Η κρίση οπλίζει το χέρι του αυτόχειρα
“Τα χρέη τον οδήγησαν στην αυτοκτονία”, “Οικογενειακή τραγωδία στην Καλλιθέα”, “Αυτοκτόνησε επιχειρηματίας”. Σίγουρα ο καπιταλισμός αποτελεί τη βασική πηγή δυστυχίας του ανθρώπου. Όμως, σε συνθήκες μεγάλων κρίσεων, όπως η τωρινή, που σπρώχνουν μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας στο περιθώριο, οι τραγωδίες ανθρώπων που βλέπουν τη ζωή τους να καταστρέφεται πυκνώνουν. Κοινός παρονομαστής η απόγνωση που γεννά η ληστρική χρεομηχανή των τραπεζών, τα οικονομικά προβλήματα, η ανασφάλεια για την επιβίωση και η ανεργία Αν, όπως υπολογιζόταν το 2008, πάνω από 1 εκατομμύριο οικογένειες έδιναν το μισό τους εισόδημα σε δάνεια και δυσκολεύονταν να πληρώσουν ενοίκιο και λογαριασμούς, αντιλαμβανόμαστε πόσο εκρηκτικό θα γίνει το πρόβλημα όσο βαθαίνουν οι συνέπειες της κρίσης.
Κείμενα: Ρούλα Μουτσέλου
Στα τέλη Γενάρη, στο Λος Άντζελες, ο Έρβιν Λουπόε και η γυναίκα του σκότωσαν τα πέντε παιδιά τους και αυτοκτόνησαν. Στο σημείωμα που βρέθηκε στο σπίτι ανέφεραν πως δεν τα έβγαζαν πέρα μετά την απόλυση και των δύο συζύγων. Μερικούς μήνες νωρίτερα, πάλι στις ΗΠΑ, 45χρονος οικονομολόγος σκότωσε την οικογένειά του και αυτοκτόνησε, αφήνοντας σημείωμα στο οποίο περιέγραφε το οικονομικό του αδιέξοδο. Αν τέτοια περιστατικά έμοιαζαν μέχρι πρόσφατα μακρινά για τα ελληνικά δεδομένα, δύο περιστατικά που συνέβησαν μέσα στο Μάη, με αυτόχειρες που σκότωσαν σύζυγο και παιδιά στη Θεσσαλονίκη και την Καλλιθέα, έρχονται να μας διαβεβαιώσουν για το αντίθετο. Κοινά στοιχεία, και στις δύο περιπτώσεις, οι συχνοί καβγάδες λόγω οικονομικών προβλημάτων, ο επαπειλούμενος πλειστηριασμός, η αδυναμία του συζύγου να βρει δουλειά και να συμβαδίσει με το κοινωνικό πρότυπο που απαιτεί ο άντρας να μπορεί να “ζήσει” την οικογένειά του. Η απόγνωση τον σπρώχνει στην αυτοκτονία και, αφού δεν μπορεί να ζήσει την “οικογένεια-κτήμα” του, την παρασέρνει μαζί του στο θάνατο.
Καθώς η κρίση γονατίζει όλο και περισσότερα ελληνικά νοικοκυριά, μόνο μέσα στο τελευταίο τρίμηνο σημειώθηκαν περισσότερες από δέκα αυτοκτονίες λόγω οικονομικών προβλημάτων. Αν συνυπολογίσουμε ότι για κοινωνικούς λόγους συχνά συγκαλύπτεται η αιτία, ακόμα και η ίδια η αυτοκτονία, ο αριθμός μάλλον είναι ακόμα μεγαλύτερος.
Μία ακόμα πλευρά του προβλήματος αναφέρουν αξιωματικοί της αστυνομίας, σύμφωνα με τους οποίους όλο και συχνότερα τα χρέη ωθούν “ανθρώπους της διπλανής πόρτας” σε ληστείες. Στο 20-30% των ληστειών, που εξιχνιάστηκαν τελευταία, οι δράστες δεν είχαν ποινικό παρελθόν αλλά μεγάλα οικονομικά προβλήματα. Πρόσφατο είναι και το περιστατικό δράστη, που λίγες μέρες μετά τη ληστεία τράπεζας, παραδόθηκε επιστρέφοντας όσα του είχαν μείνει από τη λεία της ληστείας μετά την πληρωμή των χρεών του (!).
Η βία του να ζεις με το φόβο και την ανασφάλεια για το αύριο, η νόμιμη θεσμική βία της φτώχειας, της ανεργίας και της εξαθλίωσης που, όπως και η κρίση, παρουσιάζεται σχεδόν σαν φυσικό φαινόμενο όλο και συχνότερα μετατρέπει το θύμα σε θύτη. Όταν ένας απελπισμένος δένει “μια θηλιά στο λαιμό του” κάτω από το βάρος της απόγνωσης, δεν πρόκειται για αυτοκτονία αλλά για φόνο. Φόνο, που πίσω του κρύβονται τοκογλυφικά κυκλώματα, τράπεζες που βγάζουν στο σφυρί περιουσίες για μικροποσά σε εκατοντάδες πλειστηριασμούς κάθε βδομάδα (οι πλειστηριασμοί αναμένεται να ξεπεράσουν το 2009 τους 150.000 και το μεγαλύτερο ποσοστό από αυτούς αφορά πόσα από 700 έως 6.000 ευρώ), εκβιασμοί και εξευτελισμοί από εισπρακτικές εταιρίες, χρέη στο ΙΚΑ και στην εφορία. Την ώρα που μεγάλοι φοροφυγάδες και οι κερδοσκόποι θησαυρίζουν και μιζαδόροι και μεγαλοαπατεώνες απολαμβάνουν πολιτικής κάλυψης, όλο και περισσότερος κόσμος λυγίζει κάτω από το βάρος των τραπεζικών καρτέλ και την αδυναμία να αντιμετωπίσει καθημερινές υποχρεώσεις. Πρόκειται για μια απόγνωση που απειλεί όχι μόνο το 21% του πληθυσμού της Ελλάδας, που υπολογίζεται πως ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, όχι μόνο τους άνεργους, τους χαμηλόμισθους και τους συνταξιούχους, αλλά και μεγάλα πλέον κομμάτια της λεγόμενης μεσαίας τάξης, που προλεταριοποιούνται με γρήγορους ρυθμούς. Μικρομεσαίοι έμποροι, παγιδευμένοι από το τραπεζικό καρτέλ (περισσότεροι από 1,8 εκατομμύρια Έλληνες υπολογίζεται πως βρίσκονται στη μαύρη λίστα του “Τειρεσία”), εργαζόμενοι κάτω από απάνθρωπες συνθήκες εντατικοποίησης και με την απειλή της απόλυσης, την ώρα που οι υποχρεώσεις τρέχουν, οικογενειάρχες που δουλεύουν με δίμηνες και τρίμηνες συμβάσεις, βρίσκονται αντιμέτωποι με το έντονο άγχος και την κατάθλιψη και αναπτύσσουν συμπεριφορές απελπισίας.
Κανένας μόνος του απέναντι στην κρίση
Η απόγνωση, η αβεβαιότητα και οι αποκλεισμοί, που προκαλεί με μαζικό τρόπο η κρίση, αποτελούν κοινωνικό φαινόμενο που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με ατομικό τρόπο ή να αφεθεί στη σφαίρα της φαινομενικά ουδέτερης επιστήμης της ψυχολογίας, ειδικά τη στιγμή που οι υποστηρικτικές για την ψυχική υγεία δομές στην Ελλάδα είναι “σπάνιο είδος”. Όταν το πρόβλημα βιώνεται σαν προσωπική αποτυχία ή ανικανότητα, προκαλεί συναισθήματα ταπείνωσης και ενοχές, οδηγεί στην κοινωνική απομόνωση και συχνά σε απονενοημένες αυτοκαταστροφικές καταστάσεις ή και ανεξέλεγκτες βίαιες συμπεριφορές, όπως η προ καιρού επίθεση ένοπλου μαθητή των σχολών του ΟΑΕΔ, φαινόμενο ιδιαίτερα συχνό στις καπιταλιστικές μητροπόλεις.
Όταν όμως η απόγνωση πάψει να είναι εξατομικευμένη και γίνει συλλογική, όταν αποκτήσει μαζικά και μόνιμα χαρακτηριστικά, όταν πέσει στις τάξεις της ο σπόρος της οργάνωσης, μπορεί να οδηγήσει όχι σε αυτοκτονίες αλλά σε έκρυθμες κοινωνικές καταστάσεις, όπως αυτές που ζήσαμε κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του Δεκέμβρη σαν συνέπεια της απόγνωσης της νεολαίας ή αυτές που συναντάμε όλο και πιο συχνά σε διάφορες γωνιές του πλανήτη (Αργεντινή 2001, Γαλλία 2006, Γουαδελούπη πρόσφατα). Ο αστισμός το γνωρίζει αυτό καλά, γι’ αυτό με ιδιαίτερη φροντίδα προβάλλει το κοινωνικό πρότυπο του ατομισμού, του ανταγωνισμού και της παθητικοποίησης. Στόχος είναι να ξεχάσουμε πως μπορεί να υπάρξει μια άλλη αντιμετώπιση: η αγωνιστική στάση, η αισιοδοξία και η έμπρακτη αλληλεγγύη σε όσους πλήττονται από τις συνέπειες της κρίσης. Η αυτοοργάνωση και ο αγώνας, η συλλογικότητα που καλλιεργείται μέσα στη δράση, που μπορεί να χτυπήσει την απόγνωση, που μπορεί να μας θωρακίσει όλους μέσα από τη συνειδητοποίηση της δύναμης που έχουμε όταν είμαστε ενωμένοι.
Πέρα από συγκεκριμένα αιτήματα και αιχμές πάλης για κοινωνική πρόνοια, θεσμικά μέτρα ενάντια στις ληστρικές τραπεζικές πρακτικές, πραγματικές αυξήσεις σε συντάξεις και μισθούς, χρειαζόμαστε ζωντανές και δραστήριες συλλογικότητες ανέργων, ισχυρές οργανώσεις δανειοληπτών, πρωτοβουλίες ενάντια στο καρτέλ των τραπεζών, κινήσεις και δράσεις αλληλεγγύης στους άστεγους, τους κοινωνικά περιθωριοποιημένους, τους νεόφτωχους και τους “αόρατους”, που πληθαίνουν στα σοκάκια των μεγαλουπόλεων. Χρειαζόμαστε μια ισχυρή, μεγάλη, ενωτική Αριστερά, που να αποτελεί το στήριγμα και την ελπίδα του λαού, να στέκεται πραγματικά στο πλευρό του, δίπλα στα προβλήματα και στους αγώνες του, να ζει μέσα στο λαό και να μην τον θυμάται μόνο όταν πλησιάζουν οι κάλπες.
Τότε μπορεί η απόγνωση να μετατραπεί σε ένα ποτάμι οργής, που θα παρασύρει όλους αυτούς που είναι υπεύθυνοι για τη θηλιά που σφίγγει καθημερινά το λαιμό μας. Τότε μπορεί να υπάρξει προοπτική και διέξοδος!
Παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο
Το 1929 –έτος που σημαδεύτηκε από το μεγάλο κραχ– στις ΗΠΑ καταμετρήθηκαν 23.000 αυτοκτονίες. Όλες οι ενδείξεις συνηγορούν ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται. Με 3,2 εκατομμύρια κατασχέσεις κατοικιών να έχουν ήδη γίνει μέσα στο 2008, η αύξηση των αυτοκτονιών είναι ραγδαία. Άλλοι έβαλαν στα σπίτια τους φωτιά λίγο πριν τα πάρουν οι τράπεζες. Κάποιοι ακολούθησαν το παράδειγμα του Κλίβελαντ, όπου, το 1933, 10.000 άνθρωποι, αντιμέτωποι με ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις, απέτρεψαν την κατάσχεση από την τράπεζα του σπιτιού του Τζον Σπαράγκα, που έχοντας χάσει τη δουλειά του δεν μπορούσε να πληρώνει τις δόσεις του στεγαστικού του δανείου. Οι “νέοι” αυτοί άστεγοι και ομάδες πολιτών αυτοοργανώνονται, στήνουν διαδηλώσεις έξω από τράπεζες και κυβερνητικά κτίρια και προχωρούν σε δυναμικές μορφές, όπως η στέγαση αστέγων σε εγκαταλειμμένα σπίτια.
Στην Ιαπωνία, όπου, όπως δηλώνουν ειδικοί, “θεωρείται αναμενόμενο οι άνθρωποι που χάνουν τη δουλειά τους να αυτοκτονούν” (!), οι αυτοκτονίες εξαιτίας της οικονομικής κρίσης ξεπέρασαν τον Απρίλη τις 100, σημειώνοντας άνοδο 6% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2008.
Στην Ινδία, όπου μέχρι πρόσφατα καταγράφονταν εντυπωσιακοί ρυθμοί ανάπτυξης, περισσότεροι από 1.500 αγρότες αυτοκτόνησαν τους τελευταίους μήνες, αδυνατώντας να καλύψουν τα υπέρογκα χρέη τους σε τοκογλύφους.
Οι “αόρατοι” βγαίνουν στο προσκήνιο με πράξεις απελπισίας
Πριν λίγες μέρες, αυτοκτόνησε 65χρονος στο Ηράκλειο. Είχε πέσει σε κατάθλιψη όταν, μετά από δεκαετίες δουλειάς, του ανακοίνωσαν πως δεν μπορεί να βγει στη σύνταξη, γιατί του λείπουν 300 ένσημα.
Στις αρχές Μάη, στη Σερβία, απεργός που διεκδικούσε δεδουλευμένα έκοψε σε ένδειξη διαμαρτυρίας τα δάχτυλα του χεριού του και τα έβαλε στο στόμα του.
Σε απεργία πείνας για περισσότερες από 35 μέρες βρίσκεται στο Ρέθυμνο συμβασιούχος της υπηρεσίας καθαριότητας. Μετά από 8 χρόνια δουλειάς και παρ’ ότι έχει κριθεί πως πρέπει να μετατραπεί η σύμβασή του σε αορίστου χρόνου, το Υπουργείο Δικαιοσύνης προτάσσει το γεγονός ότι δεν διαθέτει λευκό ποινικό μητρώο λόγω αδικήματος που διέπραξε όταν ήταν 17 ετών!