Συζητώντας με τον Κοστάντζο Πρέβε για τις ιταλικές εκλογές και τον Μάη του ’68
Βρεθήκαμε και κουβεντιάσαμε με τον Κοστάντζο Πρέβε, Ιταλό συγγραφέα και φιλόσοφο, μεγάλο φίλο της Ελλάδας και του αριστερού κινήματος. Ήρθε στη χώρα μας προσκεκλημένος σε εκδηλώσεις για το Μάη του ‘68. Τη συνέντευξη μας την έδωσε στα ελληνικά -και ζήτησε να το γράψουμε αυτό– όπως και τις ομιλίες του τις έκανε στη γλώσσα μας.
Κοστάντζο, χαίρομαι πολύ που σε ξαναβλέπω και που έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε. Ξέρω ότι έχεις έρθει στην Ελλάδα για μια σειρά εκδηλώσεων που κάνει η Αριστερή Ανασύνθεση για το Γαλλικό Μάη. Πρώτα από όλα θα ήθελα να αναφερθείς στα γεγονότα που διαδραματίζονται στην Ιταλία, γιατί όλοι εκπλαγήκαμε από το αποτέλεσμα των πρόσφατων εκλογών και την πορεία της κεντροαριστεράς.
Ας ξεκινήσουμε από την πολιτική κατάσταση στην Ιταλία. Όπως ξέρετε, οι εκλογές που έγιναν στην Ιταλία έφεραν ακόμα μια φορά τον Μπερλουσκόνι στην εξουσία. Αυτό δεν εξηγείται εάν δεν γνωρίζουμε τη χρεοκοπία της κυβέρνησης του Πρόντι τα τελευταία δύο χρόνια. Διότι το μόνο στο οποίο βοήθησε αυτή η συμμαχία του Πρόντι ήταν να μειώσει το χρέος. Και μ’ αυτή τη στρατηγική χτύπησαν όχι μόνο τους εργαζομένους, οι οποίοι έχουν χτυπηθεί πάρα πολύ, αλλά και τα μεσαία στρώματα. Ο Πρόντι κατόρθωσε να κάνει ένα θαύμα. Να χτυπήσει και τους εργαζομένους, και τους φτωχούς και τα μεσαία στρώματα. Ο καθένας μπορούσε να το ξέρει. Η συμμαχία του Πρόντι φάνηκε να είναι μόνο μία μορφή υπερ-νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Και η ήττα του Πρόντι είναι ήττα των ακραίων τάσεων του νεοφιλελευθερισμού. Όχι απλά νεοφιλελευθερισμός, αλλά ο απόλυτος νεοφιλελευθερισμός. Αυτό από τη μία σκοπιά. Με αποτέλεσμα η νίκη του Μπερλουσκόνι να είναι σαρωτική και γνωστή εκ των προτέρων.
Από την άλλη τώρα, η συμμαχία του Μπερλουσκόνι περιλαμβάνει μέσα και τον Φίνι και το κόμμα του που αποκαλώ μεταφασίστες, διότι πιστεύω ότι στην Ιταλία ο φασισμός, ο παλιός φασισμός, δεν υπάρχει πια. Υπάρχουνε μόνο μικρές ρατσιστικές οργανώσεις, όπως η Forza Nuova. Δεν πιστεύω ότι είναι χρήσιμο να συνεχίζουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο φασισμός, διότι είναι πολύ γενικόλογος, ιδιαίτερα μετά το τέλος της κλασικής αντιπαράθεσης φασισμός-κομμουνισμός που στην Ιταλία διήρκησε πάνω από 50-60 χρόνια, και κατά τη γνώμη μου είναι κάτι ξεπερασμένο και δεν αντιστοιχεί στις νέες συνθήκες. Η συμμαχία αποτελείται από τον Μπερλουσκόνι, τον Φίνι και τη Λέγκα του Βορρά. Η Λέγκα του Βορρά, που συσπειρώνει πολύ κόσμο, όχι μόνο πλούσιους αλλά και απλό κόσμο, αποτελεί μεγάλο κίνδυνο και είναι η πρωτοπορία του ρατσισμού ενάντια στους Άραβες και τους Μουσουλμάνους. Επιπλέον, χειραγωγείται από το σιωνισμό. Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα. Διότι ένας εργάτης, ένας χωρικός της Λέγκα, χωρίς να ξέρει τι είναι οι αραβικές χώρες και ο σιωνισμός κ.λπ., είναι τώρα το έμμεσο όπλο αυτής της σιωνιστικής στρατηγικής. Η Λέγκα, υποστηρίζοντας μια φορολογική ομοσπονδία, πήρε πολλές ψήφους γιατί υποσχέθηκε πως "αυτή τη φορά θα το κάνουμε στα σοβαρά": "Το έχουμε πει εδώ και 20 χρόνια, τώρα το λέμε στα σοβαρά. Θέλουμε ομοσπονδιακή φορολογία". Και η ομοσπονδιακή φορολογία σημαίνει ότι η Λομπαρδία και το Πιερμόντε θα είναι όπως το Βέλγιο και η Ολλανδία, ενώ ο ιταλικός Νότος θα βουλιάξει σε μεγαλύτερη φτώχεια και εγκατάλειψη. Επικαλούνται την ύπαρξη μιας διεφθαρμένης κατάστασης στο Νότο. Είκοσι χρόνια μετά από τον Φαλκόνε και το Μπορσελίνο, η μαφία είναι δυνατή όπως και πριν. Δεν έχουν αλλάξει και πολύ τα πράγματα. Τα σκουπίδια της Νάπολης δείχνουν μια γενική ανικανότητα της πολιτικής τάξης να διαχειριστεί τα πάντα και μπορούμε να πούμε ότι η Ιταλία βρίσκεται σε κρίση.
Ας περάσουμε στον Μπερτινότι. Πράγματι, το αποτέλεσμα που πήραν στις εκλογές προκάλεσε έκπληξη και έξω από την Ιταλία αλλά και μέσα στη χώρα. Θεωρώ ότι αυτή η –καταστροφική– ήττα τούς άξιζε. Γιατί αρχικά, υποστήριζαν τον Πρόντι για δύο χρόνια και πέσανε μαζί. Ήταν προσκολλημένοι σε αυτόν και το είχαν δείξει και στον κόσμο με όλους τους τρόπους. Και επιπλέον, διέπραξαν ορισμένα πολιτικά "εγκλήματα". Για παράδειγμα –και θέλω να το υπογραμμίσω– ο Μπερτινότι έλεγε ότι "ο ιμπεριαλισμός δεν υπάρχει πια, υπάρχει μόνο η παγκοσμιοποίηση. Η παγκοσμιοποίηση δεν έχει τίποτα να κάνει με τον παλιό ιμπεριαλισμό, καθώς δεν υπάρχει πια". Γιατί το έλεγε αυτό; Ήταν μόνο άγνοια, χαζομάρα; Προφανώς ήταν ένα εργαλείο για να διαλυθεί το κομμουνιστικό όραμα, διότι δεν μπορεί να υπάρξει στις σημερινές συνθήκες κομμουνισμός χωρίς να προωθεί μια αντιιμπεριαλιστική άποψη, ιδιαίτερα μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Αυτό έχει μεγάλη σημασία γιατί, κατά τη γνώμη μου, ο ιμπεριαλισμός όχι μόνο υπάρχει, αλλά είναι το βασικό στοιχείο για να μπορέσουμε να καταλάβουμε ό,τι γίνεται στον κόσμο. Και ο Μπερτινότι κατόρθωσε να αντικαταστήσει πολλές κλασικές, παραδοσιακές κομμουνιστικές απόψεις, που ισχύουν ακόμα και είναι δικαιολογημένες, με μία νέα, μεταμοντέρνα αντίληψη του κόσμου. Πρώτον, ότι δεν υπάρχει πια ο ιμπεριαλισμός. Άρα, τα ιταλικά στρατεύματα στο Αφγανιστάν μπορούνε να μείνουνε σαν "ανθρωπιστική βοήθεια". Όταν ο μετριοπαθής τροτσκιστής Τουριλιάτο ψήφισε κατά της παραμονής των ιταλικών στρατευμάτων, τον διώξανε από την Κομμουνιστική Επανίδρυση. Πιστεύω ότι αυτό πρέπει να καταδικαστεί. Διότι δεν μπορούμε να δεχτούμε, σε ένα κόμμα που ονομάζεται κομμουνιστικό, να υπάρχει μόνο ένας βουλευτής που να ψηφίζει ενάντια στις στρατιωτικές δαπάνες, και στη συνέχεια να διαγράφεται και να παραδίδεται στη βορά των ΜΜΕ. Ιδιαίτερα όταν γνωρίζουμε πως ο πόλεμος στο Αφγανιστάν είναι γεωπολιτικός πόλεμος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής που θέλουν να προωθήσουν τις θέσεις τους στην Ασία για τις μελλοντικές συγκρούσεις με τη Ρωσία και την Κίνα. Τα παραπάνω είναι φανερά σε όλους, εκτός από εκείνους που εθελοτυφλούν. Και το να μην βλέπεις με τη θέλησή σου τα γεγονότα ισούται με έγκλημα.Επιπλέον, είναι επηρεασμένοι από έναν διανοούμενο, τον Μάρκο Ρεβέλι, ο οποίος έγραψε ένα γενικό ιστορικό απολογισμό του 20ού αιώνα. Ο Ρεβέλι στο βιβλίο του υποστηρίζει πως ο 20ός αιώνας ήταν αιώνας εγκλημάτων και πρέπει να τον αφήσουμε ολόκληρο πίσω. Ήταν ο αιώνας του Χίτλερ και του Στάλιν. Ήταν ο αιώνας της Χιροσίμα και του Άουσβιτς. Ιδιαίτερα του Άουσβιτς, γιατί είναι κάτι ξεχωριστό από τα πάντα. Είναι η κλασική σιωνιστική άποψη, ότι το Άουσβιτς δεν μπορεί να συγκριθεί με οποιοδήποτε άλλο έγκλημα. Αυτό είναι μία θρησκεία. Δεν υπάρχει πια ο θεός. Υπάρχει ένα μεγάλο έγκλημα για το οποίο εμείς πρέπει να ζητάμε συγνώμη, και για την πρόληψη τέτοιων εγκλημάτων είναι απαραίτητο να έχουμε τους Αμερικανούς στην Ευρώπη. Και αυτός είναι ο ρόλος αυτής της ιδεολογίας: η διατήρηση του αισθήματος ενοχής. Και ο Φρόιντ λέει ότι οι θρησκείες βασίζονται πάνω στο αίσθημα της ενοχής. Η θρησκεία του ολοκαυτώματος σημαίνει ότι εμείς γενικά οι Ευρωπαίοι διαπράξαμε αυτό το έγκλημα που δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτε άλλο, και αφού το κάναμε δεν μπορούμε να αφεθούμε μόνοι μας διότι συμπεριφερόμαστε σαν παιδιά.. Όλοι γνωρίζουμε ότι ο 20ός αιώνας δεν χαρακτηρίζεται μόνο από αυτό. Ήταν και αιώνας απελευθερωτικών αγώνων των λαών. Το ζήτημα της ερμηνείας και του απολογισμού του 20ού αιώνα δεν είναι κάτι αφηρημένο, που μπορούμε να το αφήσουμε στους ειδικούς. Είναι ζήτημα όλων μας. Από τη μία πλευρά έχουμε τον Χίτλερ, έχουμε το ναζισμό, έχουμε τη Χιροσίμα. Από την άλλη πλευρά έχουμε τον Χο Τσι Μινχ, τον Κάστρο, τον Μάο Τσε Τούνγκ. Ξέρω ότι δεν είναι ενιαία πράγματα, αλλά τα βάζω εσκεμμένα μαζί. Πιστεύω ότι αυτή η πολιτική διαφορά υπάρχει στη γενική αντίληψη του κόσμου. Όπως για παράδειγμα γνωρίζουμε ότι το Νεπάλ είναι πολύ μακριά από μας και είναι κάτι γραφικό στα βουνά. Αλλά το γεγονός ότι είναι ικανοί να πάρουν την κυβέρνηση δεν είναι καθόλου γραφικό, τουριστικό ή κάτι τέτοιο. Είναι αστείο να νομίζουμε πως η Ευρώπη είναι ο ομφαλός της γης.
Το βασικό επιχείρημα του Μπερτινότι ήταν ότι θα σταματήσει το φασισμό του Μπερλουσκόνι με οποιονδήποτε τρόπο. Αλλά για να σταματήσει κανείς με οποιονδήποτε τρόπο τον Μπερλουσκόνι, θα έπρεπε να ψηφίσει τον Βελτρόνι, διότι ήτανε η πιο ισχυρή πολιτική δύναμη. Μια τέτοια θέση μοιάζει με αυτόν που πριονίζει το κλαδί στο οποίο είναι καθισμένος. Αυτό δείχνει όχι μόνο τη χαζομάρα, αλλά και το ότι δεν είχε τη θέληση να οικοδομήσει κάτι σοβαρό. Χρησιμοποιούσε αυτό το λαθεμένο επιχείρημα και αυτοκτόνησε μ’ αυτό. Τώρα η κατάσταση δεν είναι καθόλου καλή, διότι ο Μπερτινότι έκανε ό,τι μπορούσε για να διαλυθεί η οργανωμένη δράση της αντιπολίτευσης. Αντιπολιτευόταν προσπαθώντας να παραμείνει κολλημένός με τον Βελτρόνι, του οποίου η πολιτική είναι πολύ πιο δεξιά από τα αστικά σοσιαλιστικά κόμματα στης Ευρώπης. Έφτιαξε το πρώτο κεντροαριστερό και συνάμα απόλυτα νεοφιλελεύθερο κόμμα που υπάρχει στην Ευρώπη, πράγμα που δεν γίνεται να υπάρχει πουθενά. Εγώ πιστεύω ότι είναι μία ειδική ιταλική διαφθορά η οποία έρχεται από παλιά. Από τη διάλυση ακόμη του παραδοσιακού ΚΚΙ. Αυτό δεν υπάρχει σε τόσο μεγάλο βαθμό ούτε στη Γαλλία, ούτε στην Ελλάδα, ούτε στη Γερμανία.
Υπάρχει αντίδραση από τους κομμουνιστές ή τους σοσιαλιστές γ’ αυτή την κατάσταση ή είναι μπερδεμένος ακόμα ο κόσμος;
Ο κόσμος είναι ζαλισμένος. Υπάρχει μια διαδικασία ανασυγκρότησης ενός κομμουνιστικού πόλου, αλλά σε αυτήν παίρνουν μέρος κυρίως δυνάμεις που προέρχονται από το Κόμμα Ιταλών Κομμουνιστών. Αλλά επειδή κι αυτοί ήταν κολλημένοι στους μηχανισμούς, είμαι επιφυλακτικός. Πρόσφατα ξεκίνησε μια άλλη διαδικασία συγκρότησης όλων αυτών που δηλώνουνε κομμουνιστές. Αλλά η δήλωση και μόνο δεν είναι αρκετή. Εκφράζει μια υποκειμενική διάθεση και τοποθέτηση, Για παράδειγμα, εγώ πιστεύω ότι είμαι κομμουνιστής, αλλά αυτή η δήλωση δεν είναι αρκετή. Είναι μόνο η αφετηρία.
Στις εκλογές παρουσιάστηκαν δύο κόμματα. Η Sinistra Critica και το Κομμουνιστικό Κόμμα Εργαζομένων.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα Εργαζομένων είναι ένα κλασικό, τροτσκιστικό, ριζοσπαστικό κόμμα. Είναι το αντίστοιχο του ΕΕΚ στην Ελλάδα. Και η Sinistra Critica είναι οι μετριοπαθείς τροτσκιστές οι οποίοι βρίσκονταν στη Rifondazione και διώχθηκαν από τον Μπερτινότι.
"Το ’68 ήταν ένα σύνθετο φαινόμενο"
Πάμε στο δεύτερο θέμα μας, τον Μάη. Θα ήθελα να μας πεις λίγα λόγια για το Μάη, για τις συζητήσεις που γίνονται, πώς σου φαίνονται, ποιο είναι το γενικό κλίμα κι αν γίνονται τέτοια πράγματα στην Ιταλία.
Εγώ, όπως ξέρεις, ήμουν προσκεκλημένος εδώ από την Αριστερή Ανασύνθεση, του Παναγιώτη Σωτήρη και του Σπύρου Σακελλαρόπουλου. Πρώτα απ’ όλα θέλω να τονίσω ότι εκτιμώ πολύ αυτούς τους δύο νεαρούς διανοουμένους. Γνωρίζοντας ελληνικά, έχω διαβάσει τα βιβλία τους και πιστεύω ότι ο Παναγιώτης Σωτήρης είναι ίσως ένας από τους πιο πολλά υποσχόμενους νέους Έλληνες φιλόσοφους. Ο Σακελλαρόπουλος έγραψε ένα βιβλίο στο οποίο υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει παγκοσμιοποίηση, αλλά με ενδιαφέροντα επιχειρήματα. Και μπορεί να είσαι υπέρ ή κατά, αλλά είναι ένα βασικό βιβλίο το οποίο νομίζω ότι αξίζει να διαβαστεί. Γι’ αυτό και δέχθηκα ευχαρίστως την πρόσκληση και ήρθα εδώ. Δεύτερον, ο Λαμπικά κι ο Τοζέλ είναι όχι μόνο καλοί άνθρωποι αλλά και από εκείνους που έμειναν πιστοί στα ιδανικά τους, και πάνω απ’ όλα, πρέπει να υπογραμμίσω, ότι αυτοί οι δύο θεωρούν έγκυρη την θεωρία και την ανάλυση του ιμπεριαλισμού. Πιστεύουν ότι ο ιμπεριαλισμός όχι μόνο υπάρχει ακόμα, αλλά είναι το βασικότερο στοιχείο για να καταλάβει κανείς τι συμβαίνει στον κόσμο. Υποστηρίζουν ότι υπάρχει μία αμερικανική αυτοκρατορία όχι με τη έννοια της αρχαίας ρωμαϊκής. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με έναν μη κλασικό ιμπεριαλισμό. Το ιδιαίτερο και ξεχωριστό στοιχείο του είναι ότι οργανώνει και διαχειρίζεται όλο το παγκόσμιο σύστημα. Υπάρχουν αντιφάσεις ανάμεσα σε Ευρώπη και Αμερική, αλλά όλες αυτές οι αντιφάσεις καθορίζονται από τα ειδικά χαρακτηριστικά και την παρέμβαση του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Ενώ εγώ συμφωνώ μ’ αυτές τις απόψεις, υπάρχουν σύντροφοι οι οποίοι σωστά μιλάνε για ευρωπαϊκό ιμπεριαλισμό αλλά τον βάζουνε στο ίδιο επίπεδο με τον αμερικανικό. Γνωρίζεις την ύπαρξη αυτής της συζήτησης, κι εγώ είμαι υπέρ αυτών που λένε ότι και η Ευρώπη είναι ιμπεριαλιστική ως σύνολο χωρών, αλλά τώρα το βασικό πρόβλημα στον κόσμο είναι η "καθοδήγησή" του από τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό.
Μιλώντας για το ‘68 θα σου πω γενικά αυτό που έλεγα εδώ στην Αθήνα και στις εκδηλώσεις στην Πάτρα και στη Θεσσαλονίκη: Το ‘68 ήταν ένα σύνθετο φαινόμενο μέσα στο οποίο υπάρχουν δύο πλευρές, οι οποίες είναι δεμένες μεταξύ τους. Από τη μία πλευρά είναι ένα παράδειγμα ικανότητας συλλογικής δράσης της νεολαίας –είτε εργατικής είτε φοιτητικής– ως συλλογικό ιστορικό υποκείμενο. Πρέπει να εξηγηθεί γιατί αυτό έγινε πριν από 40 χρόνια και τώρα γίνεται σε λιγότερο βαθμό. Τότε είχαμε μία σύμπτωση κινημάτων της εργατικής τάξης και πολιτιστικών και ηθικών κινημάτων της νεολαίας ενάντια στη μικροαστική, μεσοαστική και μεγαλοαστική νοοτροπία. Αυτός ο πολιτιστικός παράγοντας συγχωνεύτηκε με αυθόρμητα κινήματα της εργατικής τάξης και αυτή η σύμπτωση και συγχώνευση ήτανε τότε το σημαντικότερο χαρακτηριστικό. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το ‘68 ήτανε και η στιγμή εκσυγχρονισμού της αναπαραγωγής του συστήματος και προωθούσε μία ατομιστική νοοτροπία. Ο Τοζέλ έκανε καλά που αντιδρούσε στις απόψεις που παρουσιάζουν το Μάη του ‘68 σαν μία στιγμή πολιτιστικού εκσυγχρονισμού του συστήματος.
Αυτό που παρατήρησα εγώ χθες στη συζήτηση ήταν ότι περιοριστήκαμε λίγο στο χώρο της Ευρώπης και της Γαλλίας. Ενώ όλη αυτή η έκρηξη της δεκαετίας του ‘60-’70 και όλο αυτό που λέγεται "‘68" δείχνει μία άνοδο κινημάτων κι αγώνων σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Και μάλιστα αγώνων που ήταν ενάντια στην αποικιοκρατία και τον ιμπεριαλισμό, για την ανεξαρτησία χωρών, το Βιετνάμ κ.λπ. Σ’ έναν απολογισμό του ‘68 δεν θα πρέπει να πάρουμε υπόψη κι όλη αυτή την πλευρά;
Εγώ πιστεύω ότι εκεί υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα. Η σύμπτωση των κινημάτων ήταν τυχαία ή υπήρχε κάτι υπόγειο το οποίο επιτρέπει να κάνουμε μία ενοποίηση διαφορετικών κινημάτων, όπως το Μεξικό, η Γιουγκοσλαβία, Τσεχοσλοβακία, Κίνα κ.λπ.; Αυτό πιστεύω είναι το πιο μεγάλο ιστορικό πρόβλημα, το ζήτημα των ζητημάτων. Δεν έχω σταθερές ιδέες πάνω σ’ αυτό, δεν είμαι ιστορικός. Παρατηρώ ότι είχαμε τρία-τέσσερα χρόνια από το θάνατο του Τσε Γκεβάρα μέχρι τα εργατικά κινήματα στην Ιταλία το ‘69 που σε ολόκληρο τον κόσμο υπήρξε κάτι. Αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι μπορούμε να τα ενοποιήσουμε όλα. Για παράδειγμα, "‘68" υπήρχε και στην Τσεχοσλοβακία. Αλλά η τάση αυτή δεν είχε σχέση με την πολιτιστική επανάσταση στην Κίνα ή το Μεξικό. Αυτή η ενοποίηση μάλλον είναι βιαστική. Είναι μια μυθολογική συγκρότηση. Διότι αν ενώσουμε την Τσεχοσλοβακία με την πολιτιστική επανάσταση στην Κίνα, δεν θα μπορέσουμε να κάνουμε ξεχωριστές αναλύσεις. Αυτή η ενοποίηση δεν μπορεί να είναι τυχαία, γιατί πολλά πράγματα συνέβησαν. Ίσως είναι ό,τι έδειχναν, δηλαδή μια μεγάλη αλλαγή. Αλλά τι σημαίνει μια μεγάλη αλλαγή; Αλλαγή στις μορφές αναπαραγωγής του καπιταλισμού; Ίσως ναι, αλλά στην Κίνα είναι ξεχωριστό ζήτημα. Διότι η διαδικασία, η δυναμική αυτής της πολιτιστικής επανάστασης είναι κάτι ξεχωριστό από το Βερολίνο, το Παρίσι κ.λπ. Δεν έχει καμία σημασία να ενώσουμε τους Ερυθροφρουρούς με τους φοιτητές στο Παρίσι. Αυτό είναι μύθος. Μας απομακρύνει από την πραγματικότητα και ιδιαίτερα από την κατανόηση. Γιατί 40 χρόνια μετά έχουμε το πρόβλημα της κατανόησης και πρέπει να μπορούμε να κατανοήσουμε ό,τι έχουμε. Συμφωνείς;
Όχι πολύ. Εγώ πιστεύω ότι τότε συγκροτήθηκε σ’ όλο τον κόσμο μια διεθνής κοινότητα αγωνιζόμενων ανθρώπων που καταλάβαινε ότι έχει κάτι κοινό ο αγώνας στο Βιετνάμ με τον αγώνα που κάνει εδώ ή κάπου αλλού. Σκέψου ακόμα την ιδεολογική επίδραση που είχανε γεγονότα όπως η πολιτιστική επανάσταση και στον Γάλλο φοιτητή και στον λατινοαμερικάνο που έκανε κάποιο αντάρτικο, όπως το έκανε. Η τροπή των πραγμάτων σε κάθε χώρα πρέπει να εξηγηθεί με βάση τις αντιθέσεις της, αλλά πιστεύω ότι τότε υπήρχε ένα ρεύμα: λέγανε ότι "ο Ανατολικός Άνεμος είναι πιο δυνατός από τον Δυτικό" με την έννοια ότι τότε είχε ξεσηκωθεί όλος ο κόσμος. Υπήρχε μια παγκόσμια διαδικασία που πρέπει να αναλύσουμε και με προβληματίζει περισσότερο το γιατί δεν άφησε αυτά που θα μπορούσε να είχε αφήσει. Αλλά αυτό είναι μια μεγάλη συζήτηση…
Κλείνοντας, θα ήθελα να μας μιλήσεις για το έργο σου και το τι ετοιμάζεις το επόμενο διάστημα.
Με απασχολεί να γράψω μία μαρξιστική ιστορία του μαρξισμού και να χρησιμοποιήσω τη μαρξιστική μέθοδο για το μαρξισμό. Γιατί το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι πολύ λίγοι απ’ όσους γράφουν σχετικά, έχουν εφαρμόσει τη μαρξιστική μέθοδο μόνο απέναντι στον καπιταλισμό και στη μπουρζουαζία και όχι απέναντι στον μαρξισμό. Στην Ελλάδα το φθινόπωρο –και σκοπεύω να ξανάρθω στην Ελλάδα με αυτή την αφορμή– θα εκδοθεί από τις εκδόσεις ΚΨΜ το βιβλίο μου με τίτλο "Κριτική Ιστορία του Μαρξισμού".
Σχεδόν τελειώνω το γράψιμο ενός μεγάλου έργου (περίπου 700 σελίδων) που αφορά την ανασύσταση της ιστορίας της φιλοσοφίας από τους αρχαίους Έλληνες μέχρι σήμερα και θα εκδοθεί στην Ιταλία τον επόμενο χρόνο. Πρόκειται για μία γενική ιστορία της φιλοσοφίας, βασισμένη όμως στη μέθοδο της κοινωνικής επαγωγής των κατηγοριών. Είναι κάτι που στην Ελλάδα εφαρμόζει και χρησιμοποιεί μία μαρξίστρια, η Μαρία Αντωνοπούλου, η οποία είναι καθηγήτρια πανεπιστημίου και έχουμε την ίδια μέθοδο. Είναι μία ελεύθερη επεξεργασία των απόψεων του John Ratel και του Thomson.
Αυτό είναι που με ενδιαφέρει περισσότερο και για μένα είναι μία επιστροφή στα νεανικά μου χρόνια – σπούδασα αρχαία ελληνικά, και πριν γίνω καθηγητής λυκείου και μαρξιστής ήμουνα αρχαιοελληνιστής. Τώρα, στην τρίτη φάση της ζωής μου, επιστρέφω στην πρώτη. Αυτό για μένα είναι μία προσωπική χαρά. Είμαι συνταξιούχος εδώ και έξι χρόνια –και η γυναίκα μου τώρα πήρε σύνταξη– και βρίσκομαι σε μία φάση της ζωής μου αρκετά παραγωγική. Έχω κάποιες δυσκολίες με την ηλικία αλλά γενικά είμαι αρκετά ικανοποιημένος γιατί αυτό που ήθελα να κάνω όταν ήμουνα νέος –να γίνω φιλόσοφος–, αυτό έκανα. Γι’ αυτό πιστεύω ότι μπορώ να κάνω έναν μετριοπαθή θετικό απολογισμό της ζωής μου.
Τη συνέντευξη πήρε ο Ρούντι Ρινάλντι