Ο ευρωασιατικός διάδρομος: Γεωπολιτική των αγωγών και νέος “ψυχρός” πόλεμος, του Μισέλ Τσοσουντόφσκι

Η συνεχιζόμενη κρίση στον Καύκασο είναι σαφώς συνδεδεμένη με το στρατηγικό έλεγχο πάνω στους διεθνείς ενεργειακούς αγωγούς και δρόμους μεταφοράς. Είναι ισχυρό το τεκμήριο πως η γεωργιανή εισβολή στη Νότια Οσετία στις 7 Αυγούστου είχε προγραμματιστεί προσεκτικά. Διαβουλεύσεις υψηλού επιπέδου μεταξύ υψηλόβαθμων στελεχών του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ είχαν λάβει χώρα, αρκετούς μήνες πριν από τις διεξαχθείσες στρατιωτικές επεμβάσεις. Η επέμβαση στη Νότια Οσετία πραγματοποιήθηκε μία εβδομάδα μετά την ολοκλήρωση της κοινής στρατιωτικής άσκησης ΗΠΑ-Γεωργίας (15-31 Ιουλίου 2008). Προηγήθηκαν, δε, οι Συναντήσεις Κορυφής με τις αντιπροσωπίες της GUAM και της στρατιωτικής πτέρυγας της συμμαχίας ΗΠΑ-ΝΑΤΟ.

Η συμμαχία της GUAM και η Σύνοδος Κορυφής του Ιουλίου

Στις αρχές Ιουλίου του 2008, μια τοπικού χαρακτήρα διάσκεψη κορυφής έλαβε χώρα στο Μπατούμι της Γεωργίας υπό την αιγίδα της GUAM. Η GUAM αποτελεί μια στρατιωτική συμφωνία μεταξύ Γεωργίας, Ουκρανίας, Αζερμπαϊτζάν και Μολδαβίας, που συνάφθηκε το 1997. Το 2006, με την απόσυρση του Ουζμπεκιστάν, η στρατιωτική συμφωνία μετονομάστηκε σε "Οργανισμό για τη Δημοκρατία και την Οικονομική Ανάπτυξη (GUAM)". Βέβαια, η GUAM ουδεμία σχέση έχει με τη "δημοκρατία" και την "οικονομική ανάπτυξη". Είναι ένα de facto παράρτημα του ΝΑΤΟ. Χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ατλαντική Συμμαχία (ΝΑΤΟ) για τη διεύρυνση της επιρροής τους στην "καρδιά" της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Ο κύριος ρόλος της GUAM, ως στρατιωτικής συμμαχίας, είναι να "προστατεύει" τους ενεργειακούς διαδρόμους διακίνησης για λογαριασμό των αγγλοαμερικανικών πετρελαϊκών γιγάντων. Ας σημειωθεί ότι οι χώρες που συμμετέχουν στη συμμαχία είναι αποδέκτες και των στρατιωτικών και εκπαιδευτικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ. Η στρατιωτικοποίηση των διαδρόμων που προστατεύει η GUAM είναι κεντρικός στόχος των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ. Οι υποψηφιότητες της Γεωργίας και της Ουκρανίας για ένταξή τους στο ΝΑΤΟ είναι μέρος μιας ευρύτερης ατζέντας για τον έλεγχο των ενεργειακών και διαμετακομιστικών διαδρόμων της Κασπίας Θάλασσας προς τη Δυτική Ευρώπη.

Η Σύνοδος Κορυφής στις 1-2 Ιουλίου 2008, υπό την προεδρία Σαακασβίλι και με τη συμμετοχή των Ι. Αλάγεφ (Αζερμπαϊτζάν), Β. Γιουσένκο (Ουκρανία), Λ. Καζίνσκι (Πολωνία), Β. Αντάμκους (Λιθουανία) –με μόνο τον πρόεδρο της Μολδαβίας να αρνείται να συμμετέχει– είχε θέμα σχετικό με την προστασία των διαδρόμων ενέργειας και τις σχέσεις με τη Δυτική Ευρώπη, με στόχο την απομόνωση της Ρωσίας.

Υπονομεύοντας τη Ρωσία

Η Σύνοδος Κορυφής της GUAM είχε ως κεντρικό στόχο να υπονομεύσει την επιρροή της Μόσχας στον Καύκασο και την Ανατολική Ευρώπη. Ας σημειωθεί πως οι εγκαταστάσεις των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ στην περιοχή της Ανατ. Ευρώπης –συμπεριλαμβανομένου και του προγράμματος Αντιπυραυλικής Ασπίδας– συνδέονται απευθείας με την τεταμένη κατάσταση που αναπτύσσεται στον Καύκασο. Περίπου μία εβδομάδα μετά το γεωργιανό βομβαρδισμό της Νότιας Οσετίας, οι ΗΠΑ και η Πολωνία υπέγραψαν συμφωνία βάσει της οποίας μπορεί η αμερικανική πολεμική αεροπορία να αναπτύσσει "πυραύλους αναχαίτισης" σε πολωνικό έδαφος.

Σύμφωνα με σχόλιο του "Global Research" στις 15 Αυγούστου, "οι αμερικανικοί πύραυλοι επί πολωνικού εδάφους αποτελούν πραγματική απειλή για το μέλλον του ρωσικού έθνους. Η ρωσική κυβέρνηση είχε προειδοποιήσει για τα σχέδια αυτά από τις αρχές του 2007. Τώρα και παρά τις συνεχείς διπλωματικές επαφές μεταξύ Μόσχας και Ουάσινγκτον, η τελευταία, υπό τις οδηγίες Μπους και για να αποφευχθεί μια ταπεινωτική ήττα των γεωργιανών δυνάμεων, έπεισε την πολωνική κυβέρνηση να υπογράψει τη συμφωνία. Οι επιπτώσεις μπορεί να είναι αδιανόητες για την Ευρώπη και τον πλανήτη".

Αξίζει να επισημανθεί ότι στο περιθώριο της συνόδου της GUAM έλαβαν χώρα διάφορες επαφές, κεκλεισμένων των θυρών, μεταξύ αντιπροσωπιών της GUAM, και όχι μόνο, και του Αμερικανού υπηρεσιακού βοηθού γραμματέα Ντέιβιντ Μέρκελ, κατά τις οποίες θεωρείται ότι προωθήθηκε και η συμφωνία με την πολωνική πλευρά για τους αμερικανικούς πυραύλους. Αντίστοιχες επαφές έλαβαν χώρα μεταξύ 1 και 2 Ιουλίου και στην κατοικία του Γεωργιανού προέδρου.

Η αμερικανο-γεωργιανή στρατιωτική άσκηση

Δύο εβδομάδες μετά τη Σύνοδο Κορυφής, πραγματοποιήθηκε κοινή στρατιωτική άσκηση ΗΠΑ-Γεωργίας στη στρατιωτική βάση Βαζιάνι, έξω από την Τιφλίδα, στην οποία πήραν μέρος 1.000 Αμερικανοί και 600 Γεωργιανοί στρατιώτες. Οι επιχειρήσεις είχαν την κωδική ονομασία "Άμεση Απάντηση". Η άσκηση ολοκληρώθηκε στα τέλη Ιουλίου, μία μόλις εβδομάδα πριν από τη γεωργιανή εισβολή στη Νότια Οσετία. Στην άσκηση συμμετείχαν στρατεύματα τόσο από την Ουκρανία και το Αζερμπαϊτζάν (μέλη της GUAM) αλλά και –προς έκπληξη πολλών– από την Αρμενία (παραδοσιακό σύμμαχο της Ρωσίας και χώρα όχι φιλική με το Αζερμπαϊτζάν). Μάλιστα, ξεκίνησαν συνομιλίες συνεργασίας μεταξύ των αζέρικων και των αρμενικών ενόπλων δυνάμεων.

Ρωσικές "ασκήσεις" στο Βόρειο Καύκασο

Την ίδια στιγμή (γύρω στις 5 Ιουλίου), η Ρωσία ξεκίνησε μεγάλης έκτασης στρατιωτικές ασκήσεις, που περιλάμβαναν 8.000 στρατιωτικού προσωπικού, 700 ένοπλες μονάδες και 30 στρατιωτικά αεροσκάφη, στις καυκάσιες δημοκρατίες της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η ρωσική άσκηση έγινε, κατηγορηματικά, ως απάντηση στη διαμορφούμενη κατάσταση ασφαλείας στην Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία.

Όπως αναφέρει ανταπόκριση των "Georgian Times", εκπρόσωπος του ρωσικού Υπουργείου Άμυνας επιβεβαίωσε ότι οι δυνάμεις της στρατιωτικής περιοχής του Β. Καυκάσου "είναι έτοιμες να παράσχουν βοήθεια στη ρωσική ειρηνευτική δύναμη στις περιοχές της Αμπχαζίας και Νότιας Οσετίας, εάν κριθεί αναγκαίο". Ήταν οι συγκεκριμένες μονάδες της Στρατιωτικής Δύναμης Β. Καυκάσου (στρατού ξηράς και αεροπορίας) που χρησιμοποιήθηκαν στη ρωσική αντεπίθεση εναντίον των γεωργιανών δυνάμεων στη Νότια Οσετία, στις 8 Αυγούστου.

Η γεωπολιτική των αγωγών

Ένα από τα κεντρικά ζητήματα στη σύνοδο GUAM-NATO ήταν η οδός του αγωγού Οδησσού-Μπρόντι-Πλοτσκ (ΟΒΡ) [βλ. χάρτες 3-4], ο οποίος θα μεταφέρει πετρέλαιο από την Κεντρική Ασία, μέσω Οδησσού, στη Βόρεια Ευρώπη, παρακάμπτοντας τη ρωσική επικράτεια. Μάλιστα, προβλέπεται μια επέκταση του OBP στο πολωνικό λιμάνι Γκντανσκ. Βέβαια, με μια συμφωνία που υπάρχει με τη Ρωσία, ο συγκεκριμένος αγωγός θα συνδέεται με τον "Αγωγό Φιλίας" (Druzhba) της Ρωσίας.

Στόχος της Ουάσινγκτον είναι να αποδυναμώσει και να αποσταθεροποιήσει το ενεργειακό δίκτυο της Ρωσίας –συμπεριλαμβανομένου του Αγωγού Druzhba και του Βαλτικού Δικτύου– και τα παρακλάδια του προς τη Δυτική Ευρώπη στη σκακιέρα της ενεργειακής αγοράς. Θα πρέπει να τονιστεί εδώ πως η Ρωσία έχει δημιουργήσει, ως κομμάτι του αγωγού Druzhba, ένα δίκτυο αγωγών που διαπερνά τη Λευκορωσία, παρακάμπτοντας με τη σειρά της την Ουκρανία [βλ. χάρτες 2-3].

Το Βαλτικό Σύστημα Αγωγών (BPS), που επίσης διαχειρίζεται η ρωσική Transneft, συνδέει τη Σαμάρα μέσω του ρωσικού τάνκερ τέρμιναλ με το Φινλανδικό Κόλπο και μεταφέρει πετρέλαιο από τις δυτικές επαρχίες της Σιβηρίας στις αγορές της βόρειας και δυτικής Ευρώπης.

Ακόμα ένα στρατηγικής σημασίας σύστημα αγωγών που ελέγχεται από τη Ρωσία είναι του Δικτύου Αγωγών της Κασπίας (CPC). Το CPC αποτελεί μια συμφωνία κοινοπραξίας μεταξύ Ρωσίας και Καζακστάν με διάφορες πετρελαϊκές εταιρίες της Μ. Ανατολής ως ενδιάμεσους μετόχους.

Το ΒPS είναι συνδεδεμένο με τον αγωγό Atyrau-Samara (AS), που αποτελεί μια κοινοπραξία μεταξύ της ρωσικής Transneft και του εθνικού διαχειριστή αγωγών του Καζακστάν, KazTransOil. Ο αγωγός AS, με τη σειρά του, συνδέεται με το CPC, αντλώντας πετρέλαιο από το Δυτ. Καζακστάν και την περιοχή του Atyraw, που διέρχεται μέσω του CPC στη Μαύρη Θάλασσα.

Στις 10 Ιουλίου, περίπου μια εβδομάδα μετά τη Σύνοδο GUAM, η Transneft και η KazTransOil ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να αυξήσουν τη χωρητικότητα του αγωγού AS από 16 σε 26 εκατομμύρια τόνους ετησίως.

Ο διάδρομος διαμετακόμισης της GUAM

Οι κυβερνήσεις που συμμετείχαν στη Σύνοδο Κορυφής της GUAM, μεταξύ άλλων, επικύρωσαν την επιπλέον ανάπτυξη του Διαμετακομιστικού Διαδρόμου GUAM (GTC), ο οποίος λειτουργεί ως συμπλήρωμα του επίμαχου αγωγού Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν (BTC). Οι επόμενες διασυνδέσεις από την περιοχή της Κασπίας Θάλασσας στη Δυτική Ευρώπη βρίσκονται στη Γεωργία και την Τουρκία, παρακάμπτοντας τη Ρωσία. Ο εν λόγω αγωγός ελέγχεται οικονομικά από τη βρετανική BP (British Petroleum). Τόσο ο αγωγός GTC όσο και ο αγωγός BTC [βλ. χάρτη 5] "προστατεύονται" στρατιωτικά από τη συμμαχία GUAM-NATO.

Ο αγωγός BTC, που εγκαινιάστηκε από την BP το 2006, κατά την "έκρηξη" του πολέμου στο Λίβανο, μετέβαλε δραματικά τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία συνδέεται τώρα με την Κασπία με έναν αγωγό. Σε σχόλιο της μοσχοβίτικης "Komerzant" του 2006 αναφέρεται χαρακτηριστικά: "Ο αγωγός αλλάζει το υπάρχον στάτους και εδραιώνει μια φιλοδυτική συμμαχία. Έχοντας περάσει τον αγωγό από τη Μεσόγειο, η Ουάσινγκτον ουσιαστικά έχει δημιουργήσει ένα νέο μπλοκ με Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία, Τουρκία και Ισραήλ".

Η γεωπολιτική των αγωγών και ο ρόλος του Ισραήλ

Το Ισραήλ αποτελεί πλέον μέρος του αγγλοαμερικανικού στρατιωτικού άξονα, που εξυπηρετεί τα συμφέροντα των δυτικών πετρελαϊκών κολοσσών στη Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία. Χωρίς αυτό να αποτελεί, λοιπόν, έκπληξη, το Ισραήλ διατηρεί στρατιωτικές συμφωνίες και με το Αζερμπαϊτζάν και με τη Γεωργία.

Μάλιστα, κάτι που δεν είναι ιδιαιτέρως γνωστό για τον αγωγό Μπακού-Τσεϊχάν είναι πως μέρος του πετρελαίου θα αναδιανέμεται απευθείας μέσω Ισραήλ. Για το λόγο αυτόν, προβλέπεται η ολοκλήρωση ενός υποθαλάσσιου αγωγού Τουρκίας-Ισραήλ που θα συνδέει το τουρκικό Τσεϊχάν με το ισραηλινό λιμάνι του Άσκελον και από εκεί, μέσω του ήδη υπάρχοντος ισραηλινού δικτύου [βλ. χάρτη 6], το πετρέλαιο θα περνά στην αγορά της Ερυθράς Θάλασσας. Ο σκοπός του Ισραήλ δεν είναι μόνο να χρησιμοποιήσει το πετρέλαιο της Κασπίας για κάλυψη ιδίων αναγκών, αλλά και να διαδραματίσει ρόλο-κλειδί στην επανεξαγωγή του πετρελαίου της Κασπίας στις ασιατικές αγορές μέσω του λιμένα του Εϊλάτ στην Ερυθρά Θάλασσα.

Η αμερικανική στρατηγική των Δρόμων του Μεταξιού

Η στρατηγική των Δρόμων του Μεταξιού (SRS) των ΗΠΑ περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός μπλοκ ελεγχόμενου από αυτές στην ευρύτερη περιοχή των χωρών που επί εποχής Ψυχρού Πολέμου αποτελούσαν το αντίπαλο δέος. Ως στρατηγική ξεκίνησε το 1999 και σκοπός της ήταν να δημιουργήσει ένα σύμπλεγμα ενεργειακών και διαμετακομιστικών διαδρόμων που θα συνέδεαν τη Δυτική Ευρώπη με την Κεντρική και την Άπω Ασία. Απαραίτητη προϋπόθεση-προαπαιτούμενο του SRS ήταν η στρατικοποίηση του ευρωασιατικού διαδρόμου. Ευρύτερος στόχος, η δημιουργία μιας οικονομικο-επιχειρηματικής αυτοκρατορίας υπό τις ΗΠΑ σε όσο το δυνατό μεγαλύτερο γεωγραφικό εύρος παγκοσμίως.

Κατά τη διάρκεια της προεδρίας Μπους στις ΗΠΑ, η SRS έγινε η de facto στρατηγική της παρεμβατικότητας των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ με σκοπό να τεθούν υπό τη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ οι πρώην σοβιετικές χώρες του Νότιου Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας. Η εισβολή στο Αφγανιστάν το 2001 εξυπηρέτησε ιδιαιτέρως τους αμερικανικούς στόχους της στρατηγικής SRS για τον έλεγχο των αγωγών φυσικού αερίου και πετρελαίου της περιοχής.

Ο στόχος της στρατιωτικοποίησης που περιλαμβάνει το σχέδιο SRS ξεκίνησε σταδιακά εναντίον της Κίνας, της Ρωσίας και του Ιράν. Σε οικονομικό επίπεδο, η συγκεκριμένη στρατηγική μιλά ξεκάθαρα για "υιοθέτηση νεοφιλελεύθερης πολιτικής ατζέντας κάτω από τις οδηγίες του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, με σκοπό τη δημιουργία οικονομιών ελεύθερης αγοράς, που θα προσφέρουν κίνητρα σε διεθνή ιδιωτικά κεφάλαια και εμπορικές δραστηριότητες".

Στρατηγικά, το σχέδιο SRS προβλέπει –εκτός του ελέγχου των πηγών ενέργειας από τον Καύκασο και την Ασία, ούτως ώστε σταδιακά να απεξαρτηθεί η αμερικανική κατανάλωση από τις χώρες του Περσικού Κόλπου– την επιρροή των πρώην σοβιετικών χωρών ώστε να τις αποτρέψουν να διαμορφώσουν σχέσεις με τη Ρωσία, την Κίνα ή το Ιράν. Με τη λογική αυτή δημιουργήθηκε και η GUAM, με τη μόνη διαφορά πως υπό τη σφαίρα επιρροής των ΗΠΑ δεν τέθηκαν, όπως είχε σχεδιαστεί, το Κιργιστάν, το Καζακστάν, το Τατζικιστάν, η Αρμενία και η Λευκορωσία, που στράφηκαν προς τη Ρωσία, σε αντίθεση με την Ουκρανία, το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία, που σήμερα αποτελούν προτεκτοράτα των ΗΠΑ. Στον "άξονα" των χωρών αυτών στηρίχθηκε ένα ευρύ δίκτυο ενεργειακών και διαμετακομιστικών διαδρόμων που σταδιακά αναπτύσσεται.

Ας τονιστεί ότι αντίστοιχη της στρατηγικής SRS για τα σχέδια των ΗΠΑ σε Καύκασο και Ασία είναι και η Συνεργασία για την Ευημερία και Ασφάλεια (SPP) των ΗΠΑ στο βορειοδυτικό ημισφαίριο, που απλώνεται σε μια σφαίρα επιρροής από την Αλάσκα στον Καναδά και στη Θάλασσα της Καραϊβικής.

Το αντίπαλο δέος: Αγωγός Φυσικού Αερίου Καζακστάν-Κίνας (KCP)

Στις 9 Ιουλίου, λίγο μετά τη σύνοδο της GUAM, η Κίνα και το Καζακστάν ανακοίνωσαν τη δημιουργία ενός αγωγού φυσικού αερίου μήκους 1.300 χιλιομέτρων, του KCP, η λειτουργία του οποίου θα ξεκινήσει το 2010 [βλ. χάρτη 7]. Η Chinese National Petroleum Corporation (CNPC), που ηγείται της κοινοπραξίας κατασκευής, υπέγραψε συμφωνίες με τις εθνικές εταιρίες πετρελαίου του Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν και Καζακστάν για την από κοινού διαχείριση του αγωγού. Ο συγκεκριμένος αγωγός είναι ανταγωνιστικός προς τα αμερικανικά σχέδια στην περιοχή και το σχέδιο SRS. Αποτελεί δε μέρος ενός ευρύτερου ευρωασιατικού ενεργειακού δικτύου που ελέγχεται από τη Ρωσία, την Κίνα και το Ιράν.

Το συγκεκριμένο ενεργειακό δίκτυο, μάλιστα, προστατεύεται και από δύο στρατιωτικές συμμαχίες: τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) και τη Συλλογική Οργάνωση της Συνθήκης Ασφάλειας (CSTO). Η πρώτη αποτελεί στρατιωτική συμμαχία μεταξύ Ρωσίας-Κίνας και διάφορων πρώην σοβιετικών κρατών με παρατηρητή το Ιράν. Η δεύτερη παίζει ρόλο-κλειδί στη γεωστρατηγική σκακιέρα προστασίας των ενεργειακών δρόμων, με περίπου τα ίδια μέλη. Οι δύο συμμαχίες έχουν διενεργήσει κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και ουσιαστικά αποτελούν ένα ισχυρό στρατιωτικό μπλοκ που αντιμάχεται τις επεκτατικές βλέψεις των ΗΠΑ-ΝΑΤΟ σε Καύκασο και Κεντρική Ασία.

Ο Μισέλ Τσοσουντόφσκι είναι οικονομολόγος,
καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οτάβα (Καναδάς).
Το παρόν κείμενο είναι περίληψη άρθρου του
που δημοσιεύθηκε στις 22 Αυγούστου 2008
στο "Global Research".