ΟΝΕ + ευρώ σημαίνει νεοφιλελευθερισμός, του Χρίστου Καραμάνου

Το τέλος των βεβαιοτήτων

Σε άρθρο του γνωστού περιοδικού Economist (δημοσιεύεται στη σελ. 7) στις 13/11/2008, περιοδικό που απηχεί νεοφιλελεύθερες απόψεις και χαίρει υψηλού κύρους στους οικονομικούς κύκλους, το συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι πολλές βεβαιότητες του παρελθόντος αρχίζουν να τίθενται σε αμφισβήτηση. Η πρώτη τέτοια βεβαιότητα είναι η τόσο διαδεδομένη στην Ελλάδα αντίληψη ότι "ευτυχώς που είμαστε στο ευρώ και προφυλασσόμαστε από την κρίση". Παρά την ενίσχυση αυτής της αντίληψης από το επιχείρημα ότι οι χώρες που βρίσκονται εκτός ευρώ έχουν πληγεί ιδιαίτερα από την κρίση (Ισλανδία, Ουγγαρία), το άρθρο αμφισβητεί αυτή τη βεβαιότητα: Ήδη από τον τίτλο του ξεκαθαρίζει ότι "το ευρώ μπορεί να μην είναι τόσο ασφαλές καταφύγιο όσο υποστηρίζουν οι ενθουσιώδεις οπαδοί του".

Η δεύτερη βεβαιότητα είναι η επίσης διαδεδομένη στη χώρα μας αντίληψη ότι το ευρώ και η ΟΝΕ είναι ακλόνητα συστήματα – κι όσο περνάει ο καιρός, τόσο περισσότερο διευρύνονται, τόσο περισσότερες χώρες εισέρχονται σε αυτά. Να όμως που το άρθρο ανατρέπει κι αυτή τη βεβαιότητα. Ισχυρίζεται μάλιστα ότι η Ιταλία και η Ελλάδα κινδυνεύουν να βρεθούν εκτός ευρώ – κι όχι μόνο αυτό, αλλά και να αφήσουν απλήρωτα τα χρέη τους. Να που το θεωρούμενο σαν ενιαίο νόμισμα περιλαμβάνει ισχυρές αντιφάσεις στο εσωτερικό του. Αλλά να που ξεκαθαρίζεται και το ποιος είναι ο πραγματικός ηγεμόνας της Ευρώπης της ΟΝΕ. Η Γερμανία είναι που δεν μπορεί να συνυπάρξει σε ένα κοινό νόμισμα με χώρες που έχουν μεγάλο δημόσιο χρέος και δύσκολα πλέον διαχειρίσιμο (καθώς τα επιτόκια εκτινάσσονται και μαζί μ’ αυτά και οι δαπάνες εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους).

Και προφανώς δεν είναι οι διάφορες χώρες που μπορούν με βάση τις ανάγκες τους να διαμορφώσουν πολιτικές, είναι η Γερμανία καταρχάς και το Διευθυντήριο στη συνέχεια που καθορίζει το ποια πολιτική θα εφαρμοσθεί. Αλλά εδώ βρισκόμαστε πλέον στο σημείο, ακόμη και μια χώρα του Διευθυντηρίου, η 4η χώρα της Ευρώπης, μια χώρα μέλος του G7 (αλλά και ο "κουρελής ιμπεριαλισμός" ήδη κατά Λένιν), η Ιταλία δηλαδή, να μη διαθέτει την "εμπιστοσύνη των αγορών" ώστε να μοιράζεται ένα κοινό νόμισμα με την ηγεμονεύουσα Γερμανία.

Η ιδιαιτερότητα του ευρώ

Αλλά, ας το πάρουμε απόφαση, αυτή είναι η Ευρώπη της ΟΝΕ. Η Γερμανία επέβαλε το Σύμφωνο Σταθερότητας, το 1997, με τους σκληρούς περιοριστικούς όρους και τα αντίστοιχα κριτήρια, προκειμένου ακριβώς να εισαχθεί το ευρώ – καθώς τα ακόμη αυστηρότερα κριτήρια της Συνθήκης του Μάαστριχτ ούτε αυτή η ίδια δεν μπορούσε να τα εκπληρώσει. Η Ευρώπη της ΟΝΕ και του ευρώ οικοδομήθηκε πάνω στα άτεγκτα κριτήρια του Συμφώνου Σταθερότητας, με επίκεντρο το δημόσιο έλλειμμα να βρίσκεται κάτω από το 3% του ΑΕΠ και προοπτική ισοσκελισμένων προϋπολογισμών το 2010 (προοπτική, που μόλις με την είσοδο στα βαθιά της κρίσης εγκαταλείφθηκε).

Το κριτήριο αυτό δεν έχει μια απλή ποσοτική διάσταση, αλλά μια μεγάλη οικονομική και πολιτική σημασία. Προκειμένου να επιτευχθεί προϋποθέτει α) ιδιωτικοποίηση του μεγαλύτερου τμήματος του δημόσιου τομέα, β) μεγάλη συρρίκνωση των κοινωνικών δαπανών, γ) ευνοϊκό περιβάλλον για τις ιδιωτικές επενδύσεις, δ) ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, ε) συγκράτηση, δηλαδή συνεχή μείωση, των μισθών. Βλέπουμε λοιπόν ότι ολόκληρο το νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα βρίσκεται στην ουσία κρυμμένο πίσω από ένα δήθεν "άχρωμο, τεχνοκρατικό" μέγεθος.

Χωρίς όμως αυτό το πλαίσιο, δηλαδή χωρίς το Σύμφωνο Σταθερότητας, ευρώ δεν θα μπορούσε ούτε μπορεί να υπάρξει. Εδώ βρίσκεται η ιδιαιτερότητα του ευρώ, ως κοινό νόμισμα διαφόρων χωρών. Η Γερμανία, ο βασικός οικονομικός πυλώνας της Ευρώπης, επέμεινε στην υιοθέτηση του Συμφώνου Σταθερότητας και του κριτηρίου του δημόσιου ελλείμματος, σαν απόλυτη προϋπόθεση για την εισαγωγή του ευρώ. Αλλιώς θα υπήρχε ο κίνδυνος να φορτωθεί την ευθύνη για τα μεγάλα δημόσια ελλείμματα και τα δημόσια χρέη διαφόρων χωρών. Καθώς τα χρέη αυτά εκφράζονται με δάνεια σε ευρώ, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (που ελέγχεται κυρίως από τη Γερμανία και εν συνεχεία τη Γαλλία, και είναι αυτή που διαχειρίζεται το ευρώ) είναι υπεύθυνη για την αποπληρωμή τους. Αλλιώς το νόμισμα καταρρέει – και προφανώς δεν καταρρέει μόνον το νόμισμα μιας περιφερειακής χώρας αλλά το κοινό νόμισμα.

Συμπερασματικά, το ευρώ σαν κοινό νόμισμα (υπό την ηγεμονία όμως ιμπεριαλιστικών χωρών) οικοδομήθηκε πάνω στις αρχές του νεοφιλελευθερισμού. Δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το νεοφιλελευθερισμό. Κι αυτή είναι η ιδιαιτερότητά του. Κάθε εθνικό νόμισμα μπορεί να υπηρετήσει διάφορες πολιτικές, από νεοφιλελεύθερες έως σοσιαλιστικές. Για το ευρώ αυτό δεν μπορεί να συμβεί. Είναι άρρηκτα δεμένο με το νεοφιλελευθερισμό.

Από την άποψη αυτή, διάφορες προτάσεις που διατυπώνονται (από την πλευρά του ΣΥΝ –κι όχι μόνο από την Ανανεωτική Πτέρυγα– και του ΠΑΣΟΚ) για αντικατάσταση του Συμφώνου Σταθερότητας από ένα νέο σύμφωνο για την απασχόληση και τη βιώσιμη ανάπτυξη είναι εκτός πραγματικότητας. Είναι τόσο εφικτό αυτό, όσο και το να ζητήσεις σήμερα να γίνει ο καπιταλιστής φιλόπτωχος και ο ιμπεριαλιστής φιλεύσπλαχνος αντί για ληστρικός.

Προστασία από την υποτίμηση;

Ως προς το περίφημο καταφύγιο που δήθεν προσφέρει το ευρώ, είναι αναμφισβήτητο ότι η ισοτιμία της δραχμής είναι σταθερή σε σχέση με το ευρώ. Έτσι αποφεύγουμε την υποτίμηση, λένε πολλοί. Ας πούμε ότι είναι έτσι. Όμως είναι εξίσου αναμφισβήτητο ότι δεν αποφεύγουμε την υποτίμηση των μισθών. Αυτό το έχουμε βιώσει. Και δεν πρόκειται κυρίως για τις διάφορες στρογγυλοποιήσεις, που κι αυτές "έφαγαν" ένα όχι ευκαταφρόνητο μέρος από το λαϊκό εισόδημα: η μεγάλη απώλεια ήρθε με τις ιδιωτικοποιήσεις, με την εμπορευματοποίηση υπηρεσιών που μέχρι τότε ήταν δωρεάν, με την ελαστικοποίηση της εργασίας, με την ανασφάλιστη εργασία κοκ. Όποιος υπερασπίζεται το ευρώ σαν καταφύγιο, πρέπει να ξέρει ότι μέσα σ’ αυτό το καταφύγιο υπάρχουν αυτές οι αναπόσπαστες και αναπόδραστες συνέπειες. Έτσι, η ρητορική περί καταφυγίου αποδεικνύεται άνευ νοήματος για τους εργαζόμενους. Είτε εκτός, είτε εντός ευρώ, η υποτίμηση των μισθών είναι δεδομένη – είτε με τον κλασικό μηχανισμό της υποτίμησης είτε με τη νεοφιλελεύθερη φτωχοποίηση.

Αφού αποδείξαμε ότι το ευρώ είναι το ισοδύναμο του νεοφιλελευθερισμού και ένα καθόλου ασφαλές, αλλά αντίθετα άκρως επισφαλές, καταφύγιο για τους εργαζόμενους, μας μένει να απαντήσουμε στο ερώτημα: μπορεί και συμφέρει τους εργαζόμενους μιας χώρας να βρίσκεται η χώρα τους έξω από το ευρώ και την ΟΝΕ ή μήπως αυτό είναι πολύ επικίνδυνο ειδικά στην παρούσα φάση της κρίσης; Στο ερώτημα αυτό θα απαντήσουμε σε επόμενο σημείωμα.

Χρίστος Καραμάνος

Τι λέει το άρθρο του Economist

Το ευρώ μπορεί να μην είναι τόσο ασφαλές καταφύγιο

[…] Κύρια άρθρα με τίτλους όπως "Το ευρώ-προστάτης" εμφανίστηκαν στις μεγάλες εφημερίδες της ευρωπαϊκής ηπείρου, επιχειρηματολογώντας ότι "η απόδειξη είναι αδιάσειστη: το κόστος της παραμονής εκτός ευρώ είναι υψηλό". Σχολιαστές υποδεικνύουν ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ουγγαρία, η Ισλανδία και η Δανία που δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ, και των οποίων τα εθνικά νομίσματα υπέστησαν επίθεση. Τώρα αυτές οι χώρες έχουν "μονάχα ένα όνειρο", λένε οι σχολιαστές: να μπουν στη ζώνη του ευρώ ώστε να προστατευθούν από την καταιγίδα. Οι πιο τολμηροί φτάνουν να προβλέψουν ότι η ευρωσκεπτικιστική Βρετανία θα καταλήξει να υιοθετήσει το ευρώ, πιθανά σε αντάλλαγμα διάσωσης των τραπεζών της από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι προωθητές της διεύρυνσης της ζώνης του ευρώ καλούν επίσης σε χαλάρωση των κανόνων εισδοχής στη ζώνη του ευρώ, ώστε μια σειρά χώρες να μπορέσουν να ανέβουν στο ευρωτόξο πιο γρήγορα.

Στη Βρετανία οι ευρωσκεπτικιστές υιοθετούν μια εναλλακτική άποψη (αποπνέοντας τη δική τους εκδοχή της αυταρέσκειας). Ξεσκονίζουν παλιούς τίτλους άρθρων σχετικά με την κατάρρευση του ενιαίου νομίσματος, μετά το χάσμα που τις τελευταίες εβδομάδες διογκώνεται δραματικά μεταξύ των αποδόσεων των ομολόγων της Γερμανίας και αυτών που προσέφεραν η Ιταλία και η Ελλάδα στο δημόσιο χρέος. Η αγορά μοιάζει να λέει ότι η Ιταλία και η Ελλάδα δεν μπορούν να τύχουν εμπιστοσύνης στο να έχουν κοινό νόμισμα με τη Γερμανία, σύμφωνα με αυτούς τους σκεπτικιστές σχολιαστές, που καταλήγουν στο συμπέρασμα: η Ιταλία και η Ελλάδα είτε θα αφήσουν ανεξόφλητα τα χρέη τους, είτε θα ξεβραστούν εκτός ενιαίου νομίσματος, είτε (το πλέον πιθανό) θα συμβούν και τα δύο.

[…] Οι υπερασπιστές του ευρώ είναι πεπεισμένοι ότι το νόμισμα αυτό θα υπάρχει και μετά την κρίση. Είναι ένα εύλογο στοίχημα. Αλλά η δημόσια υποστήριξη προς το ευρώ μπορεί να δοκιμαστεί οδυνηρά καθώς οι οικονομίες χειροτερεύουν. Οι υπερβολικές προσδοκίες δεν μπορούν να βοηθήσουν. Το να αποκαλεί κανείς το ευρώ καταφύγιο από τη θύελλα δεν είναι μόνο ανοησία από οικονομική σκοπιά. Είναι και εσφαλμένη αίσθηση από πολιτική άποψη, διότι κανείς δεν θα μείνει αλώβητος από αυτόν τον κατακλυσμό. Οι ψηφοφόροι πρέπει να το κατανοήσουν αυτό, τώρα.