Εισαγωγή στην ελληνική έκδοση του “Για μια αγωνιστική κοσμοαντίληψη”

του Ρ.Ρινάλντι, Ιούνης 2006

 

Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας έχει γραφτεί από μια ομάδα μη ειδικών, εργαζομένων και του χεριού και του μυαλού και εκδόθηκε για πρώτη φορά στην Κίνα το 1974 με τίτλο «Εγχειρίδιο διαλεκτικού υλισμού». Κυκλοφόρησε μεταφρασμένο σε διάφορες χώρες από φίλους της τότε σοσιαλιστικής Κίνας, και οι εκδόσεις Α/συνεχεια το μετέφρασαν από την ιταλική έκδοση που έφερε τον τίτλο «Πώς να επιλύουμε τις αντιθέσεις».

 

Το βιβλίο είναι γραμμένο σε μια ειδική στιγμή, όταν στην Κίνα, στα πλαίσια της τόσο κατασυκοφαντημένης σήμερα Πολιτιστικής Επανάστασης (1966-1976) διεξαγόταν μια μεγάλη καμπάνια ενάντια στον Κομφούκιο και το Λιν Πιάο. Μια καμπάνια, δηλαδή, που συνέδεε δύο πολύ διαφορετικούς ανθρώπους, που έζησαν σε απόσταση 2.500 χρόνων μεταξύ τους: ο ένας ιδεολογικός εκπρόσωπος της παλιάς Κίνας και ο άλλος από τους πιο προβεβλημένους πρωταγωνιστές της Πολιτιστικής Επανάστασης.

 

Παρά το γεγονός ότι το βιβλίο αυτό εμποτίζεται από και υπηρετεί αυτήν την ιδιόμορφη μαζική καμπάνια, διατηρεί μεγάλη επικαιρότητα, γιατί σκοπός του είναι να εκθέσει με συστηματικό τρόπο και σαφήνεια τις βασικές αρχές μιας αγωνιστικής κοσμοαντίληψης που είναι ο διαλεκτικός υλισμός. Το μεγάλο προσόν του βιβλίου είναι ότι είναι γραμμένο απλά και με ζωντανό τρόπο, αντλεί παραδείγματα από την καθημερινή ζωή, προσπαθεί να «εκπαιδεύσει» με διαλεκτικό τρόπο όποιον θέλει να μάθει. Ταυτόχρονα διαπερνιέται από όλες τις κατακτήσεις της μαρξιστικής σκέψης στα θέματα της φιλοσοφίας, της πράξης, των αντιθέσεων, της ταξικής πάλης και των σχέσεων ανάμεσά τους.

 

Το «για μια αγωνιστική φιλοσοφία» έχει τις αρετές της άμεσης επαφής με τον απλό κόσμο, γιατί γράφτηκε συλλογικά για να χρησιμεύσει σαν υλικό σε απλούς ανθρώπους με στόχο να συμβάλει στην «επαναθεμελίωση της κοσμοαντίληψής μας».

 

Όπως λένε οι συγγραφείς: «Οι αλήθειες της μαρξιστικής φιλοσοφίας προορίζονται ακριβώς για την αγωνιστική μας πρακτική κι είναι για τούτο φυσικό εμείς οι εργάτες, οι αγρότες και οι στρατιώτες να μπορούμε να την καταλάβουμε και μάλιστα σε βάθος».

 

 

Θα μπορούσαμε να επικαλεστούμε πολλούς λόγους για την έκδοση του βιβλίου. Κάποιοι από αυτούς είναι εκτός συγκυρίας, καθώς η Κίνα γοητεύει πάντα γιατί είναι «ένας τόπος τόσο μεγάλος και αρχαίος, στον οποίο έχει εφαρμοστεί η πιο επαναστατική πολιτική φιλοσοφία του καιρού μας», όπως λέει η συγγραφέας Μ. Καραβία.

 

Επίσης θα μπορούσαμε να βρούμε συγγένειες με την Ελλάδα, όπως είπε ο Μάο σε μια συνάντηση με αντιπροσωπεία του ελληνοκινεζικού συνδέσμου φιλίας το 1965: «έχουν κοινά οι χώρες μας, τον παμπάλαιο πολιτισμό μας και δύο μοιραίους αριθμούς, το 6 και το 7. Εσείς βρίσκεστε στον 36ο παράλληλο και εμείς στον 37ο. Εσείς έχετε την 6η μοίρα του αμερικανικού στόλου και εμείς την 7η μοίρα του αμερικάνικου στόλου».

 

Υπάρχουν όμως και δύο λόγοι επίκαιροι για την έκδοση του βιβλίου αυτού. Ο ένας αφορά την εκμετάλλευση κάποιων επετείων. Για παράδειγμα, φέτος συμπληρώνονται 40 χρόνια από την έναρξη της Πολιτιστικής Επανάστασης στην Κίνα και ένας τρόπος να μιλάς για αυτήν, είναι να παρουσιάζεις και να κάνεις γνωστά ορισμένα «έργα» της, όπως είναι ορισμένα κείμενα.

 

Ο δεύτερος αφορά κάτι πιο σύγχρονο: έχει ανοίξει ένας νέος κύκλος αγώνων σε ολόκληρο τον κόσμο. Εκατομμύρια άνθρωποι ζητούν έναν άλλο, καλύτερο κόσμο και γενικά αναζητούν μια άλλη προοπτική. Στα χρόνια που μεσολάβησαν, από την εποχή που ο μαρξισμός έμοιαζε να είναι το κατ’ εξοχήν απελευθερωτικό σύστημα σκέψης, έχουν υπάρξει πολλές αμφισβητήσεις και έχουν παρουσιαστεί μια σειρά από άλλες ιδεολογικές και φιλοσοφικές θεωρήσεις (π.χ. ισλαμισμός, διάφοροι φονταμενταλισμοί, αποκρυφισμοί και ιδεαλιστικά σχήματα κ.λπ).

 

Η αυγή του 21ου αιώνα φέρνει στην επιφάνεια αντιφατικά φαινόμενα, σημάδια μιας βαθύτατης κρίσης του κυρίαρχου και παγκοσμιοποιημένου συστήματος, αλλά και νέα κινήματα και νέες προκλήσεις σε όλους τους τομείς. Κατά κάποιο τρόπο συμμετέχουμε σε αυτόν τον νέο κύκλο αγώνων ή επηρεαζόμαστε από αυτόν ή θέλουμε να τον παρακολουθήσουμε και αγωνιούμε για την πορεία του. Είναι μεγάλη ανάγκη, οι αγωνιστές και οι αγωνίστριες να «εξοπλιστούν» με το «όπλο» της αγωνιστικής κοσμοαντίληψης. Τα στοιχεία αυτής της κοσμοαντίληψης έχουν αξία όχι μόνο για όποιον θέλει να σταθεί στο έδαφος του μαρξισμού ή του κομμουνισμού, αλλά και για κάθε άνθρωπο που καταπιέζεται και καταλαβαίνει ότι είναι ανάγκη να αντισταθεί. Από την άποψη αυτή το έργο είναι πολύ υποβοηθητικό γιατί πέρα από τα όσα έχει να δώσει, θα δημιουργήσει και ένα ακόμα αποτέλεσμα (για όποιον θέλει να σκέφτεται): θα συνδέσει την σημερινή πάλη με διάφορα παλιότερα «επεισόδια» της πάλης των ανθρώπων για έναν καλύτερο κόσμο και θα εμπλουτίσει την γνώση μας πάνω σε καθοριστικά ζητήματα.

 

Για να αλλάξουμε τον κόσμο πρέπει να αφομοιώνουμε τη διαλεκτική

Σε μια στιγμή που αρχίζουν να βγαίνουν ορισμένα πρώτα συμπεράσματα από την πείρα των σοσιαλιστικών κοινωνιών, και ιδιαίτερα την στιγμή που έχουν διαφανεί οι πρώτοι τριγμοί στις σοσιαλιστικές κοινωνίες (μέσα της δεκαετίας του 50 και μετά), ο Μάο Τσετούνγκ θα πει κάτι που έμοιαζε παράδοξο, μη κατανοητό (1959): «Οφείλουμε να κάνουμε γνωστή την διαλεκτική και η διαλεκτική πρέπει να αναπτυχθεί. Συμπερασματικά σας ζητάω να κάνουμε εκατομμύρια διαλεκτικούς».

 

 

Στο βιβλίο συχνά γίνεται αναφορά στο πρόβλημα αυτό: «Ο λαός λέει: «αυτό που πρέπει να φοβόμαστε δεν είναι οι συμφορές, αλλά η καθυστερημένη αντίληψη». Εννοούν με αυτό την παλιά συνείδηση, τον ιδεαλισμό, τη μεταφυσική της ανθρώπινης νόησης, αυτά που εμποδίζουν τους ανθρώπους να βλέπουν σωστά την αυθεντική εικόνα του αντικειμενικού κόσμου.

 

 

Λέγοντας να επαναθεμελιώσουμε την κοσμοαντίληψή μας, εννοούμε ακριβώς να διώξουμε τις παλιές αντιλήψεις, να επαναστατικοποιήσουμε την ιδεολογία μας, να την αντικαταστήσουμε με το διαλεκτικό υλισμό, με την καινούρια ιδεολογία σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος μπορεί να τα βάλει με τον ουρανό».

 

 

Μπορεί όμως να αλλάξει ο τρόπος σκέψης των ανθρώπων, μπορούν οι άνθρωποι να αποκτήσουν χαρακτηριστικά μιας αγωνιστικής κοσμοαντίληψης, μπορούν να γίνουν διαλεκτικοί με όλη την σημασία της λέξης; Μπορεί η διαλεκτική να γίνει κτήμα των ανθρώπων; Δεν είναι προφανής η απάντηση. Ακόμα και μαρξιστές ταλαντεύονται στο ζήτημα αυτό.

 

Ο Μάο έδωσε μεγάλη σημασία στα θέματα της ιδεολογίας, της κοσμοαντίληψης, της φιλοσοφίας. Στα 1937-1938 έγραψε τα γνωστά του έργα «για την πράξη», «για τις αντιθέσεις», «για τον διαλεκτικό υλισμό». Όλα αυτά τα έργα γράφτηκαν όχι για μια απλή θεωρητική αναζήτηση, αλλά χρησίμευαν στην απάντηση συγκεκριμένων προβλημάτων της κινέζικης επανάστασης και απευθύνονταν σε απλούς ανθρώπους. Στο έργο του Μάο «για τον διαλεκτικό υλισμό», ξεχωρίζουμε τρεις σημαντικές φράσεις:

 

«Ο διαλεκτικός υλισμός είναι μια μέθοδος γνώσης και επίσης μια κοσμοαντίληψη… Γιατί πρέπει να μάθουμε την διαλεκτική; Τη μαθαίνουμε μονάχα για να έχουμε μια ξεκάθαρη άποψη για τον κόσμο, για να μπορούμε να εξετάζουμε τις σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους και τις σχέσεις ανάμεσα στον άνθρωπο και στην ύλη στον κόσμο αυτό.»

 

 

Στην φράση αυτή ο Μάο έχει ορίσει την υλιστική διαλεκτική σαν μέθοδο γνώσης και κοσμοαντίληψη καθώς και την άμεσα πρακτική της σημασία.

«Σε αυτό τον κόσμο, το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων ζουν μέσα στον πόνο. Κυριαρχούνται από λίγα άτομα και καταπιέζονται από διάφορα πολιτικά και οικονομικά συστήματα.»

 

 

Η φράση είναι μια από τις πιο απλές και βαθιές καταγραφές του τι συμβαίνει στις εκμεταλλευτικές κοινωνίες, η πλειοψηφία υποφέρει, κυριαρχείται από λίγα άτομα και καταπιέζεται από πολιτικά και οικονομικά συστήματα. Επομένως, το συμπέρασμα είναι προφανές για το ποια χαρακτηριστικά πρέπει να έχει η πάλη και ποιον στόχο: έναν κόσμο όπου η πλειοψηφία δεν θα υποφέρει, δεν θα κυριαρχείται από λίγα άτομα και δεν θα καταπιέζεται από πολιτικά και οικονομικά συστήματα.

 

Χωρίς καμιά ταλάντευση ο Μάο δίνει καταφατική απάντηση στο ερώτημα που θέσαμε. Οι άνθρωποι μπορούν να κατακτήσουν την διαλεκτική.

 

«Ορισμένοι είπαν πως η διαλεκτική είναι βαθιά και δύσκολη για να κατανοηθεί. Οι συνηθισμένοι άνθρωποι δεν είναι σε θέση να την καταλάβουν. Και αυτή η άποψη είναι λαθεμένη. Η διαλεκτική είναι ο νόμος της φύσης, της κοινωνίας και της σκέψης. Αν η διαλεκτική εφαρμοστεί με μια κοινή και βαθιά έννοια, δεν θα είναι καθόλου δύσκολη».

Όμως τι σημαίνει σε γενικές γραμμές να «εφαρμοστεί με μια κοινή και βαθιά έννοια»;

 

Εδώ πρωταρχικός είναι ο ρόλος της πράξης, της συμμετοχής στην παραγωγή, στην ταξική πάλη, στον επιστημονικό πειραματισμό, στα πεδία δηλαδή που γίνονται μεγάλοι αγώνες και μετασχηματισμοί του υλικού κόσμου και των κοινωνικών σχέσεων.

Το να μαθαίνεις, δεν είναι γενικά εύκολο και ακόμη πιο δύσκολο είναι να εφαρμόζεις αυτό που έχεις μάθει. «Το διάβασμα είναι μόρφωση, αλλά η εφαρμογή είναι μόρφωση και μάλιστα το πιο σπουδαίο είδος μόρφωσης» (Μάο 1937).

 

 

Το βιβλίο «για μια αγωνιστική κοσμοαντίληψη» διαπερνιέται από την πρωταρχικότητα της κοινωνικής πράξης και επιμένει σε μια σειρά πρακτικά παραδείγματα (αντλημένα από την ζωή στην Κίνα της εποχής) για να δώσει ακόμα μεγαλύτερη έμφαση στον πραχτικό χαρακτήρα της κοσμοαντίληψης. Οι συγγραφείς μάλιστα θα διευκρινίσουν:

 «Η φράση «να πράττουμε αφού έχουμε μάθει» είναι στην ουσία μια ιδεαλιστική ιδεολογική γραμμή, γιατί δεν μπορούμε να «μάθουμε» ξεκομμένοι από την δράση, την πρακτική, έτσι δεν αποκτώνται σωστές γνώσεις.»

 

 

O Ένγκελς λέγοντας ότι η «διαλεκτική σπάζοντας το στενό ορίζοντα της τυπικής λογικής, περικλείει το σπέρμα της πιο πλατιάς κοσμοθεωρίας», απαντά θετικά στο ερώτημα. Ναι, η διαλεκτική μπορεί να αγκαλιάσει τις πλατιές μάζες, μπορεί να γίνει μια πλατιά κοσμοαντίληψη. Αλλά αυτό μπορεί να γίνει μόνο με διαρκή αγώνα και πάλη, με διαρκή μετασχηματισμό της σκέψης και της αντίληψης των ανθρώπων μέσα από την συμμετοχή τους στην κοινωνική πρακτική. Για να βλαστήσει το σπέρμα της πιο πλατιάς κοσμοαντίληψης θέλει πολλή δουλειά.

 

Ο ρόλος του Μάο Τσετούνγκ στην κινέζικη κοινωνία

Μπορεί να παραξενεύει πολλούς νέους ανθρώπους ο τρόπος που αναφέρονται οι Κινέζοι στο Μάο Τσετούνγκ, ιδιαίτερα μέσα στις συνθήκες της Πολιτιστικής Επανάστασης. Εκφράσεις όπως «ο μεγάλος καθοδηγητής μας», «ο μεγάλος τιμονιέρης» ή ακόμα «ότι πρέπει να εφαρμόζουμε» αυτό ή το άλλο που είπε ο Μάο, μπορεί να φαίνονται παράξενες μέσα στο ιδεολογικό κλίμα που έχει επικρατήσει στις μέρες μας. 

 

Ο Μάο αγαπήθηκε από τον κινεζικό λαό όσο κανένας άλλος ηγέτης στη Κίνα, γιατί ήταν γέννημα θρέμμα του λαού του και αφιέρωσε όλη τη ζωή του στη λαϊκή υπόθεση. Ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας πήρε μέρος και συνέβαλε καθοριστικά στον προσανατολισμό του αγώνα, εμπλούτισε με τη συμβολή του τη θεωρία και την πρακτική της επανάστασης και –το κυριότερο– οι λαϊκές μάζες κατάφεραν κάτω από την καθοδήγηση του ΚΚ Κίνας με ηγέτη το Μάο να μεταμορφώσουν την Κίνα μέσα σε 2-3 δεκαετίες. Η νίκη της επανάστασης στην Κίνα έγινε το 1949, ενώ είχε προηγηθεί ο τιτάνιος αγώνας από το 1921 και σε αυτόν είχαν σφυρηλατηθεί δεσμοί αίματος ανάμεσα στους κινέζους κομμουνιστές και το κινεζικό λαό. Η χρονική απόσταση από το 1949 ως το 1974 είναι μόλις 25 χρόνια και η Κίνα είχε αλλάξει άρδην. Δεν θα συνεχίσουμε εμείς την επιχειρηματολογία αυτήν. Θα δώσουμε το λόγο σε τρεις διαφορετικές φωνές, σε τρεις ελληνίδες που επισκέφτηκαν την Κίνα σε διαφορετικές περιόδους και μιλούν σε βιβλία που κυκλοφόρησαν στην Ελλάδα για αυτές τις πλευρές. Και οι τρεις περιπτώσεις (διαφορετικές μεταξύ τους) δεν ανήκουν στον ονομαζόμενο «μαοϊκό» χώρο, ούτε μπορούν να θεωρηθούν ότι άκριτα αναμασούν ό,τι τους λέγεται από τους κινέζους.

 

Η Μαρία Καραβία, δημοσιογράφος, έχει δώσει ένα εξαίρετο εικονογραφημένο οδοιπορικό με τίτλο «Λαϊκή Κίνα» (εκδόσεις Παπαζήση 1978, εκδόσεις Άγρα 2002), όπου στην εισαγωγή της παρά την κριτική και επιφυλακτική στάση, δείχνει αρκετά εντυπωσιασμένη και γοητευμένη από τον κινέζικο λαό, από την μεγάλη μεταμόρφωση της Κίνας, και το ρόλο που έπαιξε το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας και ο Μάο.

 

«Στα 30 χρόνια έφτανε κατά μέσον όρο η ζωή ενός Κινέζου εκείνο τον καιρό (πριν την επανάσταση) και ο θάνατος θέριζε τα βρέφη που, πολύ συχνά –και επίσημα- αν ζούσαν, οι γονείς αναγκάζονταν να τα πουλήσουν, για να τρέφουν ένα στόμα λιγότερο και για να πάρουν μερικές δεκάρες… Σήμερα (1978) ο μέσος όρος της ανθρώπινης ζωής έχει φτάσει τα 60 χρόνια. Και τα έχει ξεπεράσει. Ενώ ο έλεγχος των γεννήσεων, που ενισχύεται από κάθε δύναμη επιρροής –το κόμμα, το εργοστάσιο, το ταμείο κοινωνικών ασφαλίσεων, τους κατά τόπους γιατρούς– κάνει την αύξηση του πληθυσμού να μην ξεπερνάει το 1.25% το χρόνο».

 

 

Σε μια συζήτηση που είχε με τον νευροχειρούργο Τσανγκ Κουνπέ θα της πει τα ακόλουθα:

«Η μεγαλύτερη επιτυχία μας είναι η αναισθησία με βελονισμό. Άρχισε να χρησιμοποιείται από το 1965. Ήδη έχουμε κάνει 6.400 εγχειρήσεις αναισθητοποιώντας τους ασθενείς με βελονισμό. Η επιτυχία είναι 96%… Θα ξέρετε ότι εδώ στην Κίνα ο άνθρωπος γιατρεύεται με το βελονισμό πάνω από 2000 χρόνια. Εκτός από την εποχή του Κουόμιταγκ (1925-1949). Με την προσκόλληση που είχαν στις ευρωπαϊκές μεθόδους, είχαν κηρύξει παράνομο το βελονισμό και αυτούς που τον ασκούσαν. Ο Πρόεδρος Μάο ήταν εκείνος που έδωσε εντολή να μελετηθεί η μέθοδος. Αυτός ήταν ο λόγος που από το 1949 ξανάρχισε η άνοδος του βελονισμού στην Κίνα. Στην αρχή χρησιμοποιήσαμε το βελονισμό για τους μετεγχειρητικούς πόνους. Μετά για να βγάλουμε δόντια. Και ύστερα για τις εγχειρήσεις αμυγδαλών. Το 1960 κάναμε την πρώτη εγχείρηση πνευμόνων, μετά περάσαμε στις εγχειρήσεις εγκεφάλου».

 

Αναφερθήκαμε σε αυτήν την γνωστότατη πλευρά ανάπτυξης της ιατρικής επιστήμης, γιατί πολλοί κοντυλοφόροι–παπαγαλάκια της νεοταξικής σκέψης, θέλουν σώνει και καλά να ταυτίσουν την Κίνα του Μάο και της Πολιτιστικής Επανάστασης με ό,τι πιο οπισθοδρομικό και αντιεπιστημονικό που διακατεχόταν από μια ψύχωση ενάντια στην επιστήμη και ειδικά τους γιατρούς…

 

Η Μπεάτα Κιτσίκη πρόεδρος του συνδέσμου ελληνοκινεζικής φιλίας, γνωστή αριστερή που είχε το θάρρος της γνώμης της, στο βιβλίο της «γνώρισα τους κόκκινους φρουρούς» (εκδόσεις Κέδρος, 1982) δίνει τόσα στοιχεία που ανασκευάζουν όλες τις ψευτιές που λέγονται και γράφονται για να αμαυρώσουν αυτό το τεράστιο μαζικό κίνημα, που όμοιό τους δεν γνωρίσαμε σε καμιά από τις σοσιαλιστικές χώρες.

 

Στο βιβλίο της αναφέρει για τον Μάο: «Οκτώβρης 1966. Πλατεία Τιεν Αν-Μεν. Πλήθη κόκκινων φρουρών. Ο Πρόεδρος Μάο στην εξέδρα. Και τα πλήθη ζητωκραυγάζουν. Αυτός γελαστός παρακολουθεί τα πλήθη. Και τι πλήθη! Δυόμισι εκατομμύρια κόκκινων φρουρών, σε κάθε παρέλαση. Έντεκα εκατομμύρια συνολικά δέχτηκε ο Μάο, στο διάστημα της παραμονής των κόκκινων φρουρών στο Πεκίνο». «Η αγάπη δεν επιβάλλεται. Προσφέρεται. Και η γενιά της Κίνας με απλοχεριά και άδολα προσφέρει την αγάπη της στον Μάο». «Όποιος μιλήσει για διαταγμένη προσωπολατρία του κινέζικου λαού, που υποκινείται από το Μάο Τσετούνγκ ή το περιβάλλον του, θα υποχρεωθεί, κάποτε, να αναγνωρίσει ότι έσφαλε… Η συγκινητική και υπερβολική αγάπη του κινέζικου λαού για τον Μάο βασίζεται πάνω σε δεδομένα που τον συνδέουν μαζί του, όπως πολύχρονοι αγώνες για την απαλλαγή του από την ανιστόρητη δυστυχία του». «Ποίημα, όμως ξέρουμε, είναι λέξη ελληνική, που σημαίνει δημιουργία. Ο Μάο δεν υπήρξε μόνο ποιητής του λόγου, αλλά και της πράξης. Το μεγαλύτερό του ποίημα, που είναι ισάξιο με τα έργα του Ομήρου, του Σαίξπηρ ή του Ντάντε, υπήρξε η Πολιτιστική Επανάσταση, που σαν το Κάντο Χενεράλ του Νερούντα, εξελίχτηκε μέσα σε μεγάλο χρονικό διάστημα, από το 1966 ως το 1976 ώσπου να εξαντλήσει κι αυτόν ακόμα το δημιουργό του, που πέθανε στις 9 Σεπτέμβρη 1976».

 

 

Η Ελένη Καζαντζάκη στο βιβλίο της «Κίνα, μικρή πορεία σε μια μεγάλη χώρα» (Αθήνα, 1976) αναφέρει προλογίζοντας το βιβλίο:

«Πολλοί είναι αυτοί που τον βοήθησαν (τον κινέζικο λαό) να ανασηκωθεί, να πιάσει την ανηφοριά που βγάζει στην κορφή της ελπίδας. Και να, τώρα, που ένας-ένας ανοίγουν την πόρτα και φεύγουν και ήρθε η ώρα να φύγει και ο πιο μεγάλος ανάμεσά τους, ο δάσκαλος, ο σοφός, ο οραματιστής, ο ποιητής, ο στρατηλάτης. Ο πιο ταπεινός γιος της κινεζικής γης, ο Μάο Τσετούνγκ, που πρώτος στα χρονικά της παγκόσμιας ιστορίας ζητούσε από τον λαό: «Βάζετε το μυαλό σας να δουλεύει. Μη δέχεστε με κλειστά μάτια τις εντολές που έρχονται από ψηλά. Μελετάτε βαθιά κάθε ζήτημα, ζυγιάζετέ το, αποφασίζετε. Τολμάτε να πηγαίνετε ενάντια στο ρεύμα».

 

Για την Πολιτιστική Επανάσταση

Δεν είναι δυνατό να επεκταθούμε -στα πλαίσια αυτής της εισαγωγής- σε ένα από τα πιο σημαντικά ιστορικά ζητήματα του 20ού αιώνα. Θα αρκεστούμε σε δύο-τρεις επισημάνσεις και θα παραθέσουμε στο τέλος μια ενδεικτική ελληνική βιβλιογραφία για όσους θέλουν να αποκτήσουν περισσότερες γνώσεις για την Πολιτιστική Επανάσταση.

 

Οι κινέζοι κομμουνιστές από τις αρχές του 60 έχουν προσπαθήσει να πάρουν μέτρα που θα απέτρεπαν μια επανάληψη των αρνητικών της Σοβιετικής Ένωσης και από τότε μιλάνε ανοικτά για τον κίνδυνο της καπιταλιστικής παλινόρθωσης και για τη δυνατότητα η Κίνα από κόκκινη να γίνει μαύρη. 

 

Το κινέζικο κόμμα είχε καταλήξει πως για την επίλυση των αντιθέσεων στο σοσιαλισμό είναι αναγκαία η συνέχιση της ταξικής πάλης και ιδιαίτερα η κινητοποίηση των μαζών.

«Η σοσιαλιστική κοινωνία αγκαλιάζει μια πολύ μεγάλη ιστορική περίοδο. Τάξεις, ταξική πάλη και αγώνας ανάμεσα στο σοσιαλιστικό δρόμο και στον καπιταλιστικό δρόμο υπάρχουν πάντοτε».

 

«Στη σοσιαλιστική επανάσταση και στη σοσιαλιστική οικοδόμηση είναι απαραίτητο να εφαρμόζουμε σταθερά τη γραμμή των μαζών, να κινητοποιούμε τολμηρά τις μάζες και να αναπτύσσουμε σε μεγάλη έκταση τα κινήματα των μαζών» (απάντηση του ΚΚ Κίνας στο ΚΚΣΕ 1964).

 

Ο Μάο θα τονίσει: «Δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στις αμοιβαίες σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, οι εκστρατείες μας διόρθωσης αποτελούν ακριβώς έναν τρόπο για να λύνουμε αυτό το πρόβλημα. Ανάμεσα στους κομμουνιστές υπάρχουν ορισμένοι που έχουν αφομοιώσει το πνεύμα των δουλοκτητών…».

 

Όμως η ίδια η ζωή θα δείξει δύο σημαντικές διαπιστώσεις που θα οδηγήσουν στην Πολιτιστική Επανάσταση:

 

Δεν είναι αρκετές οι εκστρατείες διόρθωσης κάτω από την αιγίδα του κομμουνιστικού κόμματος, γιατί το κόμμα σε περίοδες μετάβασης, όπως τις γνωρίσαμε μέχρι σήμερα, γίνεται κέντρο και πεδίο διαπάλης ανταγωνιστικών γραμμών και συχνά όταν κυριαρχείται από μια δεξιά αντιμετωπίζει με δυσπιστία και εχθρότητα την κίνηση των μαζών.

 

Σε τέτοιες συνθήκες χρειάζονται μεγάλα επαναστατικά κινήματα που αναγκαστικά θα διαπερνούν όλους τους ζωτικούς χώρους της κοινωνικής ζωής. Ένα τέτοιο μεγάλο, τολμηρό και αποφασιστικό κίνημα ήταν η Πολιτιστική Επανάσταση και αυτός είναι ο λόγος που τότε και σήμερα όλοι οι αντιδραστικοί στον κόσμο την πολέμησαν και την συκοφάντησαν με λύσσα. Αυτή όμως συνεχίζει να «ζει» και να εμπνέει με τα διδάγματά της τους προοδευτικούς ανθρώπους.

 

Τι ειρωνεία: Τότε που συνέβαιναν όλα αυτά τα σπουδαία οι αντιδραστικοί αλλά και οι «κομμουνιστές» που καταγγέλλονταν από την Πολιτιστική Επανάσταση, εκφράζανε έναν χυδαίο αντιμαοϊσμό και αντικινεζισμό. Σήμερα που στην Κίνα νίκησαν οι δυνάμεις τις οποίες αντιπάλευαν ο Μάο και η Πολιτιστική Επανάσταση, αυτοί οι ίδιοι εκφράζουν μεγάλο ενδιαφέρον για την Κίνα. Μάλιστα η Αλέκα Παπαρήγα επισκέπτεται τη σημερινή Κίνα και δίνει διαλέξεις για την κατάσταση του κομμουνιστικού κινήματος και οι ειδικοί του κόμματός της μελετούν τα επιτεύγματα (και τις αντιφάσεις) του «σοσιαλισμού της αγοράς». Και η Κίνα, δηλαδή ο λαός της, ξαναβουλιάζει σε απίστευτη ένδεια, καταπίεση, εκμετάλλευση. Πώς διαφεύγει μια τέτοια λεπτομέρεια από τόσο έμπειρους κομμουνιστές, που ξεγελάστηκαν για λίγο μόνο από τον Γκορμπατσώφ και μετά κατάγγειλαν την παλινόρθωση του καπιταλισμού στην χώρες της ανατολικής Ευρώπης; Ας χρησιμοποιήσουμε μια έκφραση ενός παλιότερου: «όπως το μπαλέτο παραμένει μπαλέτο, έτσι και ο ρεβιζιονισμός είναι πάντα ρεβιζιονισμός»…

 

Η καμπάνια ενάντια στον Κομφούκιο και το Λιν Πιάο

Η καμπάνια αυτή που εξαπολύθηκε από την αριστερά του ΚΚ Κίνας γίνεται σε μια σύνθετη και δύσκολη περίοδο για την Κίνα. Το μεγάλο κύμα της Πολιτιστικής Επανάστασης έχει υποχωρήσει, οι δυνάμεις της δεξιάς στο κόμμα που είχαν στοχοποιηθεί και κτυπηθεί στα χρόνια 1966-1969, αναδιοργανώνονταν και εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο την διάσπαση της αριστεράς που σημαδεύτηκε από το «επεισόδιο Λιν Πιάο». Ο Λιν Πιάο ήταν από τους πιο ισχυρούς παράγοντες μέσα στην Πολιτιστική Επανάσταση και συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό, σαν επικεφαλής του λαϊκού στρατού που αποτέλεσε μια αποφασιστική οργανωμένη δύναμη, στο να προωθηθεί η μαζική δουλειά και να καμφθεί η αντίσταση όσων ήθελαν να επιβάλουν τον καπιταλιστικό δρόμο.

 

Ο Λιν Πιάο όμως έκφρασε μιαν υπεραπλουστευμένη εκδοχή του μαρξισμού και «ανέβαζε στα ύψη» το ρόλο του Μάο, διαδίδοντας μια θεωρία περί «ιδιοφυΐας» που εμφανίζεται κάθε 300-400 χρόνια και σε αυτήν οφείλονται όλες οι αλλαγές. Είναι αλήθεια ότι είχε συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη στα χέρια του και κατηγορήθηκε ότι διέπραξε ένα αποτυχημένο πραξικόπημα το 1971, όταν είδε ότι οι απόψεις του δεν υπερίσχυαν και προσπάθησε να διαφύγει με ένα αεροπλάνο προς την Σοβιετική Ένωση το οποίο κατέπεσε στην Μογγολία. Αυτά έγιναν δημόσια γνωστά το 1972 και φαίνεται ότι στο εσωτερικό της Κίνας υπήρξαν μεγάλες ανακατατάξεις και αλλαγές στο κόμμα και τους μηχανισμούς.

 

Η καμπάνια ενάντια στον Κομφούκιο και το Λιν Πιάο είναι μια πρώτη δημόσια μαζική καμπάνια που κατευθύνεται από την αριστερά (Μάο + οι τέσσερις της «συμμορίας») και στοχεύει να καταδείξει α) ότι η Πολιτιστική Επανάσταση συνεχίζεται, β) ότι πρέπει να διδασκόμαστε από την ιστορική πείρα, γ) ότι πρέπει να καταπολεμήσουμε την θεωρία της «ιδιοφυΐας» και να επιμείνουμε πως η ταξική πάλη και οι μάζες είναι ο αποφασιστικός μοχλός της ιστορίας, δ) για τους επαναστάτες δεν υπάρχουν πρωτόκολλα «εθίμων» και «τελετουργιών», δεν πρέπει να αναβιώνουν απαρχαιωμένες αντιλήψεις (κομφουκιανισμός). Η καμπάνια αυτή προετοίμαζε το έδαφος και τις μάζες στην ιδέα πως ο αγώνας πρέπει να συνεχιστεί, πως η γενική γραμμή του κόμματος παραμένει το βάθεμα και το προχώρημα της επανάστασης σε όλους τους τομείς κάτω από τη δικτατορία του προλεταριάτου.

 

Στην καμπάνια αυτή γίνεται πολλές φορές αναφορά στην ιστορική εμπειρία της πάλης ανάμεσα στους εκφραστές του δουλοκτητικού συστήματος με την ανερχόμενη τάξη των γαιοκτημόνων που άνοιξαν το δρόμο στην επιβολή του φεουδαρχικού συστήματος. Η πλέον οξυμένη περίοδος αυτής της αναμέτρησης τοποθετείται στα χρόνια από το 500 π.Χ. μέχρι το 200 π.Χ. περίπου και σημαδεύεται από πολλές και σκληρές μάχες ανάμεσα στις δύο τάξεις, πολλούς εμφύλιους πολέμους και μεγάλες αγροτικές εξεγέρσεις. Ο Κομφούκιος ήταν εκπρόσωπος της δουλοκτητικής αριστοκρατίας και αγωνιζόταν ενάντια στους «νομομαθείς», δηλαδή τους εκπροσώπους των γαιοκτημόνων που ζητούσαν να καθιερωθούν νόμοι για όλους και να τροποποιηθούν οι παραγωγικές σχέσεις σε όλους τους τομείς ξεπερνώντας το δουλοκτητικό σύστημα. 

 

Η «διατήρηση και ο σεβασμός των εθίμων», η «αποκατάσταση των ονομάτων» (δηλαδή κάθε αξίωμα να έχει και την πραγματική του υπόσταση κι όχι μονάχα κατ’ όνομα) ώστε ο κυβερνήτης να είναι κυβερνήτης, ο πατέρας πατέρας, η αδελφός αδελφός, και η «θεωρία της μέσης οδού» που μπορούν να την εκφράσουν μόνο αυτοί που έχουν τη καλλιέργεια, αποτελούν μερικές από τις βασικές αρχές του κομφουκιανισμού που τότε μαχόταν ενάντια στη νέα ανερχόμενη τάξη που τα αμφισβητούσε όλα αυτά, η οποία όπου επικρατούσε έκαιγε τα βιβλία των κομφουκιανιστών, τους αποκεφάλιζε και νομοθετούσε διατάγματα που ευνοούσαν τις νέες σχέσεις παραγωγής.

 

Η υπενθύμιση της σφοδρότητας και της διάρκειας της πάλης αυτής, η ιδιαίτερη αναφορά στην περίπτωση αυτή της κινεζικής ιστορίας δεν είναι τυχαία.

 

Φυσικά μπορεί τότε το δουλοκτητικό σύστημα να ανατράπηκε και η φεουδαρχία να πήρε τη θέση του. Ο κομφουκιανισμός -με λίγες προσαρμογές- έγινε η σημαία της φεουδαρχικής Κίνας και αργότερα της μισοφεουδαρχικής, μισοαποικιακής και εξαρτημένης Κίνας. Μονάχα στις αυγές του 20ού αιώνα θα ξεκινήσει μια ουσιαστική αμφισβήτηση του κομφουκιανισμού.

 

Ο Λιν Πιάο ήθελε να καθιερωθούν πολλά τελετουργικά στοιχεία στην καθημερινή ζωή των μελών του κόμματος, του στρατού αλλά και των εργαζομένων, ήθελε να διαβάζονται τρία κείμενα κάθε μέρα και να απαγγέλλονται ακόμα και με αποστήθιση.

 

Γενικά στην καμπάνια ο Λιν Πιάο καταγγέλλεται όχι σαν εξτρεμιστής της αριστεράς αλλά σαν ένα δεξιό στοιχείο, που ήθελε την εξουσία, που δεν δίστασε να επιχειρήσει την δολοφονία του Μάο και ορισμένες από τις θέσεις που πρόβαλλε είχαν έντονο το «κινεζικό» στοιχείο, που θα μπορούσαν να θεωρηθούν σαν εκδήλωση κινεζικού εθνικισμού.

 

Είναι επιβεβαιωμένο ότι στην ΚΕ του ΚΚΚίνας έχει έρθει σε σύγκρουση με τον Μάο σε δύο θέματα που δεν είναι δευτερεύουσας σημασίας: α) τη θεωρία για την ιδιοφυΐα που κατά τον Μάο δεν έχει τίποτα το μαρξιστικό β) την περίεργη επιμονή του Λιν Πιάο να υπάρξει θέση προέδρου της Κίνας, την οποία να καταλάβει ο Μάο. Ο τελευταίος σε πολλές περιπτώσεις έχει αντιταχθεί σε αυτήν την πρόταση, και φαίνεται πως το μέτρο αυτό θα συνοδευόταν από μια ουσιαστική επικράτηση του Λίν Πιάο σε ολόκληρο τον κομματικό και κρατικό μηχανισμό.

 

Ο Μάο πολύ νωρίς (1966) σε ένα γράμμα του προς την Τσιανγκ Τσινγκ αναφέρεται στον Λιν Πιάο λέγοντας πως «ο πίθηκος νομίζει ότι είναι βασιλιάς στο δάσος όταν λείπει το λιοντάρι».

 

Για να αποτραπεί «άνθρωποι σαν τον Λιν Πιάο να έρθουν στην εξουσία και η χώρα να πάρει τον καπιταλιστικό δρόμο», ο δρόμος που έπρεπε να ακολουθηθεί ήταν η συνέχιση της επανάστασης σε συνθήκες διχτατορίας του προλεταριάτου.

 

Το ιστορικό ερώτημα είναι πόσο δυνατή ήταν η αριστερά να το κάνει αυτό; Όσο ζούσε ο Μάο σε προπαγανδιστικό επίπεδο όπως σε επίπεδο γενικών αποφάσεων διαφόρων σωμάτων (9ο, 10ο Συνέδριο του ΚΚ Κίνας, 4η Λαϊκή Εθνοσυνέλευση και Νέο Σύνταγμα της Λαϊκής Κίνας) οι κατευθύνσεις αυτές υποστηρίζονταν. Σε οργανωτικό και κρατικό επίπεδο, όμως, φαίνεται πως η δεξιά ανασυγκροτείτο και ετοιμαζόταν να αντεπιτεθεί μόλις ο Μάο θα έβγαινε από την μέση, όταν θα πέθαινε. Ήδη μια μεγάλη διαπάλη είχε ξετυλιχτεί γύρω από το θέμα των «4 εκσυγχρονισμών» και στα χρόνια 1975-1976 θα διεξαχθεί η τελευταία μεγάλη αντιπαράθεση με τις απόψεις του Τενγκ Χσιαοπίνγκ που είχε επανέλθει σε βασικές θέσεις-κλειδιά του μηχανισμού.

 

Αποτέλεσμα της αντιπαράθεσης αυτής ήταν να ξανακαθαιρεθεί από όλα τα αξιώματα που είχε, και να καταγγελθεί ο δεξιός χαρακτήρας των απόψεών του. Σε δύο χρόνια όμως ο Τένγκ θα είναι ο βασικός κυρίαρχος του παιχνιδιού σε ολόκληρη την Κίνα. Ο Μάο έχει πεθάνει, η δεξιά έχει εξαπολύσει ένα πραξικόπημα και οι 4 βασικοί του συνεργάτες έχουν συλληφθεί δικαστεί και καταδικαστεί με βαριές ποινές (σε αντίθεση με όλες τις προηγούμενες πραχτικές που υπήρχαν μέσα στο κινέζικο κόμμα).

 

Ο έλληνας καθηγητής Λ.Σ. Σταυριανός στο βιβλίο του «Τι είδα στην Κίνα» γράφει: «Σήμερα η Κίνα (1972) βρίσκεται σε μια πορεία δραματικά διαφορετική από εκείνη του υπόλοιπου κόσμου. Το κρίσιμο πρόβλημα, που δεν μπορεί να του δοθεί απάντηση τώρα, είναι αν θα εξακολουθήσει σ’ αυτήν την πορεία, αν ο μαοϊσμός θα επιζήσει του Μάο. Αν η απάντηση είναι αρνητική, τότε θα επικρατήσουν πάλι οι αναθεωρητές και η Κίνα θα εξακολουθήσει το μονοπάτι της Ρωσίας. Αλλά αν κυριαρχήσει ο μαοϊσμός, τότε αναμφίβολα η Κίνα θα ασκήσει βαθιά επίδραση σ’ ολόκληρο τον πλανήτη.»

 

Σήμερα ξέρουμε την απάντηση. Ξέρουμε πως ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός ξανακαταπίνει την Κίνα, πως εκεί ξαναβασιλεύουν η διαφθορά και η καταπίεση. Μονάχα την περσινή χρονιά σημειώθηκαν πάνω από 60.000 μικρές και μεγάλες εξεγέρσεις στην κινεζική ύπαιθρο, όπου ακόμα ζουν εκατοντάδες εκατομμύρια κινέζων..

 

Έτσι, ιστορικά αναλογιζόμενοι, τόσο η καμπάνια ενάντια στον Κομφούκιο και το Λιν Πιάο, όσο και αυτή ενάντια στον άνεμο της δεξιάς και τον Τενγκ που ακολούθησε, είναι οι τελευταίες μεγάλες μάχες της κινέζικης αριστεράς. Αποτελούν συνάμα με όλο το έργο της Πολιτιστικής Επανάστασης μια μεγάλη παρακαταθήκη του ίδιου του Μάο Τσετούνγκ στους κομμουνιστές και στους λαούς όλου του κόσμου. Ο Μάο συνέχισε να αγωνίζεται μέχρι την τελευταία του πνοή, δεν συμβιβάστηκε, δεν ξιπάστηκε από την εξουσία όπως τόσοι άλλοι και έκανε πράξη μέχρι τα βαθιά γεράματα το «είναι δίκαιο να εξεγείρεσαι», ακόμα και ενάντια στα θέματα ταμπού -όπως είναι το κόμμα- και το να αφομοιώνεις πάντα τα διδάγματα της πείρας, ώστε να υπηρετείς με όλη σου την καρδιά τον λαό και μόνο τον λαό!

 

****

Για περισσότερα σχετικά με την πολιτιστική επανάσταση δες ενδεικτικά τα παρακάτω ελληνόγλωσσα βιβλία:

Άγνωστα κείμενα (λόγοι, συνομιλίες, επιστολές) του Μάο Τσετούνγκ, Αθήνα: Νέα σύνορα, χ.χ.ε.

Η μεγάλη σοσιαλιστική πολιτιστική επανάσταση στην Κίνα, Αθήνα: Ιστορικές εκδόσεις, 1966.

Ο βελονισμός: Μέθοδος αναισθησίας και θεραπείας, η κατοικία και η καθημερινή ζωή στη λαϊκή Κίνα, Αθήνα, 1974.

Τρεις μεγάλες διαμάχες στο φιλοσοφικό μέτωπο στην Κίνα, Αθήνα, 1975. Γουίλιαμ Χίντον, Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα, ένας σταθμός στην ιστορία, Αθήνα: Κύτταρο.

Τσανγκ Τσουεν-κιάο, Για την ολοκληρωτική διχτατορία πάνω στην αστική τάξη, Αθήνα: Ιστορικές εκδόσεις, 1975.

Γιαο Βεν-γιουαν, Για την κοινωνική βάση της αντικομματικής κλίκας του Λιν Πιάο, Αθήνα: Ιστορικές εκδόσεις, 1975.

Σαρλ Μπετελέμ, Το μεγάλο άλμα προς τα πίσω, ειδική έκδοση «Μηνιαία Επιθεώρηση».

Σαρλ Μπετελέμ, Πολιτιστική επανάσταση και βιομηχανική οργάνωση στην Κίνα, Αθήνα: Γη, 1975.

Ε.Λ. Γουίλαϊτ – Μπ. ΜακΦαρέϋν, Ο κινεζικός δρόμος στο σοσιαλισμό, Αθήνα: Κύτταρο, 1975.

Κλωντύ Μπρογιέλ, Η γυναίκα στην Κίνα, το μισό του ουρανού, Αθήνα: κύτταρο, 1975.

Το Σύνταγμα της Λαϊκής Δημοκρατίας Κίνας, Αθήνα: Ιστορικές εκδόσεις, 1975.

Ένα κινέζικο χωριό στην Πολιτιστική Επανάσταση, Αθήνα: Εξάντας, 1976.

Γιατί η Κίνα δεν έχει πληθωρισμό, Αθήνα: Ιστορικές εκδόσεις, 1976.

Μπεάτα Κιτσίκη Γνώρισα τους κόκκινους φρουρούς, Αθήνα: Κέδρος 1982.

Τα εργοστασιακά πανεπιστήμια στην Κίνα στην Πολιτιστική Επανάσταση, Αθήνα: Α/συνέχεια, 1990.

Για μια κριτική αποτίμηση της Πολιτιστικής Επανάστασης, δες στο Γιάννη Χοντζέας, «Το «τέλος» του κομμουνισμού», Αθήνα: Α/συνέχεια, 1993, σελ. 319-369.

 

****

Στο βιβλίο περιέχονται πολλά αποσπάσματα έργων των κλασικών του μαρξισμού. Τα παραθέτουμε από μεταφράσεις τους που ήδη εκδοθεί στα ελληνικά.