Συνέντευξη Νάνου Βαλαωρίτη: Πολιτισμός, φύση και πολιτική

Το 2ο μέρος της συνέντευξης του ποιητή Νάνου Βαλαωρίτη

Στη σχέση του πολιτισμού με τη φύση, την ανάπτυξη του πολιτισμού στη χώρα μας, αλλά και στα σύγχρονα δεδομένα που δημιουργούν οι κυρίαρχες τάσεις και η επικράτηση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας σε όλα τα επίπεδα, αναφέρεται μιλώντας (σήμερα δημοσιεύεται το δεύτερο μέρος της συνέντευξης) στην “Αριστερά!” ο ποιητής Νάνος Βαλαωρίτης.

Αναφερόμενος στην ανάπτυξη του πολιτισμού στη χώρα μας, τονίζει χαρακτηριστικά ότι “ο πολιτισμός είναι ένα περίπλοκο θέμα επειδή υπάρχουν βαθμίδες πολιτισμού. Σε μικρές περιθωριακές χώρες, όπως η Ελλάδα, υπάρχει τεράστια καθυστέρηση. Πρώτα πρώτα στον εξοπλισμό: δεν έχουμε βιβλιοθήκες, δεν έχουμε πρόσβαση σε βιβλία”.

διαβάστε το 1ο μέρος της συνέντευξης

Ποια είναι η σχέση φύσης και πολιτισμού;

Άκουσα πριν λίγες μέρες μια εκπληκτική συνέντευξη με τον Κλωντ Λεβί Στρως, τον διάσημο αυτό ανθρωπολόγο, τον οποίο έχω διδάξει πολλά χρόνια στην Αμερική. Ανέλυε συνοπτικά τις θέσεις του για τον στρουκτουραλισμό, που είχε τεράστια επίδραση στα γράμματα, την ψυχολογία και γενικά σε όλους τους ανθρωπιστικούς τομείς. Μου έκανε κατάπληξη η διαύγεια και ο λόγος του, που ήταν εξαιρετικός. Αυτά τα οποία έλεγε αφορούν ακριβώς τη σχέση πολιτισμού και φύσης. Αυτό ακριβώς είναι το έργο του. Η πορεία από την φάση των αγρίων σε εμάς. Την περίπλοκη σχέση των αγρίων με τη φύση και το πέρασμα στον πολιτισμό, δηλαδή το πέρασμα από το ωμό που συμβολίζει τη φύση στο ψημένο που συμβολίζει τον πολιτισμό. Και έχει καταχωρίσει έτσι και τους “Μύθους”, ένα τεράστιο τετράτομο έργο. Ο στρουκτουραλισμός είναι μία σκέψη, η οποία ξεκινάει, και ο ίδιος το λέει, από πολλές πηγές και όχι μόνο από τους μεγάλους γλωσσολόγους, τους αναλυτές της λογικής, αλλά και από τον Μαρξ και από τον Έγκελς και επίσης από τη μουσική, η οποία μπαίνει κάπως στον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται το πράγμα. Με άλλα λόγια, η πολύ σύντομη παρουσίασή του μου έκανε τεράστια εντύπωση γιατί ενώ ασχολούμαι με το έργο του χρόνια, τώρα το συνόψισε με καταπληκτικό τρόπο, και αυτό ακριβώς είναι ο πολιτισμός. Εδώ στην Ελλάδα έχουμε ανθρώπους οι οποίοι σκέφτονται τόσο ξεκάθαρα, τόσο αναλυτικά και με απλότητα; Δηλαδή, εξηγώντας και προσωπικά πώς έφτασε εκεί περνώντας από διάφορες φάσεις. Για παράδειγμα, σπούδασε φιλοσοφία και έφτασε στην ανθρωπολογία όταν η ανθρωπολογία δεν ήταν ακόμα ούτε καν επιστήμη.

Ο πολιτισμός δεν είναι πολιτική; Οι άνθρωποι του πολιτισμού δεν δίνουν κατευθύνσεις; Αντίστροφα, η πολιτική δεν παράγει πολιτισμό; Η πραγματικότητα που ζούμε σήμερα δεν δημιουργεί και πολιτισμικά και πολιτιστικά πρότυπα;

Συμφωνώ απόλυτα ότι πρόκειται για πολιτική αλλά όχι με τη στενή έννοια και την καθημερινότητα. Με την έννοια που το βάζει ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας προφανώς και είναι. “Le Politique”, Η Πολιτική, που λένε και στη Γαλλία, του σύμπαντος, της σκέψης, η οποία μπορεί να είναι φιλοσοφική, κοινωνιολογική. Γιατί υπάρχει και η κοινωνιολογία της φιλοσοφίας ή του πολιτισμού, όπως υπάρχει η ανθρωπολογία του πολιτισμού. Δηλαδή, όλα αυτά συνέχονται. Δεν έχω καμιά αντίρρηση γι’ αυτό το θέμα. Αλλά θα ήθελα να υπάρχει μια γνώση του αντικειμένου. Δηλαδή, για τι πράγμα μιλάμε όταν αναφερόμαστε στον πολιτισμό. Μιλάμε για κάτι αόριστο; Είναι κάτι που έχουμε κληρονομήσει από την αρχαία Ελλάδα; Ή είναι κάτι συγκεκριμένο στο οποίο πρέπει να δείξουμε ότι έχουμε κάποια επίδοση και κάποιο ενδιαφέρον;

Τι είναι τελικά ο πολιτισμός; Ένας άνθρωπος της δικής σας εμπειρίας και γνώσης πώς θα περιέγραφε σε κάποιον με απλά λόγια τι είναι πολιτισμός;

Ο πολιτισμός είναι ένα περίπλοκο θέμα επειδή υπάρχουν βαθμίδες πολιτισμού. Σε μικρές περιθωριακές χώρες, όπως η Ελλάδα, υπάρχει τεράστια καθυστέρηση. Πρώτα πρώτα στον εξοπλισμό: δεν έχουμε βιβλιοθήκες, δεν έχουμε πρόσβαση σε βιβλία. Στην Αμερική, όπου δίδαξα για 25 χρόνια, είχαμε πρόσβαση σε καταπληκτικές βιβλιοθήκες αφενός, αφετέρου υπήρχαν καταπληκτικά βιβλιοπωλεία. Τα περισσότερα βιβλία τα έπαιρνα από ένα βιβλιοπωλείο στο οποίο έβρισκες ό,τι βιβλίο ήθελες από δεύτερο χέρι. Εδώ για να βρεθούν τέτοια βιβλία πρέπει να μπεις στο Amazon, να παραγγείλεις, να περάσουν εβδομάδες… μόνο ορισμένοι ειδικοί μπορούν να το κάνουν αυτό. Λοιπόν, η βάση του πολιτισμού είναι ο εξοπλισμός, η πληροφόρηση, δηλαδή η δυνατότητα όταν θέλεις κάτι να μπορείς να το βρεις σε ένα βιβλίο κοντά σου. Εδώ στην Ελλάδα όλα μας φαίνονται απομακρυσμένα, αγχωνόμαστε και δεν ξέρουμε πού θα βρούμε τι. Αυτό το ζω κι εγώ τώρα που έχω επιστρέψει και έχω υποχρεωτικά διαλύσει τη βιβλιοθήκη μου. Τα μισά βιβλία μου είναι στο Μέγαρο Μουσικής και τα υπόλοιπα είναι σε ένα διαμέρισμα. Δηλαδή, κι εγώ αισθάνομαι την έλλειψη των βιβλίων μου αν και τα έφερα εδώ. Είχα μια τεράστια βιβλιοθήκη, με περισσότερα από 10.000 βιβλία που τα μάζεψα μέσα σε 30 χρόνια. Το πρώτο βήμα προς τον πολιτισμό είναι η υποδομή, να υπάρχουν, δηλαδή, βιβλιοθήκες. Σήμερα, οι εκδότες μας μεταφράζουν χιλιάδες βιβλία τελείως άκριτα, ό,τι βρίσκουν. Όχι μόνο μπεστ σέλερ αλλά και βιβλία που έχουν ακουστεί. Θα έπρεπε να υπάρχει μια πολιτική που να ξεκινάει όχι μόνο από τους εκδότες αλλά και από την πολιτεία. Εδώ έχουμε ένα Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, το οποίο κατά τη γνώμη μου δεν κάνει τίποτα. Δηλαδή, απλώς δίνει εισιτήρια κάθε τόσο σε μια ομάδα συγγραφέων να πηγαίνουν σε κάποια συνέδρια. Και μαζεύουν τα βιβλία αυτών των συγγραφέων. Γι’ αυτό μου παραπονέθηκε μια ομάδα βοηθών μου οι οποίοι είναι φοιτητές και μου μεταφέρουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν για να βρουν κάποια βιβλία, ακόμα και για την ίδια τους τη διατριβή. Αυτή, λοιπόν, η υποδομή είναι πάρα πολύ σημαντική για να υπάρχει η πληροφόρηση και το υπόβαθρο της γνώσης που είναι τα βιβλία και η επαφή με τα κινήματα που έχουν εκδηλωθεί στο χώρο του πολιτισμού. Ας πούμε από την εποχή που ασχολούμαι εγώ με τα γράμματα, δηλαδή, μετά τον πόλεμο, έχουμε τα ίδια προβλήματα. Εισάγαμε ορισμένα αποσπάσματα από τα κινήματα, όχι πλήρως επεξεργασμένα. Υπήρχαν κάποιοι πρωτοπόροι, για θέματα όπως ο υπερρεαλισμός, ο υπαρξισμός κ.λπ., που εμφανίζονταν σε μικρά περιοδικά ή άρθρα, τα οποία, όμως, είχαν τη λειτουργία του παράθυρου σε έναν κόσμο αποκλεισμένο. Εκείνη την εποχή έβγαζα το περιοδικό “Πάλι”, το οποίο μέχρι το 1967 που ήρθε η χούντα ήταν ένα μικρό παραθυράκι. Αυτό το έχουν πει και για τις λατινοαμερικάνικες χώρες όπου τα περιοδικά και εκεί παίζουν το ρόλο του παράθυρου, αφού πρόκειται για χώρες απομονωμένες.

Τώρα, όμως, τα φωτεινά παράθυρα που περιγράφετε χάνονται πίσω από τα ανθρωποφάγα παράθυρα της μαζικής ενημέρωσης. Μήπως, τελικά, έχει αλλάξει ο τρόπος που μιλάμε, γράφουμε ή, καλύτερα, δεν γράφουμε;

Εγώ νομίζω ότι τα παράθυρα που περιγράφετε είναι θαμπά και μένουν στα δικά μας τα δεδομένα. Δηλαδή, αν δει κανείς τηλεόραση καταλαβαίνει πόσο λίγα είναι τα πράγματα που είναι σημαντικά, όπως η συνέντευξη που περιέγραψα στην αρχή. Η τηλεόραση ωφελεί αλλά στο ελάχιστο των δυνατοτήτων της.

Το ζήτημα δεν είναι, όμως, συνολικό; Δηλαδή, ως κοινωνία του φαστ φουντ δεν έχουν μπει όλα σε αυτή τη λογική; Μήπως γρήγορα ακούμε, γρήγορα επικοινωνούμε και τελικά καταλαβαίνουμε τα πάντα επιδερμικά; Και ο πολιτισμός δεν είναι θύμα αυτής της κυρίαρχης αντίληψης που απλώνεται πλέον σε όλα τα επίπεδα;

Ναι, ασφαλώς. Δεν έχω καμία αντίρρηση ότι έτσι είναι και ιδιαίτερα σε εμάς, επειδή ακριβώς λείπουν όλα αυτά που περιέγραψα πιο πριν. Το θέμα είναι ότι για να μπορέσω να διδάξω στην Αμερική έπρεπε να διαβάσω χιλιάδες βιβλία και δεν μπορείς διαφορετικά να το κάνεις. Δηλαδή, έναν σκεπτόμενο άνθρωπο σε τι θα τον ωφελήσει η τηλεόραση; Σε τίποτα. Το διαδίκτυο ναι, μπορεί να βοηθήσει όποιον ψάχνει πράγματα και μπορεί να το χρησιμοποιήσει. Εγώ θα έλεγα ότι το διαδίκτυο είναι μια πρόοδος στην επικοινωνία παρά η τηλεόραση.

Μήπως τελικά η τηλεόραση σταματάει την επικοινωνία επειδή δημιουργεί μια ψευδαίσθηση επικοινωνίας και γνώσης;

Ναι, ακριβώς έτσι είναι, ωστόσο υπάρχουν κάποια προγράμματα που έχουν τη χρησιμότητά τους. Παλιότερα δεν υπήρχε επικοινωνία επειδή απουσίαζε το μεγάλο κοινό. Παλιότερα με τον κύκλο μου είχαμε στενότερη επικοινωνία επειδή ήμασταν λίγοι, τώρα, όμως, όταν θες να πεις κάτι παρεισφρέουν πολλοί και η κατάσταση γίνεται παρασιτική…

Τη συνέντευξη πήρε ο Μιχάλης Σιάχος