“Παροιμίες για σκεπτόμενους ανθρώπους”: Οπλοστάσιο… λαϊκής προέλευσης

Μη χάσετε το Ημερολόγιο 2009 των εκδόσεων Α/συνεχεια

Επιμέλεια: Γιάννης Σκαλιδάκης
Κεντρικό κείμενο: Βασίλης Δαλκαβούκης
Σκίτσα: Ζαχαρίας Ψαράκης
Εκδόσεις Α/συνεχεια

Ίσως να φαίνεται παράξενη και παλιομοδίτικη η επιλογή να φτιαχτεί ένα ημερολόγιο που να συγκεντρώνει παροιμίες. Αλλά, δίπλα στον ξύλινο λόγο των πολιτικών και την τηλεοπτική αφασία, καλό είναι να έχουμε πρόχειρο ένα οπλοστάσιο από πυκνά, εύστοχα και τσουχτερά τσιτάτα… λαϊκής προέλευσης.

Στο ημερολόγιο 2009 "Παροιμίες για σκεπτόμενους ανθρώπους" κάθε εβδομάδα έχει τις παροιμίες της. Η επιλογή και τα σχόλια που τις συνοδεύουν δίνουν ένα χιουμοριστικό πορτρέτο της σημερινής κατάστασης της Αριστεράς και των κομμάτων της, και πλαγίως (ή… λιγότερο πλαγίως) υποδεικνύουν αδυναμίες, προβλήματα, αγκυλώσεις, αλλά και δυνατότητες και βήματα που είναι αναγκαίο να γίνουν. Ο λαός, τον οποίο η Αριστερά επικαλείται, άλλωστε, τα έχει ήδη πει όλα για το πώς οφείλει να στέκεται κανείς στις περιστάσεις και για τους κινδύνους: η τέτοια χρήση των παροιμιών στο Ημερολόγιο αποδεικνύει και την προσαρμοστικότητα αλλά και χρησιμότητά τους… στην πράξη. Ακόμη, στο τέλος του ημερολογίου, ανθολογούνται παροιμίες… παντός καιρού, ομαδοποιημένες ανά θεματική. Η έκδοση εικονογραφείται με έξυπνα σκίτσα από τον Ζαχαρία Ψαράκη.

Ο Βασίλης Δαλκαβούκης, που υπογράφει το κεντρικό κείμενο, δίνει το αναγκαίο πλαίσιο και τις διευκρινίσεις για να κατανοηθούν οι παροιμίες, μιλώντας για το αντικείμενο της λαογραφίας και τις αναζητήσεις της, τη λαϊκή λογοτεχνία, τις παροιμίες ως μέρος της και ως κατεξοχήν προϊόν της ανώνυμης λαϊκής δημιουργίας, τη σχέση τους με τη λαϊκή σοφία, τη λειτουργικότητα του άσεμνου λόγου εντός τους και τη θέση τους στο σήμερα.

"Οι παροιμίες συμπυκνώνουν με τον αυθεντικότερο τρόπο τη λαϊκή σοφία. […] Η επιχειρηματολογία στο λαϊκό πλαίσιο μέσω των παροιμιών δύσκολα ανατρέπεται, γιατί όπως η μορφή της παροιμίας είναι κατασταλαγμένη και στατική, αντίστοιχα και το περιεχόμενό της χρησιμοποιείται για να καθοδηγήσει, να κριτικάρει, τελικά να αποστομώσει. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι οι παροιμίες καταργούν τη διαλεκτική ή λειτουργούν "απολυταρχικά". Αντίθετα, μάλιστα, έχει διαπιστωθεί πολλές φορές ότι συγκροτούν, τελικά, αντιθετικά ζεύγη με αντιφατικό περιεχόμενο […] επισημαίνοντας διαφορετικές αξίες που λειτουργούν εξίσου αποτελεσματικά, αν ενταχθούν σε διαφορετικά πλαίσια συμφραζομένων […] αυτή η διαλεκτική διαπάλη είναι δυνατόν να συμπυκνώνει και αντιτιθέμενα κοινωνικά πλαίσια εντός της κοινότητας, αφού η "λαϊκή σοφία" δεν αντλεί αξίες από ένα και μοναδικό ιδεολογικό πόλο, αλλά συχνά από περισσότερους και μάλιστα κοινωνικά ιεραρχημένους".

"Από τις ατάκες που παράγουν οι νεανικές ιντερνετικές παρέες συζήτησης μέχρι τα αυτοσχέδια συνθήματα στα μεγάλα ζωντανά φοιτητικά και μαθητικά μπλοκ των διαδηλώσεων, από τους μυστηριώδεις παραγωγούς των ανεκδότων, που ζωηρεύουν τις βραδινές μας συντροφιές καθώς μεταφέρονται από στόμα σε στόμα, μέχρι τους ανώνυμους καλλιτέχνες των δρόμων, που δίνουν χρώμα και νόημα στους μουντούς τοίχους των πόλεων, από τα ευφυολογήματα ή τις βωμολοχίες των γηπεδικών συντροφιών ως τα συνθήματα κάθε είδους των τοίχων, για να μείνω σε ορισμένα μόνο παραδείγματα, ο λαϊκός έντεχνος λόγος –συμπυκνωμένος, ανώνυμος και συλλογικός– παραμένει ζωντανός. Κι αυτό, γιατί παραμένει ζωντανή κι ως ένα βαθμό ανέγγιχτη από τον αστικό καταναλωτικό εναγκαλισμό μια αυτόνομη σφαίρα παραγωγής, ένας κοινωνικός χώρος όπου διαμορφώνονται κοινότητες εντός της (μεγάλης αστικής) κοινότητας, κριτικές απέναντι στην κυρίαρχη λογική και ανυπόταχτες. Αυτές οι κοινότητες, άλλωστε, είναι ο καινούργιος "λαός" της έντεχνης λαϊκής δημιουργίας".

Το ημερολόγιο 2009 "Παροιμίες για σκεπτόμενους ανθρώπους" μπορεί να διαβαστεί σα μια ευχάριστη ανθολογία ευφυολογημάτων, σαν εγχειρίδιο πληρωμένων απαντήσεων, σα μια απόπειρα διάσωσης ενός σημαντικού τμήματος της λαϊκής κουλτούρας, αλλά και σαν ένας οδηγός γόνιμης σκέψης και δράσης. Οργανώστε το χρόνο, αλλά και τη σκέψη σας, και χαρίστε το… στους δικούς σας σκεπτόμενους ανθρώπους.

Μαρία Ξυλούρη

Με μια μιατιά…

Ο Βασίλης Δαλκαβούκης σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία με ειδίκευση στη Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία και στη Λαογραφία. Είναι μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Εθνολογίας και της Ελληνικής Σημειωτικής Εταιρείας. Συμμετέχει στο Δίκτυο για τη Μελέτη των Εμφυλίων Πολέμων και στο Δίκτυο Βαλκανικών Πανεπιστημίων Border Crossings. Εργάστηκε στη Μέση Εκπαίδευση ως φιλόλογος και από το 2006, από τη βαθμίδα του λέκτορα, διδάσκει Εθνογραφία στο τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.