"Μια πολύπλευρη παρατεταμένη κρίση"
Συμπληρώθηκαν, στις 24 Οκτώβρη, 14 χρόνια από το θάνατο του Γιάννη Χοντζέα. Δέκα τέσσερα χρόνια από το θάνατο ενός ανθρώπου που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην αντιπαράθεση που έγινε στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα μετά τη ρεβιζιονιστική στροφή του ΚΚΣΕ και την επιβολή της στο ΚΚΕ. Ενός ανθρώπου που διαμόρφωσε τις βάσεις και τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς του μ-λ κινήματος στη χώρα μας. Ενός ανθρώπου που συμμετέχοντας ενεργά, από τα πρώτα βήματα της προσπάθειάς μας, διαμόρφωσε τις πολιτικές αντιλήψεις της πολιτικής οργάνωσης Α/συνεχεια, γεγονός που επέτρεψε, μετά το θάνατό του, τη μετεξέλιξή της στην Κομμουνιστική Οργάνωση Ελλάδας.
Κεντρική θέση στο έργο του Γιάννη Χοντζέα τα τελευταία 15-20 χρόνια της ζωής του έχει η μελέτη της παγκόσμιας κρίσης και της αναδιάρθρωσης που τη συνοδεύει. Ο Γ. Χοντζέας προσπαθούσε κάθε φορά να εστιάσει την προσοχή στην "κύρια πλευρά" των φαινομένων, και την ίδια στιγμή παρακολουθούσε και μελετούσε τα "νέα χαρακτηριστικά" στο πραγματικό τους μέγεθος.
Σε ένα κείμενό του, γραμμένο το 1987, (εκδόθηκε το 1992 με τίτλο "Κρίση της οικονομίας-κόσμος") σημειώνει: "Ορισμένοι που δεν θέλουν να μιλήσουν για την ύπαρξη παρατεταμένης κρίσης γιατί ξεφεύγει από τα εννοιολογικά τους συστήματα προτιμούν να μιλάνε για πτωτική μακροπερίοδο σε αντίθεση με την ανοδική μακροπερίοδο ή 30 ένδοξα χρόνια (1945-1975). Όπως κι αν έχει το πράγμα, το ίδιο το γεγονός της μακρόχρονης εναλλαγής υφέσεων-ανακάμψεων πιστοποιεί την ύπαρξη μιας πρωτοφανέρωτης ανωμαλίας στο οικονομικό-κοινωνικό σύστημα".
Πολύ νωρίτερα, σε ένα σημείωμά του, το 1981, λίγο μετά το 2ο συνέδριο του ΚΚΕ(μ-λ), που οδήγησε και στην ουσιαστική του διάλυση, αναφερόμενος στις μεγάλες κρίσεις του 1973 και 1978, μιλάει για την ουσιαστική πλευρά τους: "Η παρούσα γενική κρίση του παγκόσμιου συστήματος κοινωνικών σχέσεων έχει την υλική της βάση σε μια παρατεταμένη οικονομική κρίση. Ειδικότερα έχει τη ρίζα της στην αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και στον ατομικό χαρακτήρα της ιδιοποίησής της. Η αντίθεση αυτή ισχύει τόσο στη "δυτική" όσο και στην "ανατολική" πλευρά. Ουσιαστικά πρόκειται για μια κρίση απόλυτης υπερπαραγωγής κεφαλαίων. Ο πληθωρισμός, η στασιμότητα, η κρίση διεθνών νομισματικών συστημάτων, η πετρελαϊκή κρίση είναι μερικές από τις κύριες ειδικές μορφές που πήρε η κρίση μέχρι τώρα".
Οι κρίσεις και ο συσχετισμός δύναμης
Ο Γ. Χοντζέας δεν περιοριζόταν στη μελέτη των κρίσεων σαν ένα καθαρά οικονομικό φαινόμενο. Ενδιαφερόταν για τη "σφαίρα του πολιτικού", μελετούσε το συσχετισμό δύναμης στην περίοδο της εκδήλωσής τους, παρακολουθούσε και αναφερόταν στις απαντήσεις που έδινε ή δεν έδινε το κομμουνιστικό κίνημα. Στο σημείωμα για την "Κρίση της οικονομίας-κόσμος" σημειώνει: "Οι διαφορές ανάμεσα στις δυο κρίσεις σ’ ένα άλλο επίπεδο μπορούν να εντοπιστούν και σ’ αυτό: η κρίση του ’29-’31 ξέσπασε ύστερα από μια σύντομη περίοδο αναζωογόνησης, που στάθηκε αποτέλεσμα της υποχώρησης των κυμάτων της επανάστασης που σάρωσε τα χρόνια 1917-1923 την Ευρώπη τον τότε αποικιακό κόσμο". Στο ίδιο σημείωμα έχει βάρος η διατύπωσή του ότι το New Deal του Ρούσβελτ μετά την κρίση του ‘29-’31 και ο κεϋνσιανισμός στην Ευρώπη μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν η αστική "απάντηση στον Οκτώβρη" και καταλήγει: "Και μια και μπήκαμε στην περιοχή του πολιτικού οφείλουμε να παρατηρήσουμε πως ενώ στη διάρκεια του ’30 η στρατηγική και ταχτική του κομμουνιστικού κινήματος ήταν επιθετική (τάξη ενάντια στην τάξη), στην παρούσα κρίση η όλη υπόθεση περιορίζεται στο δίπτυχο "εποικοδομητικές προτάσεις"-"αμυντικές μάχες"".
Ποιος δεν βλέπει τις ομοιότητες με τη σημερινή εποχή;
Η κρίση και ο πόλεμος
Ο Γ. Χοντζέας πολλές φορές σημείωνε ότι ο πόλεμος στην εποχή του ιμπεριαλισμού αποτελούσε μια "κλασική συνταγή" υπέρβασης της κρίσης. Στο σημείωμα μετά το 2ο συνέδριο του ΚΚΕ(μ-λ) γράφει: "Το μέσο με το οποίο ο καπιταλισμός έλυνε ιστορικά τις κρίσεις υπερπαραγωγής ήταν ο πόλεμος. Ο πόλεμος, την περίοδο του ιμπεριαλισμού, επέτρεπε στις νικήτριες δυνάμεις να διευρύνουν την παραγωγική τους βάση. Γιατί ο πόλεμος σήμαινε καταστροφή κεφαλαίων, εμπορευμάτων και εργασιακής δύναμης. Δηλαδή, δυνατότητα επανάληψης του οικονομικού κύκλου για αρκετά παρατεταμένη περίοδο". Τις μέρες του πολέμου στον Περσικό Κόλπο ο Γιάννης Χοντζέας γράφει: "Ο πόλεμος ή οι πόλεμοι κάθε είδους είναι και ένα οικονομικό γεγονός. Στην εποχή μας, δηλαδή στον 20ό αιώνα, όλο και περισσότερο αποτέλεσαν τις "ατμομηχανές" της οικονομίας. Πού θα βρισκόταν αυτό που λέγεται αμερικάνικη οικονομία δίχως τους δύο παγκόσμιους πολέμους, την Κορέα, το Βιετνάμ;…"
Η αναδιάρθρωση του κεφαλαίου
Η εκτίμηση του Γ. Χοντζέα ήταν ότι οι κρίσεις και οι απόπειρες υπέρβασής τους αποτελούν μια επιθετική στιγμή του κεφαλαίου. Έδωσε, λοιπόν, ιδιαίτερο βάρος στη μελέτη των αναδιαρθρώσεων που συντελέστηκαν στην περίοδο αυτής της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης. Γράφει σε ένα σημείωμά του:
"Η νέα περίοδος με σημαία την αυτονομία της "τεχνολογικής επανάστασης" θα χαρακτηριζόταν από μια δίχως προηγούμενο αναδιάρθρωση του κεφαλαίου κι επομένως των παραγωγικών και κοινωνικών σχέσεων, αφού οι όροι είχαν συγκεντρωθεί για κάτι τέτοιο. Δεν πρόκειται για τις "κυκλικές" (μικρό- ή μεγάλο-κυκλικές) κρίσεις-αναδιαρθρώσεις αλλά για μία νέα "ποιοτική αναδιάρθρωση"".
Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να επισημανθούν τα κυριότερα καινούργια χαρακτηριστικά της αναδιάρθρωσης σε όλους τους τομείς και να συνδέονται όλες οι εξελίξεις στη Δύση και την Ανατολή με την πορεία της αναδιάρθρωσης. Γι’ αυτό ο Γιάννης Χοντζέας παρατηρεί:
"Οι "παλινορθώσεις του καπιταλισμού", οι "κρατικισμοί" κ.λπ. στον ανατολικό κόσμο ξεκόβονταν από την άποψη της χωρίς προηγούμενο αναδιάρθρωσης του κεφαλαίου. Η κρίση-αναδιάρθρωση περιοριζόταν σε επεισόδια επιμέρους μιας πορείας άλλης κι όχι σαν κύριο περιεχόμενο αυτής της πορείας". "Και σήμερα η αντεπανάσταση αναπτύσσεται στο όνομα της υπέρβασης της κρίσης, μέσω της απάντησης στην πρόκληση της μεταβιομηχανικής εποχής ή κοινωνίας".
Το άλμα στο άυλο και η Επιστημονική Τεχνική Επανάσταση
Ο Γιάννης Χοντζέας στα 1993 μετά από τις αλλεπάλληλες νομισματικές αναστατώσεις και τις εκρήξεις της λαϊκής δυσαρέσκειας, επισημαίνει και υπογραμμίζει το ιδιαίτερο στοιχείο, το λεγόμενο άλμα στην οικονομία του "άυλου". Γράφει σε άρθρο με τίτλο "το άλμα στο άυλο" που δημοσιεύτηκε στο ειδικό τεύχος της Α/συνεχεια για τη δυαδική κοινωνία, τα εξής:
"Με την ανάδειξη μιας άυλης οικονομίας, το σύστημα επιχείρησε και επιχειρεί μια υπέρβαση φραγμών που ενυπάρχουν στο ίδιο. Η υπέρβαση ή μάλλον η υπερπήδηση αυτή σημαίνει στην ουσία υπέρβαση ή υπερπήδηση της ίδιας της βάσης του, δηλαδή συρρίκνωση στο ελάχιστο της ζωντανής εργασίας, επομένως του ποσοστού της παραγόμενης υπεραξίας. Η αυταπάτη της επίτευξης αυτοαξιοποίησης της νεκρής εργασίας είναι μια αυταπάτη-χίμαιρα που δεν αποτελεί σημερινή μονάχα τάση στο κεφάλαιο. Όλα τα μεγάλα άλματα στην ανάπτυξη του καπιταλισμού, είχαν σαν προκαταρκτικό όρο την ύπαρξη εφεδρικών στρατών εργατικής δύναμης. Αρχικά, στα όρια της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Σε συνέχεια, στην περίοδο του ιμπεριαλισμού σε παγκόσμια κλίμακα μέσα από ποιοτικά διαφορετικές φάσεις. Έτσι, ύστερα από μια ιστορική περίοδο αμφισβήτησης και αποπειρών ανατροπής της σχέσης-κεφάλαιο στο ίδιο στο κέντρο της "οικονομίας-κόσμος", η νέα προλεταριοποίηση επαναφέρει στην επιφάνεια χαρακτηριστικά που θυμίζουν την πρώιμη καπιταλιστική άνοδο: η διαχείριση της εργατικής δύναμης γίνεται διαχείριση της απόρριψής της. Κι από ’κεί οι εποικοδομητικές "λύσεις"".
Αυτά τα αποσπάσματα δείχνουν πως ο Γιάννης Χοντζέας παρακολουθούσε την πορεία της αναδιάρθρωσης και πως αξιολογούσε διάφορες πτυχές της. Θα ήταν όμως σημαντική παράλειψη, αν δεν αναφερόμαστε σε μια ακόμα σημαντική πλευρά αυτής της διαδικασίας: στο ρόλο της ΕΤΕ, στο ρόλο της γνώσης-δύναμης και όλου του τεχνολογικού-τεχνοκρατικού βολονταρισμού που αποτέλεσε, όπως αναφέρει ο Γιάννης Χοντζέας το όχημα, τη μεγάλη ιδέα όλης της αναδιαρθρωτικής πορείας. Γράφει λοιπόν για την ΕΤΕ στα 1984: "Η ίδια η ΕΤΕ, η κυρίαρχη ιδέα της εποχής, περικλείνει τα στοιχεία εκείνα που προσδιορίζουν την κρίση στον οικονομικό, κοινωνικό και πνευματικό τομέα". Στο βιβλίο του Το "τέλος" του κομμουνισμού αναφέρει: "Η συγκεκριμένη ΕΤΕ είναι το εργαλείο για την πτώση μέχρι το μηδέν "θεωρητικά" του κόστους παραγωγής, για να αντιπαλεύεται η πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους". Και οι σκέψεις αυτές ολοκληρώνονται στο σημείωμα Για το κομμουνιστικό πρόγραμμα της εποχής μας: "Αν σχετικά με την πολιτική πλευρά (κρατική μηχανή) η πείρα και η θεωρία του επαναστατικού κινήματος έλεγε πως δεν αρκεί μια επανάσταση να πάρει στα χέρια τη μηχανή αυτή αλλά πρέπει να την συντρίψει τώρα το ίδιο ισχύει και για την οικονομική (υλική-τεχνική πλευρά). Κι αυτό γιατί δεν είναι ουδέτερη αυτή η πλευρά… Η αλληλοδιείσδυση υλικού-άυλου και αντίστροφα, οικονομίας και πολιτικής πραγματοποιήθηκε σε τέτοιο βαθμό που κάθε πόρος αυτής της "μηχανής", του συστήματος παραγωγής φέρνει το αποτύπωμα των κυρίαρχων κοινωνικών σχέσεων".
Το συμπέρασμα από όλα αυτά είναι σημαντικό: Η αναδιάρθρωση κατευθύνει τη γνώση και όχι το αντίστροφο. Ο τεχνολογικός και τεχνοκρατικός ντετερμινισμός είναι πειθήνιος υπηρέτης της αναδιάρθρωσης και της ΝΤΠ. Δεν γίνεται να οικοδομηθεί ένα μέτωπο ενάντια στη ΝΤΠ και την αναδιάρθρωση χωρίς να παράγεται, να προβάλλεται και να ισχυροποιείται μια άλλη γνώση.
Γιάννης Χοντζέας
1930-1994
Ο Γιάννης Χοντζέας γεννήθηκε στην Κορώνη της Μεσσηνίας το 1930. Σε ηλικία μόλις 11 χρονών αποκτά τις πρώτες επαφές με την αντίσταση. Οργανώνεται στην ΕΠΟΝ και στο ΚΚΕ σε νεαρότατη ηλικία και αναπτύσσει πλούσια δράση στο χώρο των Ανατολικών Συνοικιών της Αθήνας, όπου είναι γνωστός σαν Αριστείδης.
Η αγωνιστική του δράση και η κομμουνιστική του ταυτότητα τον έφεραν αντιμέτωπο, όπως και χιλιάδες άλλους κομμουνιστές, με διώξεις, συλλήψεις, βασανισμούς, δίκες, εξορίες.
Άντεξε σε όλα τα κολαστήρια, όπως αυτό της Μακρονήσου, με βαριές συνέπειες για την υγεία του. Στη δεκαετία του ’50, εξόριστος στον Άη Στράτη, μαζί με τη μεγαλύτερη μάζα των κομμουνιστών αντιτάσσεται στην ανατροπή της επαναστατικής κατεύθυνσης στο ΚΚΕ.
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 πρωταγωνιστεί στη δημιουργία του μαρξιστικού λενινιστικού κινήματος στην Ελλάδα.
Τα τελευταία 15 χρόνια της ζωής του αφιερώθηκε σε μια πολυεπίπεδη ιδεολογική δουλειά γενικής προετοιμασίας, δίνοντας και μ’ αυτό τον τρόπο το "παρόν" του. Υπήρξε βασικός ιδεολογικός και πολιτικός διαμορφωτής της Α/συνεχεια.
Πέθανε στις 24 Οκτωβρίου του 1994.