"Αν αναλυθούν και μελετηθούν βαθύτερα τα καθέκαστα της ιστορίας του ΚΚΕ… η μελέτη αυτή δεν μπορεί παρά να γεννήσει αισιοδοξία. Αισιοδοξία με την έννοια πως προσφέρουν αυτά τα "καθέκαστα" συμπεράσματα και διδάγματα μεγαλύτερης εμβέλειας από το "μερικό", το "εθνικό", το "ειδικό" της περίπτωσης, για το σήμερα και το αύριο. Αλλά, για να γίνει αυτό, πρέπει να παραμεριστεί κάθε μερική, "μεροληπτική" αφετηρία που παραγνωρίζει, αγνοεί την "πανοραμική" ενατένιση της συγκεκριμένης ιστορικής πορείας. Να φτάσει η "ματιά" μέχρι το απώτατο άκρο του ερευνώμενου πεδίου… Ούτε να αγνοήσει αλλά ούτε να περιχαρακωθεί στα όρια "τεκμηρίων", "εγγράφων", "αρχείων" κι ούτε να αγνοήσει αλλά να μη "χαθεί" σε μνήμες που αλλοιώθηκαν ή αλλοιώνονται από εφήμερες, με την ευρύτερη έννοια, σκοπιμότητες".
Γιάννης Χοντζέας
Τιμώντας τα 90 χρόνια από τη γέννηση του κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας, θα αφιερώσουμε μια σειρά άρθρων προσπαθώντας να παρουσιάσουμε τις βασικότερες πλευρές της πολυτάραχης ιστορίας του.
Σύμφωνα με τον Γκράμσι, η σημασία και το βάρος ενός κόμματος ζυγιάζονται από το πόσο έχει βαρύνει η δραστηριότητά του στον καθορισμό της ιστορίας μιας χώρας.
Και η σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας έχει καθοριστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη δραστηριότητα του κομμουνιστικού κινήματος. (Όπως καθορίζεται και από την έλλειψη κομμουνιστικού κινήματος τις τελευταίες δεκαετίες). Γι’ αυτό, ακόμα και η "επίσημη" ιστορία της χώρας δεν μπορεί να αγνοήσει αυτή τη δραστηριότητα, έστω και κατασυκοφαντώντας τη. Γι’ αυτό και οι αυτοαποκαλούμενοι "συνεχιστές" της, την ιδιοποιούνται και την καπηλεύονται. Γι’ αυτό και οι μνήμες έχουν αλλοιωθεί από διάφορες σκοπιμότητες, γι’ αυτό και υπάρχουν ακόμα αρχεία και τεκμήρια κλειστά.
Μια "πανοραμική" μελέτη, λοιπόν, της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος απαιτεί δουλειά σε τέτοιο βάθος που ξεφεύγει από τα όρια αυτού του αφιερώματος. Θα προσπαθήσουμε, ωστόσο, περιδιαβαίνοντας την ιστορία του, να σταθούμε σε εκείνα τα σημεία που η μελέτη και αξιολόγησή τους σήμερα μπορεί να προσφέρουν συμπεράσματα και διδάγματα για το αύριο.
6. Η δεκαετία 1970-80
Η υπαγωγή στην αστική πολιτική
Στα χρόνια της δεκαετίας του ’70 ο επαναστατικός άνεμος της προηγούμενης περιόδου εξακολουθεί να φυσά στον κόσμο. Επαναστατικά κινήματα δρουν και κερδίζουν νίκες στην Ασία, την Αφρική, τη Λατ. Αμερική. Η Μέση Ανατολή φλέγεται από τον αγώνα των παλαιστινίων, τον εμφύλιο στο Λίβανο, τις αραβοϊσραηλινές συρράξεις. Δικτατορίες πέφτουν (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία) και αντικαθίστανται χωρίς ιδιαίτερους τριγμούς για το σύστημα με αστικά κοινοβουλευτικά καθεστώτα, ενώ εγκαθιδρύονται άλλες (Χιλή, Αργεντινή). Ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός ξεδοντιάζεται στην Ινδοκίνα και οι ευρωπαίοι ενισχύουν τις θέσεις τους. Ο Μάης του ’68 έχει ριζοσπαστικοποιήσει τεράστιες μάζες στις μητροπόλεις του καπιταλισμού, που κινητοποιούνται και διεκδικούν.
Στη Σοβιετική Ένωση επικρατεί ο μπρεζνιεφισμός, με πολύ λενινισμό στα λόγια (προκειμένου να αντιμετωπίσει την αμφισβήτηση και το επαναστατικό ρεύμα) αλλά που παλινορθώνει σταδιακά τον καπιταλισμό και μετατρέπει την ΕΣΣΔ σε υπερδύναμη που επιδίδεται σε έναν ξέφρενο ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ. Το φασιστικό πραξικόπημα στη Χιλή που ανατρέπει τον Αλιέντε αντί να οδηγήσει σε συζήτηση για το λεγόμενο ειρηνικό πέρασμα στο σοσιαλισμό, οδηγεί στην αποδοχή του "ιστορικού συμβιβασμού" (συνδιαχείριση και συγκυβέρνηση αριστεράς και δεξιάς) από το ρεύμα του ευρωκομμουνισμού που μορφοποιείται και επικρατεί στα δυτικοευρωπαϊκά κόμματα, ενώ η Κίνα αλλάζει χρώμα μετά το θάνατο του Μάο (1976). Η υποχώρηση και μετάλλαξη του κομμουνιστικού κινήματος θα οδηγήσει σε ύφεση της επαναστατικής κατάστασης στον κόσμο.
Στη χώρα μας η δεκαετία του ’70 χρωματίζεται από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, την πτώση της χούντας, τη δυναμική και τις διαδικασίες που απελευθέρωσε η μεταπολίτευση. Τον τόνο δίνει ένα ριζοσπαστικό αντιμπεριαλιστικό κίνημα που βάζει τη σφραγίδα του στις πολιτικές εξελίξεις, τροποποιώντας τους σχεδιασμούς του αστικού κόσμου, και που για την αποδυνάμωση και τη χειραγώγησή του επιστρατεύθηκε κάθε δύναμη και μέσον, από την κρατική καταστολή μέχρι το προβοκάρισμα και τη συκοφάντηση από την επίσημη αριστερά. Ένα κίνημα που δίνει σημαντικούς μαζικούς αγώνες στους εργατικούς και τους νεολαιίστικους χώρους, στα κεντρικά πολιτικά ζητήματα.
Η αριστερά στη δικτατορία
Η επιβολή της φασιστικής δικτατορίας στη χώρα μας έχει βρει το λαϊκό παράγοντα απροετοίμαστο ιδεολογικά, πολιτικά, οργανωτικά. Οι αντιδικτατορικές οργανώσεις που δημιουργούνται, δρουν κυρίως στο εξωτερικό σε επίπεδο καταγγελίας της χούντας και δημιουργίας κινήματος αλληλεγγύης στον ελληνικό λαό, ενώ οι παράνομες οργανώσεις και οι αντιστασιακοί πυρήνες που δρουν μέσα στη χώρα περιορίζονται σε μεμονωμένες ενέργειες, χωρίς να έχουν στην οπτική τους την ανάπτυξη ενός αντιφασιστικού αντιμπεριαλιστικού κινήματος. Η γραμμή και των δύο πτερύγων της αριστεράς είναι η "αντιδικτατορική ενότητα" για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Σ’ αυτή την αντιδικτατορική ενότητα χωράνε οι πάντες, ακόμα και ο Γλύξμπουργκ (από το ΚΚΕεσ. δηλώνεται απερίφραστα, από δε το ΚΚΕ δεν τον αποκλείουν σε ένα… πρώτο στάδιο), και επομένως για να χωρέσουν οι πάντες δεν χώραγε καμία αντιμπεριαλιστική αναφορά που χαρακτηριζόταν σαν διασπαστική και προβοκατόρικη. Οι δυνάμεις που προέρχονται από την Αναγέννηση, αν και έχουν στον προσανατολισμό και την οπτική τους την ανάπτυξη μαζικού αντιφασιστικού αντιμπεριαλιστικού κινήματος, είναι αριθμητικά περιορισμένες για να μπορέσουν να καθορίσουν τις εξελίξεις.
Ωστόσο, στις αρχές της δεκαετίας η λαϊκή δυσαρέσκεια απέναντι στο φασιστικό καθεστώς αρχίζει να εκδηλώνεται έμπρακτα και να εμφανίζεται ένα κίνημα με δυναμική προοπτική. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την επιδείνωση της κατάστασης της οικονομίας και την επιδίωξη των αμερικάνων να κρατήσουν τις θέσεις τους στην Ελλάδα στον ανταγωνισμό τους με τους δυτικοευρωπαίους που προωθούν τις δικές τους αλλά και τους σοβιετικούς που ο στόλος τους πλέει στο Αιγαίο, επέβαλε μια "φιλελευθεροποίηση" του χουντικού καθεστώτος προκειμένου να κρατηθεί. Αυτή η "φιλελευθεροποίηση" αρχίζει να εφαρμόζεται την περίοδο 1972-73. Καταργείται η προληπτική λογοκρισία και κάνουν την εμφάνισή τους αντιπολιτευτικές δηλώσεις, καταργείται η μοναρχία και γίνεται το "δημοψήφισμα", εξαγγέλλεται γενική αμνηστία, καταργείται το έκτακτο στρατοδικείο Αθήνας, ενώ δίνεται εντολή στον Μαρκεζίνη να σχηματίσει κυβέρνηση "πολιτικών" (Οχτώβρης 1973) με υποσχέσεις για ελεύθερες εκλογές μέσα στους πρώτους μήνες του ’74. Η "φιλελευθεροποίηση" –πέρα απ’ τις όποιες φραστικές καταγγελίες– αντιμετωπίστηκε θετικά τόσο από το σύνολο του αστικού πολιτικού κόσμου, όσο και από τις δύο πτέρυγες της αριστεράς. Είναι χαρακτηριστική η στάση τους απέναντι στο "δημοψήφισμα" όπου το μεν ΚΚΕεσ. καλούσε το λαό να ψηφίσει μαζικά "όχι", το δε ΚΚΕ καλούσε το λαό να ψηφίσει… ό,τι μπορεί ο καθένας –"όχι", λευκό, άκυρο ή και να απέχει– νομιμοποιώντας επί της ουσίας με τη συμμετοχή τη χουντική διαδικασία.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου τίναξε στον αέρα τη χουντική "φιλελευθεροποίηση", όπως και τα σχέδια και τις προσδοκίες του αστικού πολιτικού κόσμου και των ρεφορμιστών απ’ αυτήν, και επιτάχυνε την πτώση της χούντας που θα καταρρεύσει λίγους μήνες μετά κάτω από το βάρος της προδοσίας της Κύπρου.
Η ένταξη της αριστεράς στον "εθνικό κορμό"
Η κατάρρευση του χουντικού καθεστώτος βρίσκει το λαϊκό παράγοντα να κυριαρχείται από έναν έντονο ριζοσπαστισμό, χωρίς όμως εκείνη την πρωτοπορία που θα μπορούσε να καθοδηγήσει, να προσανατολίσει τις λαϊκές μάζες και να επιβάλει μια άλλη πορεία στα πολιτικά πράγματα της χώρας, για εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία.
Η λύση Καραμανλή, προϊόν συμβιβασμού ανάμεσα στους αμερικάνους και τους ευρωπαίους ιμπεριαλιστές, προκρίθηκε σαν ο πιο ανώδυνος τρόπος ομαλής μετάβασης στην κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Ωστόσο, η δυναμική και ριζοσπαστικοποίηση των λαϊκών μαζών έκανε αδύνατη μια απλή επαναφορά της πολιτικής ζωής στα προδικτατορικά πλαίσια και η αστική εξουσία αναγκάστηκε εκ των πραγμάτων να τροποποιήσει αυτά τα πλαίσια για να εμπεδώσει την κυριαρχία της και να μπορέσει να χειριστεί και να ενσωματώσει στη συνέχεια αυτή τη ριζοσπαστικοποίηση. Έτσι η δυναμική του λαϊκού παράγοντα εξανάγκασε στο δημοψήφισμα και την κατάργηση της βασιλείας, στην έξοδο από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, στη νομιμοποίηση του ΚΚΕ και όλων των αριστερών και κομμουνιστικών οργανώσεων, στην ελευθερία κάθε πολιτικής έκφρασης και συνδικαλιστικής δράσης, στην –κουτσουρεμένη– αποχουντοποίηση και καταδίκη των αρχιπραξικοπηματιών και βασανιστών.
Όμως αυτή η ομαλή μετάβαση θα ήταν αδύνατη χωρίς τη συναίνεση και συμφωνία όλου του επίσημου πολιτικού κόσμου γύρω από τα πλαίσια και τους κανόνες άσκησης της πολιτικής. Έτσι, η ανάγκη διαφύλαξης της ομαλότητας, παράλληλα με την ανάγκη για αντιμετώπισης του ριζοσπαστισμού των λαϊκών μαζών οδήγησε στη "σύναψη" και αποδοχή ενός "κοινωνικού συμβόλαιου" ανάμεσα σε όλες τις δυνάμεις του επίσημου πολιτικού κόσμου, που καθόριζε τα ανεκτά πλαίσια και όρια άσκησης της πολιτικής, την έκταση και το βάθος της αποχουντοποίησης, το μη άνοιγμα του "φακέλου" της Κύπρου.
Αυτό το "κοινωνικό συμβόλαιο" έκανε δυνατή τη σταδιακή ενσωμάτωση και χειραγώγηση του ριζοσπαστισμού, το κουτσούρεμα των λαϊκών αγώνων, το χτύπημα ή το προβοκάρισμα όποιας κίνησης ξέφευγε από τα αποδεκτά πλαίσια.
Βάσει λοιπόν του "συμβολαίου", βασικό μέλημα και για τις δύο πτέρυγες της επίσημης αριστεράς είναι να αποδείχνουν ότι σέβονται αυτά τα πλαίσια και δεν σκοπεύουν επ’ ουδενί να διαταράξουν την ομαλότητα του πολιτικού βίου. Από τις πρώτες ενέργειες του νομιμοποιημένου ΚΚΕ ήταν η υπογραφή της δήλωσης νομιμοφροσύνης του ν. 59/74, όπου αναφερόταν ότι οι αρχές του κόμματος αντιτίθενται στη βίαιη κατάληψη της εξουσίας ή την ανατροπή του ελεύθερου δημοκρατικού πολιτεύματος. Στην προκλητική προκήρυξη εκλογών για τις 17 Νοέμβρη η επίσημη αριστερά συναινεί, μεταθέτοντας τις εκδηλώσεις για την πρώτη επέτειο της εξέγερσης. Σ’ αυτές τις εκλογές το ΚΚΕ, το ΚΚΕεσ. και η ΕΔΑ κατεβαίνουν μαζί σαν Ενωμένη Αριστερά, ενώ το κλίμα που καλλιεργείται για υπερψήφιση του Καραμανλή σαν μόνη "εγγύηση" δημοκρατίας, ενισχύεται με το σύνθημα "Καραμανλής ή τανκς" διά στόματος Μίκη Θεοδωράκη. (Να σημειώσουμε εδώ ότι το κύρος του Θεοδωράκη στο λαό ήταν μεγάλο, λόγω της αντιδικτατορικής του δράσης και της καλλιτεχνικής του στράτευσης).
Σε κάθε ευκαιρία το ΚΚΕ έδινε έμπρακτα δείγματα γραφής ότι πλέον αποτελεί ένα "υπεύθυνο" κόμμα, ενταγμένο στον "εθνικό κορμό", που όχι μόνο δεν έχει καμία σχέση με κάθε είδους "εξτρεμισμούς", αλλά πάντα σπεύδει να "αποκαλύψει", να καταγγείλει, να απομονώσει και να "περιφρουρήσει" από τους εξτρεμιστές. Υιοθετεί τη θεωρία του "αριστεροχουντισμού" που λανσάρει η κυβέρνηση. Κάθε εκδήλωση, κινητοποίηση, διεκδίκηση που ξέφευγε από τα αποδεκτά νομιμόφρονα πλαίσια, χαρακτηριζόταν σαν αποτέλεσμα κοινής δράσης χουντικών και αριστερίστικων στοιχείων. Έτσι, σαν υπεύθυνο εθνικό κόμμα το ΚΚΕ δεν θα είχε αντίρρηση –όπως "κανείς αληθινός δημοκράτης"– οι εξτρεμιστές και τα χουντικά κατάλοιπα να αντιμετωπιστούν "προς το συμφέρον του λαού και της ησυχίας του τόπου με την επιβαλλόμενη αυστηρότητα". Και πέρα απ’ τη συκοφάντηση και την αστυνομική "αυστηρότητα", οι εκτός πλαισίων εκδηλώσεις είχαν να αντιμετωπίσουν και την "περιφρούρηση" του ΚΚΕ. Ενώ η κυβέρνηση Καραμανλή ψήφιζε αντιλαϊκούς νόμους και αντιμετώπιζε τις κινητοποιήσεις των εργαζόμενων και της νεολαίας με βία και τρομοκρατία, το ΚΚΕ έστρεφε τα κύρια πυρά του ενάντια σε ό,τι αποκαλούσε "αριστερισμό", προσφέροντας έτσι μέγιστες υπηρεσίες στο σύστημα.
Μέγιστες υπηρεσίες πρόσφερε και σε ιδεολογικό επίπεδο, αφού η υποστήριξη του μπρεζνιεφισμού, η ταύτιση του "υπαρκτού" με το σοσιαλισμό, η άκριτη υποστήριξη κάθε μεγαλοκρατικής (ιμπεριαλιστικής) ενέργειας της Σοβιετικής Ένωσης που βαφτιζόταν διεθνισμός, δυσφημούσε στη συνείδηση του κόσμου τα ιδανικά και τις αξίες του κομμουνισμού. Κι ακόμα, οι κοινές εκδηλώσεις της ΚΝΕ με την ΟΝΝΕΔ, η συμμόρφωση με τις απαγορεύσεις της αστυνομίας, η καθιέρωση της νομιμότητας σε όλες τους τις εκδηλώσεις (ακόμα και για τις αφισοκολλήσεις έπαιρναν άδεια από την αστυνομία), τα "πάρτε βοήθεια από τη Μόσχα" που φώναζαν στις συγκεντρώσεις, η μεταρρυθμιστική λογική, αλλά και η αναγόρευση του ΠΑΣΟΚ (το οποίο εμφανίστηκε στο μεταπολιτευτικό πολιτικό σκηνικό με ριζοσπαστικά συνθήματα) σε βασικό φορέα αλλαγής, έσπρωχνε τις αριστερές μάζες προς το ΠΑΣΟΚ. Παράλληλα, η λειτουργία του κομματικού μηχανισμού του ΚΚΕ και της ΚΝΕ και η εικόνα που εμφάνιζε προς τα έξω, μαζί με τις πρακτικές τους απέναντι στο μαζικό κίνημα, δυσφημούσε την έννοια και την αναγκαιότητα της οργανωμένης συλλογικής δράσης, ενισχύοντας αντιοργανωτικές αντιλήψεις.
Ανάλογες υπηρεσίες πρόσφερε και το ΚΚΕεσ. Έχοντας συγκροτηθεί με σημαία του το "σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο" (λες κι ο σοσιαλισμός είναι απάνθρωπος), το "σοσιαλισμό με ελευθερία και δημοκρατία" (λες κι ο σοσιαλισμός είναι ανελεύθερος και αντιδημοκρατικός), συνέβαλε στη δυσφήμηση των ιδεών του κομμουνισμού. Η λογική του "ιστορικού συμβιβασμού" και του "δημοκρατικού δρόμου προς το σοσιαλισμό" είχε σαν αποτέλεσμα τη χωρίς προσχήματα στήριξη του Καραμανλή προκειμένου να εδραιωθεί η δημοκρατία, και αργότερα την αμέριστη υποστήριξη του ΠΑΣΟΚ για να έρθει η αλλαγή. Το ζήτημα της εθνικής ανεξαρτησίας θα "λυνόταν" με την ένταξη στην ΕΟΚ που θα αποδυνάμωνε τις αμερικάνικες θέσεις, και με "πολυμερείς εγγυήσεις για τα σύνορα της χώρας". Στο μαζικό κίνημα πρόβαλλε τη λογική των μεταρρυθμίσεων και του εκσυγχρονισμού, μαζί βέβαια με την καταγγελία των "εξτρεμισμών" και "τυχοδιωκτικών ενεργειών". Αυτή η "συνετή" πολιτική του θα οδηγήσει στη διάσπαση της νεολαίας του, όπου το μεγαλύτερο μέρος της θα συγκροτήσει τη Β’ Πανελλαδική.
Η μαζικοποίηση των εξωκοινοβουλευτικών οργανώσεων
Η ριζοσπαστικοποίηση που κυριαρχεί στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης έχει σαν αποτέλεσμα τη μαζικοποίηση των διάφορων αριστερών εξωκοινοβουλευτικών οργανώσεων. Ένα σημαντικό δυναμικό κόσμου που είχε επαναστατικοποιηθεί κυρίως με την εξέγερση του Πολυτεχνείου, με τη μεταπολίτευση βρίσκεται στους δρόμους, προβληματίζεται, αναζητά, θέλει να δράσει, να ανατρέψει καταστάσεις, να στρατευθεί για ν’ αλλάξει την κοινωνική πραγματικότητα. Αυτό το δυναμικό δίνει τον τόνο στο ριζοσπαστικό αντιμπεριαλιστικό μαζικό κίνημα της μεταπολίτευσης. Είναι οι πενήντα χιλιάδες που διαδηλώνουν στις 15 Νοέμβρη του ’74 όταν οι εκδηλώσεις για την πρώτη επέτειο μετατέθηκαν λόγω εκλογών. Οι χιλιάδες που διαδηλώνουν στην αμερικάνικη πρεσβεία στις 21 Απρίλη του ’75, οι χιλιάδες που διαδηλώνουν στις 23 Ιούλη ’75, οι χιλιάδες απεργοί που διαδηλώνουν στις 25 Μάη ‘76 ενάντια στο νόμο 330 που… καταργούσε την πάλη των τάξεων, και που όλοι αυτοί χαρακτηρίζονται προβοκάτορες που αποσταθεροποιούν τη δημοκρατία, ενώ χτυπιούνται άγρια από τις δυνάμεις καταστολής. Είναι όσοι προσπαθούν να στήσουν εργοστασιακά σωματεία, οι απεργοί σε μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις, οι φοιτητές που δεν δέχονται τους "καταξιωμένους" συνδικαλιστές και πετούν έξω από τις σχολές τους χουντικούς καθηγητές, οι μαθητές που παλεύουν για λεύτερο μαθητικό συνδικαλισμό.
Ένα σημαντικό κομμάτι αυτού του κόσμου, έχοντας απεγκλωβιστεί από την αστική επιρροή και τις ρεφορμιστικές λογικές, βλέπει να εκφράζεται από την ιδεολογική και πολιτική τοποθέτηση ορισμένων οργανώσεων και εντάσσεται σ’ αυτές. Η ΟΜΛΕ [και αργότερα το ΚΚΕ(μ-λ)] που είχε συγκροτηθεί από τις δυνάμεις της Αναγέννησης και τη μαρξιστική-λενινιστική οργάνωση των πολιτικών προσφύγων, ήταν και η μαζικότερη και πιο αξιόλογη από τις εξωκοινοβουλευτικές οργανώσεις. Συγκέντρωνε ένα αξιόλογο δυναμικό και είχε μια σημαντική παρέμβαση κυρίως στους χώρους της νεολαίας, αλλά και σε εργατικούς χώρους. Όμως μια σειρά αδυναμίες και λαθεμένες επιλογές είχαν σαν αποτέλεσμα να μην μπορέσει να αναπτύξει μια πλατιά επιρροή, να τροποποιήσει τους συσχετισμούς και να αποδεσμεύσει αριστερό κόσμο από το ρεφορμισμό, καταλήγοντας να διαλυθεί στα πρώτα χρόνια του ’80.
***
Στα χρόνια της δεκαετίας του ’70 οι πολιτικές εξελίξεις στη χώρα μας καθορίζονται από την εμφάνιση και δράση ενός αγωνιστικού, ριζοσπαστικού, αντιμπεριαλιστικού μαζικού κινήματος. Αυτό το κίνημα αναγκάζει σε τροποποιήσεις τους πολιτικούς σχεδιασμούς και συστρατεύει όλες τις πολιτικές δυνάμεις στην επιχείρηση αποδυνάμωσης, χειραγώγησης και χτυπήματός του, με την επίσημη αριστερά σε πρωταγωνιστικό ρόλο σ’ αυτή την επιχείρηση. Κάτω από άλλους όρους αυτή η ριζοσπαστικοποίηση θα μπορούσε να οδηγήσει τα πολιτικά πράγματα της χώρας σε μια άλλη κατεύθυνση. Είναι μια χαμένη ευκαιρία για το λαό και την αριστερά, που την εκμεταλλεύτηκε και την αξιοποίησε το ΠΑΣΟΚ.
Η επίσημη αριστερά και στις δύο εκδοχές της ενσωματώνεται πλήρως στην αστική πολιτική, αποδέχεται το "κοινωνικό συμβόλαιο" και πορεύεται με βάση τους όρους του. Χωρίς τη συμμόρφωση και τον πυροσβεστικό της ρόλο –ιδιαίτερα του ΚΚΕ– θα ήταν αδύνατη η "ομαλή" μεταπολιτευτική πορεία.
Τα σημαντικότερα γεγονότα
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου: Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ξέσπασε και εξελίχθηκε παρά και ενάντια στις διαθέσεις, τους στόχους και τα σχέδια αστών και ρεφορμιστών που προσβλέπανε στη "φιλελευθεροποίηση" του φασιστικού καθεστώτος και επιδίωκαν να εκμεταλλευτούν τα περιθώρια νόμιμης δραστηριότητας που άφηνε η χούντα. Από την πρώτη στιγμή το ΚΚΕεσ. καταγγέλλει "σκοτεινές δυνάμεις που εργάζονται για να φράξουν το δρόμο στη δημοκρατική ομαλότητα και οργανώνουν προκλήσεις για να δικαιολογήσουν την επιβολή στρατοκρατικών μέτρων" (Μπ. Δρακόπουλος), ενώ η ΚΝΕ καταγγέλλει τους "350 πράκτορες της ΚΥΠ, που είχαν σκοπό να προβάλλουν γελοία και αναρχικά συνθήματα για να κατασκευάσουν την εικόνα μιας μεμονωμένης εξτρεμιστικής επαναστατικοαναρχικής εξέγερσης" (Πανσπουδαστική, νο 8) και προβάλλει τη γραμμή της απαγκίστρωσης. (Τα γελοία και αναρχικά ήταν τα αντιμπεριαλιστικά αντινατοϊκά συνθήματα). Η αγωνιστική διάθεση του κόσμου και ο πολιτικός προσανατολισμός που επικράτησε ξεπέρασαν τις επιδιώξεις να εμφανιστεί η εξέγερση σαν "προβοκάτσια της χούντας", να σταματήσει ή να περιοριστεί σε στενά φοιτητικά ή μόνο αντιχουντικά πλαίσια. Η εξέγερση του Πολυτεχνείου είχε το χαρακτήρα ενός παλλαϊκού αντιφασιστικού αντιμπεριαλιστικού ξεσηκωμού για εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία, που επιτάχυνε την κατάρρευση της χούντας διαλύοντας τα σχέδια για "φιλελευθεροποίησή" της, οδήγησε στη ριζοσπαστικοποίηση πλατιών λαϊκών μαζών και άφησε μια σημαντική παρακαταθήκη.
Τα γεγονότα στις 25 Μάη 1976: Όταν η κυβέρνηση φέρνει προς συζήτηση στη βουλή τον αντεργατικό νόμο 330 (που έμεινε στην ιστορία σαν ο νόμος που… καταργούσε την πάλη των τάξεων!) η Αθήνα παραλύει από 48ωρη απεργία που προκηρύσσουν διάφορα σωματεία. Τη δεύτερη μέρα η αστυνομία συγκρούεται με απεργούς οικοδόμους εμποδίζοντάς τους να κάνουν πορεία μέχρι τη βουλή. Οι συγκρούσεις γενικεύονται και επί 12 ώρες το κέντρο της Αθήνας μετατρέπεται σε πεδίο μάχης. Οι αστυνομικές αύρες οργώνουν τους δρόμους, ενώ οι απεργοί στήνουν οδοφράγματα και ανάβουν φωτιές για να διαλύσουν τα δακρυγόνα. Μια ηλικιωμένη γυναίκα παρασέρνεται από αύρα και σκοτώνεται, ενώ οι τραυματίες φτάνουν τους 70, οι δύο από τους οποίους από σφαίρες, και οι συλλήψεις ξεπερνούν τις 100. Η επίσημη αριστερά αποδίδει τα επεισόδια σε οργανωμένο προβοκατόρικο σχέδιο αριστεριστών και χουντικών στοιχείων.
Η κατάργηση του ν. 815: Ο ν. 815 για τα πανεπιστήμια που εντατικοποιούσε τις σπουδές και έβαζε μια σειρά περιορισμούς στη φοίτηση, θα άρχιζε να εφαρμόζεται το Γενάρη του ’80, όταν η τρίτη εξεταστική περίοδος θα διεξαγόταν χωρίς τους τότε πρωτοετείς φοιτητές. Από την ψήφισή του η θέση των εξωκοινοβουλευτικών φοιτητικών παρατάξεων ήταν η κατάργηση του νόμου, ενώ η θέση των ρεφορμιστικών η "μη εφαρμογή του στην πράξη". Στα τέλη του ’79 σε μια σειρά σχολές ξεκινούν καταλήψεις με αίτημα την κατάργηση του νόμου, μετά από αποφάσεις γενικών συνελεύσεων όπου μειοψηφούν οι ρεφορμιστές ("οι κομμουνιστές δεν κάνουν καταλήψεις", Φαράκος). Ο αριθμός των κατειλημμένων σχολών αυξάνεται, ενώ η ΚΝΕ επιχειρεί να τις σπάσει με κάθε τρόπο, ακόμα και με τραμπουκισμούς (όπως στο Χημείο). Μέσα στις διακοπές των Χριστουγέννων, ο Καραμανλής δηλώνει πως καταργεί τον 815. Είναι μια σημαντική νίκη, γιατί είναι η μοναδική φορά που κυβέρνηση καταργεί νόμο που η ίδια έχει ψηφίσει, κάτω από την πίεση ενός μαζικού κινήματος, πέρα και ενάντια στη θέση και τη στάση της επίσημης αριστεράς που θεωρούσε πως "ψηφισμένοι νόμοι δεν είναι δυνατόν να καταργηθούν".
Επιμέλεια κειμένων: Χριστίνα Μπάρτσα