Ο σπόρος της οργής, του Μάικ Ντέιβις

Σκέφτομαι ότι οι κοινωνίες μας είναι υπέρμετρα κορεσμένες από μια μη αναγνωρίσιμη οργή, που μπορεί στα ξαφνικά να κρυσταλλοποιηθεί γύρω από μία αστυνομική αυθαιρεσία ή από μία κρατική καταστολή. Ο σπόρος της εξέγερσης έχει ήδη δώσει ξεκάθαρα τους καρπούς του, αλλά η αστική κοινωνία μόλις που αναγνωρίζει τη σοδειά.

Στο Λος Άντζελες το 1992, για παράδειγμα, ο κάθε έφηβος στο δρόμο (ή από την ανάποδη, ο κάθε αστυνομικός περιπολίας) ήξερε ότι η καταληκτική σύγκρουση καταφθάνει. Ανάμεσα στους νέους και την πολιτική κυβέρνηση διανοίγονταν ολοένα και ευρύτερο χάσμα, που ήταν προφανές ακόμα και στον λιγότερο ενημερωμένο παρατηρητή: Εβδομαδιαίες μαζικές συλλήψεις, αναρίθμητοι ξυλοδαρμοί άοπλων νέων από την αστυνομία, αδικαιολόγητο φακέλωμα των μαύρων νέων, ντροπιαστική άσκηση δικαιοσύνης με δύο μέτρα και δύο σταθμά, κ.λπ. Παρόλα αυτά, όταν φτάσαμε στην καταληκτική σύγκρουση, υπό τη σκιά της δικαστικής απόφασης που αθώωνε την ένοχη, για τον σχεδόν μέχρι θανάτου ξυλοδαρμό του Rodney King, αστυνομία, οι πολιτικές και μιντιακές ελίτ αντέδρασαν ως εάν να απελευθερώθηκε από τα βάθη της γης μία κρυφή και απρόβλεπτη δύναμη.

Στη συνέχεια τα ΜΜΕ (που επί το πλείστον παρατηρούσαν από ψηλά με τα ελικόπτερα) προσπάθησαν να περάσουν στην κοινή γνώμη μία θεώρηση της εξέγερσης που βασιζόταν στη δραστική απλοποίηση και σε στερεότυπα: συμμορίες μαύρων έβαζαν φωτιές στους δρόμους και έκαναν πλιάτσικο. Στην πραγματικότητα, η απόφαση για την περίπτωση του Rodney King έγινε ο πυρήνας γύρω από τον οποίο συνασπίστηκαν στιγμές αγώνα πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Από τις χιλιάδες των συλληφθέντων μόνο λίγοι ήταν στην πραγματικότητα μέλη συμμοριών, και ακόμη, μόλις το ένα τρίτο ήταν αφρο-αμερικανοί. Η πλειοψηφία συντίθετο από φτωχούς μετανάστες ή από παιδιά τους, που συνελήφθησαν για κλοπή μωρουδιακών πανών, παπουτσιών και τηλεοράσεων από τα συνοικιακά μαγαζιά. Τότε, όπως ακριβώς και σήμερα, η οικονομία του Λος Άντζελες διερχόταν μια ισχυρή οικονομική ύφεση, που χτυπούσε κυρίως τις συνοικίες των "latinos" στα νότια και στα δυτικά του κέντρου. Όμως ο τύπος δεν ασχολήθηκε ποτέ με την υπαρξιακή μιζέρια τους, έτσι, η ύπαρξη μιας "εξέγερσης του ψωμιού" στο εσωτερικό του κινήματος αγνοήθηκε σχεδόν πλήρως.

Με όμοιο τρόπο, σήμερα, στην Ελλάδα, μία "συνήθης" θηριωδία της αστυνομίας καταλήγει να προκαλέσει μία εξέγερση, στην οποία κολλούν την ετικέτα της ανεξήγητης οργής και την αποδίδουν σε σκοτεινούς αναρχικούς, ενώ από καιρό ένας "εμφύλιος πόλεμος χαμηλής έντασης" φαίνεται να χαρακτηρίζει τη σχέση της αστυνομίας με διαφορετικά στρώματα νέων.

Δεν έχω καμιά ειδική γνώση για να εκφραστώ επί των ιδιαιτεροτήτων της ελληνικής κατάστασης, αλλά έχω την εντύπωση ότι εδώ υπάρχουν σημαντικές ασυνέχειες σε σχέση με τη Γαλλία του 2005. Η χωρική απομόνωση των μεταναστών και των ζωνών της φτωχής νεολαίας φαίνεται λιγότερο ακραία απ’ ό,τι στο Παρίσι, ενώ οι προοπτικές εργασίας των παιδιών των μικροαστών είναι σημαντικά χειρότερες. Η συνένωση αυτών των δύο συνθηκών φέρνει στους δρόμους της Αθήνας ένα μείγμα μαθητών και άνεργων νέων με μεγαλύτερη ποικιλία. Επιπλέον, η ελληνική νεολαία είναι μέρος μιας παράδοσης συνεχούς διαμαρτυρίας και μίας κουλτούρας αντίστασης, μοναδικής στην Ευρώπη.

Ποια είναι τα αιτήματα που προωθούνται από τους διαδηλώνοντες Έλληνες; Σίγουρα αντιλαμβάνονται με αμείλικτη διαύγεια ότι η παγκόσμια ύφεση αποκλείει τις παραδοσιακές μεταρρυθμίσεις του εκπαιδευτικού συστήματος και της αγοράς εργασίας. Γιατί θα έπρεπε να έχουν πίστη σε μία επιστροφή του ΠΑΣΟΚ και στις υποτιθέμενες υποσχέσεις του; Όμως, είναι επίσης αλήθεια ότι έχουμε να κάνουμε με μία πρωτότυπη τυπολογία εξέγερσης, που προεικονίστηκε από τις προηγούμενες εκρήξεις του Λος Άντζελες, του Λονδίνου και του Παρισιού, αλλά παρήχθη από μια νέα και πιο βαθιά συνειδητοποίηση: ότι το μέλλον έχει καταληστευθεί προκαταβολικά. Πράγματι, ποια γενιά στη νεότερη ιστορία (εκτός από τα παιδιά της Ευρώπης του 1914) έχει προδοθεί τόσο καθολικά από τους πατεράδες της; Αγωνιώ σε αυτό το σημείο γιατί έχω τέσσερα παιδιά, και ακόμα και το νεότερο από αυτά κατανοεί ότι το μέλλον τους μπορεί να είναι ριζικά διαφορετικό από το παρελθόν μου. Η δική μου γενιά των "baby-boomers" (στμ. αυτών που γεννήθηκαν την περίοδο της έντονης δημογραφικής ανάπτυξης 1946-1964) παραδίδει στους κληρονόμους της μία καταρρέουσα παγκόσμια οικονομία, μία εκπληκτική κορύφωση της κοινωνικής ανισότητας, θηριώδεις πολέμους που μαίνονται στα σύνορα της αυτοκρατορίας, και ένα πλανητικό κλίμα εκτός ελέγχου.

Η Αθήνα θεωρείται από πολλούς ως η απάντηση στην ερώτηση: "τι επιπλέον, μετά το Σιάτλ;" Η αναφορά είναι στις διαδηλώσεις αντί-wto (στμ. ενάντια στον παγκόσμιο οργανισμό εμπορίου) και στη "μάχη του Σιάτλ" του 1991, όταν άνοιξε μία νέα εποχή μη βίαιης διαμαρτυρίας και ακτιβισμού των πολιτών. Η απίστευτη δημοφιλία των παγκόσμιων κοινωνικών φόρουμ, τα εκατομμύρια που κατέβηκαν στο δρόμο το 2003 ενάντια στην εισβολή στο Ιράκ από μεριάς του Μπους, η διάχυτη στήριξη του πρωτοκόλλου του Κιότο, όλα αυτά έθρεψαν την υπερβολική ελπίδα ότι ένας "άλλος" κόσμος ήταν εφικτός. Παρόλα αυτά ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει, οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί, και το κίνημα των κοινωνικών φόρουμ μαραζώνει. Ένας ολόκληρος κύκλος διαμαρτυρίας έφθασε στο τέλος του ακριβώς όταν εξερράγησαν τα καζάνια του παγκόσμιου καπιταλισμού της Γουόλ Στριτ, αποκαλύπτοντας διαμιάς ριζικά προβλήματα μαζί με νέες ευκαιρίες για το ριζοσπαστισμό.

Η εξέγερση της Αθήνας θέτει τέλος σε μία μακρά περίοδο ξηρασίας της οργής. Ο πυρήνας της φαίνεται ανυπότακτος στα ελπιδοφόρα μηνύματα και στις αισιόδοξες λύσεις – διακρίνοντάς τη, λοιπόν, από τα ουτοπικά κίνητρα του 1968 και από το πνεύμα πίστης του 1999. Η απουσία αιτημάτων μεταρρύθμισης, είναι σίγουρα αυτό που προκαλεί περισσότερο, και όχι οι μολότοφ ή οι σπασμένες βιτρίνες των καταστημάτων. Δεν μοιάζει ιδιαίτερα με τη φοιτητική αριστερά του ’60, ούτε με τις αδιάλλακτες εξεγέρσεις των υποπρολετάριων αναρχικών της Μονμάρτρης του τέλους του 1800, ούτε στο "Barrio Chino" της Βαρκελόνης στα πρώτα χρόνια του ’30.

Φυσικά, ορισμένοι ακτιβιστές θεωρούν τα γεγονότα της Αθήνας ως επανάθεση του στυλ διαμαρτυρίας του Σιάτλ, τροποποιημένο κατά ένα ποσοστό από το "μεσογειακό πάθος". Αυτή η ερμηνεία λειτουργεί στο εσωτερικό του παραδείγματος "Ο Ομπάμα θα φέρει την αλλαγή", που διαβάζει το παρόν ως επιστροφή στα κινήματα πολιτικής μεταρρύθμισης των χρόνων του ’30 και του ’60.

Όμως άλλοι νέοι ακτιβιστές που γνωρίζω, απορρίπτουν αυτή την ανάγνωση. Ταυτοποιούνται περισσότερο (έτσι όπως έκαναν οι αναρχικοί fin de siecle) με μία "χαμένη γενιά", και βλέπουν στους δρόμους της Αθήνας το κατάλληλο μέτρο της οργής τους. Σίγουρα είναι επικίνδυνο να υπερτιμάμε τη σημασία μιας εξέγερσης που έχει ένα συγκεκριμένο εθνικό πλαίσιο, όμως ο κόσμος έχει γίνει εύφλεκτος και η Αθήνα είναι η πρώτη σπίθα.

Ο Μάικ Ντέιβς είναι αμερικάνος πανεπιστημιακός,
συγγραφέας και πολιτικός ακτιβιστής.
Η μετάφραση του κειμένου πάρθηκε από τον ιστότοπο:
noilacrisinonlapaghiamo.blogspot.com