Σημείωμα του Μεταφραστή στην Εκλογή από τις GRUNDRISSE, Καρλ Μαρξ, Εκδόσεις Α/συνέχεια, Απρίλης 83
Η έκδοση αυτή της "Εκλογής αποσπασμάτων από τις "Βάσεις της Κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας", συμπίπτει με την 100η επέτειο από το θάνατο του Καρλ Μαρξ.
Εδώ πρόκειται απλά για σύμπτωση μια και δεν αποτελεί η έκδοση αυτή κανένα είδος μνημόσυνου, "απότιση φόρου τιμής", υπογράμμιση του "πάντα νέου και ζωντανού Μαρξ" κλπ. κλπ.
Βέβαια, ανεξάρτητα από τις προθέσεις και τις σκοπιμότητες όσων οργανώνουν και πραγματοποιούν "καθιερωμένους" και "καταξιωμένους" γιορτασμούς, σεμινάρια κ.α. για την 100τηρίδα, το ίδιο το γεγονός αυτό υπογραμμίζει πως δεν μπορεί κανένας σήμερα να απαλλαγεί από το "φάντασμα του κομμουνισμού", είτε αυτός είναι κηρυγμένος διώχτης και εξορκιστής του, είτε διαλαλητής και μάλιστα βροντερός αυτού που ονομάζεται "υπαρκτός σοσιαλισμός". (Στους τελευταίους βέβαια ταιριάζει ο γνωστός βαρναλικός στίχος "πού ‘σουν νιότη μου πού ‘δειχνες πως θα γινόμουν άλλος" και γι’ αυτό, η ανάγκη των πιο εκκωφαντικών και παθητικών όρκων πίστης). Για την αστική, ριζοσπαστική πανεπιστημιακή και μη διανόηση, παρόλο που το "φάντασμα του κομμουνισμού" είτε κατατάσσεται στα "ιδεολογήματα", είτε στο πεδίο της ανατομικής ορθολογικής ή αντι-ορθολογικής κριτικής, αποτελεί στους καιρούς μας μια προσοδοφόρα ενασχόληση από κάθε πλευρά.
Το γενικό αποτέλεσμα είναι πως προβάλλεται ένας Μαρξ "χωρίς μαρξισμό" αλλά και χωρίς Μαρξ, ένας πραγματιστής που βοήθησε και βοηθάει τον καπιταλισμό να επουλώνει τις πληγές του με τη βοήθεια ενός σοσιαλισμού που αντιγράφει τον άσπονδο εχθρό του και που περιφέρει σαν άταφους νεκρούς – εικονίσματα – τις εικόνες των κλασικών του μαρξισμού, σαν άλλοθι για την απάρνησή τους. Ένας Μαρξ που καθισμένος στις βάσεις εκτόξευσης πυραύλων παροτρύνει τους σκηνοθέτες του να φτάσουν και να ξεπεράσουν τον καπιταλισμό – όχι πια στην παραγωγή βουτύρου, κρέατος και γάλακτος όπως πριν 20 – 30 χρόνια – αλλά στην τελειοποίηση των γνωστών καταναλωτικών πρότυπων και τεχνικών χειραγώγησης των μαζών αλλά και που αποθεώνει, για τους σκηνοθέτες του, την "ισχύ" και τον κυνισμό της δύναμης αναγμένο σε κοσμοθεωρία. Ένας Μαρξ όμορφα – όμορφα βολεμένος στις καθηγητικές έδρες Ανατολής και Δύσης που διδάσκει την ευπρέπεια, την νοικοκυροσύνη, την υποταγή και τη συμμόρφωση στο δίκιο του ισχυρότερου.
Ο Μαρξ που διδάσκει τον ταξικό αγώνα με δόσεις, (βλ. "11ο Συνέδριο του ΚΚΕ"). Ένας Μαρξ δοσατζής της ταξικής πάλης αγκαλιά με μεγαλοαστούς "κομμουνιστές" είτε από "παρελθόν" με πλήθη από ενθικοπατριωτικές και θεάρεστες πράξεις στις τελευταίες δεκαετίες, είτε από "παρθενογένεση" ή τερατογένεση της "εποχής" υπερασπιστές του κατεστημένου συσχετισμού δυνάμεων, με δύο λόγια ένας Μαρξ που δικαιώνει και αναγορεύει σαν υπέρτατη αρετή τη διπροσωπία, το ψυχρό επαγγελματισμό της τεχνοκρατίας, την προσαρμογή σαν αρχή και την έλλειψη κάθε αρχής.
"Έσπειρα δόντια δράκοντα και φύτρωσαν ψύλλοι". Τούτο το στίχο του Χάινε αφιέρωνε ο Μαρξ σε κάποιους "μαρξιστές" ηγέτες της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας. Είτε θέλουν τον τέτοιο μαρξισμό, ή το Μαρξ χωρίς το μαρξισμό ή το Μαρξ δίχως το Μαρξ, η αφιέρωση αυτή τους ανήκει.
Γιατί στην εποχή μας συμβαίνει ένα "παράδοξο".
Το "παράδοξο" συνίσταται σε τούτο: αυτό που ονομάζεται κομμουνιστικό κίνημα παρουσιάζεται με τη διπρόσωπη μορφή του μυθικού Ιανού: από τη μια αποκηρύσσει το παρελθόν του κομμουνισμού, από την άλλη θεωρεί αναπαλλοτρίωτα τα δικαιώματα του πάνω σ’ αυτό το παρελθόν.
Αυτό δεν ισχύει μονάχα για εκείνους που "ορκίζονταν" χθες στον Μπρέζνιεφ και σήμερα στον Αντρόπωφ. Αλλά και για όλες τις αποχρώσεις του ευρωκομουνισμού, της ανανέωσης. Αυτό από το ένα μέρος. Από το άλλο ορισμένες αποχρώσεις του έξω-κοινοβουλευτικού ριζοσπαστισμού ή και άλλες του "ενηλικιωμένου" και επομένως προσαρμοσμένου ριζοσπαστισμού, απορρίπτουν καθαρά και απλά αυτό το παρελθόν και σαν θεωρία και σαν ιστορική πράξη και ακόμα – ακόμα, ορισμένες καταλογίζουν στους εαυτούς τους το "λάθος" της μη έγκαιρης ρήξης με θεωρίες και πραχτικές που ανάγονται στην 3η Διεθνή με την πιο ευρύτερη έννοια.
Έτσι, σε μια κρίσιμη φάση της διεθνούς εξέλιξης, τα ιδεολογικά όπλα σχετίζονται περισσότερο με την ισχύ και τον αριθμό των πυραύλων και των πυρηνικών όπλων, καθώς και όλων των όπλων, παρά με την αλήθεια και την ισχύ της κοσμοαντίληψης, της θεωρίας, των προγραμμάτων κλπ. Τούτο βέβαια από την πλευρά του λεγόμενου κομμουνιστικού κινήματος.
Η άλλη πλευρά, των λεγομένων "μειοψηφιών" που συνολικά παρμένες δεν αποτελούν καθόλου μειοψηφίες, αν λογαριάσουμε στις μεγαλύτερες καπιταλιστικές χώρες μονάχα τα ποσοστά του πληθυσμού που με διάφορους τρόπους αποδοκιμάζουν τους "κατεστημένους" κανόνες του "πολιτικού παιχνιδιού", δεν έχει απορρίψει ακόμα τα ιδεολογικά δεσμά που συγκρατούν το δυναμισμό της, δεν έχει ακριβώς γι’ αυτό συνειδητοποιήσει πως αυτή αποτελεί την ελπίδα για να πάρει άλλη τροπή η εξέλιξη των πραγμάτων σε διεθνή κλίμακα. Έτσι συχνά χαλκεύονται νέα ιδεολογικά δεσμά, στο όνομα ακριβώς της απόρριψης κάποιων ιδεολογικών δεσμών, όπως αναφέρθηκε προηγούμενα.
Ασφαλώς, η ζωή είναι ο μοναδικός κριτής για τη βασιμότητα οποιασδήποτε θεωρίας και πολιτικής στάσης. Αλλά εκεί που χωρίζονται οι δρόμοι είναι το περιεχόμενο που δίνουν οι διάφορες πλευρές στην έννοια "ζωή", "μοναδικός κριτής" κλπ. Η διείσδυση του αγγλοσαξονικού πραγματισμού, και με την "πρωταρχική" όσο και με την πρόσφατη σοβιετική εκδοχή του, στη συνείδηση, όχι τυχαία, διέστρεψε και διαστρέφει το περιεχόμενο κι αυτής της έννοιας.
Το ότι αυτή η διαστροφή αποτελεί μια "απτή" πραγματικότητα δεν σημαίνει πως πρέπει να γίνεται αποδεκτή.
* * *
Η εκλογή αποσπασμάτων από τις "Βάσεις της Κριτικής της Πολιτικής Οικονομίας" που παραθέτουμε σε συνέχεια έγινε με δύο κριτήρια. Το πρώτο να δοθούν εκείνα που αποτέλεσαν και αποτελούν αντικείμενο αντιπαράθεσης απόψεων, από διαφορετικές βέβαια σκοπιές. Έτσι που να μπορούν να εκτιμηθεί η βασιμότητα οποιασδήποτε "προέκτασης" ή "επέκτασης" ή και αναίρεσης του μαρξισμού απ’ όσες επιχειρήθηκαν ή επιχειρούνται τα τελευταία 20-30 χρόνια. Το δεύτερο, η ύπαρξη "διατυπώσεων" όπως αναφέρεται στον πρόλογο της έκδοσης του 1939 -1941 που δεν συναντιούνται σε άλλα έργα του Μαρξ.
Ακόμα, τα αποσπάσματα που παρουσιάζονται εδώ, στην έκταση που παρουσιάζονται, προσφέρουν τη δυνατότητα αντιπαράθεσης με εκείνα που περιέχονται σε άλλα έργα εκτός από το "Κεφάλαιο ", στην "αθλιότητα της Φιλοσοφίας", στην "Κριτική του Προγράμματος Γκότα", κλπ.
Η έκδοση αυτή επιχειρήθηκε να είναι όσο γίνεται λιγότερο επιβαρυμένη από στοιχεία που θα δυσκόλευαν την μελέτη του κειμένου, όπως λ.χ. αρίθμηση τετραδίων, χειρογράφων κλπ. Από το άλλο μέρος, η απόδοση όρων, νοημάτων σε ένα έργο που γράφτηκε όχι για να δημοσιευτεί, είναι επόμενο να δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα. Επίσης βαραίνει μια ορισμένη "παράδοση". Της προβολής μέσα από τη μετάφραση μιας ορισμένης άποψης. Η γλώσσα των "Γρουντρίσσε" δεν είναι η γλώσσα των "Χειρογράφων" του 1844. Επομένως δεν θα ήταν θεμιτή η απόδοση της γλώσσας των "Γκρουντρίσσε" με τη "μεταγγλώτισή" της στη γλώσσα των "Χειρογράφων" όπως γίνεται συχνά.
Η άποψη γι’ αυτό, αν υπάρχει σ’ αυτή εδώ την προσπάθεια, είναι η άποψη που εκτέθηκε στο "Σημείωμα" του μεταφραστή στην έκδοση της "Εισαγωγής". Δηλαδή η άποψη της συνέχειας της σκέψης του Μαρξ που δεν αποκλείει άλματα αλλά που αποκρούει την αντιπαράθεση του "νεαρού" Μαρξ στον "ώριμο" Μαρξ και αντίστροφα.
Οι συνέπειες που απορρέουν από την τέτια τοποθέτηση έχουν εκτεθεί στο ίδιο "Σημείωμα". Εδώ περιοριζόμαστε σ’ αυτά που ακολουθούν.
* * *
Τα όσα έχουν διατυπωθεί, υποστηριχθεί στην άφθονη φιλολογία της κριτικής του μαρξισμού μέσα από τις "Γκρουντρίσσε", είτε από τη σκοπιά της αντιπαράθεσης του νέου Μαρξ στον ώριμο Μαρξ και στο μαρξισμό γενικά είτε από την άποψη της προώθησης μιας "άλλης θεωρίας" και ενός "άλλου κινήματος", δημιούργησαν μια γλώσσα κοινή, ενώ στην πραχτική που απορρέει απ’ αυτήν, εκεί που υπήρξε ή υπάρχει μια τέτοια, η έλλειψη στόχων καθαρά προσδιορισμένων είναι φανερή.
Το ζήτημα γενικά ανάγεται στην εικόνα του κομμουνισμού που προβάλλεται από τις "Γκρουντρίσσε" και στην αντίθεσή της με την εικόνα του υπαρκτού σοσιαλισμού και ακόμα περισσότερο στην αναντιστοιχία που "διαπιστώνεται" της εικόνας του κομμουνισμού που δίνεται στο "άλλο" έργο του Μαρξ σε σχέση με τις "Γκρουντρίσσε". Έτσι που η "άλλη θεωρία" και το "άλλο κίνημα" να επανατοποθετηθεί από την αρχή σε άλλη βάση.
Η τέτια επανατοποθέτηση ήταν κοινή, με επιμέρους διαφορές, σε ορισμένα κινήματα, οργανώσεις, κύκλους αυτού που ονομάζεται εξωκοινοβουλευτική αριστερά στη Δ. Ευρώπη και Β. Αμερική, κύρια μετά το 1970. Η επανατοποθέτηση αυτή έδωσε πενιχρά αποτελέσματα στο θεωρητικό επίπεδο και τραγικά αποτελέσματα στο πραχτικό επίπεδο.
Όμως, όσο κι αν φουσκώνουν σαν διάνοι και ναρκισσεύονται σι θλιβεροί ιππότες του σύγχρονου κυνισμού του συσχετισμού δυνάμεων, αυτό δεν αποτελεί δική τους δικαίωση -άλλωστε δεν ενδιαφέρονται γι αυτήν. Πέρα από το λάθος που έκλεινε από την αρχή όλο αυτό το εγχείρημα στις ποικίλες εκδοχές του, η επίδραση που θα ασκήσει και όλη αυτή η πείρα, δεν μπορεί να μετρηθεί με τα γνωστά μπακάλικα μέτρα. Παρόμοιες απόπειρες σε άλλους καιρούς, στην κλίμακα βέβαια της εποχής τους, όταν "χωνεύτηκε" η πείρα τους, τις διαδέχθηκαν πολύ δυσάρεστες εκπλήξεις για τους τοτινούς απολογητές και υμνητές κάποιων δοσμένων συσχετισμών.
Αναφερόμαστε στους "μηδενιστές", του τέλους του προηγούμενου αιώνα, που κάτω από την ονομασία αυτή καλύπτονται ποικίλα κινήματα που έκφραζαν ωστόσο την αναζήτηση του επαναστατικού δρόμου κοινή για την επαναστατική νεολαία της εποχής που τόσο παραστατικά και με ακρίβεια έχει αποδώσει ο Λένιν. Είναι βέβαιο πως δεν θα υπάρξουν εκπλήξεις και "τη φορά αυτή" και πως δεν θα είναι πολύ πιο δυσάρεστες και πιο οδυνηρές γι’ αυτούς απ’ ότι ήταν στους προπάτορές τους;
Το ζήτημα όμως ανάγεται στην πραγματικότητα στο πως οι "Γκρουντρίσσε" βοηθάνε ακόμα περισσότερο στην κατανόηση του εσωτερικού μηχανισμού του καπιταλισμού και επομένως στο ριζικά διαφορετικό χαραχτήρα της μετάβασης στον κομμουνισμό, σε σχέση με τις προηγούμενες μεταβάσεις. Η δυνατότητα κατανόησης και μέσα από τις "Γκρουντρίσσε" της ιδιαιτερότητας της σχέσης – κεφάλαιο βοηθάει στην απόρριψη εκείνων των προσαρμογών που συντελέσθηκαν σαν αναγκαίες και απαραίτητες στην ιστορική πορεία μετάβασης στο σοσιαλισμό. Οι τέτιες προσαρμογές όμως, εκείνες που δεν ήταν ούτε αναγκαίες ούτε απαραίτητες για τη μετάβαση προς το σοσιαλισμό, θεωρήθηκαν σαν τέτοιες για τη δικαιολόγηση της μεγάλης προσαρμογής και επομένως υποταγής στις δυσκολίες που συνεπάγονταν αυτή η πορεία μετάβασης.
Η Περίοδος με τις αλληλοδιάδοχες και αντιθετικές φάσεις της, που εγκαινιάσθηκε με τον Οχτώβρη, δεν είναι μια μεγάλη χρονική περίοδος από χρονική άποψη. Και επομένως πολύ βιάζονται όσοι θεωρούν αυτό το σοσιαλισμό σαν το μοναδικό υπαρκτό (ή εφικτό) Και όσοι θεωρούν "λυμένο" το ζήτημα: χρεοκοπία του σοσιαλισμού, αιωνιότητα της σχέσης – κεφάλαιο κάτω από οποιαδήποτε επικάλυψη.
Και στην κατανόηση αυτού του κυριαρχικού ζητήματος της εποχής μας συμβάλλουν οι "Γκρουντρίσσε".
Έτσι, το απόσπασμα που παραθέτουμε με τίτλο «Το προτσές εργασίας και αλλοτρίωση» κλπ, είναι ένα απόσπασμα που πολλοί ενώ το θεώρησαν και σωστά σαν "προφητικό" γιατί προβλέπει την εξέλιξη του καπιταλισμού στην εποχή της αυτοματοποίησης, από την άλλη "ανακάλυψαν", την απόρριψη του νόμου της αξίας από τον ίδιο τον Μαρξ και στήριξαν οι πιο επιπόλαιοι (ολόκληρη η αμερικάνικη κοινωνιολογική σχολή, οι Μπελλ και Πάρσους κλπ.) τη θεωρία για τη μεταβιομηχανική κοινωνία, την κοινωνία της πληροφορικής κλπ. Η σχέση-αξία είναι η βάση του καπιταλισμού. Ο ίδιος ο καπιταλισμός με την ανάπτυξή του όταν φτάνει στην εποχή της αυτοματοποίησης ενεργεί για την κατάρρευση αυτής της ίδιας της βάσης του που είναι η σχέση αξία. Γιατί η τάση του καπιταλισμού είναι η ανάπτυξη της "νεκρής εργασίας" στο μάξιμουμ και η μείωση της ζωντανής εργασίας στο μίνιμουμ. Τούτο συντελείται μέσα από κρίσεις, συγκρούσεις, πολέμους, αναδιαρθρώσεις κλπ. Ο Μαρξ στο ίδιο κεφάλαιο, Θεωρεί πως τούτο αποτελεί την απόδειξη της ωρίμανσης των υλικών όρων για το πέρασμα στον κομμουνισμό.
Επειδή αυτό το κομμάτι γράφτηκε πριν 130 χρόνια σι συνετοί της εποχής μας το χαρακτηρίζουν σαν "παραλήρημα". (Εδώ πάει περίπατο ο Μαρξ-οικονομολόγος, ο "επιστήμονας". Καλύτερο εγκώμιο δεν έχει γραφτεί γι αυτόν από τούτο τον αναθεματισμό). Σήμερα δεν αμφισβητεί κανείς πως αυτό το παραλήρημα περιγράφει… με ακρίβεια τη σημερινή εποχή, όσο κι αν βγάζουν πλήθη από αντιφατικά συμπεράσματα. Το κεφάλαιο αυτό υπογραμμίζει πως για το Μαρξ κομμουνισμός δεν σημαίνει απλά τη σύζευξη της μεγάλης καπιταλιστικής βιομηχανίας και του Κομμουνιστικού κινήματος. Σημαίνει "καταστροφή" της "άθλιας βάσης" που στηρίζεται η σχέση-κεφάλαιο. Σημαίνει πως η αυτοματοποίηση δεν σημαίνει κομμουνισμό. Είναι άλλη η αυτοματοποίηση που πασχίζει να πραγματοποιήσει σήμερα ο καπιταλισμός και άλλη η "αυτοματοποίηση" του κομμουνισμού. Στην πρώτη ο εργάτης όταν δεν πετιέται στο περιθώριο, γίνεται όργανο της μηχανής. Στη δεύτερη η μηχανή γίνεται όργανό του. Σ’ αυτό βέβαια δεν διαφωνεί κανένας θεωρητικά. Στην πράξη όμως γίνεται το αντίθετο. Από κει οι "εποικοδομητικές προτάσεις" για την υπερνίκηση της κρίσης όχι μονάχα στη χώρα μας αλλά παντού σχεδόν.
Είναι αυτό τυχαίο ή περιστασιακό;
Από το 1955 διακηρύχνεται σαν μεγάλο λάθος του Στάλιν ο "βολονταρισμός" του γιατί δεν έπαιρνε υπόψη του "όσα έπρεπε" τον νόμο της αξίας, πως διαστρέβλωσε το μαρξισμό γιατί δεν διακήρυχνε πως ο σοσιαλισμός δεν διαφέρει από τον καπιταλισμό στην κυριαρχία της σχέσης αξία-χρήμα-εμπόρευμα.
Από την άλλη πλευρά, μια ορισμένη "αριστερή" κριτική του Στάλιν, παρακινημένη από αντισταλινικά συμπλέγματα (και προ-20συνεδριακά και μετά-20συνεδριακά), παραγνώρισε τη συγκεκριμένη ιστορική ανάλυση και του καταλόγισε το γιατί δεν πραγματοποίησε τον κομμουνισμό "εδώ και τώρα". Έτσι δικαιώθηκε η ολοκλήρωση της μεγάλης προσαρμογής, συσκοτίσθηκαν τα πραγματικά ιστορικά στοιχεία για τις μη αναγκαίες προσαρμογές στην προηγούμενη περίοδο που διευκόλυναν τη δημιουργία όρων για την επιτυχία της μεγάλης προσαρμογής.
Έτσι τώρα καταφεύγουν στον αγνωστικισμό ή σε ευφυολογήματα του είδους "όπως δεν ξέραμε από πότε η λίμπιντο χαλάει τη δουλειά το ίδιο δεν ξέρουμε από πότε πήρε λάθος δρόμο η Οχτωβριανή Επανάσταση".
Η τέτια προσαρμογή επέβαλλε το χωρισμό μορφής και περιεχομένου. Δηλαδή "ενέσεις" των "καλών" του καπιταλισμού στον παραστρατημένο σοσιαλισμό, αφού ο καπιταλισμός έκανε μια μεγάλη επιστημονικοτεχνολογική επανάσταση, ενώ ο σοσιαλισμός δεν έκανε. Τα "καλά" από δω, τα "κατά" από κει. Έτσι επειδή η κρίση τώρα θίγει, πράγμα που δεν είχε συμβεί το 29-31, τον "αναπτυγμένο σοσιαλισμό" τι το ρεαλιστικότερο να υποδείχνονται γιατρικά και στις καθαρόαιμες καπιταλιστικές χώρες. Έτσι γινόμαστε εποικοδομητικοί. Γι’ αυτό και οι υμνολογίες στην τεχνολογία που "ανακουφίζει τον εργάτη", τα συνθήματα "να μάθουμε να ζούμε με τις μηχανές" και η εξύμνηση της τεχνοκρατίας.
Όμως επειδή ο καπιταλισμός δημιούργησε "νέες καταστάσεις" που "δεν τις πρόβλεψε ο Μαρξ" κι επειδή αυτοί οι σπαθοφόροι του "πάντα ζωντανού Μαρξ" δεν πρέπει να διαβάζουν επιλήψιμα βιβλία σαν τις "Γκρουντρίσσε", αναθέτουν στους φιλόσοφους και οικονομολόγους να "λύσουν" το ζήτημα τι είναι οι "μισθωτοί επιστήμονες". Το ζήτημα βέβαια δεν το λύνει το Κόμμα για να μη χάσει το κύρος του, ενώ δε χάλασε ο κόσμος αν το χάσουν οι φιλόσοφοι και οικονομολόγοι. Πολύ μαρξιστικολενινιστικά όλα αυτά. Το Κόμμα παραιτείται από τον κεφαλαιώδικο ρόλο του, του να καθορίσει σε πια τάξη στηρίζεται…
Αυτή η ρώσικη σαλάτα, αυτοαποκαλείται "ζωντανός μαρξισμός". Επειδή υπάρχει και κάποιος "δογματικός" μαρξισμός μη το ξεχνάμε αυτό, ούτε τις παλιές αγάπες, αλλά και να κρατάμε "εφεδρείες όπως διδάσκει ο Στάλιν"… για κάποια ενδεχόμενη στροφή… που μπορεί να συμβεί…
Όπως η μηχανή στον κομμουνισμό δεν υποτάσσει τον εργάτη αλλά συμβαίνει το αντίστροφο, έτσι και η οργάνωση στο σοσιαλισμό δεν υποτάσσει το σκοπό στις ανάγκες της συντήρησής της. Στον κομμουνισμό υπάρχει κοινωνικός καταμερισμός εργασίας που δεν έχει σχέση με τον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας που αναπτύσσει το κεφάλαιο. Ο κόμπος είναι η σχέση αξία που γεννάει και αναπτύσσει καθορισμένες σχέσεις ιεραρχίας, κλπ. κλπ. Αυτά, με την προσαρμογή που έγινε, δεν απομακρύνονται μονάχα στο μακρυνό και ακαθόριστο μέλλον αλλά και μετασχηματίζονται. Έτσι η εικόνα μιας αναπτυγμένης καπιταλιστικής οικονομίας με τις "ρυθμίσεις της", τον κρατικό τομέα της, τις γιγάντιες εταιρίες της μπορούν εύκολα να θεωρηθούν, σύμφωνα με την προσαρμογή, κάτι σαν αναπτυγμένος σοσιαλισμός, αρκεί να διευθύνουν άνθρωποι που να διακηρύχνουν ότι δεν είναι καπιταλιστές γιατί δεν έχουν στο όνομά τους επιχειρήσεις. Ο απλός δρόμος της πραγμάτωσης του κομμουνισμού "εδώ και τώρα", χωρίς μεταβάσεις και μεσολαβήσεις που υποτίθεται πως αξιοποίησε την πείρα του σοσιαλισμού, προβάλλει μια θέση που μοναχή της οδηγεί σε πολλές συνέπειες. Η θέση αυτή είναι παρμένη άμεσα, κατευθείαν από τις "Γκρουντρίσσε": Η ύπαρξη των υλικών όρων για τον κομμουνισμό. Δηλαδή το "παραλήρημα" του Μαρξ στο απόσπασμα για τις μηχανές. Το λάθος τους βρίσκεται στο ότι θεώρησαν πως η όλη υπόθεση είναι απλά να γίνει "ένα βήμα" μονάχα παραφράζοντας το "σκαλοπατάκι" του Λένιν για το πέρασμα στο σοσιαλισμό από το μονοπωλιακό καπιταλισμό. Το "ένα βήμα" το δικό τους με το "σκαλοπατάκι" του Λένιν το χωρίζει άβυσσος από την άποψη των πραχτικών συνεπειών. Δεν εκφράζονται άμεσα οι υλικοί όροι στη συνείδηση. Αν συνέβαινε αυτό θα χαρακτήριζε τους επαναστάτες των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα η ηλιθιότητα ενώ ο "πλούτος" και η "εξυπνάδα" θα χαραχτήριζε όσους διατείνονται πως είναι τέτοιοι στις τελευταίες δεκαετίες. Κι αυτό που χωρίζει, για να μιλήσουμε κομψά τους "βολονταριστές" μαρξιστές από τους "επιστήμονες μαρξιστές" δεν είναι η αναγνώριση αυτής της αλήθειας αλλά πως εννοούν και πως εφαρμόζουν αυτή την αλήθεια.
Τούτο δεν αποδείχνεται μονάχα από αυτές ή εκείνες τις διατυπώσεις τους – και υπάρχει ολόκληρο εννοιολογικό σύστημα δικαιολόγησης της προσαρμογής – αλλά κύρια από τη διαδικασία της πράξης. Θεωρητικά δεν έχουν ποτέ αποδεχτεί τη θέση "παραλήρημα" του Μαρξ. Και τούτο δεν είναι τυχαίο. (Ένα σύνθημα του 1947 "όλοι οι δρόμοι οδηγούν στον κομμουνισμό" δεν επαναλήφθηκε γιατί ήταν "βολονταρισμός" όταν ήταν στο φόρτε της η "καταδίκη" της προσωπολατρείας).
Η επικαιρότητα του κομμουνισμού όσο και αν απωθείται, διαστρέφεται ή γελοιοποιείται, είναι το μεγάλο δίδαγμα που βγαίνει για όποιον μελετήσει σε βάθος το πλήθος από τα όποια φαινόμενα αμφισβητούνται, ερμηνεύονται έτσι ή αλλιώς, αναθεματίζονται ή προβάλλονται. Και η επικαιρότητα αυτή θα παραμείνει σαν μια αντικειμενική απαίτηση όσο παρατείνονται και περιπλέκονται τα προβλήματα που εμφανίζονται σαν αδιέξοδα της σημερινής εποχής. Και με αυτήν θα αναμετρηθούν οι γενιές του σήμερα και του αύριο.
γ.χ.