ΔΙΚΤΥΟ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ, τεύχος 7, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2009

Τα λάπτοπ θα φέρουν την “αλλαγή” στη σχολική γνώση;

Είναι γνωστή η φασαρία με την είσοδο των λάπτοπ στην εκπαιδευτική διαδικασία, κατά τον περασμένο Σεπτέμβριο. Λίγους μήνες πριν, ο νέος πρωθυπουργός και λάτρης του ίντερνετ κουνούσε στη Βουλή το μικρό Η/Υ, που θα αλλάξει την εκπαίδευση και τη γνώση γενικά. Είναι αλήθεια ότι το θέμα είναι πολύπλοκο και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με αφορισμούς. Ο Η/Υ και η χρήση του στην εκπαιδευτική διαδικασία δεν είναι προβληματική, επειδή π.χ. ο μαθητής μπορεί να έχει πρόσβαση σε πληροφορίες που δεν θέλουμε. Ούτε το λάπτοπ είναι χρήσιμο από μόνο του. Η νέα αυτή κατάσταση ορίζει νέα ερωτήματα, που πρέπει να απαντηθούν πέρα από κραυγές ή ζητωκραυγές.

Γιατί πολλά παιδιά σήμερα δυσκολεύονται να διαβάσουν και να κατανοήσουν ένα απλό κείμενο; Γιατί δυσκολεύονται να γράψουν; Γιατί αυξάνονται οι περιπτώσεις δυσλεξίας; Πώς εντείνονται τα φαινόμενα της διάσπασης προσοχής ή της υπερκινητικότητας; Η συσσώρευση όγκου πληροφορίας βοηθάει ή μπλοκάρει; Σε ποια ηλικία ένας μαθητής μπορεί να αφομοιώσει πληροφορίες και τι είδους πληροφορίες; Ποιες οι επιπτώσεις της σταδιακής κατάργησης του γραπτού ή προφορικού λόγου εξαιτίας της κυριαρχίας των πολυμέσων (εικόνες, βίντεο) στη συγκρότηση της σκέψης του μαθητή; Πώς τοποθετείται η χρήση των Η/Υ στα παραπάνω σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η μορφωτική διαδικασία;

Το συγκεκριμένο αφιέρωμα ανοίγει απλώς το θέμα. Σαν Δίκτυο Παιδείας έχουμε στόχο να συνεχίσουμε τέτοιου είδους παρεμβάσεις, με στόχο να οικοδομήσουμε μια ουσιαστική κριτική στο σημερινό σχολείο της αμάθειας.

Η “ψηφιακή τάξη” και τα πιθανά “σενάρια”…

Η προηγούμενη κυβέρνηση, λίγο πριν από τις εκλογές, στο πλαίσιο της δράσης “Ψηφιακή τάξη” (παρόμοια “δράση” με εκείνη που αφορούσε τους πρωτοετείς φοιτητές ένα χρόνο νωρίτερα), μοίρασε σε όλους τους μαθητές της Α’ Γυμνασίου κουπόνια των 450 ευρώ, τα οποία αντιστοιχούσαν σε συγκεκριμένα μοντέλα φορητών υπολογιστών (netbook). Παράλληλα, το ίδιο κουπόνι δοθηκε και σε καθηγητές της Α’ Γυμνασίου, που θα αναλάβουν τη διδασκαλία μαθημάτων με Η/Υ. Τέτοια μαθήματα είναι η Γεωγραφία, τα Μαθηματικά, η Ιστορία και η Βιολογία-Φυσική. Σε πρώτη φάση (για τη φετινή χρονιά), είπαν ότι θα διδαχθούν σε κάθε σχολείο 2 μαθήματα ηλεκτρονικά, σε ποσοστό 30% της ύλης του κάθε μαθήματος. Αυτό, υποτίθεται, το αποφασίζει ο Σύλλογος Διδασκόντων, δηλαδή ποια μαθήματα θα γίνουν με τη χρήση των φορητών υπολογιστών – στα περισσότερα σχολεία, ασφαλώς, αποφασίστηκε κυρίως από το διευθυντή ή ανάλογα με το ποιοι καθηγητές έδειξαν διάθεση να αναλάβουν το “πείραμα” με τα λάπτοπ. Οι συγκεκριμένοι καθηγητές πρέπει –κανονικά– να έχουν πιστοποίηση Β’ επιπέδου στους Η/Υ, επειδή όμως αυτοί δεν είναι πολλοί, αρκεί να έχουν πιστοποίηση Α’ επιπέδου ή έστω βασικές γνώσεις Η/Υ. Τέλος πάντων, κάποιοι συνάδελφοι, τελικά, ανέλαβαν την”ψηφιακή τάξη”, παίρνοντας επίσης τα λάπτοπ, χωρίς να γνωρίζουν ακριβώς πώς θα λειτουργήσει η όλη διαδικασία. Για παράδειγμα, επειδή έχω αναλάβει την Ιστορία της Α’ Γυμνασίου –ηλεκτρονικά– αυτό που ακουγόταν στο σχολείο τις πρώτες μέρες ήταν ότι ίσως τα λάπτοπ αντικαταστήσουν τα βιβλία, ώστε να “ξαλαφρώσουν” οι τσάντες των παιδιών, ότι θα ερχόταν αργότερα κάποιο λογισμικό στα σχολεία, ότι θα έπρεπε εμείς να αναζητήσουμε λογισμικό στο ίντερνετ και διάφορα άλλα. Φανταστείτε ότι όλη αυτή η κατάσταση μάλλον αποθάρρυνε αρκετούς από το να αναλάβουν κάτι τέτοιο –ιδίως αν δεν είχαν δουλέψει, με κάποιον τρόπο, το μάθημά τους με Η/Υ–, ενώ όσοι ανέλαβαν σίγουρα το αποφάσισαν για πολλούς και διαφορετικούς λόγους…

“Ενδιαφέρον” είχε το σκηνικό πριν και κατά τη διάρκεια της διανομής των κουπονιών. Τα φυλλάδια των διαφόρων καταστημάτων με ηλεκτρονικά και οι διαφημίσεις για τις “προσφορές” που παρείχε το καθένα μαζί με την αγορά του φορητού Η/Υ είχαν κατακλύσει τα σχολεία (εκτός από τα ΜΜΕ). Τα παιδιά συζητούσαν για το ποιο μοντέλο θα διάλεγαν, ποιο ήταν πιο ελκυστικό, ποιο έδινε περισσότερα δωράκια. Όσοι δεν είχαν ήδη Η/Υ στο σπίτι είχαν μεγάλη ανυπομονησία, το ίδιοι κι ορισμένοι γονείς, που έρχονταν επανειλημμένως για να ρωτήσουν πότε θα δοθούν τα κουπόνια. Δηλαδή, ήταν το θέμα της “δωρεάν απόκτησης” αυτό που δημιουργούσε περισσότερο ενθουσιασμό, και είναι λογικό. Και ασφαλώς, αρκετοί γονείς –και καθηγητές– το έψαξαν πολύ με τις προσφορές, ώστε να προμηθευτούν με τις διάφορες δωροεπιταγές (των 50 ή 100 ευρώ) που έδιναν τα καταστήματα –και τσοντάροντας λίγα ακόμη ευρώ– ορισμένα αξεσουάρ ή άλλα ηλεκτρονικά είδη, που σε άλλη περίπτωση δεν θα αποφάσιζαν να αγοράσουν. Σίγουρα τα καταστήματα ηλεκτρονικών ειδών ξεπούλησαν στοκ (π.χ. όταν πήρα το δικό μου, με τη δωροεπιταγή προτεινόταν συγκεκριμένο πολυμηχάνημα ή εξωτερικός δίσκος), ενώ το ποσό των 450 ευρώ για κάθε netbook ήταν υπερτιμημένο, καθώς τα συγκεκριμένα μηχανήματα έχουν πραγματική τιμή μέχρι 350 περίπου ευρώ το ανώτερο.

Σήμερα που μιλάμε, οι φορητοί υπολογιστές έχουν αγοραστεί από όλους, αλλά είναι ένα ζήτημα κατά πόσο έχουν ενσωματωθεί στην πραγματικότητα της τάξης. Ακούγονται διάφορα. Κατ’ αρχάς, καθημερινά, μαθητές και καθηγητές έχουν να αναφέρουν κάποιο πρόβλημα ή κάποια δυσκολία που αφορά είτε την εγκατάσταση, είτε τα λογισμικά, που δεν ανοίγουν ή δεν φαίνονται οι φωτογραφίες, είτε τις συνδέσεις στο ίντερνετ. Σε κάποια σχολεία, υπάρχουν καθηγητές που ζητούν από τους μαθητές να φέρνουν ανελλιπώς τα λάπτοπ στο μάθημα και έχουν, ουσιαστικά, υποκαταστήσει το βιβλίο. Έχει ακουστεί για τμήμα Ά Γυμνασίου, όπου οι μαθητές είναι αποσβολωμένοι στην οθόνη του λάπτοπ και το μάθημα γίνεται σε συνθήκες “εξαιρετικής τάξης και απόλυτης ησυχίας” (!).

Σε ό,τι αφορά την “επιμόρφωση” των καθηγητών που ανέλαβαν την “ψηφιακή τάξη”, ακούγεται ότι ανά περιοχές και ανά ειδικότητες καλούνται σε κάποιου είδους σεμινάρια. Για παράδειγμα, στην περιοχή μου (Περιστέρι), όσοι αναλάβαμε τη διδασκαλία της Ιστορίας με Η/Υ –δηλαδή οι φιλόλογοι και κάποιοι συνάδελφοι ξένων γλωσσών (που διδάσκουν Ιστορία σε δεύτερη ανάθεση)– καλεστήκαμε από τη σύμβουλο των φιλολόγων σε μια δίωρη συνάντηση. Εκεί, εκφράστηκαν αμφιβολίες και προβληματισμοί για τον τρόπο χρήσης των λάπτοπ μέσα στην τάξη, για το πού θα βρεθεί υλικό, αφού θα είναι δύσκολη η σύνδεση με ίντερνετ, καθότι στα περισσότερα σχολεία δεν υπάρχει ασύρματη σύνδεση κ.λπ. Η σύμβουλος είπε ότι θα λυθούν τα προβλήματα με τον καιρό, ότι κάποιο λογισμικό υπάρχει εγκατεστημένο στα λάπτοπ – άρα μπορούμε να αρχίσουμε μ’ αυτό και βλέπουμε. Στη συνέχεια, αφού μας μίλησε για τους στόχους, γενικούς και ειδικούς (όπως, συνεργασία των μαθητών σε ομάδα, ενεργητική συμμετοχή μαθητή στη διδασκαλία και πιο συγκεκριμένα, οικειοποίηση με την επιστημονική μέθοδο της ιστορικής έρευνας, με τον πλούτο της ιστορικής πληροφορίας, εξοικείωση με τη χρήση Η/Υ, σύνθεση και επεξεργασία κειμένου), μας παρουσίασε μια δειγματική διδασκαλία με βάση το λεγόμενο “σενάριο”. Δηλαδή, τα παιδιά χωρίζονται σε 5 ομάδες των 4 μαθητών (βασική προϋπόθεση η τάξη να έχει μέχρι 25 μαθητές!). Σε κάθε ομάδα υπάρχει ένας χρήστης του λάπτοπ κι ένας που κρατάει ημερολόγιο και καταγράφει τι ακριβώς κάνει κάθε μέλος της ομάδας. Στη συνέχεια, δίνεται το θέμα που είναι π.χ. “Η ζωή στην κλασική Αθήνα του 5ου αι. π.Χ.”. Το σενάριο έχει ως εξής: Κάθε ομάδα αναλαμβάνει από ένα ειδικό θέμα π.χ. α. Η πολιτική στην κλασική Αθήνα β. Η κοινωνία γ. Η εργασία δ. Η ενδυμασία και η κόμμωση ε. Η διατροφή. Έπειτα, η κάθε ομάδα πρέπει να αναζητήσει στο ίντερνετ (σε ιστοσελίδες που τους προτείνουμε εμείς) ή στο λογισμικό (ό,τι υπάρχει ήδη εγκατεστημένο στο λάπτοπ) πληροφορίες για κάθε θέμα (1η διδακτική ώρα), να τις καταγράψει στον επεξεργαστή κειμένου (2η διδακτική ώρα) και, αφού ενωθούν όλα τα κείμενα που θα προκύψουν, θα αποτελέσουν μια συνθετική εργασία (3η και 4η διδακτική ώρα), που θα είναι η τεκμηριωμένη, κατόπιν “επιστημονικής” αναζήτησης, “εκδοχή” των μαθητών για τη ζωή στην κλασική Αθήνα.

Έπειτα από την παρουσίαση τη συμβούλου, ακολούθησε η παρουσίαση ενός συναδέλφου, που έχει ασχοληθεί με τη διδασκαλία της Ιστορίας με Η/Υ. Ο συγκεκριμένος καθηγητής, αφού μας έκανε μια ανάλυση της αναγκαιότητας της “ανοικτής τάξης” (στους μαθητές, στους γονείς, στην κοινωνία, τη γνώση, την πληροφορία, σε άλλους καθηγητές, σε νέες μεθόδους) σε αντίθεση με την ξεπερασμένη πλέον λογική “της κρεβατοκάμαρας”, που έχουμε οι περισσότεροι καθηγητές (δηλαδή, θεωρούμε ότι στην τάξη μας εμείς αποκλειστικά έχουμε το δικαίωμα να οργανώνουμε και να παρουσιάζουμε το μάθημα, χωρίς να επιτρέπουμε σε κανένα να παρακολουθεί ή να παρεμβαίνει), μας παρουσίασε, στην ουσία, ένα λογισμικό του Καστανιώτη (!), “ιδιαίτερα ελκυστικό” για τους μαθητές, απ’ ό,τι μας είπε, διότι ο μαθητής “πάντα κερδίζεται με γοητευτικά εργαλεία”. Με βάση αυτό, μας παρουσίασε ένα ακόμη σενάριο, όπου ο μαθητής, ως “μικρός ιστορικός ερευνητής” μπορεί να αναζητήσει μέσα από το υλικό που του παρέχει το λογισμικό (ιστορικές πηγές, άρθρα, εικόνες κ.λπ.) στοιχεία, ώστε να επαληθεύσει μία “υπόθεση εργασίας” (που θα έχει, στο μεταξύ, επιλέξει) σχετικά με την αιτία της καταστροφής του μινωικού πολιτισμού (π.χ. α. η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας, β. εμπορικοί λόγοι και ανταγωνισμοί, γ. έλλειψη στρατιωτικής προετοιμασίας για αντιμετώπιση εχθρών κ.λπ.). Έτσι, όπως υποστήριξε το συνάδελφος επιμορφωτής, μέσα από αυτή τη διαδικασία, ο μαθητής αναζητάει μόνος του τα αίτια της καταστροφής του μινωικού πολιτισμού, εξοικειώνεται με τη μέθοδο της “ιστορικής έρευνας” –τηρουμένων των αναλογιών– και, με κάποιον τρόπο, αφήνεται να οικοδομήσει μόνος του τη γνώση (πρόκειται για τη δημοφιλή πλέον –μεταξύ των επιμορφωτών, κυρίως– παιδαγωγική αντίληψη του δομισμού, κατά την οποία ο μαθητής αφήνεται, με προσωπική αναζήτηση, να προσεγγίσει τη γνώση).

Ορισμένες πρώτες σκέψεις…

Η αλήθεια είναι ότι ο φορητός υπολογιστής είναι πολύ θελκτικός και γοητευτικός στους μαθητές, καθώς είναι κάτι έξω από το συνηθισμένο “ανιαρό”, όπως λένε, μάθημα μέσα στην τάξη (μετωπική διδασκαλία, όπως την ονομάζουν). Εδώ, όμως, δεν πρέπει να πέσουμε στην παγίδα ότι “αν δεν βαριέται ο μαθητής” ή “ό,τι αρέσει στο μαθητή” είναι καλό. Σε πολλούς μαθητές αρέσει να είναι με τις ώρες στο playstation, αλλά μην το κάνουμε και νέα παιδαγωγική μέθοδο! Αυτό, πάντως, που δημιουργεί προβλήματα είναι ότι όντως δεν υπάρχουν κριτήρια συγκεκριμένα και σαφή σε ό,τι αφορά τη χρήση των Η/Υ στη διδασκαλία.

Καταρχήν, νομίζω –όπως συμπεραίνω κι από το σεμινάριο που ανέφερα– ότι πάνε να ταιριάξουν την όλη διαδικασία με την κυρίαρχη παιδαγωγική αντίληψη (δομισμός), δηλαδή ότι ο δάσκαλος σαν έννοια πρέπει να τελειώσει, ότι η γνώση είναι σχετική-ατομική υπόθεση και ότι ο μαθητής πρέπει να δομεί ίδιος τη γνώση –και την κοσμοαντίληψή του– μέσα από την αναζήτηση (κι εδώ με τους Η/Υ μέσα από την αναζήτηση στο ίντερνετ) που έχει σχέση με τα βιώματά του κ.λπ. Θεοποιούμε το εργαλείο, δηλαδή, και τη θεωρία ότι συσσώρευση πληροφορίας = γνώση. Πώς, όμως, ο δωδεκάχρονος μαθητής μπορεί να έχει την ικανότητα να οικοδομήσει τη γνώση, αν προηγουμένως δεν την έχει κατακτήσει; Και γιατί να θεωρηθεί “γνώση”, σε τελική ανάλυση, το αποτέλεσμα της αμφιβόλου εγκυρότητας δικής του αναζήτησης;

Το δεύτερο στοιχείο –που τονιζόταν και στο σεμινάριο– είναι να μην είναι ο μαθητής παθητικός δέκτης της διδασκαλίας με Η/Υ (δηλαδή, να μην παρακολουθεί απλώς σαν να βλέπει εκπαιδευτική τηλεόραση) αλλά να ενεργεί. Ενεργεί, όμως, όταν ψάχνει στο ίντερνετ και συλλέγει πληροφορίες; Ενεργεί όταν συμπληρώνει ένα φύλλο εργασίας; Μαθαίνει, δηλαδή, καλύτερα, παρακολουθώντας κάτι μέσω εικόνας απ’ ό,τι όταν παραδίδεται στην τάξη ή όταν πρέπει να το διαβάσει στο βιβλίο. Μήπως “απορροφάται” πιο εύκολα από την εικόνα και κρατιέται πιο εύκολα –και πιο ανώδυνα– ήρεμος μέσα στην τάξη; Μάλλον δεν είναι μόνο το θέμα της εικόνας ή της γοητείας που ασκεί η όλη διαδικασία με τις νέες τεχνολογίες? είναι και ότι, δεδομένου ότι το μάθημα μέσα στις τάξεις γίνεται ολοένα δυσκολότερο (διάλυση, απαξίωση κ.λπ.), ο Η/Υ μπορεί να δώσει μια διέξοδο απασχόλησης περισσότερο, παρά γνώσης. Ξέρετε πόσο συχνά αντικαθιστούμε το “έχω μάθημα” με το “να βρω κάτι να τους απασχολήσω”;

Επιπλέον, μήπως η όλη διαδικασία ανοίγει ακόμη ένα παράθυρο στον “πελατειασμό”; Δεν είναι μόνο οι εταιρίες που μοιράστηκαν τη δουλειά με τα λάπτοπ και το λογισμικό (Microsoft). Είναι και όλο το δίκτυο που στήθηκε γύρω από τη δράση “ψηφιακή τάξη” και που τώρα πια μπορεί να διευρυνθεί. Κατ’ αρχάς, τα εγκατεστημένα προγράμματα και τα αντιικά έχουν διάρκεια το πολύ 4-5 μήνες. Μετά, ο καθένας πρέπει να αναζητήσει κάποιον που ασχολείται, για να του τα εγκαταστήσει ή, ασφαλώς, να αγοράσει τα προγράμματα (όπως του υποδεικνύουν τα παράθυρα που ανοίγουν διαρκώς κατά τη χρήση του Η/Υ). Δεν ήταν τυχαία η διαφήμιση του Καστανιώτη από το συνάδελφο στο σεμινάριο, όπως δεν είναι τυχαίο ότι μεταξύ των “προσφορών” των καταστημάτων ήταν και οι μνήμες-φλασάκια με βοηθήματα του Λιβάνη (επίσημος χορηγός). Επιπλέον, όπως ακριβώς το λογισμικό του Καστανιώτη (που μας παρουσίασαν στο σεμινάριο) ήταν “πιστοποιημένο” από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, έτσι εμφανίζονται και διάφορα άλλα προϊόντα που έρχονται κατά καιρούς στο σχολείο, όπως τις προάλλες ένα cd που περιέχει λύσεις και βοηθήματα για όλα τα μαθήματα (“φροντιστήριο στο σπίτι”). Φαίνεται ότι η σχολική τάξη “άνοιξε” και περιμένει…

Στέλλα Γιασουρίδου, Αθήνα

---

“Δωρίζουμε στη Microsoft πέντε σχολεία το χρόνο”

Το γράμμα, απόσπασμα του οποίου δημοσιεύουμε παρακάτω, στάλθηκε από το δεκαπεντάχρονο Γιάννη στο blog elkosmas.gr.

“Όταν διάβασα ότι η κυβέρνηση θα διαθέσει 120.000 φορητούς υπολογιστές σε μαθητές Γυμνασίου, κατενθουσιάστηκα […] Δεν λέω, αξιέπαινη η κίνηση της κυβέρνησης (να διαθέσει υπολογιστές), αλλά η κυβέρνηση κινείται σε λάθος κατεύθυνση. Αγοράζοντας 120.000 φορητούς υπολογιστές με προεγκατεστημένα Windows είναι σαν να δίνεις (120.000 Η/Υ επί 100 ευρώ το OS) παραπάνω απο 10 εκατ. ευρώ μόνο στη M$ (Microsoft) κάθε χρόνο!

Για να καταλάβουμε την αξία των χρημάτων, είναι σαν να δωρίζουμε στη Μ$ πέντε σχολεία το χρόνο, έτσι, επειδή αγαπούμε τον κ. Βασίλη Πορτάκια (γνωστός και ως Βill Gates) και την εταιριούλα του.

[…] Κατά τη γνώμη μου, είναι απαράδεκτο από μέρους της κυβέρνησης να απορρίπτει λύσεις όπως το OLPC (One Laptop Per Child), ιδιαίτερα αγνοώντας την προσπάθεια εξελληνισμού του OLPC (που νομίζω ότι έχει ολοκληρωθεί) και το γεγονός ότι αυτός ο υπολογιστής στοιχίζει μόνο 200 ευρώ (με προεγκατεστημένο λειτουργικό Linux), δηλαδή (120.000 επί 200 ευρώ) 24 εκατ. ευρώ – έναντι 48 εκατ. ευρώ, που θα στοίχιζε.

[…] Θα μου πείτε, και πού ξέρει ο κόσμος να χειρίζεται Linux; Γι’ αυτό υπάρχουν τα οργανωμένα κράτη, σαν την Ελλάδα (ουδέν σχόλιο πάνω σε αυτό).

Πολύ απλά (όπως το βλέπω) θα μπορούσε να προσλάβει άνεργους καθηγητές Πληροφορικής, που έχουν γνώση πάνω στο θέμα, για να εξοικειώσουν τους μαθητές με τα νέα τους εργαλεία, πριν από τη σχολική χρονιά.

Ευχαριστώ για το χρόνο σας”.