Βαγγέλης Μπέκας: “Η τέχνη καλλιεργεί το σπόρο της ελευθερίας”

Μια παράξενη πολυεθνική εταιρία που απλώνεται οριζόντια και κάθετα στο χώρο και κατευθύνει τη ζωή της πόλης κυριαρχεί στο 13ο Υπόγειο, το πρώτο μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μπέκα, γνωστού και ως Vita Mi Barouak στο διαδίκτυο, όπου εδώ και κάποια χρόνια γράφει κείμενα και επιχειρεί, στο πλαίσιο της ομάδας Βιντεοποίηση, μια διαφορετική προσέγγιση της λογοτεχνίας, αξιοποιώντας την ψηφιακή τεχνολογία. Μιλήσαμε με τον συγγραφέα, με αφορμή το ταξίδι του πρωταγωνιστή του στον κόσμο αυτής της αχόρταγης εταιρίας – που, αν και φανταστικός, μοιάζει απελπιστικά πολύ με την πραγματικότητα. Ακολουθούν μερικά αποσπάσματα από τα όσα μας είπε.

Το 13ο Υπόγειο είναι ένα μυθιστόρημα που αξιοποιεί ονειρικά στοιχεία ενώ φλερτάρει και με την επιστημονική φαντασία• ένα μεταρεαλιστικό μυθιστόρημα που αποδίδει, στην υπερβολή του, την εμπειρία της γενιάς των 700 ευρώ. Ο ήρωάς του, ο Πέτρος, ανήκει σε αυτή την ξεγελασμένη γενιά.

“Του είπαν να σπουδάσει, να κάνει μεταπτυχιακά, και το αποτέλεσμα είναι να καταλήξει σε μια δουλειά που σιχαίνεται, να υπηρετεί ένα σύστημα που τον καταπιέζει, ενάντια στα όνειρα και τις επιθυμίες του”, εξηγεί ο συγγραφέας. “Αυτό τον γεμίζει οργή, τον κάνει όμως και να αμφιταλαντεύεται για το δρόμο που θα ακολουθήσει. Για εμένα το βιβλίο έχει κι ένα ρόλο αυτοκάθαρσης, αφού είμαι κι εγώ θύμα της ίδιας λογικής, του να σπουδάσουμε για να γίνουμε καλά εργαλεία για την αναπαραγωγή του συστήματος, χωρίς καλά καλά να το καταλάβουμε. Τα αφεντικά μας παίρνουν την επένδυση των γονιών μας, εμάς, και την αξιοποιούν προς όφελός τους. Εδώ νομίζω ότι βρίσκεται και η επαφή του βιβλίου με τη μαρξιστική σκέψη: Η συνείδηση του πόσο μεγάλη σημασία έχει η εργασία στη ζωή. Το να μη χαιρόμαστε τα αγαθά της εργασίας μας, το να μην είναι δημιουργική, μας οδηγεί πιο κοντά στη δυστυχία.”

Ένας υπόγειος κόσμος

Σ’ ένα ξέσπασμα, ο Πέτρος εγκαταλείπει θεαματικά την αδιέξοδη δουλειά του, και ψάχνοντας για καινούρια δουλειά μπλέκει με μια παράξενη εταιρία, τη New Bios. Οι συνθήκες στο τεράστιο και χλιδάτο εμπορικό της κέντρο φαντάζουν ιδανικές. Τα πράγματα όμως δεν είναι όπως φαίνονται: το μεγαλείο της New Bios είναι χτισμένο πάνω σε σκοτεινά υπόγεια όπου οι λιγότερο τυχεροί κάνουν όλη τη βρομοδουλειά. Όπως λέει ο συγγραφέας, κεντρική θέση στο 13ο Υπόγειο έχει “η συνειδητοποίηση πως ό,τι έχουμε γύρω μας, το “μεγαλείο” του καπιταλισμού, έχει χτιστεί στις πλάτες κάποιων. Αυτοί οι κάποιοι μπορεί να βρίσκονται δίπλα μας, στη δουλειά μας, ή μπορεί να μην τους βλέπουμε – να ζουν κλεισμένοι σε γκέτο ή ακόμη στις χώρες του τρίτου κόσμου. Για παράδειγμα, μια από τις πηγές της έμπνευσής μου για το βιβλίο ήταν το ντοκιμαντέρ Ο Εφιάλτης του Δαρβίνου, που αναλύει πώς η ευρωπαϊκή αστική τάξη εκμεταλλεύεται και εξαθλιώνει μια ολόκληρη περιοχή της Αφρικής”. Άλλωστε, την αφορμή για να γραφτεί το 13ο Υπόγειο την έδωσε η καταληκτική φράση ενός ονείρου: “Θυμάμαι να ξυπνάω με αυτή τη φράση: “συνουσία και φυλακή”. Δύο κόσμοι σε σύγκρουση: αυτός της ευημερίας και της απόλαυσης και αυτός της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης“.

Η διαστρωμάτωση στη New Bios είναι ταξική: πάνω απ’ τη γη οι προνομιούχοι, κάτω απ’ τη γη, σε ένα παγκοσμιοποιημένο δίκτυο υπογείων, οι πληβείοι. Οι προνομιούχοι ζουν υπό το διαρκή φόβο του υποβιβασμού τους στα υπόγεια. Επιπλέον, η New Bios επεκτείνεται και οριζόντια, ένα αχόρταγο τέρας που καταλήγει να καταπιεί ολόκληρες πόλεις• αντίστοιχα “εμπορικά κέντρα” της εταιρίας υπάρχουν παντού στον κόσμο, ενωμένα με πολύπλοκα υπόγεια δίκτυα, ενώ ολόκληρες χώρες λειτουργούν σαν χωματερές ή σαν εργοστάσια για την ευημερία των ανεπτυγμένων.

Τρεις είναι, σύμφωνα με τον συγγραφέα, οι κόσμοι που συναντιούνται και επικοινωνούν στο βιβλίο: “Ο κόσμος της πραγματικότητας, τελείως ρεαλιστικός, ένας ξεγελασμένος φτωχομάνατζερ που σκέφτεται να τα τινάξει όλα στον αέρα. Ένας μεταρεαλιστικός κόσμος, ο κόσμος της New Bios – με τη χλιδή, τους ύποπτους όρους στις συμβάσεις εργασίας και το φόβητρο των υπογείων. Κι ο τρίτος κόσμος, αυτός των υπογείων, που έχει μια συμβολική, σουρεαλιστική υπόσταση, είναι σαν ένα όνειρο, δημιουργημένο όμως με συστατικά της πραγματικότητας“.

Το υπόγειο, πέρα από διαρκές φόβητρο, είναι και ο χώρος όπου καταφεύγουν οι προνομιούχοι για τη διασκέδασή τους, εκμεταλλευόμενοι ακόμα περισσότερο τους καταπιεσμένους• συμβολίζει, επιπλέον, την καταβύθιση στον ασυνείδητο εαυτό. Ο Πέτρος, προσπαθώντας να βρει την κοπέλα με την οποία είναι ερωτευμένος, κατεβαίνει όλο και πιο βαθιά στα έγκατα της εταιρίας. Είναι αυτό το τυχαίο γεγονός, το ερωτικό πάθος, που “τον κινητοποιεί, τον βάζει να αποτολμήσει ένα είδος προσωπικής επανάστασης“.

Κόσμοι που μπορείς να δεις γύρω σου, πώς όμως τους εντάσσεις σε ένα μυθιστόρημα; “Έχουμε συνηθίσει να διαβάζουμε μυθιστορήματα αληθοφανή. Σχεδόν ρεπορταζιακά. Το έχουμε αποδεχτεί με ευλάβεια. Είναι σαν να ζητάμε από έναν πίνακα ζωγραφικής να μοιάζει οπωσδήποτε με φωτογραφία. Ας παίξουμε, ας είμαστε πιο ευέλικτοι με αυτά τα όρια. Ας είμαστε πιο ελεύθεροι. Είναι καλό να προσπαθούμε να σπάμε τα δεσμά. Μη θεωρούμε πως ό,τι δεν είναι αληθοφανές, ρεπορταζιακό, είναι λάθος. Το λάθος, κατά τη γνώμη μου, είναι ακριβώς αυτή η πίστη. Ίσως σπάζοντας τα δεσμά να δημιουργηθεί κάτι καινούριο. Για να σκιαγραφήσουμε την πραγματικότητα δεν χρειάζεται να μιλήσουμε στην κυριολεξία. Η τέχνη άλλωστε πρέπει να καλλιεργεί μέσα μας το σπόρο της ελευθερίας“.

Το βιβλίο προέκυψε σε μια προσπάθεια αυτοκάθαρσης, σαν μια κραυγή, και όχι με την ελπίδα ότι θα αλλάξει κάτι: “Μια δυναμική αλλαγής μπορεί να προκύψει μόνο εφόσον καταφέρουν περισσότεροι άνθρωποι να μιλήσουν ανοιχτά γι’ αυτά που συμβαίνουν γύρω τους, κι αυτές οι διαφορετικές φωνές ενωθούν. Η εντύπωσή μου είναι ότι δεν έγινε ποτέ κάποια σημαντική αλλαγή επειδή ένας άνθρωπος έγραψε ένα ποίημα, όσο σπουδαίο κι αν ήταν. Ήταν πάντοτε συνασπισμοί ανθρώπων που είχαν τη διάθεση να συγκρουστούν με ένα κατεστημένο και η σύγκρουση ερχόταν όταν οι φωνές γίνονταν πολλές. Γι’ αυτό, τόσο στην ομάδα Βιντεοποίηση, όσο και στους Barouak, το ζητούμενό μας είναι η συνεργασία και η αλληλεγγύη με διαφορετικούς τρόπους και η επικοινωνία μεταξύ των διαφορετικών τεχνών: αυτή η συνεργασία και η επικοινωνία γεννούν πνευματικά παιδιά που μπορεί να μας οδηγήσουν προς τα μπρος“.

^{* Το 13ο Υπόγειο (εκδόσεις Μπαρτζουλιάνος) κυκλοφορεί από τον Φλεβάρη.}

Ο Βαγγέλης Μπέκας γράφει,
ως Vita Mi Barouak,
στο barouak.blogspot.com