“Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ”, του Κ.Κάουτσκι

«Η κοινωνική επανάσταση»

του Καρλ Κάουτσκι

Η έννοια της κοινωνικής επανάστασης

Λίγες έννοιες αμφισβητήθηκαν τόσο πολύ όσο η έννοια της επανάστασης. Αυτό μπορεί κανείς να το αποδώσει, από τη μια μεριά, στο γεγονός ότι καμία έννοια δεν είναι τόσο ενάντια στα κατεστημένα συμφέροντα και στις προλήψεις όσο αυτή, από την άλλη μεριά, όμως και στο γεγονός ότι λίγες έννοιες είναι τόσο πολυσήμαντες.

Κατά κανόνα, τα γεγονότα δεν ορίζονται με τόση ακρίβεια με όση τα πράγματα, ιδιαίτερα τα κοινωνικά γεγονότα, που είναι αφάνταστα περίπλοκα και περιπλέκονται περισσότερο, όσο μακρύτερα προχωρεί η κοινωνία, δηλαδή όσο πιο ποικίλες γίνονται οι μορφές της συνεργασίας των ανθρώπων. Και στα πιο περίπλοκα γεγονότα ανήκει η κοινωνική επανάσταση, δηλαδή η ολοκληρωτική μεταβολή στις παραδοσιακές μορφές της συνεργασίας των ανθρώπων.

Δεν είναι παράξενο ότι η λέξη αυτή, που τη μεταχειριζόμαστε όλοι, χρησιμοποιείται από τον καθένα με άλλη σχεδόν έννοια, και από τον ίδιο πάλι με διαφορετική σημασία σε διάφορες εποχές. Λέγοντας επανάσταση, άλλοι εννοούν οδοφράγματα, ανατινάξεις μεγάρων, λαιμητόμους, φόνους, το σύνολο όλων των νοητών τρομοκρατικών πράξεων. Άλλοι θα ήθελαν να της αφαιρέσουν κάθε αγκάθι και να της δώσουν την έννοια μεγάλων, ανώδυνων και ειρηνικών μεταρρυθμίσεων της κοινωνίας, περίπου σαν εκείνες που γεννήθηκαν από την ανακάλυψη της Αμερικής ή την εφεύρεση της ατμομηχανής. Ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα υπάρχουν ακόμη διάφορες βαθμίδες.

Ο Μαρξ, στον πρόλογό του στην «Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας», χαρακτηρίζει κοινωνική επανάσταση τη βραδύτερη ή ταχύτερη μετατροπή ολόκληρου του πελώριου νομικού και πολιτικού εποικοδομήματος της κοινωνίας, που προέρχεται από τη μεταβολή της οικονομικής της υποδομής.

Αν επιμείνουμε στον ορισμό αυτόν, βλέπουμε ότι από την έννοια της κοινωνικής επανάστασης ξεχωρίζει αμέσως η «μεταβολή της οικονομικής υποδομής», σαν εκείνη περίπου που προκάλεσε η ατμομηχανή ή η ανακάλυψη της Αμερικής. Αυτή η μεταβολή είναι η αιτία της επανάστασης, όχι η ίδια η επανάσταση.

Όμως δεν θα ήθελα να σταθώ σ’ αυτόν τον ορισμό της κοινωνικής επανάστασης. Μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε την επανάσταση και με στενότερη έννοια. Τότε, δεν σημαίνει ότι κάθε μεταβολή του νομικού και πολιτικού εποικοδομήματος της κοινωνίας είναι επανάσταση, αλλά ότι αυτή είναι μια ιδιαίτερη μορφή ή μια ιδιαίτερη μέθοδος της μεταβολής.

Κάθε σοσιαλιστής επιδιώκει την κοινωνική επανάσταση στην πλατύτερη έννοια, και όμως υπάρχουν σοσιαλιστές που αποδοκιμάζουν την επανάσταση και θέλουν να πετύχουν την κοινωνική μετατροπή με τη μεταρρύθμιση. Στην κοινωνική επανάσταση αντιτάσσουν την κοινωνική μεταρρύθμιση. Αυτή η αντίθεση συζητείται σήμερα στις γραμμές μας. Εδώ, θα πραγματευτώ την κοινωνική επανάσταση μόνο στη στενότερη έννοια, σαν ιδιαίτερη μέθοδο της κοινωνικής μεταβολής.

Η αντίθεση μεταξύ μεταρρύθμισης και επανάστασης δεν έγκειται στο ότι στη μια περίπτωση εφαρμόζεται βία και στην άλλη όχι. Κάθε νομικό ή πολιτικό μέτρο είναι μέτρο βίας, που πραγματοποιείται με τη βία του κράτους. Και ιδιαίτερα είδη χρήσης βίας –οδομαχίες ή εκτελέσεις– δεν αποτελούν την ουσία μιας επανάστασης που την αντιδιαστέλλει από τη μεταρρύθμιση. Αυτά ξεπηδούν από ιδιαίτερες περιστάσεις, δεν είναι αναγκαστικά συνδεδεμένα με μια επανάσταση και μπορεί να συνοδεύουν μεταρρυθμιστικά κινήματα. Η ανακήρυξη των βουλευτών της Tρίτης Tάξης (των αστών) ως Εθνοσυνέλευσης της Γαλλίας, στις 17 Ιουνίου 1789, ήταν μια έξοχη επαναστατική πράξη χωρίς καμία εξωτερική βιαιότητα. Αντίθετα, η ίδια η Γαλλία είδε το 1774 και το1775 ως μεγάλες ανταρσίες, με μοναδικό –και με κανένα τρόπο επαναστατικό– σκοπό να πραγματωθεί μια διατίμηση, που θα έβαζε τέρμα στην ακρίβεια του ψωμιού.

Η αναφορά στις οδομαχίες και εκτελέσεις σαν σημάδια της επανάστασης είναι ταυτόχρονα αναφορά στην πηγή από όπου μπορούμε να διδαχτούμε για την ουσία της επανάστασης. Η μεγάλη ανατροπή, που άρχισε στη Γαλλία το 1789, έγινε ο κλασικός τύπος κάθε επανάστασης. Όταν μιλούμε για επανάσταση, αυτή προπάντων έχουμε υπόψη μας. Σ’ αυτή μπορούμε καλύτερα να μελετήσουμε την ουσία της επανάστασης και την αντίθεσή της με τη μεταρρύθμιση. Της επανάστασης προηγήθηκαν μια σειρά μεταρρυθμιστικές απόπειρες, οι γνωστότατες απόπειρες του Turgot, που επιζητούσαν πολλές φορές αυτό που ύστερα πραγματοποίησε η επανάσταση. Τι ξεχώριζε τις μεταρρυθμίσεις του Turgot από τα αντίστοιχα μέτρα της επανάστασης; Ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο βρισκόταν η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από μια νέα τάξη. Σ’ αυτό βρίσκεται η ουσιώδης διαφορά μεταξύ επανάστασης και μεταρρύθμισης. Μέτρα που επιζητούν να προσαρμόσουν το νομικό και πολιτικό εποικοδόμημα της κοινωνίας στις μεταβληθείσες οικονομικές συνθήκες είναι μεταρρυθμίσεις, όταν πραγματοποιούνται από τάξεις που εξουσίαζαν μέχρι τώρα την κοινωνία πολιτικά και οικονομικά. Τα ίδια μέτρα είναι μεταρρυθμίσεις και αν ακόμη δεν δίνονται θεληματικά, αλλά κατακτώνται με την ορμή των εξουσιαζόμενων τάξεων ή με τη δύναμη των περιστάσεων. Αντίθετα, τέτοια μέτρα είναι απόρροια μιας επανάστασης, αν προέρχονται από μια τάξη που μέχρι τώρα καταπιεζόταν οικονομικά και πολιτικά και κατέκτησε τώρα την πολιτική εξουσία και που, για το δικό της συμφέρον, πρέπει να τη χρησιμοποιήσει για να μετατρέψει, αργότερα ή γρηγορότερα, το πολιτικό και νομικό εποικοδόμημα και να δημιουργήσει νέες μορφές κοινωνικής συνεργασίας.

Η κατάκτηση της κρατικής εξουσίας από μια μέχρι τώρα καταπιεζόμενη τάξη, η πολιτική επανάσταση, είναι λοιπόν ένα ουσιώδες σημάδι της κοινωνικής επανάστασης, στη στενή έννοια, σε αντίθεση με την κοινωνική μεταρρύθμιση. Όποιος αποκρούει καταρχήν την πολιτική επανάσταση ως μέσο της κοινωνικής μεταβολής και θέλει να περιορίσει αυτή τη μεταβολή σε τέτοια μέτρα που να είναι δυνατό να επιτευχθούν από τις άρχουσες τάξεις, αυτός είναι κοινωνικός μεταρρυθμιστής, όσο και να θέλει να αντιτάξει το κοινωνικό του ιδανικό στην υφιστάμενη μορφή της κοινωνίας. Αντίθετα, είναι επαναστάτης εκείνος που επιδιώκει να κατακτήσει την κρατική εξουσία μια καταπιεζόμενη μέχρι τώρα τάξη. Δεν χάνει το χαρακτήρα αυτόν, αν θέλει να προπαρασκευάσει και να επιταχύνει αυτή την κατάκτηση με κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, που προσπαθεί να κερδίσει αγωνιστικά από τις άρχουσες τάξεις. Όχι η επιδίωξη κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, αλλά ο κατηγορηματικός περιορισμός σ’ αυτές διακρίνει τον κοινωνικό μεταρρυθμιστή από τον κοινωνικό επαναστάτη. Από την άλλη μεριά, γίνεται κοινωνική επανάσταση μόνο εκείνη η πολιτική επανάσταση που προέρχεται από μια μέχρι τώρα καταπιεζόμενη κοινωνικά τάξη, που είναι υποχρεωμένη να αποτελειώσει την πολιτική της χειραφέτηση με την κοινωνική, γιατί η μέχρι τώρα κοινωνική θέση της βρίσκεται σε ασυμβίβαστη αντίθεση με την πολιτική κυριαρχία της. Μια φιλονικία μέσα στις άρχουσες τάξεις δεν είναι κοινωνική επανάσταση, έστω κι αν δεχτούμε ότι η φιλονικία αυτή παίρνει τις βίαιες μορφές του εμφυλίου πολέμου.

Μόνο την κοινωνική επανάσταση, με την έννοια που αναπτύξαμε εδώ, θα πραγματευτούμε στα επόμενα.