Δείτε εδώ ολόκληρο το βίντεο για το Γιάννη Χοντζέα που επεξεργαστήκαμε και δίνουμε στη δημοσιότητα με αφορμή τα 20 χρόνια από το θάνατό του
Δείτε εδώ παλιότερο αφιέρωμα με κείμενα για το Γιάννη Χοντζέα
«Η επικαιρότητα του κομμουνισμού θα παραμείνει σαν μια σημαντική απαίτηση όσο παρατείνονται και περιπλέκονται τα προβλήματα που εμφανίζονται σαν αδιέξοδα της σημερινής εποχής. Και με αυτήν θα αναμετρηθούν οι γενιές του σήμερα και του αύριο…»
Η ζωή του
Ο Γιάννης Χοντζέας γεννήθηκε στην Κορώνη της Μεσσηνίας το 1930. Σε ηλικία μόλις 11 χρονών αποκτά τις πρώτες επαφές με την αντίσταση. Οργανώνεται στην ΕΠΟΝ και στο ΚΚΕ σε νεαρότατη ηλικία και αναπτύσσει πλούσια δράση στο χώρο των Ανατολικών Συνοικιών της Αθήνας, όπου είναι γνωστός σαν Αριστείδης. Η αγωνιστική του δράση και η κομμουνιστική του ταυτότητα τον έφερε αντιμέτωπο, όπως και χιλιάδες άλλους κομμουνιστές, με διώξεις, συλλήψεις, βασανισμούς, δίκες, εξορίες. Άντεξε σε όλα τα κολαστήρια, όπως αυτό της Μακρονήσου, με βαριές συνέπειες για την υγεία του. Στη δεκαετία του ’50 εξόριστος στον Αη-Στράτη, μαζί με τη μεγαλύτερη μάζα των κομμουνιστών αντιτάσσεται στην ανατροπή της επαναστατικής κατεύθυνσης στο ΚΚΕ. Από τις αρχές της δεκαετίες του ’60 πρωταγωνιστεί στη δημιουργία του μαρξιστικού λενινιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Τα τελευταία 15 χρόνια της ζωής του αφιερώθηκε σε μια πολυεπίπεδη ιδεολογική δουλειά γενικής προετοιμασίας, δίνοντας και μ’ αυτό το τρόπο το «παρών» του. Υπήρξε βασικός ιδεολογικός και πολιτικός διαμορφωτής της Α/συνεχεια. Πέθανε στις 24 Οκτώβρη του 1994.
Γιατί αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση στο κομμουνιστικό κίνημα;
Το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα γαλούχησε χιλιάδες ανθρώπους αφοσιωμένους στην υπόθεσή του. Η ιστορία του τόπου καθορίστηκε από αυτόν τον αγώνα, τον ηρωισμό, την προσφορά και τις θυσίες για έναν καλύτερο κόσμο. Αυτή είναι μια ιστορία που οφείλουμε να μην ξεχάσουμε, σε αντιπαράθεση τόσο με τον κυρίαρχο κυνισμό και τη λήθη, όσο και με τη μετατροπή της σε «περασμένα μεγαλεία», «κληρονομιά» ή τον εγκλεισμό της σε «επιστημονικό αντικείμενο». Αν, όμως, εδώ μιλάμε για τον Γιάννη Χοντζέα ως μια σπάνια περίπτωση αναφερόμαστε σε κάποια επιπλέον στοιχεία της σκέψης και της στάσης του.
• Χωρίς να ξεκόβεται ποτέ από την πραγματικότητα, αντιμετωπίζει τα ζητήματα που αυτή θέτει με έναν πιο βαθύ, πλούσιο και διεισδυτικό τρόπο. Παρατηρεί, αναλύει, κριτικάρει, μελετά, συνθέτει. Αναμετριέται με τα επιχειρήματα της αντίπαλης πλευράς, χωρίς να τα υποτιμά ή να ξεμπερδεύει εύκολα και συνθηματολογικά. Θεωρεί ότι οι θεωρητικές και πραχτικές τοποθετήσεις πρέπει πάντα να βρίσκονται σε αξεδιάλυτη ενότητα. Ή έστω να πασχίζουμε για την ανταπόκριση αυτής της απαίτησης όταν οι όροι δεν το καθιστούν εφικτό.
• Αρνείται να επαναπαυθεί στα «σταθερά σχήματα», αλλά μελετά διαρκώς τα νέα φαινόμενα, μέσα από μια φρέσκια και ζωντανή ματιά. Έχει έναν ανεξάρτητο τρόπο σκέψης που δε δεσμεύεται από επιτελεία -ή ιερατεία- ούτε περιορίζεται στις ανάγκες της «στιγμής», της «τακτικής» ή των «μικρόκοσμων». Δεν είναι τυχαίο ότι καταγραφόταν ταυτόχρονα ως σταλινικός και αντισταλινικός, ζαχαριαδικός ή πολέμιός του, φιλοκινέζος ή αντιμαοϊκός, αυτόνομος κ.ά. Αντιφατικός μόνο για όσους έχουν συνηθίσει σε «κλειστά σχήματα».
• Βλέπει μ’ έναν πιο «στρατηγικό» και «μακροπρόθεσμο» τρόπο τις προοπτικές και τα καθήκοντα του κινήματος. Προσπαθεί ν’ ανακαλύψει την ουσία των επιλογών, των κατευθύνσεων ή των αντιπαραθέσεων χωρίς να μένει στην επιφάνεια ή μόνο στους –ακόμα και αναγκαίους- οργανωτικούς διαχωρισμούς. Αναζητά διαρκώς το τι πρέπει να «απαντηθεί» αλλά και το πώς και θεωρεί πως λύσεις ευκολίας είτε δεν υπάρχουν είτε αν επιλεχθούν θα πληρωθούν με κόστος. Δεν καθορίστηκε δηλαδή από μικρές εσωτερικές διαμάχες και μικρά ζητήματα, αλλά από επιλογές που είχαν μεγάλη ιστορική σημασία.
• Δε διστάζει να συγκρουστεί χωρίς να λογαριάζει το κόστος. Γιατί δεν αναμετρήθηκε μονάχα με την επανάσταση αλλά και με την αντεπανάσταση στα πλαίσια του κομμουνιστικού κινήματος. Προσπαθεί να βαθύνει την αντιπαράθεση αυτή και δεν αρκείται στον «καταρχήν» διαχωρισμό. Ήρθε έτσι σε κόντρα, όχι μόνο με χθεσινούς συντρόφους αλλά και με το ίδιο του το παρελθόν. Κι έμεινε συχνά μόνος του.
• Επιμένει στο «χώνεμα της πείρας» και την «αυτοκριτική» ως αναγκαία στοιχεία προοπτικής. Δεν ξεκινά από τη δικαίωση όλων των επιλογών. Δεν αντιμετώπισε το παρελθόν σαν κάτι υπεράνω κάθε κριτικής και χωρίς λάθη. Αναστοχάζεται συνεχώς με εργαλείο την «αντιθετική ενότητα λογικής και ιστορίας» και με ορίζοντα το μέλλον και τους νέους κύκλους αγώνων.
• Δεν τα παρατά. Μέχρι το τέλος ορίζει μια προσωπική στάση προσφοράς και δεν αρκείται στη νοσταλγία ή την εξιστόρηση. Ξεκινά μια σημαντική δουλειά «γενικής προετοιμασίας» που τη θεωρεί απαραίτητη για οποιοδήποτε ξεκίνημα, όταν φαινόταν ότι ένας κύκλος του κομμουνιστικού κινήματος έφτανε πια στο τέλος του. Δεν κουράζεται ν’ αρχίζει «από την αρχή» και ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους που θέλουν να συνεισφέρουν, ακόμα κι αν νέοι, άπειροι ή αντικειμενικά δύσκολο να συνεννοηθούν.
• Δεν επαναπαύτηκε ούτε εξαργύρωσε με οποιοδήποτε τρόπο τους αγώνες και τις θυσίες, δε συμπεριφέρθηκε σα βετεράνος, σαν άνθρωπος με αξιώματα, σαν άνθρωπος που έχει κάποια εξουσία. Δε θέλησε να γίνει επώνυμος ή συγγραφέας, ούτε κλείστηκε στην αλήθεια του και στις μεγάλες διηγήσεις. Αντίθετα, με το προσωπικό του παράδειγμα, έδειξε ότι οι άνθρωποι μπορούν να υπερβούν όρια που μοιάζουν αντικειμενικά και πάντα στα πλαίσια μιας συλλογικής υπόθεσης.
Τι έχει να προσφέρει το έργο του;
• Το έργο του Γιάννη Χοντζέα εκτείνεται σε πολλές περιοχές και πεδία. Ιστορία της Ελλάδας, ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος, ελλαδικά και διεθνώς, φιλοσοφία, μαρξισμός, αναλύσεις για το σύγχρονο κόσμο με επίμονη δουλειά και έμφαση στη μελέτη της διαδικασίας κρίσης και αναδιάρθρωσης του σύγχρονου καπιταλισμού, κατευθύνσεις για το κομμουνιστικό πρόγραμμα, σημειώματα που αφορούν τα «υποκείμενα» και τους ανθρώπους με τους οποίους συναντήθηκε, κριτικές σε αντιλήψεις και σε ιδεολογικά ρεύματα, καταγραφή και ερμηνεία μαζικών κινημάτων ή αγώνων, άρθρα και παρεμβάσεις σε ζητήματα προσανατολισμού, διηγήματα κ.ά.
• Η μελέτη του έργου του απαιτεί διανοητική προσπάθεια παραπάνω από τη συνηθισμένη. Όχι όμως λόγω κάποιας ειδικής γραφής για μυημένους, αλλά γιατί η ουσία των απόψεών του δεν είναι δογματική, ανταποκρίνεται στην πολυπλοκότητα της εποχής και των καθηκόντων που θέτει, αναμετριέται δημιουργικά και παραγωγικά με το παρελθόν και το μέλλον. Γιατί φτάνει σε «συγκεκριμένα» συμπεράσματα μόνο μετά από κοπιαστική αναμέτρηση με δεδομένα και μετά από «σύνθεση πολλών προσδιορισμών».
• Θέλουμε να μελετήσουμε και να προβάλουμε το έργο του γιατί έχει έναν πλούτο που υπερβαίνει την ιστορικότητά του και άρα είναι χρήσιμο με μια διάσταση πιο διαχρονική. Ακριβώς, επειδή είναι μπολιασμένο με «ιδεολογία» και «κοσμοαντίληψη», γιατί θέτει διαρκώς «κριτήρια», γιατί έχει ένα «βάθος» που δεν παρακάμπτεται εύκολα για όσους θέλουν σήμερα και αύριο να συμβάλλουν στην υπόθεση της ανθρώπινης χειραφέτησης που δεν ξεκίνησε –ούτε θα τελειώσει- το 2014. Το παράδοξο της σιωπής που υπάρχει στην ελληνική αριστερά γύρω από το έργο του δεν μπορεί να εξηγηθεί παρά με την γενική υποτίμηση για εμβαθύνσεις, για προγραμματικά στοιχεία και την προσκόλληση σε ευκολίες, σταθερότητες και στερεότυπα.
Η ΚΟΕ και ο Γιάννης Χοντζέας
• Ο Γιάννης Χοντζέας υπήρξε βασικός ιδεολογικός και πολιτικός διαμορφωτής της Α/συνέχεια. Το έργο και η στάση του ήταν πολύτιμα για την ύπαρξη, οικοδόμηση, και ανάπτυξη της προσπάθειάς μας. Με μια έννοια -και σε πολύ διαφορετικές συνθήκες- αποτέλεσε μια μαγιά για τις συνεχείς μετεξελίξεις που πάντα απαιτεί ένας ζωντανός οργανισμός.
• Μας ενδιαφέρει η ουσιαστική επαφή με το έργο του. Όχι για να βρούμε σε αυτό τις «λύσεις» στα σημερινά προβλήματα. Ούτε για να λουφάξουμε σε μια «παράδοση» μέσα σε μια χαοτική –υλικά και διανοητικά- περίοδο. Δεν ψάχνουμε σε αυτό τη σημερινή αναγκαία διαμορφούμενη ταυτότητά μας. Ούτε επιλέγουμε έναν πανηγυρικό τρόπο για να τον θυμηθούμε μόνο και μόνο για να ανακαλύψουμε μέσα από το παρελθόν έναν λόγο ύπαρξης στο «σήμερα». Τέλος, η κατάσταση σήμερα είναι τέτοια που νέα φαινόμενα πρέπει να προσεγγιστούν και πολλά χρειάζεται να ανακαλυφθούν ξανά, πέρα από έτοιμες συνταγές και ευκολίες.
• Παρόλα αυτά, η προσπάθεια της ΚΟΕ, ακολούθησε ένα γόνιμο μονοπάτι που σίγουρα σχετίζεται και με το κοσμοθεωρητικό, ηθικό, δημιουργικό, επαναστατικό ρεύμα, ψυχή του οποίου υπήρξε ο Γιάννης Χοντζέας. Αυτή είναι η αξιοποίηση που επιλέγουμε: Σκέψη, προβληματισμός, συζήτηση για τις απόψεις του, με τη ματιά μας στραμμένη στα σημερινά καθήκοντα.
• Είκοσι χρόνια από το θάνατό του, νιώθουμε τυχεροί που μια από τις πιο ξεχωριστές περιπτώσεις του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος υπήρξε οργανικό και καθοριστικό κομμάτι της προσπάθειάς μας. Γιατί ο Γιάννης Χοντζέας δεν είναι ένας στοχαστής που…κάποτε διαβάσαμε. Ακόμα κι αν οι περισσότεροι δεν τον γνωρίσαμε, υπάρχουν ρίζες και δεσμοί που λειτουργούν «αδόκιμα», με τις συνέχειες και τις ασυνέχειές τους. Είναι στο χέρι μας να «είμαστε ό,τι παλεύουμε». Και να παλεύουμε για μια ζωή.
Υποσχεθήκαμε μετά το θάνατο του Γιάννη Χοντζέα, να κάνουμε γνωστό το έργο του, ιδιαίτερα σε νέους ανθρώπους. Πολλά από όσα έγραφε δεν προορίζονταν για δημοσίευση ούτε ο ίδιος ήθελε ποτέ για τον εαυτό του το ρόλο του συγγραφέα. Μάλιστα, όσο ζούσε, μόνο το έργο «Το “τέλος” του κομμουνισμού» κυκλοφόρησε με το όνομά του. Είκοσι χρόνια μετά, αρκετό από το υλικό που εκείνος άφησε, εκδόθηκε και διαβάστηκε. Μια προσπάθεια που συνεχίζεται…
Κείμενα και βιβλία του Γιάννη Χοντζέα από τις εκδόσεις Α/συνεχεια:
• Μάης ’68 – 15 χρόνια μετά, 1983
• Ανολοκλήρωτες θύελλες και η προσαρμογή τους, 1985
• Κρίση της οικονομίας-κόσμος, 1992
• Νίκος Ζαχαριάδης: τυμβωρυχία, καπηλεία και ιστορία, 1992
• Το “τέλος” του κομμουνισμού, 1993
• Για το έργο του Μάο Τσε Τουνγκ, 1993
• Μερικά ζητήματα για την περίοδο ’44-’49, [1975] 1994
• 60 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ, [1978] 1994
• Κριτική αποτίμηση του μ-λ κινήματος στην Ελλάδα, 1994
• 15 χρόνια από το θάνατο του Ι. Στάλιν, [1968] 1995
• Κείμενα της εξορίας 1970-1971,1995
• Σελίδες από το ημερολόγιο ενός μαχητή της 105ης Ταξιαρχίας, [1959, 1960] 1995
• Σημειώσεις για το εργατικό κίνημα και το λενινισμό, [1984] 1996
• Η αναγνώριση της τάξης, [1981, 1993] 1996
• Για το Κομμουνιστικό πρόγραμμα της εποχής μας, 2000
• Για το Κομμουνιστικό Κίνημα της Ελλάδας, 2004