«Παντού εκτός από τις μεγάλες ερήμους…»

Επιμέλεια αφιερώματος: Ρούντι Ρινάλντι, Γιώργος Παπαϊωάννου

Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος, προσεγγίσαμε σε έναν βαθμό κυρίως το ζήτημα του μαρξισμού στις σύγχρονες συνθήκες και των απαντήσεων που αυτός, κάτω από ορισμένους όρους αλλά οπωσδήποτε όχι «αξιωματικά», θα μπορούσε να προσφέρει στα σημερινά ανοιχτά κοινωνικά και πολιτικά ερωτήματα. Εξετάσαμε επίσης, παραθέτοντας κείμενα που θεωρήσαμε ενδιαφέροντα, μια γενικότερη σκιαγράφηση των κριτικών ριζοσπαστικών θεωριών, όπως και ορισμένα ακόμα ζητήματα κρίσιμα για τη σύνδεση θεωρίας και πράξης.

Το δεύτερο μέρος του αφιερώματος είναι περισσότερο εστιασμένο στο ζήτημα της Αριστεράς σήμερα, χωρίς να λείπουν, ειδικά στη συνέντευξη της Μάρτα Χάρνεκερ, οι αναφορές στον μαρξισμό. Πριν προχωρήσουμε στην παράθεση των κειμένων που παρουσιάζονται, θα εκθέσουμε τη βασική οπτική με την οποία ο Δρόμος και οι επιμελητές αυτού του αφιερώματος, αντιμετωπίζουμε το ζήτημα.

Στη χώρα μας, η Αριστερά σε μεγάλο βαθμό ταυτίστηκε σε συγκεκριμένες ιδιαίτερα ιστορικές περιόδους, με το κομμουνιστικό κίνημα. Οι δυο έννοιες, όμως, σε καμιά περίπτωση δεν είναι ταυτόσημες. Αναζητώντας κανείς έναν «ορθό», «επιστημονικό» ορισμό, ίσως θα δυσκολευόταν να βρει για την Αριστερά έναν τέτοιο. Κι αυτό γιατί μιλάμε για έναν όρο που έχει ιστορικά διαμορφωθεί, αλλά και μετασχηματιστεί μέσα από την εναλλαγή ιστορικών φάσεων και περιόδων. Αλλά και γιατί η Αριστερά και συνακόλουθα, η αντιπαράθεσή της με τη Δεξιά, αγκάλιασε ιστορικά μια σειρά πεδία και διαπότισε αρκετούς τομείς της κοινωνικής δραστηριότητας, έτσι που θα μπορούσε να οριστεί διαφορετικά μιλώντας κανείς για το ένα ή το άλλο επίπεδο. Τέλος, στην πορεία της ιστορικής σύγκρουσης των δύο προηγούμενων αιώνων, υπήρξαν τόσα παρακλάδια, διαθλάσεις και διχογνωμίες, έτσι που κάτω από τον ίδιο όρο θα πρέπει κανείς να «χωρέσει» αρκετές διαφορετικές ή και ανταγωνιστικές θεωρίες και πρακτικές.

Έτσι λοιπόν, ο όρος Αριστερά θα μπορούσε να περιγράφει μια σειρά εντελώς γενικών ιδεών και αξιών (κοινωνική ισότητα, δικαιοσύνη κ.λπ.) σε βαθμό που να μην ορίζει στην πραγματικότητα σχεδόν τίποτα. Από την άλλη, θα μπορούσε να εδράζεται στο κοινωνικό-ταξικό ζήτημα, ακόμα και με τους πιο πλατιούς όρους. Έτσι, ως Αριστερά θα μπορούσε να ορίζεται η πολύμορφη κοινωνικοπολιτική έκφραση ενός συνόλου κοινωνικών δυνάμεων με πυρήνα αυτές της εργασίας. Θα μπορούσε κανείς, ακόμα, να ορίσει ευρύτερα τη σύγκρουση Δεξιάς και Αριστεράς με όρους ενός δίπολου ανάμεσα στη συντήρηση ή μια γενική πορεία προς την πρόοδο και την αλλαγή σε όλους τους τομείς. Άλλωστε, όπως έλεγε ένας επαναστάτης, όπου υπάρχουν άνθρωποι, δηλαδή παντού εκτός από τις μεγάλες ερήμους, τείνουν να διαμορφωθούν μια δεξιά, ένα κέντρο και μια αριστερά.

Όσο και αν οι παραπάνω, όπως και άλλοι, ορισμοί έχουν πραγματικά στοιχεία, παραμένουν αρκετά γενικοί και διφορούμενοι, υπόκεινται δε σε μεγάλο βαθμό φυσιολογικά στην υποκειμενική αντίληψη για μια σειρά θέματα. Τι είναι σήμερα, λοιπόν, αριστερό και τι δεξιό, τι προοδευτικό και τι συντηρητικό, οι απαντήσεις κάθε άλλο παρά δεδομένες είναι. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι σε παγκόσμιο επίπεδο, μια σειρά δυνάμεις που συγκαταλέγονται στους λεγόμενους «φρουρούς της παγκοσμιοποίησης», οριοθετούνται απέναντι σε σκεπτικιστικές και λαϊκιστικές αντιλήψεις και αυτοχαρακτηρίζονται αριστερές, την ίδια στιγμή που υπερασπίζονται με συνέπεια και φανατισμό την πραγματικότητα του σύγχρονου χρηματιστικού καπιταλισμού.

Στη χώρα μας τα πράγματα, όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς, περιπλέκονται ακόμα περισσότερο. Γιατί στην κυβέρνηση έχει εγκατασταθεί μια δύναμη που καταγράφεται στην αριστερά, μιλά και δρα εξ ονόματός της, την ίδια στιγμή που εφαρμόζει τις επιταγές των πιο ακραιφνών νεοφιλελεύθερων και των ελίτ της παγκοσμιοποίησης σε ευρωπαϊκό, και όχι μόνο, επίπεδο. Αλλά και εκστασιάζεται μπροστά στο ιδεολογικό περίβλημα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Μια ματιά σε όσα έγιναν και ειπώθηκαν κατά τη διάρκεια της πρόσφατης επίσκεψης Ομπάμα, δεν αφήνει περιθώριο αμφιβολιών γι αυτό.

Ας επανέλθουμε, όμως, στην πιο «θεωρητική», αν και όχι τόσο, προσέγγιση του θέματος. Εάν θέλουμε να είμαστε πιο γειωμένοι στην πραγματικότητα, θα λέγαμε ότι η Αριστερά αποτελεί το αποτέλεσμα της συνάντησης ανάμεσα στα ιστορικά κινήματα για σημαντικά προτάγματα και στόχους της εποχής με την γενική απελευθερωτική ιδέα. Μέσα δηλαδή από την συνάντηση των πολύμορφων μαζικών αγώνων, των προσπαθειών εκατομμυρίων ανθρώπων για επιδιώξεις όπως η ελευθερία, η ισότητα, η δημοκρατία με το όραμα του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού, μπορούμε με πιο πραγματικούς όρους να εντοπίσουμε έναν μεγάλο και ευρύ κοινωνικό και πολιτικό χώρο με πολλές τάσεις και διαφοροποιημένες πρακτικές, που θα μπορούσε να οριστεί ως Αριστερά.

Μιλώντας ιδιαίτερα για τη χώρα μας, θα έλεγε κανείς ότι η Αριστερά από τις απαρχές του περασμένου αιώνα, έχει δύο βασικούς γεννήτορες, τον κομμουνισμό και τον νεοελληνικό ριζοσπαστισμό, άρα και δύο διαρκείς προσδιορισμούς, απ’ όπου πηγάζουν θεμελιακές δυσκολίες και αποκλίνουσες προσεγγίσεις. Εδώ, όμως, ανοίγει μια πολύ μεγάλη συζήτηση που αναγκαστικά, ειδικά προχωρώντας κανείς προς τον 21ο αιώνα, πρέπει να πάρει υπόψη της, τις πραγματικές τάσεις, τα γεγονότα και την «υπαρκτή» αριστερά με τις αντιφάσεις και τα στερεότυπά της, συζήτηση που σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να εξαντληθεί σε αυτό το σύντομο σημείωμα.

Μιλώντας πάντως για την Αριστερά, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι αυτή αν θέλει να δικαιολογήσει οποιονδήποτε ορισμό της, δεν μπορεί παρά να είναι με μια έννοια, η «αριστερά του λαϊκού κινήματος» ή διαφορετικά, να συνδέεται με πραγματικές ζωντανές κοινωνικές δυνάμεις και με αληθινές ιστορικές ανάγκες. Διαφορετικά, αν μιλάμε απλώς για την «αριστερά του πολιτικού συστήματος», για μια πτέρυγα στο κοινοβούλιο, ή για ένα επαγγελματικό πολιτικό προσωπικό με κοινή καταγωγή και κουλτούρα, τότε έχουμε ήδη αλλάξει θέμα συζήτησης.

Όσα γράφτηκαν ως εδώ, αποτελούν κάποιες σκόρπιες σκέψεις για την οπτική αυτού του αφιερώματος. Προχωρώντας στα κείμενα αυτού του δεύτερου μέρους, ο αναγνώστης θα φωτίσει πιστεύουμε αρκετές πλευρές για την προσέγγιση του θέματος. Έχει σήμερα νόημα το δίπολο Δεξιά / Αριστερά και ποιες είναι μερικές βασικές απόψεις που έχουν διατυπωθεί για το θέμα αυτό; Ποιες κοινωνικές δυνάμεις αποτελούν το υποκείμενο μιας μεγάλης αλλαγής; Είναι ο λαϊκισμός μια μορφή που σήμερα παίρνει η ταξική πάλη και πώς σχετίζεται με τη Δεξιά και την Αριστερά; Τι νόημα έχει η «λαϊκή πρωταγωνιστικότητα» και ποιες οι αναγκαίες τομές του σοσιαλισμού στον 21ο αιώνα; Ερωτήματα όπως αυτά, προσεγγίζονται στην παρουσίαση «Δεξιά/Αριστερά: Να κρατήσουμε αυτούς τους όρους ή να τους ξεπεράσουμε;» όπου εκτίθενται και οι απόψεις των Μισεά, Πρέβε, Λοσούρντο, στην τοποθέτηση «Η ταξική πάλη με την μορφή του λαϊκισμού» του Κάρλο Φορμέντι, αλλά και στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη που η Μάρτα Χάρνεκερ έδωσε αποκλειστικά στον Δρόμο και που με μεγάλη χαρά δημοσιεύουμε σήμερα. Η συζήτηση θα συνεχιστεί, η αναζήτηση (ευτυχώς) δεν τελειώνει εύκολα.