Έληξε άδοξα η ουκρανική “ανταρσία”, του Ερρίκου Φινάλη

Οι κάτοικοι πολλών ευρωπαϊκών χωρών που ξεπάγιασαν από τις αρχές Γενάρη λόγω της διακοπής στην παροχή φυσικού αερίου ρωσικής προέλευσης ακόμη προσπαθούν να καταλάβουν τι έφταιξε. Οι αντιφατικές μεταξύ τους "εξηγήσεις" που παρείχε κάθε εμπλεκόμενη πλευρά και τα μασημένα λόγια της Κομισιόν, στο φόντο μάλιστα της εντεινόμενης παγκόσμιας κρίσης, σίγουρα δεν αποτέλεσαν μεγάλη παρηγοριά. Κι όμως, τα γεγονότα είναι σχετικά απλά:

1 Η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό αέριο. Αυτό φτάνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω αγωγών που διασχίζουν και χώρες με φιλοδυτικές κυβερνήσεις, όπως η Ουκρανία – από εκεί περνά το 80% των εξαγωγών της ρωσικής Γκαζπρόμ, καλύπτοντας το 25% των ευρωπαϊκών αναγκών. Η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης χρησιμοποιείται από το Κρεμλίνο για να αποκαταστήσει την επιρροή του στην ευρύτερη περιοχή και να αντιμετωπίσει την επιχείρηση περικύκλωσής του, που προωθούν οι ΗΠΑ. Από την άλλη, η διχασμένη ΕΕ ταλαντεύεται ανάμεσα στη "ρεαλιστική" συνεργασία με τη Ρωσία και στη συμμετοχή στον αντιρωσικό συνασπισμό που καθοδηγείται από την Ουάσιγκτον.

2 Η Ουκρανία επίσης καλύπτει μεγάλο μέρος των αναγκών της με ρωσικό αέριο. Έως το τέλος του 2008 οι τιμές που της χρέωνε το Κρεμλίνο δεν είχαν καμία σχέση με τις τιμές της αγοράς, καθώς υπήρχαν συμφωνίες από το παρελθόν που αφορούσαν και αφορούν όχι μόνο οικονομικά αλλά και στρατιωτικά θέματα (π.χ. τη βάση του ρωσικού στόλου στη Σεβαστούπολη). Μάλιστα η Γκαζπρόμ ζήτησε πέρυσι από τη ρωσική κυβέρνηση αποζημίωση 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων, διότι πουλούσε στην Ουκρανία αέριο κάτω του κόστους (π.χ. αγόραζε από τις πρώην σοβιετικές κεντροασιατικές δημοκρατίες 1.000 κυβικά προς 375 δολάρια, και τα πουλούσε στην Ουκρανία προς 179,5 δολάρια).

3 Τον Οκτώβριο του 2008 η ρωσική Γκαζπρόμ και η ουκρανική Ναφτογκάζ συμφώνησαν να εφαρμόσουν σταδιακά τις τιμές της αγοράς στις συναλλαγές τους. Όμως το Νοέμβρη η Ουκρανία, με την ενθάρρυνση των ΗΠΑ, σταμάτησε ξαφνικά να πληρώνει τα χρέη της προς την Γκαζπρόμ. Δεν αρκέστηκε σ’ αυτό: άρχισε να δημιουργεί μεγάλο απόθεμα αερίου κλέβοντάς το από τους αγωγούς που το μετέφεραν προς την Ευρώπη μέσω του εδάφους της, ελπίζοντας ότι η Ρωσία δεν θα αντιδράσει δυναμικά. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η Ουκρανία είναι μια βαθιά διχασμένη χώρα, ακόμη και γεωγραφικά, με το φιλορωσικό κόμμα του Γιανούκοβιτς να ελέγχει τη δυτική Ουκρανία.

4 Η Ουάσιγκτον και το Κίεβο έπεσαν για μια ακόμη φορά έξω στους κοντόθωρους υπολογισμούς τους, όπως συνέβη και στην περίπτωση της Γεωργίας, που ενθαρρύνθηκε να εισβάλλει στη Νότια Οσετία – με αποτέλεσμα ο ρωσικός στρατός να βρεθεί σε χρόνο μηδέν στα προάστια της Τιφλίδας. Η Μόσχα απάντησε στο νέο εκβιασμό με τρόπο που έδειχνε συμπεριφορά μεγάλης δύναμης: έκοψε την παροχή αερίου προς τους αγωγούς που διέρχονται από την Ουκρανία, πλήττοντας σοβαρά πολλές ευρωπαϊκές χώρες σε μια περίοδο που δοκιμάζονταν από δριμύ ψύχος. Το μήνυμα του Κρεμλίνου είχε πολλούς αποδέκτες και ήταν σαφές: όποιος υποστηρίζει τους τυχοδιωκτισμούς του φιλοαμερικάνου προέδρου της Ουκρανίας και των πατρώνων του στην Ουάσιγκτον, θα ξεπαγιάσει!

5 Μπροστά σ’ αυτές τις εξελίξεις, η Γερμανία αποφάσισε να παραμερίσει την ανίκανη να διαπραγματευθεί Κομισιόν. Η καγκελάριος Μέρκελ συναντήθηκε απευθείας με τον Πούτιν και συζήτησαν την επιτάχυνση των εργασιών για τον υποθαλάσσιο αγωγό NordStream, που θα στέλνει ρωσικό αέριο απευθείας στην Ευρώπη. Επιπλέον, η Μέρκελ επικρότησε τη ρωσική πρόταση για τη δημιουργία διεθνούς κονσόρτιουμ το οποίο θα διαχειρίζεται τον αγωγό που διασχίζει την Ουκρανία, αγνοώντας τις αντιρρήσεις του Κιέβου. Τελικά και ο ίδιος ο Μπαρόζο, πιεσμένος τόσο από τη Μέρκελ όσο και από το… κρύο, δήλωσε ότι "εάν η Ουκρανία επιθυμεί την προσέγγιση με την ΕΕ, δεν θα πρέπει να δημιουργεί οποιοδήποτε πρόβλημα στη μεταφορά του αερίου". Μία από τις παράπλευρες απώλειες είναι και το ανύπαρκτο πλέον κύρος των αμήχανων "ευρωπαϊκών οργάνων", που αγνοήθηκαν από όλους τους πρωταγωνιστές.

6 Στις 19 Ιανουαρίου η Ουκρανή πρωθυπουργός Τιμοσένκο πήγε στη Μόσχα και υπέγραψε με τον Πούτιν συνολική συμφωνία για το αέριο. Μάλιστα ευχαρίστησε θερμά τον Πούτιν για τη… μεγαλόψυχη έκπτωση 20% στις τιμές του αερίου που προορίζεται για την Ουκρανία. Ήταν η δεύτερη φορά μέσα σε έξι μήνες που η Τιμοσένκο διαφοροποιήθηκε από τον πάλαι ποτέ σύμμαχο της στον "πορτοκαλί συνασπισμό", τον φανατικά φιλοαμερικανό Γιούστσενκο – η πρώτη ήταν όταν αρνήθηκε να καταδικάσει τη Ρωσία στη σύρραξή της με τη Γεωργία. Η Ουάσιγκτον (και οι σύμμαχοί της στη "νέα Ευρώπη") παρακολούθησε ουσιαστικά ανήμπορη αυτές τις εξελίξεις.

Το ενεργειακό πρόβλημα οξύνεται και συντελεί στο βάθεμα της γενικευμένης κρίσης, ενώ ήδη οι χώρες-παραγωγοί αερίου προσανατολίζονται στη μείωση της παραγωγής. Έτσι κι αλλιώς τα περιθώρια ελιγμών του ρωσικού ιμπεριαλισμού, που στηρίζει την ανάκαμψή του στην εξαγωγή ενέργειας και όπλων, ήταν εξαιρετικά περιορισμένα μπροστά στην ουκρανική πρόκληση: η ρωσική οικονομία αντιμετωπίζει ήδη οξύτατα προβλήματα, με αποτέλεσμα η Μόσχα να υποχρεωθεί μεταξύ άλλων σε αλλεπάλληλες υποτιμήσεις του ρουβλιού. Για την ώρα, η επικράτηση της Ρωσίας σφράγισε αυτό το νέο επεισόδιο των πολύμορφων συρράξεων που διεξάγονται στο φόντο της παγκόσμιας κρίσης.

Ερρίκος Φινάλης