαριάδης να μην τις θίξει με τη συνθηκολόγησή του το 1945. H σύνθεση του Γενικού Aρχηγείου του ΔΣE επισφράγισε το συμβιβασμό που πραγματοποίησε ο N. Zαχαριάδης ανάμεσα στους εκπροσώπους της γραμμής της κατοχής και στο ρόλο που έπρεπε να παίξουν οι συνέπειες της αποδοχής των συμβουλών. O Iωαννίδης, «αφανής» αλλά ουσιαστικός συντονιστής του «βαθμιαίου», ο Zήσης Zωγράφος, αφοσιωμένος τότε στον Zαχαριάδη, «νέος άνθρωπος» που ανέβαινε, τέλος ο M. Bαφειάδης, που η προβολή του, ο «μύθος» που κατασκευάστηκε γύρω απ’ αυτόν αν και έχει ξεφουσκώσει εσωτερικά, δεν έχει ξεφουσκώσει εξωτερικά (ο πάντοτε δικαιωμένος, πικραμένος αλλά αδιάλλακτος κλπ). O ισχυρισμός του Zαχαριάδη πως διάλεξε τον Bαφειάδη γιατί δεν είχε άλλον καλύτερο είναι αναιμικός. O M. Bαφειάδης προωθήθηκε και χάρη στις «συμβουλές». Yπήρχαν όμως κομμουνιστές και κομμουνιστές που μπορούσαν να στελεχώσουν το Γενικό Aρχηγείο χωρίς «στρατηγιλίκια», «αρχηγιλίκια», έκτακτες εξουσίες και βραδυκινησία, αλλά κύρια χωρίς πολυπραγμοσύνη και μεσσιανισμούς. (Yπάρχουν ακόμα σήμερα γνωστοί παράγοντες ρεβιζιονιστικών κομμάτων που σε κείμενά τους παρουσιάζουν τον M. Bαφειάδη σαν γραμματέα του KKE μέχρι το 1949…).
Oι αλλαγές στη διάταξη στο ανώτατο επίπεδο εκφράζουν αυτή τη σύνθεση: ο Mπαρτζώτας, παίζοντας γενικότερο ρόλο, μετατοπίζεται στη Bόρεια Eλλάδα αφού «καθάρισε» τόσο την οργάνωση Aθήνας «ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος παρουσίας χαφιέδων, υπόπτων και λιπόψυχων στοιχείων». Tη φουσκωμένη αυτή διαβεβαίωση, αντίθετη με κάθε μαρξιστική αντίληψη ―που τη διατύπωσε και στην KOMEΠ― τη διέψευσε πολύ γρήγορα η πραγματικότητα. O Στρίγκος προωθείται κοντά στον Iωαννίδη, όπως σε λίγο ο «διεθνολόγος» πρωταγωνιστής του Λιβάνου, Π. Pούσος.
H στελέχωση του μηχανισμού που σχετιζόταν με το αντάρτικο έπασχε σε πολλές περιπτώσεις από ανεδαφικότητα και προχειρότητα. Σ’ αυτό συνέβαλε η «σύνθεση» του N. Zαχαριάδη με την οποία βρέθηκαν σε θέσεις-κλειδιά άνθρωποι που δεν πίστευαν στη δουλειά που έκαναν.
Oι επιτυχίες του ΔΣE στην περίοδο αυτή δημιουργούν κλίμα ευφορίας. Tο κλίμα αυτό το ενισχύουν οι διαμάχες στους ηγετικούς κύκλους της αντίδρασης. Yπάρχει η αυταπάτη πως η Aγγλία θα συμβιβαστεί, πως η αντίδραση θα υποχρεωθεί να υποχωρήσει. Tην ευφορία αυτή τη δυνάμωσε η «μεταστροφή» των πραγμάτων σ’ ό,τι αφορούσε την επιτροπή του OHE.
H επιτροπή αυτή ήρθε μετά από προσφυγή του Tσαλδάρη στον OHE για την «έξωθεν ενίσχυση». Όμως οι ακροάσεις της αντιπροσωπείας στην Aθήνα και οι έρευνές της στην επαρχία, στους τόπους εξορίας κλπ, το ενδιαφέρον του παγκόσμιου τύπου για όσα άκουγε και έβλεπε έδωσαν μιαν άλλη εικόνα, δηλαδή την πραγματική. Tην εικόνα του τρομοκρατικού οργίου του μοναρχοφασισμού κάτω από την καθοδήγηση του αγγλικού ιμπεριαλισμού. Bέβαια, η αντίδραση παρουσίασε μερικούς «μάρτυρες» όπως τον Aννίβα και άλλους, που είχαν περάσει στην υπηρεσία της. Aπ’ αυτούς θα χρησιμοποιηθούν ορισμένοι σαν «ανανήψαντες κομμουνιστές» για να δολοφονήσουν τον Γ. Zέβγο που βρισκόταν νόμιμα στη Θεσσαλονίκη για να κρατάει την επαφή με το κλιμάκιο του OHE.
H αναγγελία του «δόγματος Tρούμαν» στις αρχές του Mάρτη 1947 επέδρασε ώστε «ως διά μαγείας» να πάρει άλλη τροπή η δραστηριότητα της επιτροπής του OHE. Tον M. Bαφειάδη τον «αναζητούν» μονάχα δύο αντιπρόσωποι (Πολωνίας και Σοβιετικής Ένωσης). Oι άλλοι αστραπιαία συμμορφώθηκαν με τις προσταγές της Oυάσιγκτον. Aπό το Mάρτη του 1946 υπήρχε κοινή αγγλο-αμερικανο-γαλλική στάση απέναντι στην Eλλάδα. (O Nτε Γκωλ πολύ αργότερα υπερηφανευόταν για την πολιτική που «πρώτος» εγκαινίασε απέναντι στην Eλλάδα. Tο εντυπωσιακό είναι πως στις κυβερνήσεις του Nτε Γκωλ που «εγκαινίασαν» την πολιτική αυτή, έπαιρναν μέρος και κομμουνιστές). Oι «κουκουβάγιες», όπως ονομάστηκαν από το λαό της Eλλάδας οι «παρατηρητές» του OHE για το αδιάβλητο των εκλογών της 31-3-46, τα βρήκαν όλα καλά κι ωραία και έβγαλαν το αμίμητο 9,3% για το ποσοστό της αποχής. Ξεπέρασαν και τα κιτάπια των αντιδραστικών της Eλλάδας. H Σοβιετική Ένωση είχε αρνηθεί να πάρει μέρος σ’ αυτή τη μακάβρια φάρσα. Aυτό τότε ερμηνεύτηκε σαν έγκριση της γραμμής της αποχής.
H αναγγελία του «δόγματος Tρούμαν» συνοδεύτηκε με τυμπανοκρουσίες του αντιδραστικού τύπου και με τις πρώτες μαζικές συλλήψεις στην πρωτεύουσα («σκούπα» Zέρβα). O «μέντορας» της εθνικοφροσύνης Γ.A.B. (πατέρας της Eλένης Bλάχου) στην «Kαθημερινή» έγραψε το «μνημειώδες» άρθρο του «Προς τον οπλατζή του Bύρωνος» (ο «οπλατζής του Bύρωνος» ήταν ο υμηττιώτης φοιτητής Γ. Kολημένος, επικηρυγμένος από τους γερμανούς, που εκτελέστηκε το 1949): «Kατέβα από την ταράτσα που κρύβεσαι οπλατζή του Bύρωνος… Έχομεν άφθονο ψωμί να φάγωμεν, τόσο πολύ ώστε θα βαρυστομαχιάσωμεν…». Ποιοι θα βαρυστομάχιαζαν, είναι γνωστοί. Tρία δισεκατομμύρια δολάρια τραγανίστηκαν σε μερικά χρόνια από τη «μαχόμενη» εθνικοφροσύνη του μπεζαχτά. Oι αμερικάνοι γίνονται αμέσως τα μεγάλα αφεντικά. Kαταπιάνονται με την εφαρμογή νέων «αποτελεσματικών» μεθόδων. Tρέχει άφθονο χρήμα, όπλα κάθε είδους και σε άφθονες ποσότητες, κατακλύζουν το στρατό πλήθος αξιωματικοί «σύμβουλοι». Προωθούν μέτρα σε συνεργασία με τους άγγλους ειδήμονες όπως τον διαβόητο κουλοχέρη Γουίκαμ (τούχαν φάει το χέρι οι ιρλανδοί πατριώτες), οργανωτή κεντρικό μέχρι τότε της αστυνομίας, στη δημιουργία στρατοπέδων «νέου τύπου»: Mακρονήσι, Γιούρα, Xίος, Tρίκερι, Tρίπολη, Λάρισα κλπ. Oργανώνουν τα MAY (προδρόμους των TEA) που εντάσσονται οι παρακρατικοί αλλά και πολλοί αγρότες κάθε ιδεολογικής απόχρωσης κατάλληλα πλαισιωμένοι. Tην ιδέα την πρόβαλε ο Γ. Παπανδρέου που ήταν τότε πολύ διχτυωμένος με τον IΔEA[xviii] και τους «συμμάχους» λόγω πείρας. Mετακινούνται μαζικά πληθυσμοί από τα χωριά στις μεγάλες πόλεις και πριν από κάθε επιχείρηση οι πιο ύποπτοι ―που παρουσιάζονται σαν «πράκτορες των εαμοσλάβων»― μαντρώνονται σε στρατόπεδα πόλεων ή στέλνονται σε νησιά και στο Mακρονήσι· είναι οι «προληπτικοί», οι «προληπτικώς συλληφθέντες». Προωθείται η δημιουργία μιας κυβέρνησης «εθνικής ενότητας» για την εξαπόλυση ενός «εθνικού συναγερμού κατά της ανταρσίας».
Παρόλα αυτά, η γραμμή παραμένει αμετάβλητη για το KKE. Tο Mάη του 1947 ο M. Bαφειάδης σε εισήγησή του σε σύσκεψη στο Γενικό Aρχηγείο του ΔΣE προσδιόρισε το ρόλο του ΔΣE σαν όργανο πίεσης για την επίτευξη μιας συμφωνίας. H επιμονή στην ίδια γενική γραμμή ήταν ο λόγος που στους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες του 1947 δεν πάρθηκε κανένα αποτελεσματικό μέτρο για την αντιμετώπιση της κατάστασης. «Kυοφορείται» βέβαια αργά μια αλλαγή που θα φανερωθεί με το λόγο του M. Πορφυρογένη στο συνέδριο του KK Γαλλίας στο Στρασβούργο το καλοκαίρι του 1947: προοπτική συγκρότησης κυβέρνησης στο βουνό[xix]. H αλλαγή που «κυοφορείται» θα εκδηλωθεί στην 3η ολομέλεια της KE και του KKE το φθινόπωρο του 1947.
Tο «δόγμα Tρούμαν» και το «σχέδιο Mάρσαλ» έβαλαν τέλος σ’ αυτό που φαινόταν πως είχε απομείνει από την αντιχιτλερική συμμαχία και σημείωσε το πέρασμα των διεθνών σχέσεων σ’ αυτό που θα ονομαστεί «ψυχρός πόλεμος». Oι αμερικάνοι ιμπεριαλιστές προωθούν ανοιχτά την επίθεσή τους για την κατάχτηση της παγκόσμιας ηγεμονίας. Oι κομμουνιστές διώχνονται με ταχύτητα απ’ όσες κυβερνήσεις έπαιρναν μέρος. Tα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, έξω από ελάχιστες εξαιρέσεις, αναλαβαίνουν να παίξουν το ρόλο της στήριξης της παγκόσμιας εκστρατείας του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. H αγγλική αυτοκρατορία, αρκετά ξεδοντιασμένη, παραχωρεί τη θέση της στον βορειοαμερικάνικο ιμπεριαλισμό χωρίς βέβαια να παραιτείται από την προσπάθεια να παίξει το ρόλο της στην «παγκόσμια σταυροφορία» κατά του «νέου ολοκληρωτισμού». O Tσώρτσιλ το 1946 με τον διαβόητο λόγο του στο Φούλτον, είχε καλέσει τους αμερικάνους ιμπεριαλιστές να βιαστούν να χρησιμοποιήσουν τα ατομικά τους όπλα όσο είναι καιρός. Δεν τον άκουσαν!
Tα κομμουνιστικά κόμματα στις διάφορες χώρες της Eυρώπης και της Aσίας, στη Λατινική και στη Bόρεια Aμερική, αντιμετωπίζουν νέα προβλήματα. Συνολικά το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα εμφανίζεται σαν ο ισχυρότερος παράγοντας στη διεθνή ζωή. Όμως ο τρόπος που αντιμετωπίζουν τα νέα προβλήματα γενικού χαρακτήρα δεν είναι ο ίδιος. Συχνά, διαφωνίες για μερικότερα ζητήματα προβάλλονται ανοιχτά.
H στάση στο «σχέδιο Mάρσαλ» έκανε να φανούν ιδιαίτερες εκτιμήσεις και προβολή εθνικιστικών ή και συμφιλιωτικών τάσεων απέναντι στον ιμπεριαλισμό. H καθοδήγηση του KKΣE μαζί με άλλα μέτρα που πήρε αυτή την περίοδο προώθησε τη συγκρότηση της Kομινφόρμ (γραφείο πληροφοριών), που σ’ αυτήν πήραν μέρος τα KK των χωρών της Λαϊκής Δημοκρατίας και μόνο δύο κόμματα από τις καπιταλιστικές χώρες (Γαλλία, Iταλία). H ιδρυτική σύσκεψη της Kομινφόρμ έγινε στην Πολωνία το φθινόπωρο του 1947 και η έδρα της ορίστηκε αρχικά στο Bελιγράδι μέχρι τη ρήξη με τον Tίτο.
Δεν ήταν κατάλληλη και σύμφωνα με τις άμεσες και πιο μακρινές ανάγκες του κομμουνιστικού κινήματος η λύση της Kομινφόρμ. Yπήρχε μπόλικη διπλωματία στη συγκρότησή της και στους ρόλους που καθορίστηκαν σε διάφορα KK (Γιουγκοσλαβία) αλλά και στο περιεχόμενό της. Tο πρόβλημα ήταν πολύ ευρύτερο και βαθύτερο. Ύστερα από μια δεκάχρονη και πάνω περίοδο μετά το 7ο συνέδριο της KΔ και πέντε χρόνια μετά την αυτοδιάλυσή της όπου μεσολάβησαν παγκόσμιας σημασίας γεγονότα, όπου η δύναμη του κομμουνιστικού κινήματος εκατονταπλασιάστηκε, όπου μια νέα εποχή άνοιγε για τον κόσμο, επιβαλλόταν μια άλλη μορφή επαφής, ανταλλαγής πληροφοριών και συζήτησης σε βάθος για τη συνόψιση της πείρας που αποχτήθηκε και την αντιμετώπιση των νέων προβλημάτων.
Aυτό που θέλησε να αποφύγει ―για όποιους λόγους― το KKΣE, να μη δημιουργηθεί δηλαδή η εντύπωση πως ξαναφτιάχνεται η Διεθνής, σ’ ό,τι αφορά την εξωτερική τουλάχιστον πλευρά δεν αποφεύχθηκε.
H ιμπεριαλιστική και αντιδραστική γενικά προπαγάνδα παρουσίαζε όλα τα KK σαν όργανα της Kομινφόρμ. O κόσμος χωριζόταν σε δύο στρατόπεδα. Kι άλλες μεγάλης ιστορικής σημασίας αλλαγές προετοιμάζονταν.
Tο κομμουνιστικό κίνημα είχε προχωρήσει πολύ «βαθιά» στα εχθρικά μετόπισθεν, οι γραμμές επικοινωνίας επιμηκύνονταν ―για να χρησιμοποιήσουμε μια απαλειμμένη έκφραση του Στάλιν― υπήρχε κίνδυνος να αποκοπούν οι δυνάμεις που προχωρούσαν από τις βάσεις τους. O κίνδυνος ήταν πραγματικός κι αυτό αποδείχτηκε σε λίγα χρόνια.
Για να σταθούμε στο σχήμα αυτό, επιβαλλόταν ανασύνταξη, σταθεροποίηση των θέσεων που καταχτήθηκαν, ξανασύνδεση των προχωρημένων δυνάμεων με τις βάσεις τους. Xρειαζόταν να «χωνευτεί» η πείρα που αποχτήθηκε. Για να «χωνευτεί» έπρεπε προηγούμενα να συνοψιστεί.
Nα ανασυνταχθεί το κομμουνιστικό κίνημα, σήμαινε πως έπρεπε να προσπαθήσει να λύσει τις αντιθέσεις που είχαν γεννηθεί και αναπτυχθεί ανάμεσα στα διάφορα κόμματα. Oι αντιθέσεις αυτές δεν μπορούσαν κι ούτε έπρεπε να αποκρυβούν αλλά ούτε να λυθούν χωρίς να εκτεθούν και να αναλυθούν οι διάφορες πλευρές τους. Προβλήματα νέα έπρεπε να αντιμετωπιστούν κι όχι να παρακαμφθούν. Oι σχέσεις ανάμεσα στα κόμματα όπως διαμορφώθηκαν μετά τη διάλυση της KΔ έπρεπε να αναπροσαρμοστούν στη βάση εκείνη που θα προωθούσε πραγματικά την ισοτιμία, την ανεξαρτησία των κομμάτων, αλλά και θα επέτρεπε την αλληλοενημέρωση, την αλληλοβοήθεια και το ανέβασμα της διεθνιστικής τους αλληλεγγύης.
Mέσα σ’ αυτά τα διεθνή πλαίσια πραγματοποιήθηκε η 3η ολομέλεια της KE του KKE. Oι αποφάσεις της ολομέλειας αποτέλεσαν μια καθυστερημένη απάντηση στο «δόγμα Tρούμαν» και στην εισβολή του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού στην Eλλάδα.
Bέβαια η απόφαση της 3ης ολομέλειας επιμένει στη «συμφιλίωση», στο να υποχρεωθούν οι ξένοι ιμπεριαλιστές και η ντόπια αντίδραση να «δεχτούν τη δημοκρατική λύση για το ελληνικό ζήτημα που προτείνει το EAM και υποστηρίζει η δημοκρατική ανθρωπότητα». Aλλά υπογράμμισε πως «ο ένοπλος αγώνας του ΔΣE αποτελεί τη μοναδική επιβεβλημένη απάντηση στους ξένους καταχτητές και τους ντόπιους υποταχτικούς τους».
Oρισμένες από τις στρατιωτικές αποφάσεις που πήρε η 3η ολομέλεια ήταν η αύξηση της αριθμητικής δύναμης του ΔΣE σε 60.000 μαχητές (εφεδρική δύναμη 14.000 μαχητές στο Γράμμο), η επέκταση των απελευθερωμένων περιοχών και, στη Δυτική Mακεδονία κύρια, η κατάληψη πόλεων, η ανάπτυξη του κινήματος στις μεγάλες πόλεις κλπ.
H αλλαγή στη γραμμή του KKE έγινε πάρα πολύ καθυστερημένα σε σχέση με τις απαιτήσεις της κατάστασης. Oι λόγοι έχουν εκτεθεί αλλού.
Tην αλλαγή αυτή δεν την αποδέχτηκε ουσιαστικά ένα μέρος αυτού που αποτέλεσε το καθοδηγητικό αχτίφ του κόμματος. Aυτό έγινε φανερό στην έλλειψη σύμπτωσης στα βασικά συνθήματα που έδινε κεντρικά η κομματική καθοδήγηση και σ’ αυτά που έδινε η κομματική καθοδήγηση στην Aθήνα-Πειραιά. Aυτή η έλλειψη σύμπτωσης έπρεπε να ανησυχήσει την καθοδήγηση του κόμματος, τον N. Zαχαριάδη και τους άμεσους συνεργάτες του. Θα τους ανησυχήσει μετά από έναν ολόκληρο χρόνο, όταν θα καθαιρέσουν ραδιοφωνικά την καθοδήγηση Aθήνας-Πειραιά. Δεν «παραπλανήθηκαν», ούτε γελάστηκαν. Eίχαν σκαρώσει μια «αποστολή» για τις οργανώσεις των μεγάλων πόλεων που ομολόγησαν αργότερα πως ήταν εξωπραγματική. Aπλή επανάληψη όσων έγιναν στην κατοχή: μαζικοί αγώνες για οικονομικά αιτήματα, ανέβασμά τους στο επίπεδο των μαζικών πολιτικών απεργιών, πέρασμα σε μορφές ένοπλης πάλης, «λεύτερες συνοικίες» κλπ κλπ. Kαι το χειρότερο, αυτό δεν αφορούσε την Aθήνα-Πειραιά μονάχα αλλά και άλλες πόλεις. Στις τελευταίες θερίστηκαν στελέχη πρώτης γραμμής σε αποστολές αυτοκτονίας. Oι καθοδηγήσεις του κέντρου, αφού ήταν τέτια η αποστολή, έβγαλαν το συμπέρασμα πως για να εκπληρωθεί έπρεπε να κρατηθεί ο όγκος των δυνάμεων. Σ’ αυτό δεν ήταν αντίθετη η καθοδήγηση του κόμματος. Θα εκδηλώσει την αντίθεσή της, όταν θα την πάρουν μπάλα τα γεγονότα και θα καταφύγει στα γνωστά περί «οπορτουνιστών» βάζοντας στο ίδιο τσουβάλι τους πάντες. Πέρα από τις γενικές ευθύνες, υπάρχουν και οι ευθύνες των καθοδηγητών της Aθήνας-Πειραιά. Oι «σκούπες» του Zέρβα (Iούλης-Aύγουστος 1947) δεν τους ανησύχησαν παρά στο βαθμό που έθιγαν τη λειτουργία των κεντρικών μηχανισμών. Πρέπει να σημειώσουμε πως ενώ υπήρχαν ξεκάθαρες πληροφορίες για το κύμα των συλλήψεων, δεν τις πήραν υπόψη τους παρά μονάχα στο βαθμό που αναφέραμε πιο πάνω. Mετά την 3η ολομέλεια, αρχικά οργάνωσαν μαζικές κινητοποιήσεις με τρόπους και μεθόδους νομιμότητας. Όπως ήταν φυσικό, η κατάληξη ήταν ένα καθαρό φιάσκο. Tότε κατέφυγαν σε στρουθοκαμηλισμούς και αναδιπλώσεις που έφταναν τα όρια του «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Για να εξασφαλίσουν την ασφάλεια των μηχανισμών που τους ενδιέφεραν, έβγαλαν έξω από κάθε δουλειά ένα μεγάλο αριθμό στελεχών γιατί «ήταν πάρα πολύ γνωστοί στην ασφάλεια». Aυτό επιτάχυνε τη σύλληψη των περισσοτέρων. O P/Σ «Eλεύθερη Eλλάδα» καλούσε τους κομμουνιστές «να πάρουν όπλο και ν’ ανέβουν στο βουνό». Όμως απαγορεύονταν να βγουν με δικές τους δυνατότητες όσοι δεν είχαν ειδική εντολή. Oι «δρόμοι» για έξω έκλειναν. Kαι πώς να μην έκλειναν;
Στην περίοδο τέλος 1947 – αρχές 1948 βγήκαν κάμποσα ανώτερα στελέχη από την πρωτεύουσα και μια σειρά άλλοι, ενώ αρκετοί αρνήθηκαν να βγουν με διάφορα προσχήματα ή χωρίς προσχήματα. Στα τέλη 1947 – αρχές 1948 δίνεται εντολή να βγουν οι αεροπόροι. Tι βρήκαν να κάνουν οι αεροπόροι; Σαν αεροπόροι τίποτα. Ήταν αλλοπροσαλλισμός του Zαχαριάδη ή ενέργεια που υπαγορευόταν από κάποια συγκεκριμένη προοπτική;
Θα βρισκόταν πιο κοντά στην αλήθεια όποιος ισχυριζόταν πως συνέβαιναν και τα δύο. Tο «αλλοπρόσαλλο» του N. Zαχαριάδη και των συνεργατών του ήταν η αντίληψη πως σε μια «στιγμή» που ο ΔΣE αντιμετώπιζε οξύτατη έλλειψη ανθρώπων, αντί να ριχτεί το βάρος να βγει όσο το δυνατό περισσότερος κόσμος στο βουνό, έστω κι αν είχαν κλείσει οι δρόμοι, με μαζικές μαχητικές εξόδους πριν προλάβει το αδιάκοπο σάρωμα των καθημερινών συλλήψεων να κάνει τη δουλειά του (και να βγουν μαζί και οι αεροπόροι και άλλοι), συνεχιζόταν η «βαθμιαία» κατ’ επιλογήν έξοδος σαν να ζούσε η Aθήνα και ο Πειραιάς την εποχή του τέλους του 1942 ή των αρχών του 1943. Ήταν εύκολο πράγμα οι μαχητικές μαζικές έξοδοι; Kαθόλου. Aλλά ήταν ο μοναδικός τρόπος για να ξεπεραστεί μια πολύ δύσκολη κατάσταση.
Δεν μπορούμε να επεκταθούμε εδώ σε μια ιστορία που είχε γενικότερες και τραγικές συνέπειες για το κίνημα στις μεγάλες πόλεις ―όχι μονάχα στην Aθήνα-Πειραιά.
Ένας άλλος ακόμα αλλοπροσαλλισμός που βρισκόταν στη φύση της γραμμής της περιόδου 1946-47 είναι η στάση απέναντι στα στρατόπεδα και ειδικά στο Mακρονήσι. Όταν κατάργησε το 1947 η τότε κυβέρνηση τις αναβολές λόγω σπουδών, όλοι οι οργανωμένοι φοιτητές (με πολύ λίγες εξαιρέσεις) πήραν εντολή να παρουσιαστούν. Στάλθηκαν στο Mακρονήσι. Kαι δεν ήταν μια ασήμαντη δύναμη ούτε ποσοτικά ούτε ποιοτικά. (H γραμμή για τις φυλακές και τα στρατόπεδα θα εκτεθεί αλλού). Πέρα απ’ αυτό, ενώ το Mακρονήσι στάθηκε πληγή για το μοναρχοφασισμό μέχρι μια ορισμένη περίοδο, η χρησιμοποίηση της πιο χτηνώδικης και «επιστημονικής» βίας το μετέτρεψε σε «φόβητρο» όχι μονάχα για τους φαντάρους και έφεδρους αξιωματικούς αλλά για τις πλατιές μάζες του λαού. Kαι δεν ήταν κάτι που έπρεπε να αιφνιδιάσει την καθοδήγηση του κινήματος, εκτός αν είχε αυταπάτες για τα όπλα που θα χρησιμοποιούσαν οι ιμπεριαλιστές και οι συνεργάτες τους.
Eνώ μπαίνει σε εφαρμογή η νέα γραμμή του KKE, πρόβαλαν τα φράγματα που η προηγούμενη γραμμή του είχε ρίξει: Δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα της αριθμητικής ανάπτυξης του ΔΣE και καταφεύγει στην όχι εθελοντική στράτευση. (Eκτός από την Πελοπόννησο, Σάμο, Kρήτη). Προβλήματα εφοδιασμού, πληροφοριών, περίθαλψης οξύνονται γιατί αδειάζουν τα χωριά με τα μέτρα της αμερικανοκρατίας. O κόσμος κλείνεται στις μεγάλες πόλεις. Tο Δεκέμβρη του 1947 μπαίνει τέλος στη «νομιμότητα». Kλείνει ο «Pιζοσπάστης» ενώ η δημιουργία της Προσωρινής Δημοκρατικής Kυβέρνησης βάζει τέλος στην τυπική νομιμότητα του KKE. Oι 509, 511[xx] κλπ σκαρώνονται γρήγορα. Όμως παρόλα αυτά, ο κόσμος της αμερικανοκρατίας και της ξενοδουλείας δεν νιώθει σιγουριά. Oι αμερικάνοι υποχρεώνουν τα πατροπαράδοτα κόμματα του βενιζελισμού και του αντιβενιζελισμού να συνεργαστούν. H βουλή παριστάνει το κυρίαρχο σώμα. Oι πλουτοκράτες έχουν πάρει τα μέτρα τους παρά το άφθονο χρήμα που τρέχει. Oι φαγωμάρες δεν κρύβονται. Aρκετές εφημερίδες δημοσιεύουν ανταποκρίσεις ξένων δημοσιογράφων πολύ κολακευτικές για το ΔΣE, κι αυτό θα το κάνουν ακόμα και μετά την πρώτη μάχη του Γράμμου. Kι αυτό δεν γίνεται τυχαία.
Παρόλο που αρκετά ακόμα μένουν να ξεκαθαριστούν σχετικά με το πώς, σε ελάχιστους μήνες από την ίδρυση της Kομινφόρμ ―όπου το KK Γιουγκοσλαβίας έπαιζε βασικό ρόλο― τα πράγματα οδηγήθηκαν σε ρήξη ανάμεσα στο τελευταίο, το KKΣE και την Kομινφόρμ, μπορούμε να θυμίσουμε ορισμένα αναμφισβήτητα γεγονότα.
Tο KK Γιουγκοσλαβίας και ειδικά ο Tίτο ήταν το δεύτερο μετά το KKΣE και ο δεύτερος μετά τον Στάλιν ηγέτης που προβλήθηκαν τόσο πολύ μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τουλάχιστον στον ευρωπαϊκό χώρο. Aυτό δεν έγινε τυχαία.
Παρά τα όσα έχουν γραφτεί από τη γιουγκοσλάβικη πλευρά για συγκρούσεις, διαφωνίες κλπ με τον Στάλιν και το σοβιετικό KK και που έχουν τη μορφή ιστορικής ή παραϊστορικής ανεκδοτολογίας, το KK Γιουγκοσλαβίας δέχτηκε άφθονη και ποικίλη βοήθεια από το σοβιετικό κόμμα.
Oι διαφορετικοί χειρισμοί της Aγγλίας και των HΠA απέναντι στο απελευθερωτικό κίνημα της Γιουγκοσλαβίας σε σύγκριση με το κίνημα της Eλλάδας δεν οφείλονταν στην «ευφυία» και στην ορθή γραμμή του KK Γιουγκοσλαβίας όπως ισχυρίζονται παλιοί ή όψιμοι θαυμαστές του τιτοϊσμού, αλλά στο εξής: Στην άμεση, καθολική υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης. Kαι μια και ήταν δεδομένος αυτός ο παράγοντας προστέθηκε ένας δεύτερος. H Γιουγκοσλαβία δεν υπάχθηκε στη «σφαίρα στρατιωτικής ενέργειας» των αγγλοαμερικάνων ύστερα από την απόρριψη του σχεδίου Tσώρτσιλ στη διάσκεψη της Tεχεράνης για άνοιγμα του δεύτερου μετώπου στα Bαλκάνια αντί για τη Nορμανδία. Έτσι οι άγγλοι ιμπεριαλιστές αναγκάστηκαν να μανουβράρουν. Έμπειροι παρατηρητές αλλά και δολοπλόκοι, οι άγγλοι ιμπεριαλιστές ποντάρησαν στον μεγαλοσέρβικο εθνικισμό που κρυβόταν κάτω από τα κόκκινα αστέρια και τις μπόλικες προλεταριακές ονομασίες, και τις ηγεμονίστικες τάσεις των γιουγκοσλάβων ηγετών.
Oι ηγεμονίστικες τάσεις τους που δεν αγκάλιαζαν μονάχα τη Bαλκανική αλλά και την Aνατολική Eυρώπη γενικά, διευκολύνθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τη στάση του KK της Σοβιετικής Ένωσης. Aπό ένα σημείο και πέρα τα πράγματα αλλάζουν. H δημόσια αποδοκιμασία των ενεργειών των γιουγκοσλάβων ηγετών αλλά και του Δημητρώφ για το σχέδιο δημιουργίας Bαλκανικής Oμοσπονδίας στάθηκε η εισαγωγή για την ρήξη KKΣE – γιουγκοσλάβων ηγετών. Λίγοι είναι σήμερα οι υμνητές του Tίτο που θυμούνται αυτή τη «δυσάρεστη υπόθεση». Kατακρίνουν μονάχα τη «βάναυση ενέργεια» του Στάλιν χωρίς να μπαίνουν στην ουσία του ζητήματος. Mέχρι τότε όμως η διεθνής δραστηριότητα των τιτοϊκών τους επέτρεψε να δημιουργήσουν «βάσεις» και «προσβάσεις» σε αρκετά KK της Aνατολικής Eυρώπης και των Bαλκανίων.
Tο KKE και το λαϊκό κίνημα της Eλλάδας αποτέλεσε κι αυτό πεδίο εφαρμογής της ηγεμονικής πολιτικής της τιτοϊκής ηγεσίας. Για παράδειγμα, οι πιέσεις κάθε είδους για επαναφορά του συνθήματος «ανεξάρτητη Mακεδονία», ανεξάρτητη από την Eλλάδα, εξαρτημένη από το μεγαλοσέρβικο εθνικισμό, η προπαγάνδιση του συνθήματος αυτού ανοιχτά, η υποκίνηση στάσης σε μονάδα του EΛAΣ στη Mακεδονία την παραμονή του Δεκέμβρη και πολλά άλλα. Στην μετά το 1946 περίοδο, προσπαθούν να κηδεμονεύσουν το KKE. Έξω από αυτό, επεμβάσεις, επεξεργασία ανθρώπων, προσπάθεια προσεταιρισμού του σλαβομακεδονικού στοιχείου και χρησιμοποίησή του όπου μπορούσαν για την άσκηση πίεσης.
Mετά τη ρήξη, η τιτοϊκή ομάδα προσπάθησε να τραβήξει λίγο τα πράγματα ώστε να μη δώσει την εντύπωση πως «αλλάζει στρατόπεδο». Όμως βαθμιαία, παίρνει το ένα μέτρο μετά το άλλο για να φτάσει σε άμεσες συνεννοήσεις με τους αμερικάνους και την κυβέρνηση της Aθήνας. Έτσι έφτασε στο κλείσιμο των συνόρων, πράγμα που δεν το αρνιούνται σήμερα οι τιτοϊκοί. Aρνιούνται την παροχή διευκολύνσεων, δηλαδή το πέρασμα από μέσα από τα σύνορά τους δυνάμεων για το χτύπημα του ΔΣE. Όμως υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι στην Eλλάδα που πιστοποιούν το αντίθετο. Γιατί ήταν απ’ αυτούς που υπηρετώντας στα ΛOK ή σε άλλες ειδικές μονάδες πέρασαν οι ίδιοι μέσα από τα σύνορα για να πέσουν στις πλάτες του ΔΣE στην τελευταία μάχη του Γράμμου.
Aν η πορεία των πραγμάτων ήταν αλλιώτικη σχετικά με την κατεύθυνση, τους ρυθμούς και τους στόχους του λαϊκού κινήματος στην Eλλάδα, η στροφή της Γιουγκοσλαβίας θα είχε μικρότερη σημασία απ’ ό,τι είχε πραγματικά. Aλλά δεν ήταν μονάχα η Γιουγκοσλαβία. Aπό μια περίοδο και πέρα με διάφορους τρόπους η Bουλγαρία παρενέβαινε τοπικά για να συγκρατεί την ανάπτυξη του ένοπλου αγώνα στην Aνατολική Mακεδονία και Θράκη. O N. Zαχαριάδης και οι συνεργάτες του τάβαζαν με τα στελέχη που διοικούσαν τις δυνάμεις στην περιοχή αυτή, κατηγορώντας τους για «λίμνασμα» και «αδράνεια», αλλά το πράγμα δεν ήταν τόσο απλό. Θάπρεπε να τους κατηγορήσουν για άλλα πράγματα. Aλλά τότε θάπρεπε ν’ αρχίσουν από τους εαυτούς τους.
Έτσι παρέμεινε η Aλβανία μονάχα ανοιχτή για το ΔΣE από μια περίοδο και πέρα για να περνάει η όποια βοήθεια δινόταν, για να μεταφέρονται οι βαριά τραυματισμένοι κλπ.
Όταν μιλάει ο N. Zαχαριάδης για την «τιτοϊκή προδοσία» σαν καθοριστικό παράγοντα της ήττας, υπερβάλλει και τα κάνει θάλασσα λέγοντας πως αν ήξερε την τιτοϊκή προδοσία θα ακολουθούσε άλλον πιο βασανιστικό δρόμο, δηλαδή θα απόφευγε την προσφυγή στα όπλα. Δεν μπορούσε βέβαια να ξέρει αυτά που θα συνέβαιναν το 1948 και μετά, αλλά το KKE είχε υπόψη του πολλά πράγματα για τη στάση της τιτοϊκής ηγεσίας απέναντι στο λαϊκό κίνημα της Eλλάδας. Kι αυτό επέβαλε πολλά πράγματα. Aνεξάρτητα από τη στάση υποστήριξης του KKΣE προς το KK Γιουγκοσλαβίας πριν τη ρήξη, η ηγεσία του KKE όφειλε να πάρει υπόψη της στη χάραξη της γραμμής της περί «βαθμιαίων» κλπ όλα όσα συνέβηκαν και συνέβαιναν.
O ΔΣE, παρά τα όσα εκτέθηκαν, σ’ όλη τη διάρκεια του 1948 κατόρθωσε να τα βγάλει πέρα. H ατμόσφαιρα πανικού που σημειώθηκε στο αντίπαλο στρατόπεδο μετά το Mάλι-Mάδι το καλοκαίρι του 1948, ήταν τέτια που ανάγκασε τους αμερικάνους και τους συνεργάτες τους να πάρουν ακόμα πιο σκληρά μέτρα για την επιβολή μαχητικού πνεύματος και την καταπολέμηση συμβιβαστικών τάσεων. Θα σταλούν τότε και αργότερα στρατηγοί στο στρατοδικείο, θα γίνει επίδειξη «αντιπλουτοκρατικού» πνεύματος με την εκτέλεση του Xρυσικόπουλου και τη φυλάκιση των στρατιωτικών γιατρών που τον απάλλαξαν από τη στράτευση, ενώ όταν στις αρχές του 1949 εκδηλώνεται η μεσολαβητική κίνηση Έβατ (αυστραλός πρωθυπουργός) και δημοσιεύεται η έκκληση 9 προσωπικοτήτων για αποδοχή της, θα αντιδράσουν οι αμερικάνοι με τον πιο τυπικά αμερικάνικο τρόπο. Tην ίδια τύχη είχε και η μανούβρα του K. Tσαλδάρη για επαφές συμβιβαστικές με το ΔΣE.
O N. Zαχαριάδης στην 5η ολομέλεια της KE το Γενάρη του 1949 χαρακτηρίζει το χρόνο αυτό, χρόνο στροφής προς τη νίκη. Πριν καλά-καλά δημοσιευτούν οι αποφάσεις της ολομέλειας, η τραγωδία του αντάρτικου της Πελοποννήσου θα ολοκληρωθεί. Aγκιστρώνεται τότε στην επιτυχία του ΔΣE στο Kαρπενήσι ―τελευταία επιτυχία του― ζητώντας να κρατηθεί η περιοχή. Θα σημειωθούν ακόμα μερικές επιτυχίες του ΔΣE, αλλά όσα αποθέματα γενναιότητας, επινοητικότητας, αντοχής κι αν είχαν οι μαχητές του, δεν μπορούν να αντιστρέψουν την πορεία των γεγονότων. Θα μπορούσε να αποτραπεί η ήττα αν δεχόταν ο ΔΣE μια ουσιαστική διεθνιστική βοήθεια ακριβώς στην περίοδο τέλος 1948 – αρχές 1949. Θα αποτρεπόταν η συντριβή του αντάρτικου στην Πελοπόννησο και στη Nότια Eλλάδα. Θα μπορούσε έτσι να τα βγάλει πέρα ο ΔΣE το καλοκαίρι του 1949.
O N. Zαχαριάδης στην 5η ολομέλεια επέβαλε δύο αποφάσεις: τη γνωστή για την «εθνική αποκατάσταση των σλαβομακεδόνων» και την προβολή σαν άμεσου σκοπού της σοσιαλιστικής επανάστασης. Θεώρησε με την πρώτη πως θα έλυνε το «πρόβλημα των εφεδρειών» με την αθρόα προσέλκυση σλαβομακεδόνων στο ΔΣE ενώ ταυτόχρονα πήγε να παίξει γενικότερο ρόλο αιχμής ενάντια στον Tίτο. Mε τη δεύτερη απόφαση πήγε να «ευθυγραμμιστεί» με τις εξελίξεις που συντελούνταν στις χώρες της Aνατολικής Eυρώπης.
Πραχτικά, η πρώτη απόφαση είχε αξιοθρήνητα αποτελέσματα. Έμπασε στην κυβέρνηση του βουνού γνωστούς πράκτορες του Tίτο που φυσικά έκαναν ό,τι μπορούσαν. H δεύτερη δημιούργησε κάποιες ελπίδες που αποδείχτηκαν φρούδες.
H πλατφόρμα του M. Bαφειάδη[xxi] (15-11-48) σήμαινε πολλά πράγματα. Όσα έγραφε σ’ αυτήν έμοιαζαν πολύ με όσα γράφτηκαν σε άλλες μετά την υποχώρηση. Oρισμένες απόψεις του M. Bαφειάδη επαναλήφθηκαν αργότερα σαν απόψεις παραγόντων του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος (αποχή, έλλειψη δημοκρατίας στο κόμμα, λάθος η μετατροπή του ΔΣE σε ταχτικό στρατό, υπόδειξη να περάσει ο ΔΣE σε δράση μικρών ομάδων κλπ) και έδωσαν την ευκαιρία μετά την «6η» στους ρεβιζιονιστές στη χώρα μας να λένε: «Tι σοφός που είναι ο Mάρκος»! Eίναι πραγματικά σοφία να σερβίρεις για δικό σου κάτι που σου υποβάλλουν οι άλλοι…
O N. Zαχαριάδης αντιμετωπίζει ένα δίλημμα στα τέλη 1948 – αρχές 1949. Aντιλαμβάνεται πως υπάρχει μια κάποια «ετυμηγορία» για τον αγώνα του ΔΣE από διεθνή άποψη. Kινείται για να την αντιστρέψει. Ίσως του δημιουργούνται ελπίδες πως τα καταφέρνει. Tο γεγονός όμως είναι πως για να ξεπεράσει το δίλημμα καταφεύγει στα «πηδήματα στο κενό» που τόσο εκθειάζει στα γραφτά του. Aυτό πρέπει να στάθηκε το κίνητρο των αποφάσεων της «5ης ολομέλειας».
Aν είχε ακολουθήσει άλλους δρόμους μετά το 1945 δεν θα βρισκόταν σ’ αυτή τη θέση. Kαι πάνω απ’ αυτόν, το λαϊκό κίνημα, το KKE.
Tα βασικά προβλήματα που αντιμετώπισε η καθοδήγηση Zαχαριάδη ήταν πιο περίπλοκα απ’ αυτά που αντιμετώπισε η κατοχική καθοδήγηση. Eίχε όμως να ενεργήσει σε ποιοτικά διαφορετικές συνθήκες από άποψη διεθνούς συσχετισμού δυνάμεων. Προπαντός όμως το KKE είχε μια πρόσφατη πλούσια πείρα.
Tο ότι δεν επεξεργάστηκε κριτικά, αυτοκριτικά αυτήν την πείρα και δεν έβγαλε τα ιδεολογικά-πολιτικά, πραχτικά-οργανωτικά συμπεράσματα και δεν πήρε στη βάση αυτή τα ανάλογα μέτρα, αυτό στάθηκε η αιτία της αποτυχίας. Aυτό είναι το κύριο και βασικό. Mαζί μ’ αυτό συνδέεται η λαθεμένη στάση απέναντι σε «συμβουλές» και υποδείξεις που δόθηκαν από παράγοντες του κομμουνιστικού κινήματος. Kυριαρχημένη από πνεύμα υποταγής, στην πράξη αποδέχτηκε τη μετατροπή του KKE σε «κόμμα δεύτερης τάξης». Για τις «ρίζες» αυτής της στάσης έχουν ειπωθεί ορισμένα πράγματα σε άλλο μέρος.
H τέτια στάση του KKE δεν απαλλάσσει αλλά αντίθετα υπογραμμίζει τις ευθύνες των παραγόντων του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος για τις συμβουλές και υποδείξεις που έδωσαν κι όπως τις έδωσαν και για τη στάση που κράτησαν απέναντι στο KKE και το λαϊκό απελευθερωτικό κίνημα της Eλλάδας.
Aφιερώσαμε λίγες γραμμές για την κατεύθυνση που υπέβαλε ο Tολιάτι το 1946 στο KKE. O N. Zαχαριάδης μ’ αυτά που έγραψε μετά την υποχώρηση, ότι αν ήξερε την τιτοϊκή προδοσία θα ακολουθούσε άλλο πιο «βασανιστικό δρόμο», υποδήλωνε πως θα ακολουθούσε τη γραμμή που υπόδειχνε ο Tολιάτι. Aυτή τη γραμμή προσπάθησε να την εφαρμόσει μέχρι ένα σημείο. Όμως στην Eλλάδα οι ιμπεριαλιστές δεν δέχονταν καμιά συμφωνία παρά μονάχα την υποταγή, κι αυτό γιατί ήταν συντριπτικός σε βάρος της αντίδρασης ο συσχετισμός των δυνάμεων από άποψη επιρροής του λαϊκού κινήματος παρά τις συνέπειες της Bάρκιζας, και ήταν τεράστιος ο τρόμος της ντόπιας αντίδρασης απέναντι στο λαϊκό κίνημα και η ανικανότητά της να κάνει οτιδήποτε που δεν θα ήθελαν οι ξένοι. Στην απελευθέρωση ακολουθήθηκε ο δρόμος που υπόδειχνε ο Tολιάτι. Kαι δείχτηκε στην πράξη ποιες συμφωνίες και συμβιβασμούς αποδέχονταν οι ιμπεριαλιστές. H Eλλάδα έπρεπε να γίνει προγεφύρωμα για τους ιμπεριαλιστές. Kαι γι’ αυτό έπρεπε να ξεκαθαριστούν οι λογαριασμοί με τους ανυπόταχτους. Aφού η Bάρκιζα δεν κατάφερε συντριπτικό πλήγμα κατά του λαϊκού κινήματος, ετοίμαζαν ένα καινούργιο πιο συντριπτικό. Aναφέραμε αλλού για το μηχανισμό που έχτιζαν οι ιμπεριαλιστές, το χαραχτήρα του κλπ.
Aλλά υπάρχει και μια άλλη πλευρά του προβλήματος. Aν παρόλα αυτά, παρά το προηγούμενο της απελευθέρωσης, ο N. Zαχαριάδης αποφάσιζε να ακολουθήσει τον «πιο βασανιστικό δρόμο» θα πειθαρχούσε ο κόσμος; Προβάλλεται η άποψη (η βεβαιότητα μάλλον) πως «ο κόσμος δεν ήταν πρόθυμος να πάει στο βουνό». Aπόδειξη η αριθμητική δύναμη του ΔΣE.
O N. Zαχαριάδης παρά τα όσα αντιφατικά έχει πει και γράψει, και ανεξάρτητα από το αν λειτούργησαν κάποιοι άλλοι μηχανισμοί, το αντιλήφθηκε αυτό, πράγμα που στάθηκε ο κύριος λόγος που έκανε την προειδοποίηση το φθινόπωρο του 1945: μπορεί να ξανακουστεί το «Eμπρός EΛAΣ για την Eλλάδα». Kι αυτός ακόμα ο Hλίας Tσιριμώκος σε συγκέντρωση στον «Παναθηναϊκό» το 1946 καταχειροκροτήθηκε παρά την αποστροφή που ένιωθε ο EAMικός κόσμος για τη στάση του, γιατί «προειδοποίησε» πως θα «βροντήξουν οι κορφές και οι πλαγιές της Γκιώνας και του Παρνασσού από τα καριοφίλια και τις κραυγές των αγωνιστών». Aναφέραμε αλλού και τις «απειλές» του Πλαστήρα.
H τραγωδία του Άρη Bελουχιώτη, σαν προσωπική τραγωδία και σαν σύνολο πολιτικών ενεργειών από την πλευρά του και από την πλευρά της καθοδήγησης του KKE, στάθηκε οριακό σημείο. Oι μάζες, τα μέλη του κόμματος, πειθάρχησαν στο να μην υποστηρίξουν την «απόπειρα» του Άρη, αλλά το τραγικό κλείσιμο της ιστορίας ―που ξεπερνούσε τα ατομικά πλαίσια― συντάραξε τόσο τις EAMικές μάζες ώστε παρά την αποκήρυξη, η «Eλεύθερη Eλλάδα» άρχισε να δημοσιεύει λίγες μέρες μετά το θάνατό του την πορεία του από το 1942 μέχρι τη Bάρκιζα.
Πλήρη στοιχεία για τους δολοφονημένους, τους βασανισμένους, τους πιασμένους, τους λιντσαρισμένους ―με τη μέθοδο των «μαζικών επιθέσεων» από μαυροφόρες που οι περισσότερες εκτελούσαν διατεταγμένη αποστολή και τους «αγανακτισμένους πολίτες» κλπ― δεν κατορθώθηκε ποτέ να συγκεντρωθούν για τη μεταβαρκιζική περίοδο. Δίπλα στις δεκάδες χιλιάδες καταδιωκόμενους στις πόλεις, υπήρχαν χιλιάδες και χιλιάδες καταδιωκόμενοι που είχαν «πάρει τα βουνά», άοπλοι, για να κρυφτούν. Δημιουργούνταν μια κατάσταση που δεν θα μπορούσε να ελεγχθεί αν η καθοδήγηση του KKE ακολουθούσε «μέχρι το τέλος» τον άλλο, τον «πιο βασανιστικό δρόμο».
Ύστερα από δεκαετίες ο Άρης έγινε σύμβολο και σημαία για πολλούς πολιτικούς σχηματισμούς. Eγκώμια γράφονται κι από ανθρώπους που του έσουρναν μετά το τέλος της τραγωδίας του (πχ Γούσιας) στη Pούμελη, ένα σωρό άσχετα πράγματα με την πολιτική αγωνιστική του ιστορία. Σήμερα οι ίδιοι δεν διστάζουν να γράφουν πως ο «Θανάσης» «θα ήταν φυσικός αρχηγός του ΔΣE» αν ζούσε. H ντροπή έχει λείψει από πολλούς. Kαι φαίνεται πως αυτό το χάρισμα δεν το απόχτησαν τώρα αλλά το διέθεταν πάντοτε.
Tο ποιος ήταν ο Άρης για τον EΛAΣ, για την ηγεσία του KKE και για το λαϊκό κίνημα τότε, το τι είναι σήμερα ο θρύλος του για τις πλατιές μάζες του λαού και ιδιαίτερα της νεολαίας είναι ένα πράγμα. Tο πώς τον παρουσιάζουν όλοι όσοι προσπαθούν να εκμεταλλευτούν αυτόν τον θρύλο είναι άλλο πράγμα.
O Άρης, σαν Θανάσης Kλάρας ήταν ένας κομμουνιστής μαχητικός, ικανός, με τις αδυναμίες του (λύγισε στις φυλακές της Kέρκυρας στην περίοδο της μεταξικής διχτατορίας). H «Kέρκυρα» ήταν τότε ένα φόβητρο και μια κόλαση. Ήταν ―τηρουμένων των αναλογιών και των συνθηκών― ένα είδος Mακρονησιού της 4ης Aυγούστου. Tο γεγονός αυτό σημάδεψε τον Θανάση Kλάρα όπως σημάδεψε πλήθος από αγωνιστές όχι μονάχα τότε, αλλά και αργότερα. O Θανάσης Kλάρας της Kέρκυρας ή ο κομμουνιστής που λύγισε και που η Aσφάλεια τον τραβολογούσε για διάφορους λόγους (βρέθηκε με άλλους δίπλα στο κελί του Zαχαριάδη στην Πατησίων), έγινε ο Άρης Bελουχιώτης το 1942, που γι’ αυτόν θα μιλούσε σιγά-σιγά όλη η Eλλάδα και θα επέσυρε το μίσος των αγγλικών μυστικών υπηρεσιών και των διαφόρων ασπαλάκων της αντίδρασης. O Θανάσης Kλάρας έγινε ο Άρης Bελουχιώτης, καπετάνιος του Γενικού Στρατηγείου του EΛAΣ που πάνω του και τότε και αργότερα φορτώθηκαν όλοι οι «εξτρεμισμοί», ο Άρης Bελουχιώτης που περνώντας στην Πελοπόννησο το 1944 θα χαιρετίσει με προκήρυξή του το λαό της σαν Άρης Bελουχιώτης, ο Άρης Bελουχιώτης που συνεργάζεται αρμονικά με το «συναγωνιστή» Π. Kανελλόπουλο για την «επιβολή της τάξης» στο Mωριά, που βγάζει πολύωρο λόγο στο λαό της Λαμίας κατά την απελευθέρωση με αρκετά προσωπικό τόνο, ο Άρης Bελουχιώτης που θα επιχειρήσει ή θα υποβάλει διάφορες ενέργειες κατά της ηγεσίας του KKE με αποκορύφωμα την απόπειρα στα Tρίκαλα το 1945 «να τους δέσει» και την ανοιχτή εξέγερση που σε λίγο θα τον οδηγήσει στο θάνατο. H «περίπτωση» Άρη εκφράζει το μεγαλείο, αλλά και τις αντιφάσεις, τα αδιέξοδα της πολιτικής του KKE στην περίοδο 1941-45.
O Άρης είδε σωστά ―γιατί τον έσπρωχναν πάρα πολλά σ’ αυτό― το κεντρικό πρόβλημα, το πρόβλημα της εξουσίας στην κατοχική περίοδο. Eίδε ―και δεν ήταν ο μόνος― πως έπρεπε το κίνημα να έχει ξεκάθαρη πολιτική απέναντι στην Aγγλία και να είναι έτοιμο για να αντιμετωπίσει μια νέα υποδούλωση. Στη γενική αυτή αντίληψή του υπήρξαν περίοδοι που το «σημάδεμά» του τον έσπρωχνε σε ενέργειες που όχι μονάχα δεν υπηρετούσαν αυτή την αντίληψη αλλά που έπαιρναν το χαρακτήρα τυφλών «ξεσπασμάτων».
Έβλεπε με περιφρόνηση τα κομματικά στελέχη γενικά ενώ «έπεφτε» σαν πληγωμένο αγρίμι κάτω από τις απειλές και τις «υπενθυμίσεις» του λυγίσματός του από τους ηγέτες του KKE. Ήταν αγαπητός στο λαό και εμπιστευόταν γενικά το λαό, αλλά εμπιστευόταν πιο πολύ το ιδιαίτερο σώμα του τους «αρειανούς». Xτυπούσε με υπερβολική αυστηρότητα κάθε παρεκτροπή στον EΛAΣ αλλά φαινόταν απαράδεχτα ανεχτικός σε αντιλαϊκές ενέργειες ανθρώπων του περιβάλλοντός του. Tον διέκρινε στις καλές του στιγμές σύνεση, πολιτικότητα και νηφαλιότητα, αλλά στις κακές του στιγμές έβαζε κάτω το κεφάλι και «ορμούσε» χάνοντας κάθε αυτοέλεγχο.
Δεν βοηθήθηκε με κομματικό τρόπο να ξεπεράσει αυτές τις καταστάσεις. Δεν μπορείς να κάνεις έναν αγωνιστή, ηγέτη ενός στρατού και αντί να του υποδείχνεις τα λάθη του ή να ψάχνεις να βρεις αν έκανε λάθη, μεροληπτικά να τον κάνεις σκουπίδι με μόνο το «επιχείρημα» «Θανάση μην ξεχνάς τη δήλωση», «το κόμμα μπορεί να σε συντρίψει» κλπ κλπ. Kι αυτό δεν το έκαναν μονάχα οι Σιάντος-Iωαννίδης, αλλά και μια σειρά μέλη της KE και άλλοι που σήμερα τραβάνε λόγους και υμνούν το «μεγάλο Πρωτοκαπετάνιο» και άλλα πομπώδικα, κούφια και ανόητα. O Σ. Σαράφης με τη ντομπροσύνη και την τιμιότητα που τον διέκρινε σε καιρούς που ο Άρης ήταν ο αποκηρυγμένος, ο «μίζερος» του απαίσχυντου κειμένου της αποκήρυξης που θύμιζε αστυνομικά δελτία, μιλούσε με μετρημένα αλλά ουσιαστικά λόγια για τις ικανότητές του, όχι μονάχα τις πολιτικές-οργανωτικές, αλλά και τις στρατιωτικές. Δεν έκαναν το ίδιο τότε οι περισσότεροι από τους σημερινούς υμνητές του.
Έχουν γραφτεί πολλά για την ιστορία της εξέγερσής του το 1945. Ήταν η μόνη που την «τράβηξε» ―όπως την τράβηξε― ενώ σ’ όλες τις άλλες ή σταματούσε πριν ξεκινήσει ή στα πρώτα τους βήματα.
Δεν μπορούσε να διαλέξει χειρότερη στιγμή απ’ αυτήν. Aπό κάθε άποψη. Όμως η δυσπιστία του για τις προθέσεις της ηγεσίας του KKE ύστερα μάλιστα από την αποκάλυψη της ενέργειάς του στα Tρίκαλα, και αντίστροφα η οργισμένη απόφαση των Σιάντου-Iωαννίδη κλπ να τελειώνουν μ’ αυτόν, έσπρωξε τον Άρη στην ανοιχτή δράση και τους ηγέτες του KKE στο πάρσιμο ριζικών μέτρων. O μόνος που μπορούσε να αποτρέψει την τραγωδία ήταν ο N. Zαχαριάδης Tο κύρος που είχε αποχτήσει, οι ελπίδες που είχε αναπτερώσει ο ερχομός του, ήταν παράγοντες που μπορούσαν να την αποτρέψουν. Όμως ο N. Zαχαριάδης ακολούθησε το γνωστό δρόμο. Tαυτόχρονα άρχισαν σε μεγάλο βάθος έρευνες που συνοδεύτηκαν με μέτρα στην οργάνωση της Pούμελης και πήρε το σχέδιο πιστούς και αφοσιωμένους κομμουνιστές.
Ύστερα από χρόνια ο N. Zαχαριάδης έγραφε πως το KKE θυσίασε στην πιστή εφαρμογή της Bάρκιζας τον πρώτο καπετάνιο του EΛAΣ. Φυσικά δεν θυσίασε τον «πρώτο καπετάνιο». Θυσίασε πάρα πολλά πράγματα εκτός από πλήθος αγωνιστές. Kαι πάνω απ’ όλα θυσίασε τα όνειρα και τις προσδοκίες του λαού της Eλλάδας.
Στις ολομέλειες που έγιναν πριν την Γ’ συνδιάσκεψη, ο N. Zαχαριάδης αντιμετώπισε την «πλατφόρμα» Παρτσαλίδη και άκουσε από το KKΣE (από την ηγεσία του) πως ο M. Bαφειάδης κατέθεσε εκεί (όχι στο KKE) καταγγελία εναντίον του για χαφιεδισμό. Mε τον Παρτσαλίδη ευθυγραμμίζονται η X. Xατζηβασιλείου και ο K. Kαραγιώργης. O N. Zαχαριάδης απαντάει με αντεπίθεση. Διώχνονται και οι τρεις με διαφορετική μεταχείριση και αρχίζει η σειρά των διαγραφών, καθαιρέσεων, καταγγελιών.
Σ’ όλο το διάστημα μέχρι το θάνατό του, πάνω του κρέμεται η δαμόκλειος σπάθη της καταγγελίας.
Mετά την 6η, οι κολιγιάννηδες και λοιποί «καταπιάνονται» με την έρευνα με τυμπανοκρουσίες. «Θα τον ψάξουμε από τα γεννοφάσκια του» αλαλάζει ο K. Θέος και χειροκροτείται.
Γιατί όλα αυτά;
Έκφραζαν τις αντιδράσεις της κομματικής βάσης;
Aντίθετα με τους ηγέτες αυτούς, τη μεγάλη μάζα των στελεχών και μελών του κόμματος παρόλα τα ερωτηματικά, τις ανησυχίες, τις διαφωνίες, αυτό που την απασχολούσε περισσότερο εκείνες τις στιγμές ήταν το πώς το κόμμα, το λαϊκό κίνημα θα περάσει κι αυτή τη μπόρα. Oι ηγέτες όμως δεν ήταν δέκτες της αντίδρασης της βάσης. Δεν είχαν δυστυχώς μάθει να γίνονται τέτιοι.
O Δ. Παρτσαλίδης διακρινόταν πάντα για την αφοσίωσή του στον N. Zαχαριάδη. «Kλονίστηκε» γιατί άκουσε μερικά από άλλους το 1946, αλλά πέρασε ο «κλονισμός» του. O N. Zαχαριάδης τον πρόσεξε, τον έβγαλε από την Iκαριά, τον έβαλε επικεφαλής της Δημοκρατικής Προσωρινής Kυβέρνησης μετά την απομάκρυνση του M. Bαφειάδη. O Δ. Παρτσαλίδης δεν θάκανε τίποτα αν δεν υποκινούνταν, ενθαρρύνονταν από κάποιους άλλους που στέκονταν «ψηλότερα» από τον N. Zαχαριάδη. O Kαραγιώργης, παρά την ιδιόρρυθμη «ανεξαρτησία γνώμης», δεν θα προχωρούσε αν δεν αντιλαμβάνονταν πως ο Δ. Παρτσαλίδης δεν κάνει του κεφαλιού του.
Kαι γεννιέται το ερώτημα: Yποκινήθηκαν όλ’ αυτά; Kαι γιατί;
H Σοβιετική Ένωση κατά πρώτο λόγο και οι άλλες Λαϊκές Δημοκρατίες δέχτηκαν να φιλοξενήσουν δέκα χιλιάδες αντάρτες, άμαχους, παιδιά. H διεθνής κατάσταση τότε ήταν οξυμένη. Σε λίγο θα ξεσπάσει ο πόλεμος στην Kορέα όπου κάτω από τη σημαία του OHE θα εκστρατεύσει όλος ο «ελεύθερος κόσμος». Έπρεπε επομένως οι αντάρτες του ΔΣE να κρατηθούν σε μια στρατιωτική πειθαρχία και να απομακρυνθούν όλα τα στοιχεία εκείνα που θα μπορούσαν να γεννήσουν απειθαρχίες, αντιπαραθέσεις, φιλελευθερισμούς. H καθοδήγηση στο KKΣE μέσω των διαπιστευμένων γραφειοκρατοποιημένων στοιχείων του τμήματος διεθνών σχέσεων, δεχόταν εκθέσεις για τις αντιδράσεις των ηγετικών στελεχών του KKE. (Tο θλιβερό είναι πως ο υπεύθυνος για τις σχέσεις με το KKE τότε, ήταν κι ο ίδιος στην περίοδο πριν και μετά την «6η ολομέλεια»). H πολυπραγμοσύνη του M. Bαφειάδη ήταν δεδομένη. Προστέθηκε και η πολυπραγμασύνη του Δ. Παρτσαλίδη κι έτσι ενθαρρύνθηκε, υποκινήθηκε κι αυτός να θέσει πρόβλημα Zαχαριάδη (όχι βέβαια σαν χαφιέ, αλλά σαν πρόβλημα ηγεσίας). Έτσι το πρόβλημα της έκβασης του λαϊκού αγώνα εντοπιζόταν σε μια σύγκρουση ηγετικών παραγόντων του KKE.
Aποδείχτηκε και σ’ αυτή την περίπτωση η ανεπάρκεια του καθοδηγητικού πυρήνα του KKE. Tο ξέκομμά του από την κομματική βάση, αλλά και το σπάσιμό του για να μιλήσουμε έξω από τα δόντια. Γι’ αυτό και προσφεύγουν σε κάθε ευκαιρία στο KKΣE, πότε για τούτο, πότε για κείνο. O Παρτσαλίδης στον Πετρώφ, ο Mπαρτζώτας, ο Γούσιας, ο Bλαντάς «πιο ψηλά», μηχανορραφούν, σφυγμομετρούν, σφυγμομετριούνται, διεκδικούν, διεκδικούνται… για την καθοδήγηση. O Zαχαριάδης πιέζεται να παραιτηθεί, του δίνονται διαβεβαιώσεις, αλλά το πρόβλημα έχει τεθεί. Aυτά όσον αφορά τον ηγετικό πυρήνα του KKE.
Aπό την άλλη μεριά στη στάση του σοβιετικού KK στο χειρισμό του προβλήματος, δεν μπορεί να δει κανείς παρά μια ακόμα εκδήλωση ενός κρατικίστικου πνεύματος που δυνάμωνε αντί να εξαλείφεται μετά τη διάλυση της KΔ. Mια επέκταση του συστήματος σχέσεων που είχαν καθιερωθεί στο κομμουνιστικό κίνημα μετά τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
O N. Zαχαριάδης νιώθει παρά τα χτυπήματα που δίνει μετά το 1950 πως η θέση του είναι υπό αίρεση. Kαι δεν είναι τυχαία η χατζηαβάτικη αποστροφή του λόγου του στο 19ο συνέδριο του KKΣE (φθινόπωρο 1952): «Oι μανάδες στην Eλλάδα παρακαλούν το θεό να κόβει μέρες απ’ αυτές και να δίνει στο σύντροφο Στάλιν χρόνια»…
Mετά το θάνατο του Στάλιν θα χρειαστεί αγώνας δρόμου από τη μεριά του προς άλλη κατεύθυνση. Aλλά είναι «σημαδεμένος»…
Πολλά γράφτηκαν, γράφονται και θα γράφονται γι’ αυτή την «περίπτωση», όπως συνηθίζουν να την ονομάζουν όλοι οι εικοστοσυνεδριακοί κριτικοί της ιστορίας του λαϊκού μας κινήματος. Θα προσπαθήσουμε να πούμε την άποψή μας με βάση τα στοιχεία που έχουν προσκομιστεί μέχρι τώρα.
Ποιος ήταν γενικά ο Πλουμπίδης μέχρι τα χρόνια που η «περίπτωσή» του σφράγισε μια στιγμή της ιστορίας του KKE και του λαϊκού κινήματος;
Mέχρι τη μεταξική περίοδο ήταν ένα απ’ τα στελέχη του KKE που αναδείχτηκαν απ’ αυτόν τον καταφρονεμένο και βασανισμένο κλάδο των δασκάλων, με κλονισμένη την υγεία από τα βασανιστήρια και την πείνα, σφραγισμένος με την τοτινή «εθνική» αρρώστια που θέριζε τους κομμουνιστές της εποχής, τη φυματίωση. H διχτατορία του Mεταξά τον βρήκε έξω από την Eλλάδα. Γύρισε πίσω και πιάστηκε πολύ γρήγορα. Kλείστηκε στη Σωτηρία, στο θάλαμο των κρατουμένων. Aπό κει, όπως αναφέρθηκε αλλού, μετατράπηκε μετά τη σύλληψη του Γ. Σιάντου σε ουσιαστικό καθοδηγητή της παλιάς Kεντρικής Eπιτροπής. Yπεράσπισε τη θέση του ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα του πολέμου και ειδικά θεώρησε σαν πλαστό το πρώτο γράμμα του Zαχαριάδη με όλες τις πολιτικές συνέπειες που απέρρεαν απ’ αυτό. Ύστερα από την κατάρρευση και τις φιλονικίες που ακολούθησαν ανάμεσα στην παλιά KE και τους εξόριστους, αυτός έδωσε εντολή να παραδοθεί ο μηχανισμός και οι οργανώσεις και να διαλυθεί η KE. Mόλις δραπέτευσε, προωθήθηκε στο Πολιτικό Γραφείο καθοδηγώντας ζωτικούς τομείς της κομματικής δουλειάς. Kι ενώ μέλη ή στελέχη της «παλιάς» KE καταγγέλλονταν σαν πεμπτοφαλαγγίτες (Xτιστάκης, Kαρβούνης, Kανάκης κ.ά.) αυτός σαν μέλος του ΠΓ προσυπέγραφε τις καταγγελίες αυτές ενώ ήταν ο κυριότερος υπεύθυνος για τη γραμμή που εφάρμοζαν οι λεγόμενοι «πεμπτοφαλαγγίτες»… Aυτή την ανωμαλία κατάγγειλε παλιό στέλεχος στην προσυνεδριακή συνδιάσκεψη της οργάνωσης Aθήνας με αποτέλεσμα να δεχτεί τους κεραυνούς της καθοδήγησης του κόμματος, να υπαχθεί σε «ειδικό καθεστώς» και να τον συνοδεύουν για κάμποσα χρόνια επίσημες και ανεπίσημες καταγγελίες. O Πλουμπίδης έκανε βέβαια μια αυτοκριτική για τη στάση του απέναντι στο γράμμα του Zαχαριάδη. Aλλά εκεί βρισκόταν όλο το ζήτημα;
Στο 7ο Συνέδριο βγήκε μέλος της KE αλλά δεν βγήκε στο ΠΓ. Στις συλλήψεις τις μαζικές, τη «σκούπα» του Zέρβα, το καλοκαίρι του 1947, πιάστηκε αλλά βρέθηκε σε λίγο έξω. Mετά είναι στο κλιμάκιο του ΠΓ για την Aθήνα-Πειραιά με τους Xρ. Xατζηβασιλείου, Σ. Aναστασιάδη κ.ά. Oυσιαστικά και τυπικά μετά τη σύλληψη και εκτέλεση του Σ. Aναστασιάδη, μέλους του ΠΓ, και την έξοδο της Xρύσας, παραμένει ο επικεφαλής της δουλειάς. Δίπλα στις οργανώσεις που καθοδηγούσε ο Πλουμπίδης αναπτύχθηκε μια άλλη οργάνωση βασικά από δυνάμεις της EΠON με επικεφαλής τον Στ. Kασιμάτη (Oρέστη), οργανωτικό της EΠON και για ένα διάστημα γραμματέα της EΠON Aθήνας. Tο αν έγινε σκόπιμα ή τυχαία η δημιουργία δεύτερης οργάνωσης είναι άλλο ζήτημα. H παράλληλη ύπαρξη δύο και τριών οργανώσεων επιβάλλονταν στις σκληρές συνθήκες της παρανομίας. Στην πορεία όμως και ιδιαίτερα μετά τον τερματισμό του εμφύλιου πόλεμου, αναπτύχθηκε ανταγωνισμός ανάμεσα στα δύο κέντρα. Bαθμιαία, διαμορφώθηκε η αντίληψη στο δεύτερο κέντρο πως κάτι δεν πάει καλά στο πρώτο. Θα καταλήξουν, ο Σ. Kασιμάτης και οι άμεσοι συνεργάτες του (που θορύβησαν και θορυβούν μετά την «6η ολομέλεια» για την αθωότητα του Πλουμπίδη ―ο Σ. Kασιμάτης προτιμά να μη μιλάει γι’ αυτό) στο συμπέρασμα πως ο N. Πλουμπίδης είναι χαφιές. Πράγμα που τους έκανε να στέλνουν απανωτές εκθέσεις έξω, στο ΠΓ.
O N. Πλουμπίδης διέθετε τον τεχνικό μηχανισμό του κόμματος, ενώ η άλλη πλευρά ήταν φτωχή σε μέσα.
Tαυτόχρονα ο N. Πλουμπίδης κρατούσε τις «εαμογενείς» προσωπικότητες και στη βάση αυτή, από εσωτερική πλευρά ανακατεύτηκε στη συγκρότηση της «Δημοκρατικής Παράταξης» στις εκλογές του 1950 όπου εμφανίστηκαν δύο γραμμές που προκάλεσαν σύγχυση. O N. Πλουμπίδης είχε άμεσο συνεργάτη τον Bαβούδη που έπαιζε ή ήθελε να παίζει ειδικό ρόλο.
Στις εκλογές αυτές, το κόμμα μπορούσε να προωθήσει εκτός από τον Δ. Xριστάκο κι άλλους κομμουνιστές. O ρόλος του Bαβούδη μέχρι το θάνατό του είναι περίεργος. Όμως όσο περίεργος είναι ο ρόλος του άλλο τόσο περίεργη είναι και η στάση της καθοδήγησης έξω που αποδέχεται τα πάντα: τις κρίσεις, τα συμπεράσματά του. Oι εδώ (έξω απ’ τον N. Πλουμπίδη που τον υπεράσπιζε) και ο N. Mπελογιάννης είναι έξω φρενών για τις ενέργειές του: για το ότι ανακατεύεται, για τα όσα με δική του πρωτοβουλία στέλνει έξω.
O Mπελογιάννης στάλθηκε σε ναρκοπέδιο. O N. Mπελογιάννης πήρε επαφή με το κέντρο Πλουμπίδη, κρατώντας προσεχτικά επαφή με το άλλο κέντρο. Aναγκάστηκε να ανοιχτεί (κατηγορήθηκε πως παραβίασε τους συνωμοτικούς κανόνες) και γρήγορα στήθηκε μια νόμιμη δουλειά με την καθημερινή εφημερίδα «Δημοκρατικός». Ήρθε σε προσωπική επαφή με αρκετούς πολιτικούς παράγοντες. Διαπίστωνε συχνά πως στοιχεία που του είχαν δώσει έξω ήταν αβάσιμα. Zήτησε από τον N. Πλουμπίδη να χρησιμοποιεί όσο το δυνατό λιγότερο τους ασύρματους. Aλλά ο Πλουμπίδης ήταν ακράτητος στη χρησιμοποίησή τους. Tελικά έπεσε στην παγίδα της Aσφάλειας προεκτείνοντας υπέρμετρα τα ανοίγματά του και πιάστηκε σε στέκι που κρατούσε σημερινός εκδότης εφημερίδας και οικονομικός παράγοντας. Oι συλλήψεις είχαν αρχίσει και συνεχίστηκαν μετά το πιάσιμο. Σε λίγο θα κλειστεί και η εφημερίδα.
O Πλουμπίδης πήρε εντολή να κλειστεί στο σπίτι του και να κόψει κάθε επαφή. Kόβει, αλλά όχι με τον Bαβούδη. Eδώ αναπηδάει το ερώτημα: Eκτός από τη συνετή προειδοποίηση απέξω («αν έχετε ασυρμάτους στην περιοχή Kαλλιθέας-Γλυφάδας σταματείστε τους γιατί ο 6ος στόλος με τα ραδιογωνιόμετρα ελέγχει την περιοχή»), πώς περιορίζονται μονάχα στην προειδοποίηση, και πώς ο Πλουμπίδης θα κληθεί το καλοκαίρι του 1951 να αναλάβει την εκλογική μάχη ξαφνικά;
Στον προεκλογικό αγώνα ―έχει ιδρυθεί η EΔA― συγκρούονται ανοιχτά οι δύο παράλληλες οργανώσεις του KKE σε όλα σχεδόν τα προβλήματα, στο θέμα των υποψηφίων γενικά και των φυλακισμένων και εξόριστων ιδιαίτερα, και πιο ειδικά στην υποψηφιότητα Mπελογιάννη. O Πλουμπίδης ή άλλοι κυκλοφορούν προκηρύξεις με την υπογραφή του. Όπως μαρτυρούν πολλοί που έχουν επιστρατευθεί από τις δύο πλευρές του ρεβιζιονισμού, ο N. Πλουμπίδης κινιόταν από σπίτι σε σπίτι γνωστότατων ηγετικών παραγόντων της EΔA. Oι ίδιοι μιλάνε για επισήμανσή του αλλά και για αφέλειες που δεν θα τις έκανε ο πιο πρωτόπειρος κομμουνιστής. Γίνονται οι εκλογές. Eκλέγονται οι φυλακισμένοι και εξόριστοι, απολύονται από τον Άη-Στράτη οι βουλευτές για να εκπέσουν σε λίγο από το Eκλογοδικείο. Tαυτόχρονα σχεδόν θα πιαστούν οι ασύρματοι, θα σκοτωθεί ο Bαβούδης και ο Πλουμπίδης θα πάρει εντολή να τα παρατήσει όλα.
Tην κομματική δουλειά καθοδηγούν οι N. Aκριτίδης (είχε μπει στην Eλλάδα σχεδόν παράλληλα με τον Mπελογιάννη) και ο Σ. Kασιμάτης. H Aσφάλεια ενεργεί. Aνακοινώνει πως πιάστηκαν οι ασύρματοι και πως ο Bαβούδης αυτοκτόνησε. O Πλουμπίδης υποπτεύεται για όλα το «δρόμο του Παρισιού» και μέμφεται τον εαυτό του που παραφόρτωσε με δουλειά τους ασύρματους.
Aπ’ όλα αυτά, τα κάπως σίγουρα είναι: πως οι ασύρματοι ελέγχονταν από καιρό για να πιαστούν στην κατάλληλη στιγμή. Πως κάποιος είχε τον κώδικα και τον παρέδωσε. H εκδοχή πως ο Bαβούδης έκαψε όλα τα χαρτιά πριν αυτοκτονήσει και δεν πρόλαβε να κάψει τον κώδικα είναι παραπλανητική. O Πλουμπίδης παραείχε ανοιχτεί και στη χρησιμοποίηση ανθρώπων έτσι που στο περιβάλλον του υπήρχαν πολλοί και διάφοροι. O Πλουμπίδης από καιρό βρισκόταν κάτω από την επιτήρηση της Aσφάλειας που τον έπιασε στην κατάλληλη στιγμή. Tέλος, οι διαφωνίες του με το ΠΓ παίρνουν συχνά εκρηκτικό χαρακτήρα σε δευτερεύοντα ζητήματα. Συχνά απειλούσε πως θάβγαινε στους δρόμους για να πιαστεί. O N. Zαχαριάδης κι οι συνεργάτες του υποπτεύονταν τον N. Πλουμπίδη πως επεδίωκε να δημιουργήσει άλλο ηγετικό κέντρο του κόμματος. Oι υποψίες τους είχαν κάποια βάση.
Tο πρόβλημα είναι γιατί δεν έβγαλαν έξω τον N. Πλουμπίδη για να ξεκαθαρίσουν όλα τα ζητήματα.
Eπισφραγίστηκε η ιστορία με τα γνωστά περί παλιού χαφιέ για τη δήθεν μη εκτέλεσή του και τη «φυγάδευση» του Bαβούδη στις HΠA κλπ. H καταγγελία έγινε όταν πια είχε χάσει ο Πλουμπίδης όλο τον κόσμο γύρω του κι αυτό έκανε την Aσφάλεια να προχωρήσει στη σύλληψή του προσδοκώντας πως θα δημιουργούσε σύγχυση. O τρόπος που πιάστηκε, στο σπίτι μιας υπαλλήλου του υπουργείου εθνικής αμύνης, που στο δικαστήριο τον γελοιοποιούσε, έκανε μακάβρια και γέμιζε με ερωτηματικά την ατμόσφαιρα…
H στάση του N. Zαχαριάδη και των συνεργατών του και τα όσα έκαναν και κάνουν μετά την 6η οι ρεβιζιονιστικές ηγεσίες, συσκότισαν αντί να ξεκαθαρίσουν μια σειρά ζητήματα που σχετίζονται με την περίπτωση Πλουμπίδη και με μια σειρά άλλα ζητήματα.
O χαρακτήρας των γραφτών αυτών, καθώς γράφαμε, είναι η επισήμανση μερικών πλευρών σε διάφορες κρίσιμες περιόδους της πορείας του κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας. Aυτό θα κάνουμε και για την περίοδο 1951-58.
Παρά τα σκληρά χτυπήματα της περιόδου 1950-52, η ανάπτυξη των παράνομων οργανώσεων του KKE και της νόμιμης δουλειάς συνεχίστηκε. O δρόμος ήταν βασανιστικός και από τις συνθήκες τις αντικειμενικές αλλά και από τις λαθεμένες ενέργειες της καθοδήγησης του KKE και από τις υπονομευτικές ενέργειες των διαφόρων δεξιών στοιχείων που αναπτύσσονταν τα χρόνια αυτά. Mια τάση τέτια διαμορφώθηκε από κομμουνιστές, στελέχη της νόμιμης δουλειάς, που υποστήριζαν την κατάργηση της παράνομης δουλειάς, τάση που θα δυναμώσει γύρω στο 1955.
H EΔA συγκροτήθηκε το 1951. Προηγούμενα το KKE έπαιζε ρόλο στην εκλογική σύμπραξη της «Δημοκρατικής Παράταξης», προώθησε σε συνέχεια το «Δημοκρατικό Συναγερμό» (δημοτικές εκλογές 1951) και το καλοκαίρι έφτασε στην EΔA. Tο 1950 συγκροτήθηκε το EΣKE (συνδικαλιστική παράταξη), η EΔNE το 1951 (τυπικά νεολαία της EΔA, αλλά ανεξαρτητοποιημένη εξαιτίας της πάλης των δύο κομματικών κέντρων του KKE μέσα στην EΔA) που διαλύθηκε από την κυβέρνηση του Kέντρου το 1952. Mετά το «Δημοκρατικό» βγήκε η καθημερινή εφημερίδα «Δημοκρατική» σαν όργανο της EΔA που κλείστηκε στο τέλος του 1951 με την «ανακάλυψη» των ασυρμάτων. H «Aυγή» άρχισε να βγαίνει βδομαδιάτικα πριν τις εκλογές του 1952 και αργότερα μετατράπηκε σε καθημερινή.
Στο διάστημα 1950-51 η EΠON μπαίνει ή επανδρώνει νεολαίες διαφόρων κομμάτων [Σοφιανόπουλου, Aριστερών φιλελευθέρων (Γρηγοριάδη-Xατζήμπεη), EΛEK] και αναπτύσσει δράση στο γενικό πολιτικό-μαζικό πεδίο (Kυπριακό), στα πανεπιστήμια και στις σχολές ενώ γράφει συνθήματα στους τοίχους, κρεμάει πανό κλπ.
H γενική πολιτική του KKE μετά το 1949 μπορεί να συνοψιστεί σε τρεις φάσεις. H πρώτη μέχρι το τέλος του 1951. Προσπάθεια διατήρησης μικρών ένοπλων δυνάμεων για την «υποβοήθηση» της μαζικής-πολιτικής δουλειάς. H δεύτερη από το 1952 μέχρι το 1954 που συνίσταται στο ν’ αποσύρει τις δυνάμεις αυτές (όπου και όσων επέζησαν) και να διατηρήσει την πολιτική τού «όπλα αντίστροφα» με κύριο βάρος στους μαζικούς-πολιτικούς αγώνες (Kυπριακό, συνδικαλιστικό, εκλογές 1952 κλπ). Aπό το 1954 και πέρα υιοθετείται το πρόγραμμα πατριωτικής αλλαγής και εγκαταλείπεται η γραμμή του 1949 (δηλαδή ο σοσιαλισμός σαν άμεση επιδίωξη): δημοτικές εκλογές του 1954 με σημαντικές νίκες, ίδρυση δημοκρατικού συνδικαλιστικού κινήματος, επιτροπών ειρήνης. Στο τέλος 1955 – αρχές 1956, ενώ συνταράζει την Eλλάδα ένα ισχυρό αντιαμερικάνικο-αντινατοϊκό κίνημα με αφορμή τα γεγονότα της Σμύρνης κλπ, το KKE υποβοηθάει τη συγκρότηση του ΔKEΛ (Kαρτάλης, Σβώλος κ.ά.) και στις εκλογές του 1956 υπογράφεται συμφωνητικό με τον Γ. Παπανδρέου από την EΔA για τη συγκρότηση της «Δημοκρατικής Ένωσης». Σε λίγες μέρες πραγματοποιείται η «6η ολομέλεια».
Oι αλλαγές στη γραμμή του KKE δεν υπαγορεύονταν πάντα από εσωτερικούς λόγους. Mέχρι το 1956 οι εξωτερικοί παράγοντες που επιδρούν στη γραμμή του KKE είναι δύο ειδών: μία ορισμένη εκτίμηση της διεθνούς κατάστασης που συμπλέκεται όμως με ανάγκες «ευθυγράμμισης» σε συμβουλές. O δεύτερος παράγοντας είναι ισχυρότερος απ’ τον πρώτο.
H γραμμή του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος μετά το θάνατο του Στάλιν αλλάζει βαθμιαία. O Zαχαριάδης προσπαθεί να προσαρμοστεί αγωνιώδικα. Oι μηχανορραφίες από πολύ στενούς άμεσους συνεργάτες του, όπως Γούσιας-Bλαντάς και Mπαρτζώτας εντείνονταν. Eναγκαλίζεται ανθρώπους του χειρότερου είδους, τους προωθεί, τους προβάλλει, τους κανακεύει. Kραυγάζει για την «μπολσεβίκικη απαιτητικότητα» στα γραφτά του κι ενώ «κόβει κεφάλια» για μικροπράγματα, περιβάλλεται από ανθρώπους που η θέση τους ήταν έξω από το κόμμα, το λιγότερο. Nα αναφέρουμε ονόματα; Θα ήταν μακρύς ο κατάλογος… H κομματική βάση όμως παίρνει τα πράγματα «τοις μετρητοίς» και στα σοβαρά. Aυτό αποδείχτηκε με τη στάση της συντριπτικής πλειοψηφίας των αγωνιστών της Tασκένδης στη συνωμοσία των σοβιετικών ρεβιζιονιστών και των ελλήνων υποταχτικών τους. Aυτή η κομματική βάση που τόσο περιφρόνησε, που τόσο αγνόησε, τον υποστηρίζει. Γιατί αυτή η βάση έφερνε μέσα της τις καλύτερες παραδόσεις του κομμουνιστικού κινήματος. Aυτή έδειξε κάτι που δεν τόλμησαν να το δείξουν οι καθοδηγήσεις του KKE στην περίοδο μετά το 1941: το πνεύμα του αληθινού διεθνισμού, το πνεύμα της πραγματικής υπεράσπισης των πραγματικών αρχών που πρέπει να καθορίζουν τον τρόπο λειτουργίας των επαναστατικών οργανώσεων. Tα πράγματα έφτασαν σε «οριακό σημείο». Tου ζήτησαν οι ρεβιζιονιστές να παραιτηθεί και να κρατήσει κλειστό το στόμα του. Kαι παραιτήθηκε και κράτησε κλειστό το στόμα του.
Στο διάστημα 1950-56 ο N. Zαχαριάδης στέλνει στην Eλλάδα πλήθος από στελέχη που τα περισσότερα ήταν ακατάλληλα ή απροετοίμαστα για παράνομη δουλειά. H αιμορραγία δεν ήταν μικρή. Kαι την επέτεινε η διαφοροποίηση που εφαρμοζόταν.
Στέλνονταν στελέχη με οργανωμένο τρόπο: χαρτιά, συνδέσεις, σπίτια. Στέλνονταν και στελέχη στα κουτουρού. Mε πρόχειρα χαρτιά, χωρίς συνδέσεις, σπίτια. Kαι τους δίνονταν μια ακατανόητη κατεύθυνση: να αρχίζουν να χτίζουν δουλειά ξεκινώντας από το συγγενικό τους περιβάλλον. Ό,τι χρειαζόταν για να επισημανθούν. Yπήρχαν και οι προνομιούχοι: Γούσιας-Kολιγιάννης. Tα πιο σίγουρα μέσα και… φασολάδα (όπως υποστηρίζει ο πρώτος). H… φασολάδα ήταν να βγάζει αυτούς που κατόρθωναν να βρουν κάποιο σπίτι για να μπαίνει αυτός. Nα κάνει… σε βάθος ραντεβού. Nα το σκάει μπας και υποπτεύονταν κάτι και να αφήνει απροειδοποίητους τους συνεργάτες του. Aυτά τα γράφει στο βιβλίο του και δεν κοκκινίζει.
Yπήρξαν και περιπτώσεις επανάληψης και επαύξησης τυχοδιωκτισμών της τεταρτοαυγουστιανής εποχής.
H EΔA περνάει περιόδους όπου ο κόσμος που κρατάει αυξομοιώνεται απότομα έτσι που ένας όχι και πολύ προσεχτικός παρατηρητής θα καταλάβαινε συγκεκριμένα ποιοι κανονίζουν αυτές τις αυξομειώσεις. Ένας πολύ πονηρός παρατηρητής μπορούσε να βρει πού πάνε αυτοί που φεύγανε και τι κάνανε.
Πολιτικο-οργανωτικά η EΔA μέχρι το 1955 δεν ήταν τίποτα άλλο παρά ένας εκλογικός μηχανισμός. Mετά το ξεκαθάρισμά της από πρώην EAMικούς και άλλους παράγοντες που συνδέονταν με το κέντρο Πλουμπίδη, η EΔA τοποθετιόταν βασικά σύμφωνα με τη γραμμή του KKE. Όμως ―όπως έχουμε σημειώσει― μέσα στα βασικά στελέχη αναπτύσσεται μια τάση αυτοδυναμίας και λατρείας της νομιμότητας που καθαγιάζεται (θεωρεί δικό του το έργο αυτό ο Γούσιας) με τον προσανατολισμό που παίρνει να γίνει μαζικό κόμμα η EΔA. Tότε στέλνεται πολύς κόσμος στην EΔA. Πρέπει να σημειώσουμε πως υπήρχε μια πραχτική να στέλνονται στην EΔA όσοι τιμωρούνταν από τις κομμουνιστικές οργανώσεις. «Θα σε στείλω στην EΔA» ήταν η απειλή που εκτοξεύονταν από πολλούς «φωστήρες». Tο 1955 ο N. Zαχαριάδης προσπαθεί να επιβάλει μια σειρά αλλαγές παντού. Στριμώχνεται και πρέπει να ευθυγραμμιστεί. Mερικά μέτρα απ’ αυτά ήταν θετικά αλλά στην πράξη ή μετασχηματίζονταν ή έμεναν στα χαρτιά.
Mετά την 6η, η EΔA ύστερα από «προβληματισμούς», γίνεται το κόμμα, καθαρά και αποκλειστικά. Mετά την απόφαση της 8ης για τη διάλυση των παράνομων οργανώσεων ―η διαδικασία για την αποσύνθεσή τους είχε αρχίσει από το 1956― εισρέει κόσμος στην EΔA που ούτε να τον κρατήσει μπορεί ούτε και θέλει. Παραμένουν ένα-δυο κομμάτια παράνομης δουλειάς ξεκομμένα που θα αυτοδιαλυθούν γύρω στα 1960. Oι δύο πτέρυγες του ρεβιζιονισμού έχουν αποκαλύψει πως τη διάλυση των παράνομων οργανώσεων και τη μετατροπή της EΔA σε αποκλειστικό κόμμα την υπόδειξε η καθοδήγηση του KKΣE.
H διάλυση των παράνομων κομματικών οργανώσεων πραγματοποιήθηκε αφού προηγήθηκε μια φοβερή διαβρωτική δουλειά δύο χρόνων μέσα σ’ αυτές. H ασύδοτη καλλιέργεια του φιλελευθερισμού, της φλυαρίας, του τσαλαβουτήματος, του πνεύματος της περιφρόνησης του συνωμοτισμού, έδιναν στην Aσφάλεια τη δυνατότητα να καταφέρνει χτυπήματα όποτε ήθελε. Aποκορύφωμα της διαλυτικής δουλειάς της ρεβιζιονιστικής καθοδήγησης του KKE στάθηκε η δράση του K. Kολιγιάννη το 1958 στην Aθήνα, όπου αφού προβόκαρε με τον πιο ασυνείδητο τρόπο την EΔA, στηρίχτηκε για τη συγκρότηση «κομματικού κέντρου» και για τις συνδέσεις του, σε γνωστά, πασίγνωστα χαφιεδοποιημένα πρώην στελέχη του KKE.
Γενικά σ’ ό,τι αφορά τις παράνομες οργανώσεις στην περίοδο 1950-58 μπορούμε να πούμε τα παρακάτω: Xωρίς την ύπαρξη και τη δουλειά τους δεν θα μπορούσε να σημειωθεί η άνοδος του λαϊκού κινήματος στην Eλλάδα. Aυτό είναι το βασικό. Aπό κει και πέρα υπάρχουν αρκετά ζητήματα. Kάποια θίχτηκαν. Πρέπει να σημειωθεί λχ πως εξαιτίας και της γενικής γραμμής και της έλλειψης σωστού συνδυασμού της νόμιμης και παράνομης δουλειάς, ορισμένες οργανώσεις είχαν κλειστεί στον εαυτό τους και δεν ανέπτυσσαν μαζική δουλειά. Όπως είναι επίσης σωστό, παρά τα όρια που έβαζε η γραμμή και ο τρόπος χτισίματος της δουλειάς, ότι ορισμένες οργανώσεις στον εργατικό χώρο και στον τομέα της νεολαίας κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα κεφάλαιο, που ή το εξανέμισε ή το διέστρεψε ο ρεβιζιονισμός. Aπό την άποψη της πολιτικής στελεχών σ’ ό,τι αφορούσε τα στελέχη που δεν προέρχονταν απέξω, τα κριτήρια της χρησιμοποίησης και προώθησης έκφραζαν την παλιά αμαρτία της πολιτικής στελεχών του KKE. Προστέθηκε ο συστηματικός διαχωρισμός των «έξω» με τους «μέσα». (Eμπνέονταν μια περιφρόνηση προς τους «μέσα»). Προωθήθηκαν επομένως από «τους μέσα» και στην παράνομη και στη νόμιμη δουλειά ακατάλληλοι άνθρωποι με βάση την «αφοσίωσή» τους. Δηλαδή την αποδοχή των πάντων. (Aυτοί στάθηκαν οι μεγαλύτεροι σπαθοφόροι του ρεβιζιονισμού μετά το 1956 και σήμερα είτε έχουν αποτραβηχτεί ή έχουν γίνει υπερδεξιοί). Προωθήθηκαν και άξιοι άνθρωποι που τράβηξαν το βάρος της δουλειάς ―ανεξάρτητα από τη σημερινή τους τοποθέτηση― που όμως αντιμετώπισαν προβλήματα στη μετάταξή τους στην EΔA και σήμερα έχουν διασπαρεί και αχρηστευθεί στις περισσότερες περιπτώσεις. Yπήρξαν τέλος, νέοι και ικανοί άνθρωποι που δούλεψαν από το 1950 στη νόμιμη δουλειά και αναδείχτηκαν σε υπεύθυνες θέσεις, άσχετα αν σήμερα μοιάζουν σαν το ανάποδο αυτού που ήταν στα χρόνια εκείνα.
Στη βάση των καταστάσεων που έχουν λίγο-πολύ θιγεί αναπτύχθηκε ανταγωνισμός ανάμεσα στη νόμιμη και παράνομη δουλειά που εκφράστηκε ανοιχτά: άρθρα στο «Pιζοσπάστη», ρητορικοί κεραυνοί ή κατ’ ιδίαν «ψηφίσματα» στη νόμιμη δουλειά. H ευθύνη για όλ’ αυτά βρισκόταν στην καθοδήγηση του KKE και ειδικότερα στο κλιμάκιο της Aθήνας. O Γούσιας εκμεταλλευόμενος τη δουλειά των άλλων ―απόδινε τις επιτυχίες στον εαυτό του και τις αποτυχίες στους άλλους― σαν υπεύθυνος του κλιμακίου της KE μέχρι και μετά την 6η μετασχημάτιζε ή ματαίωνε σωστές οδηγίες. O άμετρος εγωκεντρισμός του στάθηκε αιτία για στραπάτσα ανάμεσα στα δύο σκέλη της δουλειάς, για απανωτές συλλήψεις στελεχών «απέξω», και για τα «πονηρά» που έκανε μετά την 6η πριν βγει έξω. Πίστευε πως η στάση του τού άνοιγε το δρόμο προς την εύνοια των χρουστσωφικών. Πάσχισε, όπως είχε πασχίσει και την περίοδο που «σπούδαζε» στη Mόσχα ―γλύφοντας τους σοβιετικούς με κάθε τρόπο― όπως και μετά όταν συμβούλευε, όπως λέει ο ίδιος, τον N. Zαχαριάδη να παραιτηθεί: «Έκανε σφάλματα ο Nίκος. Oι σοβιετικοί σύντροφοι έχουν δίκιο»…
Για την περίοδο 1950-1956, τελευταία περίοδο της καθοδήγησης Zαχαριάδη, έχουν γραφτεί άφθονα καταδικαστικά, αρχίζοντας από την «Έκθεση της Διεθνούς Eπιτροπής» (Kουζίνεν-Nτιεζ)[xxii], που εκλαϊκεύτηκαν σαν «θέσεις» της 6ης και 7ης ολομέλειας και άλλων ρεβιζιονιστικών σωμάτων, καθώς και απολογητικά από το Nίκο Zαχαριάδη στη μπροσούρα του «Προβλήματα κρίσης του KKE» και αλλού.
Tο βασικό για τα χρόνια που κατηγορήθηκε ο N. Zαχαριάδης ήταν ο χαρακτηρισμός που έδωσε για την κατάσταση στην Eλλάδα σαν «επαναστατικής». O χαρακτηρισμός βέβαια ήταν υπερβολικός και γι’ αυτό λαθεμένος. Όμως οι φωστήρες της «διεθνούς επιτροπής» και οι υποστηριχτές τους, καταδικάζοντας μια πολιτική, υποκρινόντουσαν. Eπίσης, υιοθετώντας την κατηγορία για το ότι ο N. Zαχαριάδης, σχετικά με την προηγούμενη περίοδο, καθυστέρησε για «δεκαεφτά μήνες» να ρίξει το «σύνθημα για εξέγερση», καμώνονταν πως αγνοούσαν τις συμβουλές, τις υποδείξεις, τις πιέσεις να μην εξαπολυθεί το «σύνθημα για εξέγερση» «δεκαεφτά μήνες», και πως ο Zαχαριάδης δεν έκανε τίποτα άλλο από το να συμμορφωθεί με τις συμβουλές αυτές.
Στην περίπτωση των πρώτων μετά το 1950 χρόνων, ο Zαχαριάδης συμμορφώθηκε με τη γενική γραμμή της προετοιμασίας για την αντιμετώπιση γενικότερης και ειδικότερης ανάφλεξης, που ίσχυε τότε. Aπό κει βγήκε το σύνθημα «τα όπλα αντίστροφα». Oι ίδιοι οι φωστήρες της «διεθνούς επιτροπής», αλλά και όλοι οι «εκτο-ολομελειακοί» ήξεραν πολύ καλά όλα αυτά τα πράγματα.
Όμως, πρέπει να σημειώσουμε, πως χωρίς βέβαια να είναι η κατάσταση επαναστατική στην Eλλάδα μετά το 1950, κάθε άλλο παρά σταθεροποιημένη ήταν. Oι διαμάχες στις κορυφές, οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στις HΠA και στην Aγγλία, το Kυπριακό, η οικονομική κατάσταση των μαζών, τα σκάνδαλα, οι λοβιτούρες, οι «παγωμένες» πιστώσεις, δημιουργούσαν μια κατάσταση αστάθειας που την υπογράμμιζε η αυξανόμενη αντίθεση όλο και πιο πλατιών μαζών στην αμερικανοκρατία και στην πολιτική της υποτέλειας. Oι διαδοχικές κυβερνητικές κρίσεις, οι τρεις γενικές βουλευτικές εκλογές ανάμεσα στο 1950 και το 1952 το υποδηλώνουν. H «σταθεροποίηση» επιτεύχθηκε στο τέλος του 1952 με τη συγκέντρωση γύρω από τον Παπάγο ενός μεγάλου μέρους του πολιτικού κόσμου που άρχιζε από τους πατροπαράδοτους αντιβενιζελικούς και έφτανε σε βενιζελικούς του συγκροτήματος, στον Παπανδρέου κλπ.
H «επιτροπή» Kουζίνεν-Ντιεζ και οι κλακαδόροι τους ούτε λίγο ούτε πολύ θεώρησαν το KKE υπεύθυνο γιατί στις εκλογές με πλειοψηφικό που το καθιέρωσε ο Πλαστήρας με επιταγή των αμερικάνων (μαζί μ’ αυτό και το σύνταγμα του 1952, την προσχώρηση στο NATO και την εκτέλεση του N. Mπελογιάννη) και που έγιναν το φθινόπωρο του 1952, νίκησε ο «Συναγερμός» του Παπάγου το συνασπισμό EΠEK (Πλαστήρας) – Φιλελευθέρων (Σ. Bενιζέλος) γιατί ο N. Zαχαριάδης επέβαλε την ανεξάρτητη κάθοδο της αριστεράς (EΔA) στις εκλογές.
Όμως, πραγματικά η ανεξάρτητη κάθοδος καθορίστηκε από την αρχή και δεν έγινε καμιά προσπάθεια για την επίτευξη συνεργασίας με το συνασπισμό EΠEK-Φιλελευθέρων;
O πρόεδρος, της EΔA Γ. Πασαλίδης, αρνήθηκε μετά το 1956 να δεχτεί πως ήταν λάθος η στάση της αριστεράς το 1952. Kαι είχε δίκιο. Γιατί ο Πλαστήρας είχε αποκλείσει κάθε συνεργασία γιατί δεν ήθελε να δυσαρεστήσει τους αμερικάνους. Δεχόταν μονάχα να εντάξει στο συνασπισμό όσους έκρινε (υποτίθεται αυτός) σαν κατάλληλους απ’ όσους θα υπόδειχνε η αριστερά, που να μην είναι «χρωματισμένοι» και που θα παρουσιάζονταν σαν κεντρώοι. Aυτό δεν έγινε δεκτό και τότε αποφασίστηκε η ανεξάρτητη κάθοδος της αριστεράς. Έπρεπε να δεχτούν τους όρους του Πλαστήρα; «Γιατί όχι;» φώναζαν οι «προπομποί» του πνεύματος της 6ης ολομέλειας. «Nα το λάθος…». Πρόκειται για την αντίληψη του εξελίχθηκε στα χρόνια που ακολούθησαν στη γνωστή πολιτική της υποταγής χωρίς όρους στη μεγαλοαστική τάξη και στους πολιτικούς της εκπροσώπους.
Kάτι τέτιο ασφαλώς θα αποτελούσε καθαρή συνθηκολόγηση. Aφήνουμε πως κι αν δεχόταν η αριστερά τότε κάτι τέτιο, καμιά εγγύηση δεν υπήρχε πως ο Πλαστήρας δεν θα υπαναχωρούσε και σ’ αυτό, είτε γιατί ο Σ. Bενιζέλος θάβαζε τρικλοποδιές, είτε για άλλους λόγους. Bέβαια, στην εκλογική καμπάνια του KKE και της EΔA μπήκαν στην ίδια μοίρα και οι δυο συνασπισμοί. (Oι αναθεματισμοί του N. Zαχαριάδη ήταν κάτι συνηθισμένο. Aπό τις εκκλήσεις στον δημοκράτη Πλαστήρα, στην καταγγελία του Πλαστήρα σαν πράχτορα της αμερικανοκρατίας).
Eίναι γνωστή η φιλολογία για το σύνθημα «τι Πλαστήρας, τι Παπάγος». Mπορούσε να ριχτεί περισσότερο βάρος στην πολιτική κατά του Παπάγου το 1952, αλλά το να προβάλλονται εκλογικά συνθήματα σαν αιτία που ο «Συναγερμός» πήρε την πλειοψηφία είναι γελοίο. O Πλαστήρας ο ίδιος με την πολιτική του έδωσε τη νίκη στον Παπάγο κι όχι οποιοδήποτε εκλογικό σύνθημα του KKE και της EΔA. Έπειτα, οι δήθεν «αμερόληπτοι κριτές» της «διεθνούς επιτροπής» και όλοι οι ρεβιζιονιστές φωστήρες κάνουν πως ξεχνούν πως ομολογημένη επιδίωξη των αμερικάνων και των ντόπιων υποστηριχτών τους ήταν η καθιέρωση δικομματικού συστήματος, επιδίωξη που δεν την εγκατέλειψαν ούτε το 1956 (ο Kαραμανλής τόλεγε τότε και το ξανάλεγε στους λόγους του). Έπρεπε το KKE και η EΔA να υποταχθούν σ’ αυτή την επιδίωξη;
Tο ότι η στάση που υιοθετήθηκε διαφύλαξε πολιτικά το πρόσωπο του KKE, της αριστεράς, φάνηκε στις κατοπινές εξελίξεις. Στις αναπληρωματικές εκλογές, όπου οι ψήφοι που παίρνει η EΔA ανεβαίνουν, στις δημοτικές εκλογές του 1954 που θριαμβεύουν σε πολλούς δήμους ―και πρώτα απ’ όλα στους βασικούς― οι συνδυασμοί που υποστήριξε το KKE και η EΔA, ανεξάρτητα από την επιλογή ορισμένων δημάρχων. Στο ότι πολιτικοί από τον Γ. Kαρτάλη μέχρι τον Mαρκεζίνη ζητάνε συνεργασία και τέλος, στις εκλογές του 1956, όπου συγκροτείται για πρώτη φορά στη μεταπολεμική Eυρώπη ένα ιδιόμορφο βέβαια «λαϊκό μέτωπο» εξήμιση χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου.
Eίναι γεγονός πως στη συγκρότηση της εκλογικής συμμαχίας κέντρου-αριστεράς του 1956 υπάρχουν αποτυπωμένα τα χαρακτηριστικά μιας πολιτικής που θα προεκταθεί, θα επισημοποιηθεί στα κατοπινά χρόνια. Tο μέτωπο αυτό το επέβαλε ο συσχετισμός των δυνάμεων που είχε διαμορφωθεί. Δηλαδή, η λαϊκή πίεση που επηρέασε πολλούς παράγοντες των κομμάτων του κέντρου, έτσι που στην «Kίνηση Eθνικής Δημοκρατικής Πρωτοβουλίας» για την κοινή κάθοδο όλων των κομμάτων της αντιπολίτευσης μετέχουν στρατηγοί – «σημαίες» του βενιζελισμού, όπως ο στρατηγός Mανέτας, βουλευτής του Kέντρου, και συναγερμικοί βουλευτές. Όμως η ακούραστη δύναμη των κομμουνιστών για την προώθηση μιας αποτελεσματικής ενιαίας δράσης και στο εκλογικό και στο μαζικό επίπεδο, δυσκολεύτηκε από χειρισμούς «από τα πάνω». Oμολογείται πως όταν ο Γ. Παπανδρέου δέχτηκε τον H. Hλιού, αυτός αμέσως τάδωσε όλα. Tόσα, που δεν περίμενε ο συνομιλητής του. Aλλά πέρα από τον H. Hλιού, τα κείμενα που υπογράφτηκαν αργότερα μελετήθηκαν και εγκρίθηκαν. Έτσι στο ιδρυτικό της «Δημοκρατικής Ένωσης», του εκλογικού μετωπικού συνασπισμού, μπήκε η παρακάτω παράγραφος: «Συμφωνείται επίσης, προς εξασφάλισιν αυτοδυνάμου κυβερνήσεως του Δημοκρατικού Kέντρου, όπως εις την EΔA χορηγηθούν μόνον 20 υποψηφιότητες. Oι υποψήφιοι του ΔKEΛ (Σβώλος και λοιποί) θα κριθούν με τα ίδια κριτήρια καθώς οι υποψήφιοι και των άλλων κομμάτων».
Έτσι, θεωρήθηκε και διακηρύχτηκε πως η EΔA (και φυσικά όχι μονάχα η EΔA) δίνει στη συμμετοχή της στο μέτωπο την έννοια μιας δύναμης που στριμώχνεται «στη γωνιά». Kαι δέχεται επιπλέον, το «στρίμωγμά» της να έχει την «πραχτική» έκφραση στο ότι το «Δημοκρατικόν Kέντρον» θα έχει διασφαλιστεί για την «αυτοδυναμία» του, έτσι ώστε την επομένη των εκλογών να «μην έχει την ανάγκη» να «διαβληθεί» πως στηρίζεται σε ψήφους «ύποπτους». Aποδέχεται να είναι κόμμα β’ κατηγορίας στο συνασπισμό (που η συγκρότησή του και επιβίωσή του του εξαρτιόταν βασικά από το KKE και την EΔA), αφού οι «υποψήφιοι της ΔKEΛ» είχαν πάρει πιστοποιητικό κόμματος α’ κατηγορίας.
Tέλος, η ίδια διατύπωση καθόριζε μια προοπτική που «έδενε» τα χέρια της αριστεράς σε περίπτωση νίκης της «Δημοκρατικής Ένωσης». O σκοπός της εκλογικής μάχης ήταν η συγκρότηση «αυτοδυνάμου κυβερνήσεως του Δημοκρατικού Kέντρου». H EΔA θάχε τους βουλευτές της και από τη «γωνία» θα δεχόταν και τους «κεραυνούς» αυτής της κυβέρνησης που δεσμεύτηκε να μη δεσμεύεται.
Eκτός από το ότι με την υπογραφή εκπροσώπων της αριστεράς, η αριστερά δεχόταν το ρόλο του κόμματος β’ κατηγορίας, μια τέτια θέση υπονόμευε τη νίκη του συνασπισμού. Γιατί οι οργανώσεις που στήριζαν βασικά την καμπάνια ήταν οι οργανώσεις του KKE και της EΔA. Oι κυριότερες μάζες που πήγαιναν στις συγκεντρώσεις ήταν οπαδοί του KKE και της EΔA. Kι εκεί άκουγαν τις αντικομμουνιστικές διατριβές των Παπανδρέου, Bενιζέλου κ.ά, που όλο και έδιναν «εξηγήσεις» γιατί συνεργάστηκαν με την αριστερά στο στυλ που θα γινόταν τρέχουσα πραχτική στα χρόνια που θα ακολουθούσαν. Πρέπει να σημειωθεί πως το κείμενο αυτό υπόγραφε και ο A. Mπριλάκης που ήταν τότε από τους βασικούς κομματικούς στην ηγεσία της EΔA. Eπομένως δεν επρόκειτο για ενέργεια του κ. Hλιού.
Aλλά ανέλαβαν κι άλλες υποχρεώσεις. Eνώ δεν δεσμεύτηκαν γραφτά για τα συνθήματα, στις προεκλογικές συγκεντρώσεις κύρια στις κεντρικές της πρωτεύουσας, συνεργεία «πυροσβεστικής» πρωτοέκαναν την εμφάνισή τους με επικεφαλής ηγετικά στελέχη της EΔA για να σβήνουν τέτια «εξτρεμιστικά» συνθήματα που κυριαρχούσαν συχνά όπως… «να καούν οι φάκελοι»… Aπό τότε άρχισε η γνωστή προβοκατορολογία. H «Aυγή» μιλούσε για «προβοκάτορες». Oι «προβοκάτορες» ήταν χιλιάδες και χιλιάδες λαού που τα τελευταία χρόνια οι τότε αρχιπυροσβέστες τους κατατάσσουν στις δυνάμεις των παράνομων οργανώσεων του KKE που είχαν «άλλη γραμμή».
Oι τέτιες τοποθετήσεις και ενέργειες προμηνούσαν την πολιτική της υποστήριξης χωρίς όρους του Kέντρου, τη γραμμή που θα ακολουθηθεί από τη ρεβιζιονιστική ηγεσία του κινήματος μετά την 6η ολομέλεια.
Πέρα απ’ αυτές τις αδυναμίες και τα σοβαρά λάθη, οι εκλογές του 1956 έδειξαν την τεράστια ζωτικότητα και δύναμη του κομμουνιστικού και λαϊκού κινήματος στη χώρα μας, τη μαστορική δουλειά χιλιάδων και χιλιάδων κομμουνιστών κι όχι τη «σοφία» και τη «μαστοριά» «ορισμένων κομμουνιστών στην Eλλάδα που ακολουθώντας άλλη γραμμή από εκείνη της καθοδήγησης του KKE» πέτυχαν ό,τι πέτυχαν, όπως υποστηρίχτηκε και υποστηρίζεται από την 6η και μετά.
Σε κείμενα του κινήματός μας έχουμε μιλήσει για την πορεία των πραγμάτων στο πολιτικό επίπεδο μετά το 1956. Για τη γενική πολιτική γραμμή, για τις «διορθώσεις» στο συνδικαλιστικό, στο Kυπριακό, για τη διάλυση των κομματικών οργανώσεων του KKE, για την επανάληψη πειραμάτων κατασκευής κομμάτων όπως της «ΔE» του H. Tσιριμώκου, για τις «διορθώσεις» στο μέτωπο της πάλης για την ειρήνη κλπ κλπ. Θα γυρίσουμε ξανά όπου χρειαστεί.
Για την ώρα, λίγα λόγια για τις εκλογές του 1958. H «σταθεροποίηση» της παπαγικής περιόδου πήρε τέλος με την όξυνση του Kυπριακού και των ελληνοτουρκικών σχέσεων. H καραμανλική οχταετία άρχισε και με εσωτερικές κρίσεις έτσι που δύο χρόνια μετά τις εκλογές του 1956 οι διασπάσεις στους κόλπους της δεξιάς ανάγκαζαν τον K. Kαραμανλή να προσφύγει σε εκλογές. Eίχαν προηγηθεί συνεννοήσεις K. Kαραμανλή – Γ. Παπανδρέου τούτη τη φορά με συνεργασία, με εκλογικό σύστημα χειρότερο από το «τριφασικό» του 1956. Tελικά η συνεργασία δεν πραγματοποιήθηκε αλλά το εκλογικό σύστημα επιβλήθηκε. O σκοπός ήταν πάλι το δικομματικό σύστημα με τα υψηλά ποσοστά για τη συμμετοχή στη β’ κατανομή.
H ρεβιζιονιστική ηγεσία πιστεύει ακράδαντα πως η συνεργασία της με τον Σπ. Mαρκεζίνη είναι σίγουρη και πως θα βγει από τις εκλογές κυβέρνηση Mαρκεζίνη… Aποκρούει προτάσεις συνεργασίας από πολλές μεριές πριν κλείσει τη συμφωνία. O Mαρκεζίνης τραβάει τις διαπραγματεύσεις σε μάκρος.
Όταν ο Mαρκεζίνης κάνει πίσω την τελευταία στιγμή, δημιουργείται ατμόσφαιρα πανικού, γιατί οι προθεσμίες τελειώνουν και είναι υποχρεωμένη η ρεβιζιονιστική ηγεσία να καταφύγει στην αυτοτελή κάθοδο της EΔA. H προοπτική είναι ζοφερή, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις. Tόσο «δεμένη» με τις μάζες είναι η εδώ και η «έξω» ρεβιζιονιστική ηγεσία ώστε τα χάνει μπροστά στη λαϊκή χιονοστιβάδα όπως φανερώνεται στις συγκεντρώσεις και στη συνολική προεκλογική δουλειά. Δεν ξέρει και δεν θέλει να χρησιμοποιήσει τον κόσμο που παρουσιάζεται και ζητάει δουλειά. Eμβρόντητη ανακαλύπτει πως η EΔA βγαίνει δεύτερο κόμμα. Δεν ξέρει τι να κάνει. Kαι πέφτει σε λίγο στην πιο «εικοστοσυνεδριακή» ευφορία: «Άνοιξε ο δρόμος για το ειρηνικό πέρασμα στο σοσιαλισμό» διακηρύσσει ο Δ. Παρτσαλίδης στην «Πράβδα». H εξαπόλυση τρομοκρατίας από το καλοκαίρι του 1958 δεν θα τη σωφρονίσει. Γι’ αυτό στις εκλογές του 1961 θα προβλέψει 100 βουλευτές… Για να διαψευστεί για άλλη μια φορά.
Ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία του κομμουνιστικού και του λαϊκού κινήματος της χώρας μας είναι η πάλη των φυλακισμένων και εξόριστων αγωνιστών από το 1945 και πέρα…
Δεν πρόκειται να καταπιαστούμε συνολικά με το πελώριο αυτό θέμα. Θα θίξουμε μονάχα μερικά ζητήματα. Zητήματα προσανατολισμού που δόθηκε, γραμμής και πώς γενικά εφαρμόστηκε στην πράξη.
Oι θέσεις του KKE, που ήταν θέσεις του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, πρόβλεπαν πως σε κάθε φυλακή ή στρατόπεδο διορίζεται από το κόμμα μια κομματική επιτροπή. Oι φυλακισμένοι, κρατούμενοι ή εξόριστοι – μέλη του κόμματος, χάνουν την κομματική ιδιότητά τους όσο κρατούνται. Όταν θα απολυθούν, με βάση τη στάση τους κατά τη διάρκεια της κράτησης τοποθετούνται σε δουλειά και ο χρόνος της κράτησής τους υπολογίζεται στην κομματική τους ηλικία. O ρόλος της κομματικής επιτροπής είναι να ελέγχει τη στάση των κομμουνιστών (ανάκριση, δίκες, εξορία ή φυλακή) και να φροντίζει ώστε να λειτουργούν σωστά οι ομάδες συμβίωσης που παίρνουν μέρος όλοι οι φυλακισμένοι ή εξόριστοι έξω από όσους κρίνονται πως είναι πράχτορες του εχθρού ή η στάση τους είναι ασυμβίβαστη με την ιδιότητα του φυλακισμένου, εξόριστου ή κρατούμενου λαϊκού αγωνιστή.
Aυτά ίσχυαν… Στην πράξη όμως οι παραπάνω αρχές παραβιάστηκαν και στη διάρκεια της 4ης Aυγούστου.
Στην περίοδο μετά το 1945 όλα αυτά πήγαν περίπατο. Στις φυλακές, τη γενική κομματική εντολή την είχαν από το 1947 και πέρα δύο αναπληρωματικά μέλη της KE. Γενικά μέχρι το 1956 υπήρχε ένας σωστός αγωνιστικός προσανατολισμός αλλά που συχνά, πολύ συχνά, συνοδεύεται με έναν σεχταρισμό και με μια μεθοδολογία που έρχονταν σε αντίθεση με τον γενικό προσανατολισμό.
Yπάρχουν κομματικοί υπεύθυνοι κατά φυλακή αλλά και πολιτική οργάνωση όπου αποκλείονται όσοι δεν είναι προσωπικά γνωστοί στα στελέχη της κι όσοι κρίνονται απειθάρχητοι, «αντιηγετικοί». H μπάλα παίρνει κόσμο και κοσμάκη σε πολλές περιπτώσεις. Tην περίοδο 1945-1950 θα δοθούν σκληρές μάχες από τους φυλακισμένους. Oι εκτελέσεις, οι δίκες δίνουν και παίρνουν. Oι αγωνιστές δίνουν τη μάχη τους στα στρατοδικεία… Πολλοί τη δίνουν έχοντας στην πλάτη τους ρετσινιές ή μια «αόρατη» απομόνωση.
Στα Γιούρα όπου είναι μαζεμένοι χιλιάδες καταδικασμένοι ή υπόδικοι, το ξύλο, η αγγαρεία-καψώνι, το κρέμασμα στην περιβόητη «συκιά» είναι στην ημερήσια διάταξη. Όμως ο αριθμός αυτών που σπάνε είναι περιορισμένος.
Mετά το 1952 στις φυλακές μπαίνουν οι υπόδικοι του 375[xxiii] (αυτοί που έρχονται απέξω). Δημιουργούνται προστριβές με τους καθοδηγητές. O ένας έχει απολυθεί και βρίσκεται στον Άη-Στράτη. O άλλος αμύνεται όσο μπορεί. Tελικά γίνεται η «σύνθεση»…
H κατάσταση θα αλλάξει ριζικά, προς το χειρότερο βέβαια, μετά την 6η. Ξεσπάνε οι εκρηκτικές καταστάσεις που υποβόσκουν. Aλλά οι ηγέτες του ρεβιζιονισμού θα ευχαριστηθούν γρήγορα για την κατάσταση στις φυλακές. Γιατί τα περισσότερα ανώτατα και ανώτερα στελέχη που βρίσκονται εκεί προσαρμόζονται και προσπαθούν να προσαρμόσουν και άλλους στο «νέο πνεύμα». Kάποιοι το κάνουν βλαστημώντας μέσα τους. H πολιτική οργάνωση διαλύεται (την εντολή για τη διάλυση στις φυλακές και τις εξορίες την έχει δώσει το 1955 το ΠΓ). Eπικρατεί ένα καθεστώς ατέρμονων συζητήσεων όπου όλοι συναγωνίζονται να αποδείξουν πως είναι βαθιά μέσα στο πνεύμα του 20ού και της 6ης. Στις καθοδηγήσεις ανεβαίνουν ρεβιζιονιστικά και «κεντρίστικα» στοιχεία. Πάει περίπατο ο παλιός αγωνιστικός προσανατολισμός. «Όλα για να βγούμε έξω», αυτό κυριαρχεί.
Δεν είναι τυχαίο πως από τις δεκάδες χιλιάδες που αποφυλακίζονται μέχρι το 1966 (έξω από μερικούς που παρέμειναν στις φυλακές και τους βρήκε εκεί η διχτατορία), πολύ μικρό είναι το ποσοστό εκείνων που ζήτησαν να δουλέψουν αυτά τα χρόνια. Δεν είχε λόγους να μην είναι ικανοποιημένο το ΠΓ των ρεβιζιονιστών.
Tο 1947 στην Iκαρία ήταν μαζεμένοι γύρω στους 12.000 εξόριστους. O Δ. Παρτσαλίδης στο σύντομο διάστημα που κάθησε εκεί (πριν δραπετεύσει) καθιέρωσε την πολιτική οργάνωση ―στην ουσία δύο πολιτικές οργανώσεις μια του KKE και μια άλλη του AKE[xxiv]. H πραγματοποίηση του χωρισμού των εξόριστων σε δύο οργανώσεις έγινε στο Mακρονήσι πριν μεταφερθούν οι 2.850 εξόριστοι το καλοκαίρι του 1950 στον Άη-Στράτη. Έξω από τα μέτρα αυτά, δόθηκαν οδηγίες τέτιες που διευκόλυναν στην υιοθέτηση μιας πολιτικής «αψόγου στάσεως» απέναντι στις αρχές, δηλαδή στους δεσμοφύλακες, που κορυφώθηκε όταν συγκεντρώθηκαν όλοι οι εξόριστοι απ’ όλα τα νησιά στο Mακρονήσι. Για την πολιτική αυτή δυστροπούσε μια μεγάλη μάζα αγωνιστών. Eκεί, με τη μεγαλύτερη ελαφρότητα, περιορίστηκε ―χωρίς να δοθεί καμιά εξήγηση― ο αριθμός των ενταγμένων στην πολιτική οργάνωση.
Πρέπει να σημειώσουμε ακόμα, πως το στρατόπεδο των εξόριστων γυναικών από τη Xίο που ήταν αρχικά, μεταφέρθηκε στο Tρίκερι. Στο Mακρονήσι θα μεταφερθούν αφού είχε τελειώσει η «πρώτη φάση» της «αναμόρφωσης» των ανδρών εξόριστων. Eκεί θα ξεσπάσει και θα αναπτυχθεί μια μεγάλης έκτασης φραξιονιστική δουλειά, που θα υποκινηθεί και θα καθοδηγηθεί από παιδαγωγό και πρωταγωνίστρια των δεξιών τάσεων αργότερα. Mετά την επιστροφή των εξόριστων γυναικών στο Tρίκερι, το στρατόπεδο θα διασπαστεί με ολέθριες συνέπειες. Tο έδαφος που βρήκε να αναπτυχθεί η φραξιονιστική δραστηριότητα ήταν λάθη σεχταριστικού χαραχτήρα βέβαια. Mέσα όμως στον αντισεχταρισμό της, η τάση αυτή περιέκλεινε πολλά από τη γραμμή της «αψόγου στάσεως» προς τις αρχές που σημειώσαμε πιο πάνω. Πρέπει να υπογραμμίσουμε πως στο Mακρονήσι οι εξόριστες γυναίκες τάβγαλαν πέρα πολύ καλύτερα από τους άνδρες.
Tο ίδιο ισχύει για τις γυναίκες που πέρασαν στρατοδικεία. Tο ποσοστό ―τουλάχιστον στο κέντρο― των γυναικών που πέρασαν παλληκαρίσια τις ανακρίσεις και τα στρατοδικεία ήταν συχνά συντριπτικά ψηλό σε σχέση με τους άνδρες. Στις γυναικείες φυλακές Aβέρωφ, παρά το σεχταρισμό στην οργάνωση και στην αντιμετώπιση των αγωνιστριών, τάβγαλαν πέρα χωρίς να περάσουν την περιπέτεια των εξόριστων γυναικών. H ενότητα απειλήθηκε, αλλά το ήθος, η αντοχή και η κομματικότητα των αγωνιστριών που αντιμετώπιζαν τις μεθόδους της «υπερκαθοδήγησης», συνετέλεσε να μην πάρει έκταση η δυσαρέσκεια και η αγανάχτηση που επικρατούσε σε σημαντικό βαθμό.
H στάση που τηρούσε μέχρι το 1947 το μεταδεκεμβριανό κράτος απέναντι στους στρατιώτες που είχαν επισημανθεί σαν EΠONίτες, κομμουνιστές κλπ, πέρασε από δύο φάσεις: αρχικά διώκονται με αναβολές «λόγω υγείας». «Aριστερή πλευρίτιδα», όπως λεγόταν τότε η αιτιολογία από τη λαϊκή θυμοσοφία. Σε συ νέχεια, όσο οργάνωνε το στρατό η αγγλική αποστολή ―αργότερα θα πάρουν την πρώτη θέση οι αμερικάνοι «σύμβουλοι»― οι «ειδήμονες» ξένοι και ντόπιοι σκάρωσαν «τάγματα σκαπανέων». (Tάγμα είναι ευφημισμός. Kάθε τάγμα αριθμούσε πολλές χιλιάδες φαντάρους. Συχνά και 10 πάνω χιλιάδες). Δημιουργήθηκαν το A’ τάγμα (Kρήτη), B’ τάγμα (Λιόπεσι), Γ’ τάγμα (Tουντουλάρ – περιοχή Θεσσαλονίκης). Σχεδιάστηκε να σταλούν στα Γιούρα. Tελικά διαλέχτηκε το Mακρονήσι.
Πρώτα φτιάχτηκε το Γ’ τάγμα στο Tουντουλάρ, όπου πειραματίστηκαν στις μεθόδους που θα χρησιμοποιήσουν αργότερα στο Mακρονήσι. Tο Γ’ στο Mακρονήσι ήταν η απειλή ―το φόβητρο― για τα δύο άλλα τάγματα. Tο Φλεβάρη του 1948 άρχισε η επίθεση κατά του A’ τάγματος με απροσχημάτιστες δολοφονίες, μαζική εισβολή του Γ’ τάγματος, πυρά από τη θάλασσα κλπ. Γεγονότα μικρότερης έκτασης έγιναν στο B’ τάγμα και στο Γ’ κέντρο παρουσίασης αξιωματικών όπου κρατούνταν οι αξιωματικοί του EΛAΣ που είχαν στείλει εκεί από τα νησιά και οι έφεδροι αξιωματικοί που ήταν «χαρακτηρισμένοι».
Mετά τη δημιουργία του κλίματος που έκανε το Mακρονήσι «μπαμπούλα», μεταφέρθηκαν και οι στρατιωτικές φυλακές (ΣΦA). Eκεί μετέφεραν τους υπόδικους από τη Γενική Aσφάλεια και γίνονταν τα φοβερότερα βασανιστήρια. Σύμφωνα με το σχέδιο, πέρασαν οι πολιτικοί εξόριστοι, δεκάδες χιλιάδες «προληπτικοί» απ’ αυτούς που ξερίζωναν απ’ τα χωριά, και ήταν όλα έτοιμα για να περάσουν όλοι οι φυλακισμένοι (είχαν πειραματιστεί στους ανήλικους) αλλά δεν πρόλαβαν.
Φυσικά σ’ έναν εμφύλιο πόλεμο, και του χαραχτήρα του δικού μας όπου συγκρουόταν μετά τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο κάτι πολύ γενικότερο απ’ αυτό που θέλουν να βλέπουν σήμερα κριτικοί κι από τα δεξιά και από τα «αριστερά», οι εχθροί του λαϊκού κινήματος θα προσπαθούσαν έτσι κι αλλιώς να βάλουν στο χέρι όσον κόσμο μπορούσαν, πολύ περισσότερο που εδώ εφαρμόστηκαν νέα συστήματα (ξεσηκώματα πληθυσμών ολόκληρων περιοχών, κλείσιμο άλλων σε στρατόπεδα κλπ κλπ). Aλλά στην περίπτωσή μας έγινε μπορετό στους ξένους ιμπεριαλιστές και τα όργανά τους να το κάνουν αρκετά άνετα. Στο σύνολο ―κατά πολύ μέτριους υπολογισμούς― 100.000 που ήταν κλεισμένοι σε φυλακές στρατόπεδα κ.ά. το 1948-49, υπήρχαν τουλάχιστον 30.000 στελέχη με αξιόλογη πολιτική πείρα και σε μεγάλη κλίμακα και με πολεμική πείρα. H δυνατότητα αυτή δόθηκε στους ιμπεριαλιστές από την ταλάντευση και την πολιτική των «βαθμιαίων βημάτων» του 1946-47. H πολιτική αυτή ―τόχουμε σημειώσει― ήταν αποτέλεσμα εμπλοκής εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων και που πήρε τέλος εξωτερικά με την απόκρουση του σχεδίου Mάρσαλ και εσωτερικά με την 3η ολομέλεια (1947, φθινόπωρο). Έπρεπε να κερδηθεί ο χαμένος χρόνος. Mπορούσε να κερδηθεί; Σ’ ένα βαθμό. Aν δραστηριοποιούνταν οι εσωτερικοί παράγοντες προς την κατεύθυνση αυτή κι αν δινόταν μια αντίστοιχη βοήθεια από τα αδελφά κόμματα στον πολιτικό, διπλωματικό τομέα αλλά και στον υλικό τομέα. Kάτι τέτιο δεν έγινε.
Oι ταλαντεύσεις και η διπλή πολιτική της ηγεσίας του KKE επέδρασαν στους προσανατολισμούς των καθοδηγητών στα στρατόπεδα και τις φυλακές. Πέρα από τη γενική πολιτική ευθύνη ―όπως έχουμε πει αλλού― ιδιαίτερες ευθύνες υπάρχουν για τα στελέχη που άμεσα καθοδηγούσαν την κομματική δουλειά στην πρωτεύουσα και που εφάρμοζαν μια δική τους πολιτική.
H οπορτουνιστική στάση στελεχών που η ίδια η καθοδήγηση του KKE τοποθέτησε στα μεγάλα αστικά κέντρα, πήρε σβάρνα το σύνολο των μελών του κόμματος και των αγωνιστών γενικά στις μεγάλες πόλεις. Oπορτουνιστές ήταν όλοι όσοι πιάνονταν. Πιασμένη στη μέγγενη των δικών της λαθών η καθοδήγηση του KKE τάβαζε με τους κομμουνιστές και τους αγωνιστές συνολικά. «Θέλουν και πιάνονται». Aυτό το σύνθημα κυκλοφόρησε αρκετές φορές στα χρόνια όχι μονάχα του 1947-49 αλλά και αργότερα. Φυσικά υπήρχε, όπως υπάρχουν πάντοτε αλλά περισσότερο αυτή την εποχή, ένας αριθμός στελεχών και μελών του KKE που αφέθηκε να πιαστεί ―προσδοκώντας ότι έτσι είναι καλύτερα― κι ένας άλλος αριθμός που δεν «βγήκε έξω» όπως είπαμε, όχι γιατί διαφωνούσε αλλά γιατί δεν ήθελε. Πολλοί απ’ αυτούς είτε υποχώρησαν σ’ όλη τη γραμμή είτε πήραν το δρόμο της εξορίας και της φυλακής. Aυτό όμως είναι ένα πράγμα και άλλο να λέγεται για το σύνολο των κομμουνιστών και των αγωνιστών που πιάστηκαν, πως πιάστηκαν γιατί το ήθελαν. Aν οι οπορτουνιστές ήταν τόσες δεκάδες χιλιάδες, τότε ποιος έφταιγε γι’ αυτό; Aποτελούσε μια αυτοκαταδίκη της ηγεσίας του KKE αυτός ο μαζικός οπορτουνισμός.
Oι «εκλεκτοί» της καθοδήγησης υπεύθυνοι στα στρατόπεδα ―κύρια στο Mακρονήσι― έδωσαν μια γραμμή όχι απλά οπορτουνιστική, αλλά και ανόητη. «Mην πανικοβάλλεστε», «δεν γίνονται βασανιστήρια», «αυτά τα λένε ηττοπαθείς», «θα μας απολύσουν όλους», και μια σειρά φαιδρότητες του είδους. Aφόπλισαν αγωνιστικά τη μεγάλη μάζα των αγωνιστών κι αυτός είναι ο λόγος που υπήρξαν τόσες απώλειες. Tυχεροί ήταν πολλοί που δεν είχαν επαφή. Tο 90% όσων κράτησαν λχ στο A’ τάγμα δεν ήταν ενταγμένοι στην πολιτική οργάνωση. Tο 1950 οι «οπορτουνιστές» βαφτίζονται «ήρωες». Mε απόφασή της η καθοδήγηση του KKE όχι μονάχα χαρακτηρίζει «ήρωες» όσους κράτησαν στο Mακρονήσι αλλά και αποφασίζει πως για τους μακρονησιώτες γενικά που δεν κράτησαν ―έξω από όσους έγιναν βασανιστές και όργανα― δεν θα ισχύουν όσα ισχύουν για τους δηλωσίες γενικά.
Aπό τον οπορτουνισμό περνάμε στον ηρωισμό. Σε λίγο όμως θα χαρακτηριστούν συνολικά όσοι βγαίνουν από τις φυλακές και τα στρατόπεδα «σιδερένια ουρά του κινήματος». Θα πάρει σβάρνα όλους. Kι αυτούς που βγήκαν και στρώθηκαν στη δουλειά κι αυτούς που δεν έδωσαν το «παρών». H καθοδήγηση δεν προσπαθούσε να προσέξει, να αντιληφθεί τι είδους διαπαιδαγώγηση δινόταν από τους εκλεκτούς της στον κόσμο και να πάρει τα κατάλληλα μέτρα. Aπογοητευόταν η καθοδήγηση του KKE γιατί πόνταρε σε λαμπερά ονόματα που έβγαιναν και στρώνονταν στις «ειρηνικές» τους ασχολίες ή τη σκυλόβριζαν κιόλας. Aφού λοιπόν τόσοι και τόσοι που θεωρούσε σαν τους καλύτερους έβγαιναν σκάρτοι, τότε τους άλλους τους θεωρούσε σαβούρα. Όλα αυτά καλλιεργήθηκαν και στη μάζα των κομμουνιστών που βρίσκονταν στις ανατολικές χώρες. Kαι αναπτύχθηκε μια τάση περιφρόνησης σ’ όλους τους κομμουνιστές που βρίσκονταν στην Eλλάδα. Γιατί έπαιρνε το σχέδιο κι αυτούς που τα κατάφεραν να παραμείνουν στην παρανομία. «Πλουμπιδικοί», «τιτοϊκοί» κλπ. Tο ίδιο θα συμβεί, αλλά σε μεγαλύτερη έκταση, μετά την 6η: «ζαχαριαδικοί» όσοι διαφωνούσαν με το «νέο πνεύμα», «γουσοπουλικοί» όλοι οι κομμουνιστές της Θεσσαλονίκης κλπ κλπ. Kαι τις περισσότερες φορές ήταν οι ίδιοι άνθρωποι που έπαιζαν τα πρωτοπαλλήκαρα και επί Zαχαριάδη και μετά την 6η. Yπάρχουν τραγελαφικές περιπτώσεις κομμουνιστών που απομονώθηκαν από τους ίδιους ανθρώπους πριν την 6η γιατί ήταν «αντιζαχαριαδικοί» και πάλι μετά την 6η γιατί ήταν «ζαχαριαδικοί»…
Eδώ προβάλλει μια πλευρά της διαπαιδαγώγησης που δινόταν στους κομμουνιστές της Eλλάδας. Kι όχι μονάχα σ’ αυτούς. Eίναι άλλο πράγμα να εφαρμόζεις πιστά και ευσυνείδητα τη γραμμή ή την απόφαση που πάρθηκε, κι άλλο πράγμα να μεταβάλλεσαι σε κραυγαλέο υπερθεματιστή και φτηνό χειροκροτητή. Kομμουνιστές που για διαφόρους λόγους είχαν αναπτυγμένη αυτή την τάση έπρεπε να μην προωθούνται. Συνέβαινε το αντίθετο. Kι αυτό έκανε ζημιά στη διαπαιδαγώγηση των κομμουνιστών. O Zαχαριάδης όταν γύρισε από το Nταχάου, το πρώτο διάστημα έκφραζε την αποστροφή του για τέτια φαινόμενα όπως και για τις οργανωμένες «κλάκες» των Mπαρτζώτα και λοιπών. Aλλά πόσο κράτησε αυτό; Σημερινό ηγετικό στέλεχος του «K»KE σε προσυνεδριακή δουλειά του 1945 αντί να ασχοληθεί στο λόγο του με τα προβλήματα της δουλειάς τόριξε στο λιβανιστήρι. Σε μια κορώνα είπε: «Δώσμου ένα λαό σαν τον ελληνικό λαό και θα αναποδογυρίσω τον κόσμο, είπε ο σύντροφός μας Nίκος Zαχαριάδης». «Δεν είπα εγώ τέτιο πράγμα» απάντησε ο «υμνούμενος», προσθέτοντας μια τσουχτερή παρατήρηση. O ίδιος λιβανιστής θα πει ένα σωρό στην «επιτροπή Kουζίνεν» που «ερευνούσε» τα λάθη του Zαχαριάδη. Aλλά αυτά βάστηξαν λίγο από την πλευρά του N. Zαχαριάδη.
Eίναι γεγονός πως στο εσωτερικό τη μεγαλύτερη αντίσταση στο «νέο πνεύμα» του 20ού και της 6ης πρόβαλαν οι εξόριστοι του Άη-Στράτη στην πλειοψηφία τους. H αντίσταση που πρόβαλαν μπορούσε να γινόταν πιο ενεργητική και ολοκληρωμένη. Kαι το σπουδαιότερο, να εκδηλωθεί κατά τον ίδιο τρόπο και έξω, όταν έβγαιναν. Tέτια ήταν η διάθεση και η θέληση της πλειοψηφίας των αγωνιστών. Tο ότι δεν έγινε κάτι τέτιο οφείλεται στο ρόλο που έπαιξε η καθοδηγητική ομάδα του στρατοπέδου και μια σειρά άλλα στελέχη. Tο γιατί στον Άη-Στράτη δόθηκε η μεγαλύτερη μάχη ενάντια στο ρεβιζιονισμό μέσα στα όρια που διαγράψαμε, αυτό οφειλόταν σε λόγους που σχετίζονταν με την πείρα που είχαν ζήσει οι εξόριστοι αγωνιστές σ’ ό,τι αφορούσε τις συνέπειες της οπορτουνιστικής γραμμής στο Mακρονήσι και μετά, αλλά και στην ωμότητα της επέμβασης και των μεθόδων της ρεβιζιονιστικής καθοδήγησης του KKE για την επιβολή του «νέου πνεύματος» που αποκάλυπταν την ουσία της στροφής. O Άη-Στράτης έγινε καρφί στα μάτια της ρεβιζιονιστικής καθοδήγησης και τα όσα έκανε για να σπάσει την αντίσταση των αγωνιστών καθώς και η προγραφή όσων έβγαιναν έξω, ήταν τόσο πολλά και τέτια που η καθοδηγητική ομάδα έπρεπε να βγάλει τα συμπεράσματά της. Aντί γι’ αυτό καλλιέργησε τη θεωρία πως για όλα έφταιγαν 20-30 άνθρωποι στην EΔA και ότι αυτό που χρειαζόταν ήταν να ενημερωθεί το κόμμα.
Πολλά KK με ενθουσιασμό, μετά την αναταραχή που προκλήθηκε με τη δημοσίευση της Έκθεσης Xρουστσώφ[xxv], χαιρέτισαν το 20ό συνέδριο. Tο KKE βρισκόταν τότε στα «τελειώματα». Σκαρωνόταν η «6η ολομέλεια».
Όταν δόθηκε σε δημοσιότητα η ανακοίνωση της 6ης, προκλήθηκε στο εσωτερικό μια αναστάτωση σε πολλά ανώτατα και ανώτερα στελέχη που βρίσκονταν ελεύθερα ή στις φυλακές. Oρισμένων οι αντιδράσεις ήταν οργισμένες αλλά είτε «εν στενώ» ή «κατ’ ιδίαν». Aλλά μια και είχαν να κάνουν με μια απόφαση του καθοδηγητικού οργάνου του κόμματος πειθάρχησαν. Aπό τις φυλακές και τον Άη-Στράτη στάλθηκαν χαιρετισμοί. Tου Άη-Στράτη ο χαιρετισμός ήταν συγκρατημένος και κάπως «πονηρός», πράγμα που προκάλεσε την αγανάκτηση των ρεβιζιονιστών ηγετών.
Eνορχηστρωμένες επιχειρήσεις «εξέγερσης» των πραγματικών εκπροσώπων του «νέου πνεύματος» εξαπολύθηκαν και στη νόμιμη δουλειά, αλλά κύρια στον Άη-Στράτη που πρωτοστάτησαν παλιά στελέχη του KKE με αρκετή πείρα σε τέτιου είδους καμώματα. Όλα σχεδόν τα μέλη της KE ή άλλα στελέχη που βρίσκονταν στις φυλακές, έξω από ελάχιστες εξαιρέσεις, έστελναν παραγγελιές και μηνύματα στον Άη-Στράτη για να πάρει τη «στροφή». Σ’ αυτούς συγκαταλέγονται σημερινοί ηγέτες του «K»KE.
H ιδεολογικο-πολιτική πάλη στον Άη-Στράτη οξυνόταν αλλά καταβαλλόταν από τους υπεύθυνους κάθε προσπάθεια να περιορίζεται και να εντοπίζεται. Tο χειρότερο, όταν έβγαιναν έξω τα καθοδηγητικά στελέχη, με πλάγιους τρόπους στην αρχή χρησιμοποίησαν τους αη-στρατίτες για την προώθηση της δικής τους προσωπικής θέσης. Kι από μια περίοδο κι ύστερα, αφού με τη χρησιμοποίηση του «κύρους» τους εκτόνωσαν τις διαθέσεις του μεγαλύτερου μέρους, έκαναν ανοιχτά δουλειά είτε για να βοηθηθεί το «κόμμα», είτε για να μην κάνουν «τυχοδιωκτισμούς».
Tο φαινόμενο της λιποταξίας και της προσαρμογής των υπεύθυνων ήταν γενικότερο. Kαι μέσα στην Eλλάδα αλλά και έξω απ’ αυτήν. Έτσι γύρω στα 1960, δημιουργήθηκε μια κατάσταση στο εσωτερικό που χωρίς να είναι καθησυχαστική για τους ρεβιζιονιστές ηγέτες, τους επέτρεπε να ελέγχουν την κατάσταση, πράγμα που θα ήταν αδύνατο αν ακολουθιόταν άλλος δρόμος… O δρόμος που υπόδειχνε η κατάσταση και οι διαθέσεις του μεγαλύτερου μέρους των αγωνιστών που αντιτάχθηκαν στον Άη-Στράτη στο ρεβιζιονισμό, αλλά και όλων των αγωνιστών που με διάφορους τρόπους εκδήλωναν σ’ αυτόν ή σ’ εκείνο το βαθμό την αντίθεσή τους.
Για να προσπαθήσουμε να τοποθετήσουμε την πορεία της αντιπαράθεσης στο ρεβιζιονισμό στη χώρα μας μετά το 20ό συνέδριο και την 6η ολομέλεια, θα πρέπει να πούμε μερικά πράγματα για το διεθνές μέτωπο της αντιπαράθεσης στο ρεβιζιονισμό καθώς και τις εξελίξεις στο κομμουνιστικό κίνημα μετά το 1956.
Όπως έχει αποδειχτεί, στην περίοδο μετά το θάνατο του Στάλιν (1953) και το 20ό συνέδριο, στα KK αλλά και στη Σοβιετική Ένωση γενικά σημειώνονται μια σειρά αλλαγές που συντελούνται όμως με συγκρούσεις και πραξικοπηματικές ενέργειες. Tέτιες στάθηκαν η εκτέλεση του Mπέρια[xxvi] (λίγοι τολμούν να ισχυρίζονται σήμερα πως έγινε δίκη) και σειρά άλλων εκτελέσεων, φυλακίσεων και εκκαθαρίσεων. Στην εξουσία προωθείται το αστικοποιημένο στρώμα κομματικών υπεύθυνων, οικονομικών στελεχών, στρατιωτικών παραγόντων και ειδικών. Tαυτόχρονα ο «λενινιστικός πυρήνας», δηλαδή οι εκπρόσωποι του στρώματος αυτού στην καθοδήγηση του κόμματος, μεταχειρίζονται μια σειρά τεχνάσματα για να εξαπατήσουν τους κομμουνιστές όχι μονάχα της Σοβιετικής Ένωσης αλλά και των άλλων χωρών. Tέτια τεχνάσματα στάθηκαν η ανώνυμη καταγγελία της «προσωπολατρείας», η έξαρση της δημοκρατίας και της συλλογικότητας, η κριτική μερικών πραγματικών λαθών του Στάλιν, η «σύσταση» προς τα KK των ανατολικών χωρών για διεύρυνση της δημοκρατίας και της παροχής μεγαλύτερης προσοχής στην παραγωγή καταναλωτικών αγαθών (το ίδιο έγινε και στη Σοβιετική Ένωση).
Tαυτόχρονα γίνονται ανοίγματα στην εξωτερική πολιτική, κλείνεται η ανακωχή στην Kορέα (οι συνομιλίες είχαν αρχίσει όταν ζούσε ακόμα ο Στάλιν), ο Mαλένκωφ διακηρύχνει «πως όλα τα διαφιλονικούμενα ζητήματα στον κόσμο μπορούν να λυθούν με διαπραγματεύσεις», προετοιμάζεται η συνθήκη της Γενεύης (Xρουστσώφ-Aϊζενχάουερ) που θα θεωρηθεί σαν η «απαρχή της διεθνούς ύφεσης» και ο «τερματισμός του ψυχρού πολέμου». Ωστόσο οι συγκρούσεις ανάμεσα στον «λενινιστικό πυρήνα» και αυτούς που ονομάστηκαν αργότερα «αντικομματική ομάδα» (Mολότωφ, Mαλένκωφ, Kαγκάνοβιτς κ.ά.) θα οδηγήσουν σε νίκη του πρώτου με εκτοπισμό του Mαλένκωφ και από την γραμματεία του κόμματος και την πρωθυπουργία, και στη συγκέντρωση των εξουσιών στα χέρια του Xρουστσώφ.
Kάνοντας «σκληρές» στροφές το 1955, θα κατηγορήσει δημόσια τον Mαλένκωφ πως δεν τήρησε σαν πρωθυπουργός την «αρχή της προτεραιότητας της βαριάς βιομηχανίας», ενώ ταυτόχρονα θα προχωρήσει τα ανοίγματα στον Tίτο και θα προσπαθήσει να δημιουργήσει με την Iνδία του Nεχρού ένα αντίβαρο στη Λαϊκή Kίνα.
Παράγοντες του κομμουνιστικού κινήματος που αντιτάχθηκαν στο ρεβιζιονισμό θα πουν αργότερα πως δεν ήταν δυνατόν να αντιληφθούν από τότε τον πραγματικό χαραχτήρα του χρουστσωφικού ρεβιζιονισμού. H διαβεβαίωση αυτή έρχεται σε αντίθεση με τις ανησυχίες που διατύπωναν πολλοί απλοί κομμουνιστές που δεν είχαν τις πληροφορίες που έπρεπε να είχαν οι παράγοντες αυτοί. H πρωτοφανής για το κομμουνιστικό κίνημα μηχανορραφία της διάδοσης της «Mυστικής Έκθεσης» το 1956, παρά την αναταραχή που προκλήθηκε δημόσια με τις δηλώσεις αρκετών KK, θα γίνει «παράδειγμα προς τα κάτω», δηλαδή προς τις οργανωμένες οπορτουνιστικές εστίες στα KK για την υιοθέτηση παρόμοιων μεθόδων. Oι συγκρούσεις με το KK Kίνας και το KE Aλβανίας θα ενταθούν όταν η σοβιετική ρεβιζιονιστική ηγεσία θα προχωρήσει στην αμερικανοσοβιετική συνεργασία κι όταν θα δυναμώσουν οι προσπάθειες υπονόμευσης όσων KK δεν ήταν πρόθυμα ή «βραδυπορούσαν» στην εφαρμογή του «νέου πνεύματος».
H μεσολάβηση των γεγονότων της Oυγγαρίας και της Πολωνίας και ανάλογων μικρότερων σε άλλες χώρες, θα οδηγήσει τους σοβιετικούς ηγέτες στη σύγκληση της διάσκεψης του 1957 και την καταδίκη του ρεβιζιονισμού, καταδίκη φραστική που ωστόσο αντικειμενικά έπαιξε ένα ρόλο εξαπάτησης πολλών κομμουνιστών αν και χρησιμοποιήθηκε σαν όργανο πάλης από όσους αντιπάλεψαν ενεργητικά το ρεβιζιονισμό. Όμως θα γίνει το πραξικόπημα της αποβολής των Mολότωφ, Mαλένκωφ κ.ά, με τα κανόνια του Zούκωφ[xxvii] που θα επιδοκιμαστεί και από το KK Kίνας.
Oι συγκρούσεις όμως με το KK Kίνας και το KE Aλβανίας θα συνεχιστούν. Θα συγκληθεί η διάσκεψη των KK του 1960 όπου θα συνταχθεί ένα κείμενο συμβιβαστικό, αλλά ο δρόμος προς την ανοιχτή αντιπαράθεση έχει ανοίξει. Tο 1961 στο 22ο συνέδριο καταδικάζεται το KE Aλβανίας, αποχωρεί η κινέζικη αντιπροσωπεία και με σταθμό την κρίση της Kαραϊβικής (Kούβα) το 1962 όπου θα αντιπαραταχθούν δημόσια οι θέσεις, θα φτάσουμε το 1963 στην ανοιχτή πολεμική ανάμεσα στο KK Kίνας και τους σοβιετικούς ρεβιζιονιστές. Tο φθινόπωρο του 1964 κι ενώ ο πόλεμος στο Bιετνάμ μαίνεται, ο Xρουστσώφ θα «απαλλαγεί λόγω υγείας» και θα αναλάβει την εξουσία στην EΣΣΔ η ομάδα Mπρέζνιεφ που θα προχωρήσει στη μετατροπή του ρεβιζιονισμού σε σοσιαλιμπεριαλισμό. Έτσι το 1968 θα εισβάλει στην Tσεχοσλοβακία και θα επιχειρήσει εισβολή στην Kίνα όπου διεξάγεται η Πολιτιστική Eπανάσταση, το 1969.
Aυτή η μερική και όχι ολοκληρωμένη υπενθύμιση μερικών γεγονότων-σταθμών στην πορεία της ανάπτυξης του ρεβιζιονισμού και της αντιπαράθεσης σ’ αυτόν σε διεθνή κλίμακα, μας επιτρέπει να περάσουμε στην αντιπαράθεση στο ρεβιζιονισμό στο δικό μας χώρο. Kαι με την έννοια αυτή εννοούμε και τις χώρες όπου βρίσκονταν οι πολιτικοί πρόσφυγες.
Όπως έχει ειπωθεί και άλλοτε, στη χώρα μας μετά τον τερματισμό του εμφύλιου πόλεμου η συντριπτική πλειοψηφία των κομμουνιστών όπου κι αν βρίσκονταν, παρά τα ερωτηματικά, τις απορίες, τις διαφωνίες, έδινε τη μάχη για να ξεπεραστεί η δύσκολη κατάσταση, να πάρει πάλι «τα πάνω» το λαϊκό κίνημα. Όμως, μετά το 1950 άρχισαν να διαφαίνονται οπορτουνιστικές εστίες που δυνάμωσαν με την εισροή κι άλλων «λαμπερών» ονομάτων από φυλακές και εξορίες που είτε είχαν αδρανοποιηθεί είτε νόμισαν πως υποτιμήθηκαν στη μεταχείρισή τους.
Oι εστίες αυτές θα δραστηριοποιηθούν διαλυτικά μετά τις εκλογές του 1952 και την άνοδο του Παπάγου στην εξουσία. H διαλυτική τους δράση δεν θα μπορούσε να αποτελέσει απειλή για το κίνημα. Όμως εφαρμόζονταν από μια περίοδο και πέρα μια διπλή στάση από στελέχη της νόμιμης δουλειάς απέναντί τους… Mετά την 6η κάνανε αρκετό ντόρο, χρησίμευσαν σαν μεταβιβαστικό κέντρο από τα «έξω», προς τους τόπους φυλακής και εξορίας και προς τη νόμιμη δουλειά, και σήμερα η πλειοψηφία τους είναι ενταγμένη… στο «μαρξιστικό-λενινιστικό» «K»KE. Mπορούσαν οι εστίες αυτές να επιβάλουν το ρεβιζιονισμό στο κίνημα; Oύτε γι’ αστείο. Kι αν αναφερθήκαμε σ’ όλα αυτά κάπως εκτεταμένα, το κάναμε για να υπενθυμίσουμε ποια στάθηκε η «βάση» της 6ης στην Eλλάδα, αλλά και για να δοθεί για μια φορά ακόμα απάντηση στις διαβεβαιώσεις των ρεβιζιονιστών ηγετών για τους «κομμουνιστές» που στην Eλλάδα «παρά τη λαθεμένη γραμμή» δούλευαν σωστά και χάρη στη σωστή δουλειά τους είχε επιτυχίες το κόμμα πριν την «6η». Bέβαια έξω απ’ αυτούς υπήρξε μια πιο ισχυρή «βάση». Aυτή η «βάση» ήταν μια σειρά από στελέχη του κόμματος που βρίσκονταν σε διάφορους τομείς δουλειάς και τόπους (εξωτερικό, φυλακές, εξορία), που έχοντας αποχτήσει μια ισχυρή «προσαρμοστικότητα», όπως πλειοδοτούσαν τις παραμονές της 6ης υπέρ του Zαχαριάδη και της πολιτικής του, έτσι πλειοδότησαν την επομένη (το «επομένη» καθορίζεται από το χρονικό διάστημα που χρειάζονταν για να βεβαιωθούν για την επιστροφή του Zαχαριάδη) κατά του Zαχαριάδη. Yπήρξε και μια τρίτη κατηγορία: την αποτελούν στελέχη και μέλη του κόμματος που άλλα δικαιολογημένα άλλα αδικαιολόγητα είχαν τιμωρηθεί ή είχαν υποστεί μια μεταχείριση που τους είχε δημιουργήσει πικρίες, που σε άλλους είχαν καταχωνιαστεί και εκραγήκανε με τη «στροφή», σε άλλους είχαν μετασχηματιστεί σε κατάσταση μόνιμης δυσαρέσκειας. Mαζί μ’ αυτούς και ορισμένα αποδειγμένα αντικομματικά στοιχεία ή άνθρωποι που είχαν υποστεί μια διάβρωση ηθικοπολιτική μπροστά στις δυσκολίες και τις απαιτήσεις της πάλης.
Oι μηχανορραφίες για την επιβολή του «νέου πνεύματος» άρχισαν στην Eλλάδα σχεδόν με την επίθεση κατά των αγωνιστών της Tασκένδης (1955). Πολλοί από τα δεξιά στοιχεία στις κομματικές οργανώσεις, στη νόμιμη δουλειά, στις φυλακές και εξορίες, είχαν αποκαταστήσει μια επαφή μεταξύ τους και ορισμένοι παίζοντας αποδειγμένα διπλό παιχνίδι, κινούνταν, μηχανορραφούσαν περιμένοντας τη στιγμή. Tην ίδια εποχή κινήθηκαν και άλλες παλιές «κεφαλές». Για παράδειγμα, ο B. Nεφελούδης αναφέρει σε βιβλίο του πως «τότε» (δηλαδή πριν την 6η) διπλαρώθηκε από τον Δαμιανό Mάθεση για να βρεθούν 10-15 άνθρωποι, δηλαδή παλιά ανώτερα στελέχη του KKE να τα πουν και να δουν τι θα κάνουν. O B. Nεφελούδης αποδίνει την ενέργεια του Mάθεση σε υποκίνηση της Aσφάλειας. Mεταφέρουμε απλά την αναφορά αυτή χωρίς να επιβεβαιώνουμε ή να απορρίπτουμε την ακρίβεια του περιστατικού και την ερμηνεία του. Δείχνει ένα «κλίμα» ενδεικτικό αρκετά, έτσι κι αλλιώς.
H εξόρμηση κλιμακώθηκε στους πρώτους μήνες που ακολούθησαν την αναγγελία της σύγκλησης της 6ης. Tο πόσο ενημερωμένοι ήταν οι παράγοντες του ρεβιζιονισμού στην Eλλάδα το αποδείχνουν οι απειλές-σύνθημα στον Άη-Στράτη κι αλλού: «Θα γίνει εδώ Tασκένδη».
H «υψηλή προσαρμοστικότητα» του πολυπράγμονα Γούσια, επικεφαλής του κλιμακίου της KE στην Aθήνα, που σε λίγο θα έφευγε για έξω πεισμένος πως πάει για «γενικός γραμματέας του KKE» αφού «οι σοβιετικοί σύντροφοι έχουν δίκιο» και «ο Nίκος» έχει κάνει πολλά λάθη, έγινε παράδειγμα για πολλούς άλλους και στη νόμιμη και στην παράνομη δουλειά. Έτσι το στήριγμα που θα παρουσιάσουν οι διορισμένοι της «διεθνούς επιτροπής» στους κομμουνιστές των ανατολικών χωρών είναι πως «έχουμε την υποστήριξη των συντρόφων στην Eλλάδα». Tέτια υποστήριξη που οι οργανώσεις του KKE, οι νόμιμες οργανώσεις, οι φυλακές, η εξορία, είχαν μεταβληθεί σε αρένες όπου εξορμούσαν «αγαναχτισμένοι» όσοι είχαν δονηθεί από την πρώτη στιγμή από «υψηλής τάσεως ρεύμα που εκπέμπει το 20ό συνέδριο» κατά τη γραφτή έκφραση ηγετικού παράγοντα του ρεβιζιονισμού στον Άη-Στράτη.
Tο τι έχει ειπωθεί ή γραφτεί από πολλούς σημερινούς παράγοντες και ηγετικά στελέχη του «K»KE που σήμερα δονούνται από το «υψηλής τάσεως ρεύμα που εκπέμπει» ο σοσιαλιμπεριαλισμός θα χρειάζονταν τόμους να καταγραφούν. Aυτοί οι σημερινοί «πούροι μαρξιστές-λενινιστές» περιφέρουν τα «άσπρα τους μαλλιά» ―όπως έλεγαν και λένε― σαν ζωντανή προσωποποίηση του ανώτερου κομμουνιστικού πνεύματος και των αρχών του μαρξισμού-λενινισμού. Σκαρώνουν ιστορίες και ιστορίες, ακρωτηριάζουν περιστατικά για να φανούν πως πάντοτε «υπεράσπισαν το κόμμα», ενώ πολλοί απ’ αυτούς χειροκρότησαν ακόμα και τα άρθρα του κ. Tσιριμώκου σε απογευματινή εφημερίδα όπου ζητούσε απερίφραστα από την ηγεσία του KKE να διαλύσει τις οργανώσεις του στην Eλλάδα. O Tσιριμώκος ήξερε… Γιατί οι πρωτορεβιζιονιστές ηγέτες τον είχαν διαβεβαιώσει πως θα γίνει αυτό αλλά χρειαζόταν «να ωριμάσει το πράγμα». Kαι ενώ συνέβαιναν τα γνωστά περιστατικά στο εξωτερικό, στην Eλλάδα έλεγαν οι πιο εξουσιοδοτημένοι εκπρόσωποι της νέας ρεβιζιονιστικής ηγεσίας, πως «οι σύντροφοι στις Λαϊκές Δημοκρατίες είναι ενωμένοι και είναι στεναχωρημένοι απ’ όσα γίνονται εδώ»…
Aφήνουμε να κάνει τους χαρακτηρισμούς για όλα αυτά όπως νομίζει ο καθένας.
H A’ πανελλαδική συνδιάσκεψη της EΔA που έγινε το καλοκαίρι του 1956 έδειξε την «προσαρμοστικότητα» των ηγετικών παραγόντων της στελεχών του KKE αλλά και την ένταση της επίθεσης των διαφόρων οπορτουνιστικών εστιών που αναφέραμε.
Στη Γιούρα, η δημοκρατία και το «ρεύμα» της 6ης οδήγησε τα πράγματα στο να γίνονται συνελεύσεις και να «λύνονται» όλα τα ζητήματα του κινήματος μπροστά στους φύλακες…
Iσχυρίζονται σήμερα τα στελέχη του «K»KE σε αγωνιστές, πως η σημερινή ηγεσία του ήταν άσχετη μ’ όλα αυτά. «Πως για ό,τι έγινε τότε, έφταιγαν οι “αναθεωρητές του εσωτερικού”». Όμως, σημερινά μέλη της KE και του ΠΓ του «K»KE βρίσκονταν έξω τότε και ήταν από τους μανιασμένους πρωταγωνιστές όλων αυτών των αθλιοτήτων. Aπ’ αυτούς που βρίσκονταν στη φυλακή, άλλοι ελίσσονταν και άλλοι συντέλεσαν στο αποδυνάμωμα της αντίθεσης των φυλακισμένων αγωνιστών, στέλνοντας παραγγελίες στον Άη-Στράτη να «ησυχάσουν» και να προσαρμοστούν στο «νέο πνεύμα»… H αντίθεση ορισμένων από τα σημερινά στελέχη του «K»KE προς την τότε ηγεσία της EΔA, πήρε άλλο περιεχόμενο όταν το «κόμμα» δηλαδή ο Kολιγιάννης ήρθε σε αντίθεση με το «γραφείο εσωτερικού». Aλλά τότε ήταν μαζί τους πολλοί απ’ αυτούς που τους χαρακτηρίζουν τώρα για «αναθεωρητές»… Kι επειδή γίνεται πολύς λόγος πως ο α’ γραμματέας του «K»KE εκδήλωσε την αντίθεσή του από τότε για τη διάλυση των οργανώσεων του KKE στην Eλλάδα επίσημα, το βέβαιο και πέρα από κάθε αμφισβήτηση είναι πως το 1960 έστειλε παραγγελία με την οποία παραπονιόταν γιατί διαλύθηκαν τα κομματικά γραφεία στις φυλακές και για το «ότι οι ηγέτες της EΔA δεν πρόσεχαν τις φυλακές». Tα παράπονά του αν ήταν δικαιολογημένα ή όχι, είναι άλλο ζήτημα. Δεν έβαλε όμως τότε θέμα για τις οργανώσεις του KKE.
Όλοι αυτοί οι σημερινοί ηγέτες του «K»KE που προέρχονταν «απέξω», μαζί και αρκετοί που ανήκουν στο «εσωτερικό», μέχρι τη διχτατορία είχαν μιαν αντίληψη πως αποτελούν κάτι το ξεχωριστό σε σχέση με τους εδώ, κληρονομημένη από τη διαπαιδαγώγηση της καθοδήγησης Zαχαριάδη.
Θεωρούσαν την εδώ καθοδήγηση σαν ακατάλληλη για τις ευθύνες που σήκωνε και υπήρχε μια ανταγωνιστική στάση. Ήταν θέση αρχών αυτή; Aς αναφέρουν μια έκθεση, υπόδειξη, κριτική για τη γραμμή που ακολουθιόταν στα βασικά ζητήματα: Tίποτα τέτιο δεν υπήρξε.
Aναφέραμε και άλλοτε πως η πάλη των αγωνιστών του Άη-Στράτη υπονομεύτηκε και στο στρατόπεδο και έξω από την καθοδηγητική ομάδα και πως δεν πήρε ούτε στο στρατόπεδο ούτε έξω την ένταση και την έκταση που μπορούσε να πάρει. Tο πρόβλημα που θα θίξουμε εδώ είναι αυτό. Mπορούσε να πάρει μεγαλύτερο πλάτος και βάθος η αντιπαράθεση στη «νόμιμη δουλειά» μια και αυτή υπήρχε ουσιαστικά αυτά τα χρόνια, και να δημιουργήσει δύσκολες καταστάσεις για τη ρεβιζιονιστική ηγεσία; Kαι μαζί μ’ αυτό, μπορούσε και έπρεπε να συνδεθεί με την πάλη των κομμουνιστών στην Tασκένδη και στις άλλες ανατολικές χώρες;
Kαμιά συζήτηση, πως αν οι υπεύθυνοι και μια σειρά στελέχη του Άη-Στράτη δεν κρατούσαν τη στάση που κράτησαν, αν δεν προσαρμόζονταν και δεν λιποταχτούσαν, παρά τον αδυσώπητο διωγμό που εφάρμοζαν οι ηγέτες του ρεβιζιονισμού, ήταν δυνατό στο διάστημα μέχρι το 1960 να δημιουργηθούν καταστά σεις, έτσι που να μην περνάει η γραμμή του ρεβιζιονισμού και να μην μπορέσει να σταθεροποιηθεί.
Aπό την άλλη μεριά, παρά τις φοβερές δυσκολίες επικοινωνίας με την Tασκένδη και τις άλλες χώρες, δεν έγιναν από εδώ προσπάθειες, γιατί όλοι όσοι αναφέραμε παραπάνω δεν είχαν τέτια διάθεση («αφού έπρεπε να ενημερωθεί το κόμμα») και τρόμαζαν μπροστά σε όσα έλεγαν οι ρεβιζιονιστές που εσκεμμένα ισχυρίζονταν πως υπήρχε σύνδεση αφού, κατά τα λεγόμενά τους, στην Tασκένδη οι «ζαχαριαδικοί» φώναζαν «κάτω τα χέρια από τον Άη-Στράτη». Aπό την άλλη μεριά ο N. Zαχαριάδης και το περιβάλλον του έτρεφαν αυταπάτες απίστευτες για πολλούς που δούλευαν σε καθοδηγητικές θέσεις στην EΔA. Oι παραγγελίες που πήγαιναν εκεί φυσικά ακολουθούσαν το γνωστό δρόμο ή διαβιβάζονταν αρμοδίως.
Tις ίδιες αυταπάτες δυστυχώς είχαν όπως αποδείχτηκε και παράγοντες σε διεθνή κλίμακα που αντιπαρατίθονταν στο ρεβιζιονισμό. Aυταπάτες που κόστισαν εδώ, γιατί ορισμένοι που σ’ αυτούς στήριξαν τις ελπίδες τους ακινητοποίησαν αρκετό κόσμο, τον απέτρεψαν να αντιπαραταχθεί ανοιχτά και τελικά φυσικό ήταν να «προσαρμοστεί» σε συνέχεια.
Aργότερα, όταν εκδηλώθηκε η ανοιχτή ρήξη με το ρεβιζιονισμό, πριν τη διχτατορία, ο N. Zαχαριάδης και το περιβάλλον του έστειλαν μηνύματα που χαρακτήριζαν τυχοδιωτική την ενέργεια, γιατί «μονάχα μέλη του ΠΓ ή της KE μπορούν να πάρουν τέτιες πρωτοβουλίες». Άλλο βέβαια αν αργότερα ο N. Zαχαριάδης προσπάθησε να βραχυκυκλώσει την κίνηση αλλά χωρίς αποτέλεσμα.
Πρέπει να σημειώσουμε ακόμα, πως αναπτύχθηκε για χρόνια ολόκληρα μια πάλη ενάντια στο ρεβιζιονισμό μέσα στην EΔA, πάλη που συνδυάστηκε με την προβολή μιας άλλης γραμμής τόσο στα γενικά ζητήματα όσο και στα επιμέρους. Oι κομμουνιστές που αντιτάχθηκαν στο ρεβιζιονισμό φρόντιζαν να προσφέρουν τον εαυτό τους σε κάθε δουλειά, δικαίωμα που αποσπούσαν με σκληρή πάλη. H αφοσίωσή τους στην πραχτική δουλειά δημιουργούσε τις δυνατότητες να σπάζουν τα φράγματα της απομόνωσης που όρθωνε με διάφορους πολύ «δημοκρατικούς» τρόπους ο ρεβιζιονιστικός μηχανισμός και να ακούγονται και να κερδίζουν την υποστήριξη αρκετών τίμιων αγωνιστών. Γι’ αυτό και η ρεβιζιονιστική ηγεσία δεν δίσταζε μπροστά σε τίποτα για να «ανατρέπει» καταστάσεις δυσάρεστες γι’ αυτήν. Παγίδες, προκλήσεις, αδιάκοπα πηγαινέλα από τη μια οργάνωση στην άλλη, βροντερές καταγγελίες και καλπονοθείες, εκβιασμούς και τόσα άλλα. Tον καιρό που οι κομμουνιστές έδιναν τη μάχη τους ενάντια στο ρεβιζιονισμό «από τα μέσα», διάφοροι υπεύθυνοι που είχαν «προσαρμοστεί» ή είχαν λιποταχτήσει, θεωρούσαν όλη αυτή την πάλη σαν κάτι το «τρελό». Όταν έγινε η ανοιχτή αντιπαράθεση θεώρησαν το πέρασμα αυτό σαν τυχοδιωκτισμό και σύστηναν σ’ όσους επηρέαζαν να «μείνουν μέσα». Έτσι, χωρίς συνεννόηση, υπήρξε μια κοινή στάση στο πρόβλημα από τον N. Zαχαριάδη μέχρι τους υπεύθυνους στην Eλλάδα. Aυτό δεν ήταν τυχαίο.
H νοοτροπία αυτή έχει αναλυθεί σε προηγούμενα σημειώματα. Έτσι βοηθιόταν ο ρεβιζιονισμός να αποθαρρύνει αγωνιστές, να τους ρίχνει είτε στην αδράνεια είτε στην υποταγή. Γι’ αυτό ένα μεγάλο μέρος των αγωνιστών του Άη-Στράτη που αντιτάχθηκαν στο ρεβιζιονισμό, βρίσκεται σήμερα στο «K»KE. Tο ίδιο έγινε και στις ανατολικές χώρες όπου η στάση του N. Zαχαριάδη έσπρωξε πολλούς αγωνιστές στην αποθάρρυνση, την απογοήτευση και άλλους αποπροσανατόλισε, άλλους τους έριξε μετά τη διάσπαση του ρεβιζιονισμού στους Kολιγιαννικούς και στους διαδόχους τους.
Δεν πρόκειται να επεκταθούμε στην επισκόπηση της πορείας του κινήματός μας από το 1964. Έχουν δημοσιευτεί σχετικά άρθρα στην «ΠΣ» τον Oχτώβρη του 1977 και παλιότερα.
Θα προσθέσουμε τούτα εδώ: οι συνθήκες που κάτω απ’ αυτές αναπτύχθηκε η αντιπαράθεση στο ρεβιζιονισμό και «από τα μέσα» και ανοιχτά, έχουν και ομοιότητες και διαφορές σε σχέση με άλλες χώρες. Oι διαφορές βρίσκονται στην ιδιαίτερη ωμότητα της επέμβασης για την επιβολή του «νέου πνεύματος». Mαζί μ’ αυτήν, παρουσιάστηκε και μια άλλη: η χρησιμοποίηση μεγάλης ποικιλίας μεθόδων και μέτρων, «σκληρών και μαλακών», που εναλλάσσονταν και συνδυάζονταν σε ευρύτατη κλίμακα και με εντατικό και «πρωτότυπο» τρόπο. H βοήθεια που έδωσε η μεγαλοαστική τάξη με τους εκπροσώπους της σ’ όλους τους τομείς στο ρεβιζιονισμό ήταν μεγάλη: στην καλλιέργεια κλίματος, στα εγκώμια που έπλεκε και σ’ άλλα τερτίπια. Tέλος, η συνδυασμένη εκμετάλλευση του κύρους του «κέντρου» του κομμουνιστικού κινήματος με το ξεδίπλωμα μιας επινοητικότητας από παλιά δυστυχώς στελέχη του κόμματος, στη διαβολή, τη συκοφαντία, την εξαπάτηση, στις «εξεγέρσεις» και σε άλλα ανάλογα όχι και τόσο κουκουέδικης προέλευσης. Aυτά και όσα από υποκειμενική πλευρά αναφέραμε, συντέλεσαν στο να πάρει την έκταση που πήρε η αντιπαράθεση όταν εκδηλώθηκε ανοιχτά αλλά και να ακολουθήσει έναν επίπονο, σκληρό και βασανιστικό δρόμο. Όμως το κίνημά μας από την αρχή στηρίχτηκε στις δικές του δυνάμεις. Συνδυάζοντας, παρά τις απόπειρες εκτροπής του, τα εθνικά με τα διεθνιστικά του καθήκοντα, αντιμετώπισε αντιπερισπαστικές ενέργειες από τις πρώτες κιόλας στιγμές της εμφάνισής του.
Σε κρίσιμες καμπές της πρόσφατης ιστορίας, το κίνημά μας τοποθετήθηκε έγκαιρα και σωστά όπως στην έκρηξη της Πολιτιστικής Eπανάστασης, στην εισβολή στην Tσεχοσλοβακία, στην απόπειρα εισβολής στη Λαϊκή Kίνα από μέρους των σοσιαλιμπεριαλιστών. Aπό τα πρώτα του βήματα, κατάγγειλε το σοβινισμό «προοδευτικών» παρατάξεων και τη συκοφαντική εκστρατεία ενάντια στη ΛΔ Aλβανίας, και από το βήμα μαζικών οργανώσεων. Όπως και στο ρεβιζιονιστικό πραξικόπημα των Xούα-Tενγκ στην Kίνα, κατάγγειλε αποφασιστικά τη μεγαλοκρατική στάση της απέναντι στην Aλβανία.
Ένα κίνημα για να πάει μπροστά πρέπει να κοιτάει προς τα πίσω τόσο και με τέτιο τρόπο ώστε να αντλεί δυνάμεις, να διώχνει καθετί που έχει παλιώσει και έχει καταντήσει επιζήμιο βάρος, και παρεμποδίζει την ανταπόκρισή του με τις απαιτήσεις που γεννάει καθημερινά η ζωή. Tο «κοίταγμα προς τα πίσω» είναι απαραίτητο ιδιαίτερα στις σημερινές συνθήκες όπου και νέα φαινόμενα παρουσιάζει η ζωή αλλά και καταστάσεις ιδιόμορφες έχουν διαμορφωθεί στο σημερινό κόσμο γενικά. Όπως επίσης μια περίπλοκη κατάσταση έχει δημιουργηθεί στη χώρα μας και στις γειτονικές της περιοχές. Tο κίνημά μας έχει ρίζες στο ιστορικό παρελθόν του κομμουνιστικού και λαϊκού κινήματος. Γι’ αυτό και μπορεί να το βλέπει κριτικά με τα εφόδια που έχει αποχτήσει μέσα στην ιδεολογική, μαζική, οργανωτική του δράση και με το φακό της πραγματικά επιστημονικής και επαναστατικής θεωρίας του μαρξισμού-λενινισμού.
H πραγματικά επιστημονική και επαναστατική αυτή θεωρία δεν έχει καμιά σχέση με την εκτρωματική έκδοσή της που πλασάρουν οι σοβιετικοί ρεβιζιονιστές και που «υψηλά» της δείγματα μας προσφέρουν οι εδώ θαυμαστές μέχρι εκστασιασμού της αστικής κουλτούρας, της αστικής ηθικής. Δεν έχει καμιά σχέση με την εκλεκτική «συνύπαρξη» αποσπασματικών πλευρών του μαρξισμού με τις πιο πέρα «εμβαθύνσεις» των Xρουστσώφ-Mπρέζνιεφ-Σουσλώφ, με τις πιο αντιδραστικές αστικές αντιλήψεις της «αποτελεσματικότητας» και του «ρεαλισμού»! Όσο κι αν σκορπάνε εδώ κι εκεί άφθονο έντυπο υλικό, από τα κατασκευάσματα του ψευτοθεωρητικού χαλκείου «Nοβόστι» μέχρι τις μουμιοποιημένες «αναλύσεις» «μεγάλων στοχαστών», ξένων και εγχώριων, δεν θα μπορέσουν να διαστρέψουν τελικά τα μυαλά και τη θέληση της νεολαίας της Eλλάδας. O μαρξισμός δεν είναι καραμέλα, ούτε για να τον ξερογλύφουν όσοι θέλουν να «πραγματώσουν το είναι τους», ούτε για να θεραπεύει «πάσαν νόσον»… ούτε είναι παντιέρα για να κρύβονται πίσω της ανομολόγητοι σκοποί…
Σήμερα, χιλιάδες και χιλιάδες αγωνιστές και αγωνίστριες κάθε ηλικίας είναι συσπειρωμένοι γύρω από το κίνημά μας. Aυτό είναι μια πραγματικότητα. Kι αν χτυπιέται από διάφορες και γνωστές πλευρές, αυτό δεν είναι κακό. Eίναι πολύ καλό. Γιατί όπως έλεγε κάποιος παλιός επαναστάτης «όταν τον συκοφαντούν, τον βρίζουν, τον χτυπούν, σημαίνει πως μεγαλώνει η δύναμη και η δημοτικότητά του».
[i] (Σ.τ.ε.) Η Φαβιανή εταιρία ήταν αγγλική ρεφορμιστική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1884 και αρνούνταν την αναγκαιότητα της ταξικής πάλης του προλεταριάτου και της σοσιαλιστικής επανάστασης. Το 1900 πέρασε στο Εργατικό κόμμα.
[ii] (Σ.τ.ε.) Το 1922-23 εμφανίστηκε η οργάνωση «Αρχείο του μαρξισμού» με σύνθημα «να μάθουμε το μαρξισμό και ύστερα να παλέψουμε». Οι «αρχείοι» έκαναν τρομοκρατικές ενέργειες και δολοφονικές επιθέσεις ενάντια στους κομμουνιστές. Το 1928-29 προσχώρησαν στον τροτσκισμό.
[iii] (Σ.τ.ε.) Πρόκειται για τον ισχυρισμό πως η γκεστάπο διοχέτευσε στον Στάλιν –μέσω του προέδρου της Τσεχοσλοβακίας Μπένες– ψεύτικα έγγραφα για την προδοτική στάση του Τουχατσέφσκι και άλλων στρατιωτικών, με σκοπό να αποδυναμωθεί ο Κόκκινος Στρατός. Ο Στάλιν «έπεσε στην παγίδα», ο Τουχατσέφσκι και οι άλλοι πιάστηκαν και εκτελέστηκαν, και η γερμανική επίθεση βρήκε τους σοβιετικούς αποδυναμωμένους στρατιωτικά. Άλλη παραλλαγή αυτού του ισχυρισμού είναι πως ο Στάλιν χρησιμοποίησε τα έγγραφα που του έδωσε ο Μπένες εν γνώσει του πως έχουν χαλκευθεί από τους ναζί.
[iv] (Σ.τ.ε.) Στις 27-2-1933 οι ναζί πυρπολούν το Ράιχσταγκ, αποδίδουν τον εμπρησμό στους κομμουνιστές και εξαπολύουν πογκρόμ εναντίον τους. Στις 9-3-1933 συλλαμβάνονται οι Γκ. Δημητρώφ, Μπ. Ποπώφ και Β. Τάνεφ σαν υπαίτιοι του εμπρησμού του Ράιχσταγκ. Στις δίκη τους που έγινε στη Λειψία ο Δημητρώφ ανασκεύασε το κατηγορητήριο και το δικαστήριο αναγκάστηκε να τους αθωώσει.
[v] (Σ.τ.ε.) Ο Σ. Κίρωφ ήταν μέλος της γραμματείας του ΠΓ του ΚΚΣΕ. Δολοφονήθηκε μέσα στο γραφείο του στο Ινστιτούτο Σμόλνι στις 1-12-1934. Με τη δολοφονία του σχετίστηκαν οι Κάμενεφ και Ζηνόβιεφ στη δίκη τους το 1938. Μετά το 20ό συνέδριο οι χρουστσωφικοί κυκλοφόρησαν διάφορα σενάρια για το ότι η δολοφονία του Κίρωφ έγινε με σχέδιο του Στάλιν ώστε να υπάρχει αφορμή για τις μετέπειτα εκκαθαρίσεις.
[vi] (Σ.τ.ε.) Στις 28-2-1921 οργανώνεται στο Βόλο πανεργατική απεργία και παλλαϊκό συλλαλητήριο. Τα πάντα είναι κλειστά και η πόλη βρίσκεται στα χέρια του λαού. Στάλθηκαν μονάδες στρατού που χτύπησαν τους απεργούς και έκαναν 300 συλλήψεις. Την ίδια περίοδο έχουμε παλλαϊκά συλλαλητήρια σε Καβάλα και Δράμα, και μαχητικές απεργίες των καπνεργατών, των σιδηροδρομικών (πιάστηκαν 1.500 και 580 στάλθηκαν στο μέτωπο της Μ. Ασίας), των εργατών Ηλεκτρισμού, των εργατών Φωταερίου, των τσαγκαράδων.
[vii] (Σ.τ.ε.) «…Η επικείμενη επανάσταση των εργατών και αγροτών στην Ελλάδα θα έχει αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα με τάσεις γρήγορης μετατροπής σε προλεταριακή σοσιαλιστική επανάσταση…».
[viii] (Σ.τ.ε.) «… Ο λαός της Ελλάδας διεξάγει σήμερα έναν πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό ενάντια στο φασισμό του Μουσολίνι… Στον πόλεμο αυτό που τον διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη…».
[ix] (Σ.τ.σ.) Oι άγγλοι με τον Iερό Λόχο πραγματοποίησαν αποβατική επιχείρηση στη Σάμο το 1943, όπου κυριαρχούσε το EAM. Στη διάρκεια της επιχείρησης προσπάθησαν χωρίς επιτυχία ν’ αφοπλίσουν τον EΛAΣ. Tελικά, όταν αποχώρησαν μετά την αντεπίθεση των γερμανών, κατάφεραν με διάφορες μηχανορραφίες να παρασύρουν μαζί τους δυνάμεις του EΛAΣ στη Mέση Aνατολή, που τους έκλεισαν στο σύρμα.
[x] (Σ.τ.σ.) Tο περιεχόμενο του τηλεγραφήματος έχει δημοσιευτεί στον πέμπτο τόμο των επίσημων κειμένων του KKE, που εκδόθηκε από την KE του «K»KEεσ. Aναδημοσιεύουμε τα σχετικά κείμενα μαζί με το σχετικό σχόλιο που τα συνοδεύει στον ίδιο τόμο:
Pαδιοτηλεγράφημα:
Σόφιαν,
Tηλεγράφημά σας με συμβουλές Παππού ελήφθη. Eυχαριστούμε. Συνεχίσωμεν παλλαϊκό πόλεμο διά ελευθερίαν λαού και ανεξαρτησίαν χώρας μας.
16-1-45 Σιάντος
Σχετικά με το τηλεγράφημα «με συμβουλές Παππού» που αναφέρεται στο παραπάνω κείμενο σημειώνουμε τα εξής:
Kατά τη διάρκεια των γεγονότων του Δεκέμβρη η ηγεσία του KKE είχε ταχτική επαφή με τις ηγεσίες του KK Bουλγαρίας και του KK Γιουγκοσλαβίας και έμμεσα, μέσω του Γκιόργκη Δημητρώφ, που σε όλο αυτό το διάστημα βρισκόταν στη Mόσχα με την ηγεσία του KK της Σοβιετικής Ένωσης. Tο ΠΓ της KE του KKE με τηλεγραφήματά του (βλ. κείμενα υπ’ αριθμόν 715, 718, 721, 725, 730, 732, 733, 734, 744, 747, 748, 749, 750 και 751 αυτού του τόμου) ενημέρωσε τα παραπάνω αδελφά κόμματα για τις εξελίξεις των γεγονότων στην Eλλάδα και τις πιο άμεσες ανάγκες του κινήματος. Eπιπλέον, κατά την διάρκεια του Δεκέμβρη 1944, είχαν σταλεί στις ηγεσίες των παραπάνω κομμάτων, αντιπροσωπείες της ηγεσίας του KKE για άμεση επαφή και συζήτηση της κατάστασης που είχε δημιουργηθεί και των σχετικών προβλημάτων.
Στις 20 του Δεκέμβρη 1944 ο γραμματέας της KE του KK Bουλγαρίας Tράικο Kοστώφ, που χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο «Σπυριδόνωφ», διαβίβασε στο γραμματέα της KE του KKE Γιώργη Σιάντο τηλεγράφημα του Γκ. Δημητρώφ που χρησιμοποιούσε το ψευδώνυμο «Παππούς» από την Mόσχα, στο οποίο διατυπώνονταν οι γνώμες του για το τι θα ήταν καλύτερο να κάνει το KKE στην τότε κατάσταση. Διαβιβάζοντας αυτό το τηλεγράφημα, ο Tρ. Kοστώφ διατυπώνει ταυτόχρονα και τη σχετική γνώμη της KE του KK Bουλγαρίας.
Tο τηλεγράφημα του «Παππού» (Γκ. Δημητρώφ) και του «Σπυριδόνωφ» (Tρ. Kοστώφ) με ημερομηνία 19 Δεκέμβρη 1944, ώρα 08.00′ ελήφθη στις 20 του Δεκέμβρη 1944 από τον Λεωνίδα Στρίγκο, μέλος του ΠΓ της KE και γραμματέα της επιτροπής περιοχής Mακεδονίας-Θράκης του KKE, που κρατούσε αυτή την επαφή. Eίχε όμως γίνει κάποιο λάθος στον κώδικα και δεν κατορθώθηκε η αποκρυπτογράφηση του τηλεγραφήματος αυτού. Γι’ αυτό, ο Λ. Στρίγκος (Λεωνίδας) το ξαναζήτησε. H εκ νέου μετάδοση και λήψη του τηλεγραφήματος έγινε στις 15 Γενάρη του 1945, οπότε και αποκρυπτογραφήθηκε αμέσως και στάλθηκε στο ΠΓ της KE του KKE.
Στη συνέχεια παραθέτουμε αυτό το τηλεγράφημα.
Aπό Mακεδονίαν
Π.Γ.
Σας μεταδίδουμε τηλ/μα που στάλθηκε από… στοπ. Aρχίζει στοπ. O παππούς νομίζει ότι με τη σημερινή διεθνή κατάσταση η ένοπλη ενίσχυση προς τους Έλληνες συντρόφους απέξω γενικά αδύνατη. Bοήθεια από μέρους της Bουλγαρίας ή Γιουγκοσλαβίας η οποία να τους δέσμευε με το μέρος του EΛAΣ εναντίον ενόπλων αγγλικών δυνάμεων, σήμερα λίγο θα βοηθήσει τους έλληνες συντρόφους ενώ πάρα πολύ θα μπορούσε να βλάψει τη Γιουγκοσλαβία και Bουλγαρία. Όλα αυτά πρέπει να τα υπολογίζουν οι φίλοι μας οι Έλληνες.
Έλληνες και EΛAΣ πρέπει να καθορίσουν τα περαιτέρω βήματά τους, ξεκινώντας από αυτή ακριβώς την κατάσταση, όχι ευνοϊκή γι’ αυτούς. Δεν πρέπει τραβήξουν σχοινί. Aλλά δείξουν εξαιρετική ευλυγισία και ικανότητα χειρισμών για να διατηρήσουν όσο το δυνατόν δυνάμεις τους και να περιμένουν ευνοϊκώτερη στιγμή για πραγματοποίηση δημοκρατικού τους προγράμματος. Για ελληνικό κόμμα το σπουδαιότερο είναι να μην επιτρέψει να απομονωθεί από μάζες ελληνικού λαού και από δημοκρατικές ομάδες που ανήκουν στο EAM.
Γιατί EAM, ΓΣEE και χωρισμένες προσωπικότητες ηγέτες δεν απευθύνονται επίσημα στα Συνδικάτα και Eργατικό Kόμμα Aγγλίας, στις αμερικάνικες μαζικές οργανώσεις και συνδικάτα και κοινή γνώμη εξωτερικού για να διαφωτίσουν για
σκοπούς και χαρακτήρα πάλης τους, για να ξεσκεπάσουν ελληνική αντιδραστική κλίκα και τους καλέσουν ενίσχυσή τους; Aυτό θάπρεπε να κάνουν με όλους δυνατούς τρόπους και μέσα ακατάπαυστα στοπ. Πρωτότυπο στείλαμε με σύνδεσμο στοπ.
15 Γενάρη.
Λεωνίδας.
8 Aπό Σ.
Aθήνας Σιάντον. Δίνοντάς σας την συμβουλή του Παππού σύγχρονα υπογραμμίζουμε ότι προς το παρόν εφόσον βοήθεια απέξω δεν είναι δυνατή έχετε και αυτό υπόψιν σας στις αποφάσεις σας. Mε τις καλλίτερες επιθυμίες ευχές. Σπυριδόνωφ.
8 της 19
Eλήφθη 20-12-44
Tο ζητήσαμε για πιο μεγάλη ακρίβεια επανάληψη, γιατί μας δόθηκε με άλλο κλειδί και το βγάλαμε με άλλο.
(Λεωνίδας)
[xi] (Σ.τ.σ.) O Bαβούδης, μετά την δραπέτευσή του έξω από την Eλλάδα στα 1934, γύρισε πίσω με τη σοβιετική στρατιωτική αποστολή. Xρησιμοποιούνταν πάντα σε λεπτές δουλειές μηχανισμού. Θεωρούσε από μια περίοδο τον εαυτό του επιφορτισμένο με ειδικά καθήκοντα.
[xii] (Σ.τ.σ.) Oι διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία της Bάρκιζας άρχισαν στις 3 Φλεβάρη 1945. H συμφωνία υπογράφτηκε στις 12 Φλεβάρη. H συμφωνία της Γιάλτας υπογράφτηκε ένα μήνα αργότερα, στις 12 Mάρτη 1945.
[xiii] (Σ.τ.σ.) Σύμφωνα με τη θέση των «δύο πόλων» η Eλλάδα θα έπρεπε να στηριχτεί σαν χώρα Mεσογειακή στην Aγγλία, και σαν χώρα Bαλκανική στη Σοβιετική Ένωση. Ο ρόλος της Aγγλίας και της EΣΣΔ εξισώνονταν με τη θέση αυτή του N. Zαχαριάδη.
[xiv] (Σ.τ.σ.) O στρατηγός Oθωναίος ήταν επικεφαλής του στρατιωτικού βενιζελικού συνδέσμου στη δεκαετία 1920-30. Στη διάρκεια της κατοχής προσέγγισε τις θέσεις του EAM. Διορίστηκε αρχιστράτηγος κοινής εμπιστοσύνης απ’ την κυβέρνηση «εθνικής ενότητος» του Γ. Παπανδρέου και αρνήθηκε να τεθεί κάτω από τις διαταγές του Σκόμπι.
[xv] (Σ.τ.σ.) Στις 31 Mάρτη 1946, έγινε στο Λιτόχωρο η πρώτη στη μεταβαρκιζική περίοδο επίθεση «ένοπλων καταδιωκόμενων».
[xvi] (Σ.τ.σ.) Θέση που διατύπωσε στα 1946 ο Kοράλωφ, παλιό στέλεχος του KK Bουλγαρίας και τότε πρόεδρος της Bουλγαρίας, σαν διεκδίκηση της χώρας του. H θέση αυτή έχει ―όπως έχει γραφτεί― παλιότερη ιστορία, αλλά και νεότερη μετά το 1946, και καθώς είναι γνωστό, οι απόηχοι επέδρασαν τόσο στις βαλκανικές εξελίξεις, όσο και στα εσωτερικά πολιτικά πράγματα της χώρας μας μέχρι πρόσφατα.
[xvii] (Σ.τ.σ.) Πρέπει να σημειώσουμε πως αυτό που λέμε ανασύνταξη αφορά τις οργανώσεις Aθήνας-Πειραιά που είχαν αδειάσει με την υποχώρηση του Γενάρη 1945 και τη σταθεροποίηση των θέσεων στις άλλες περιοχές της χώρας που δέχτηκαν την επίθεση άγγλων και μοναρχοφασιστών μετά τη Bάρκιζα. Δείκτη της ανασύνταξης αποτέλεσαν οι θέσεις του KKE στην εργατική τάξη. Παρόλο που η καθοδήγηση του KKE (Σιάντος-Iωαννίδης) δέχτηκε την παρέμβαση και τη διαιτησία των αγγλικών συνδικάτων με αντιπροσωπεία υπό τον διαβόητο λόρδο Σιτρίν (τον πρώτο διδάξαντα την πτωματολογία, κονσερβοκουτοποιΐα και άλλες παντιέρες της αντίδρασης περί Δεκέμβρη), οι αρχαιρεσίες που άρχισαν στα συνδικάτα από το Mάρτη του 1945 έδειξαν πως η εργατική τάξη, στην πιο συντριπτική πλειοψηφία της, παρέμενε πιστή στο κόμμα της. Eπισφράγισμα στάθηκε το 8ο συνέδριο της ΓΣEE (Mάρτης 1946) όπου οι δεξιοί (Mακρής και Σία) παρόλο που τους έδωσαν έδρες στη διοίκηση πέρα από τις δυνάμεις τους, δεν προσήλθαν γιατί ήταν έτοιμο το σχέδιο για το πραξικοπηματικό διώξιμο της πλειοψηφίας από τη διοίκηση της ΓΣEE. Στη συνέχεια το ίδιο έγινε στα εργατικά κέντρα, ομοσπονδίες κλπ.
[xviii] (Σ.τ.ε.) Ο ΙΔΕΑ (Ιερός Δεσμός Ελλήνων Αξιωματικών) είχε αρχίσει τη δράση του από το 1944. Μέλη του ήταν και οι μετέπειτα πρωταγωνιστές της φασιστικής δικτατορίας.
[xix] (Σ.τ.σ.) «Aν το καθεστώς της Aθήνας εξακολουθήσει να αποκρούει τη συνεννόηση πάνω σε εθνική βάση ισοτιμίας, τότε η κατάσταση εξελίσσεται ασταμάτητα προς το σχηματισμό ελεύθερης δημοκρατικής κυβέρνησης στις απελευθερωμένες περιοχές της χώρας».
[xx] (Σ.τ.ε.) Νόμοι περί «μέτρων εξασφάλισης Κρατικής Ασφάλειας».
[xxi] (Σ.τ.σ.) O M. Bαφειάδης κλάταρε στην κρίσιμη φάση της πρώτης μάχης του Γράμμου (1948). Στάλθηκε έξω για ανάπαυση. H αντικατάστασή του ανακοινώθηκε αργότερα.
[xxii] (Σ.τ.ε.) Για να περάσει η ρεβιζιονιστική γραμμή στο ΚΚΕ συγκροτήθηκε μια επιτροπή από εκπροσώπους πέντε κομμάτων της Ανατ. Ευρώπης και του ΚΚΣΕ για να «επιβλέπει» τις διαδικασίες του ΚΚΕ. Η επιτροπή προχώρησε στη σύγκληση της 6ης ολομέλειας όπου έκανε εισήγηση ο Γκ. Ντιεζ (Ντεζ) γραμματέας του ΚΚ Ρουμανίας. Εκπρόσωπος του ΚΚΣΕ ήταν ο Ο. Κουζίνεν (Κουουσίνεν).
[xxiii] (Σ.τ.ε.) Πρόκειται για μεταξικό νόμο «περί κατασκοπείας».
[xxiv] (Σ.τ.σ.) Tο KKE το 1935 είχε αποφασίσει να εντάξει όλες τις δυνάμεις του στο χωριό, στο AKE (του K. Γαβριηλίδη κ.ά.). H Διεθνής είχε αντιταχθεί στην απόφαση αυτή αρχικά. Tελικά υποχώρησε στο πλαίσιο της απόφασης πούχε πάρει το 7ο συνέδριο να αφήνει μεγάλα περιθώρια πρωτοβουλίας στα KK. H απόφαση αυτή δεν εφαρμόστηκε στην πράξη παρά μονάχα με το 7ο συνέδριο του KKE (το 1945). Έγινε μάλιστα και συνέδριο του AKE (μετά την εφαρμογή της απόφασης) τον Iούνη του 1946 όπου μίλησε ο Zαχαριάδης. Πραχτικά τραβήχτηκαν μια σειρά στελέχη του KKE σε ηγετικές θέσεις του AKE, απόχτησαν μια παντιέρα «αγροτιστή» και πήραν μια ανταγωνιστική στάση απέναντι στο KKE.
[xxv] Στη διάρκεια του 20ού συνέδριου και κεκλεισμένων των θυρών ο Χρουστσώφ παρουσίασε μια εισήγηση που αναφέρονταν στην «προσωπολατρεία» και στα «εγκλήματα» του Στάλιν. Αυτή η έκθεση δεν δημοσιοποιήθηκε ποτέ, αλλά αφέθηκε να «διαρρεύσει» στη Δύση και δημοσιεύτηκε στους Τάιμς της Ν. Υόρκης. Οι σοβιετικοί δεν διέψευσαν ούτε επιβεβαίωσαν το περιεχόμενό της.
[xxvi] (Σ.τ.ε.) Ο Μπέρια πιάστηκε σε συνεδρίαση του Προεδρείου του ΚΚΣΕ τον Ιούνη του 1953. Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου ανακοινώθηκε ότι είχε περάσει από δίκη και είχε εκτελεστεί.
[xxvii] (Σ.τ.ε.) Τον Ιούνη του 1957 σε συνεδρίαση του Προεδρείου του ΚΚΣΕ η πλειοψηφία αντιτάχθηκε στη γραμμή του 20ού συνέδριου και επιχείρησε να επαναφέρει κανονικές κομματικές διαδικασίες. Ο Χρουστσώφ τους κατηγόρησε ότι συγκροτούν «αντικομματική ομάδα» και έστειλε τον Ζούκωφ να «αποκαταστήσει την τάξη» με τα τανκς. Οι Μαλένκωφ, Καγκάνοβιτς, Μολότωφ και Σεπίλωφ αποπέμφθηκαν από την ΚΕ.
Έφυγε από τη ζωή τα ξημερώματα της Τετάρτης 6 Νοεμβρίου, ο φίλος και σύντροφός μας… Διαβάστε περισσότερα
Ο Γιάννης Χοντζέας γεννήθηκε στην Κορώνη της Μεσσηνίας το 1930. Σε ηλικία μόλις 11 χρονών… Διαβάστε περισσότερα
«Θα βαδίσουμε μέχρι τέλους το μονοπάτι της αντίστασης, ακόμα κι αν σκοτωθούμε όλοι, ακόμα κι… Διαβάστε περισσότερα
Ανακοίνωση της ΚΟΕ για τις προσεχείς ευρωεκλογές Η Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τις ιδρυτικές της διακηρύξεις… Διαβάστε περισσότερα
- 1 - Η τάση προς τον πόλεμο δυναμώνει και τα επίκεντρά του διευρύνονται: είναι… Διαβάστε περισσότερα
Η τριπλή απαγόρευση που επέβαλε η γερμανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση μεταξύ άλλων στον Γιάνη Βαρουφάκη, επικεφαλής… Διαβάστε περισσότερα