1. Η κρίση, η επικίνδυνη ευκαιρία και η νέα εποχή
Βρισκόμαστε μπροστά σε μια γενική παγκόσμια κρίση που αγκαλιάζει και θα αγκαλιάζει μια ιστορική εποχή, που δημιουργεί αναταράξεις και ανατροπές. Υπάρχει ο κόσμος πριν από την κρίση και θα υπάρξει ένας άλλος κόσμος μετά την κρίση. Γενική κρίση σημαίνει συνολικά πρόβλημα και αμφισβήτηση της αρχιτεκτονικής όλου του συστήματος. Κάθε γενική κρίση αποδεσμεύει λανθάνουσα ενέργεια και είτε υποκινεί τους εργαζόμενους σε ριζοσπαστική κατεύθυνση και δράση, είτε δημιουργεί φόβο και σπρώχνει στη συντηρητικοποίηση.
Εμάς σαν Αριστερά μας ενδιαφέρει ποιο από αυτά τα δύο ενδεχόμενα θα επικρατήσει. Ποιοι δηλαδή θα είναι οι όροι και οι προϋποθέσεις, προς τα πού θα στραφούν οι εργαζόμενοι – στο ριζοσπαστισμό ή στη συντηρητικοποίηση;
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κρίση; Αντιγράφοντας το κεφάλαιο: Το κεφάλαιο αντιμετωπίζει την κρίση σαν μια ευκαιρία. Οι όροι διάσωσης που προτείνει είναι χειρότεροι από τους όρους που οδήγησαν στην κρίση, γιατί το κεφάλαιο την αντιμετωπίζει σαν μια ευκαιρία για να κάνει πράγματα που δεν έκανε πριν. Και το κρίσιμο ερώτημα για την Αριστερά είναι το αν θα αντιμετωπίσει την κρίση σαν μια ευκαιρία -έστω επικίνδυνη- για την αλλαγή των κοινωνικών συσχετισμών, την αλλαγή των πολιτικών συσχετισμών, την προβολή του σοσιαλισμού σαν εναλλακτικό σχέδιο.
Βρισκόμαστε στο τέλος ενός ακόμα μύθου, του μύθου του οργανωμένου καπιταλισμού, τη χρεοκοπία του καπιταλισμού του σήμερα, του νεοφιλελευθερισμού.
Η κρίση από μια οπτική σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής. Η Αριστερά θα αντιληφθεί ότι το τέλος εποχής απαιτεί νέες ιδέες, νέες προτάσεις, νέες πολιτικές σχέσεις; Εδώ ακριβώς αναζητείται ο ρόλος της.
2. Τρεις ήττες και ορισμένα ενδιαφέροντα πειράματα
Βρισκόμαστε σε μια εποχή που τα προϊόντα της, ιδεολογικά, πολιτικά, οργανωτικά, καθορίζονται από τρεις ήττες.
1. Ήττα του κινήματος των εργαζομένων και της εργατικής τάξης που ξεκινά από τη δεκαετία του ’70 και μας φέρνει στο νεοφιλελευθερισμό.
2. Ήττα των πρώτων αποπειρών για μια άλλη κοινωνία μέσα από την τυπική κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το ’89 και τον καπιταλιστικό μετασχηματισμό της Κίνας.
3. Χρεοκοπία του υπαρκτού οργανωμένου καπιταλισμού που εμφανίστηκε σαν αιώνιος και μη ανατρέψιμος.
Διαμορφώνεται λοιπόν ένα θολό, αδιέξοδο τοπίο, σκοτεινό και αμήχανο, και ακριβώς αυτό το τοπίο είναι και η βάση για να εμφανιστούν νέες ιδέες, νέα σχέδια και πειράματα κοινωνικής οργάνωσης, πέρα από τον υπαρκτό σοσιαλισμό και τον καπιταλισμό. Σήμερα, σε αντίθεση με το ’30, δεν υπάρχει καμία αξιόπιστη εναλλακτική πρόταση απέναντι στη χρεοκοπία της οικονομίας της αγοράς. Να το πάρουμε υπόψη μας, όπως και το ότι υπάρχουν μικρά αλλά ενδιαφέροντα πράγματα, που μας δίνουν πλούσια ύλη μελέτης: Η προσπάθεια αριστερής διακυβέρνησης στη Βενεζουέλα, στη Βολιβία, στο Εκουαδόρ, η εκλογική επιτυχία και η προσωρινή εξουσία στο Νεπάλ είναι ορισμένα παραδείγματα από τον διεθνή χώρο. Το Μπλόκο στην Πορτογαλία, το Die Linke (η Αριστερά) στη Γερμανία, το ΝΡΑ στη Γαλλία αλλά και ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελούν σημεία προς μελέτη και εξαγωγή συμπερασμάτων. Για τη διεθνιστική και παρεμβατική Αριστερά το πρόταγμα είναι να τα μελετήσουμε και να αντλήσουμε από αυτά, αν θα δημιουργήσουμε μια νέα στρατηγική και τακτική!
3. Η δημιουργία του λαού της κρίσης και οι έντονες κοινωνικές διεργασίες
Στην Ελλάδα -κι όχι μόνο- καθημερινά δημιουργείται και μεγαλώνει ο λαός της κρίσης. Προσοχή, όχι μόνο από τους απολυμένους, τους άνεργους, τους ευέλικτα εργαζόμενους, τους μετανάστες. Σ’ αυτόν το λαό προστίθενται όλο και μεγαλύτερα τμήματα από το λεγόμενο «λίπος» της ελληνικής κοινωνίας, τους λεγόμενους μικροαστούς και από τα μεσοστρώματα, των οποίων τη φτωχοποίηση παρατηρούμε διαρκώς.
Ο λαός της γενικής κρίσης αποτελείται από διαφορετικούς ανθρώπους, από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και στρώματα (λαός του Σιάτλ). Αυτός ο λαός είναι γέννημα-θρέμμα της αντίθεσης κεφάλαιου-εργασίας και των παραγωγών οξυμένων αντιθέσεων. Εδώ η πρόκληση είναι με ποιον ενιαίο τρόπο η Αριστερά θα εκφράζει πολιτικά όλον αυτό το λαό της κρίσης.
Την ίδια στιγμή εμφανίζονται κρίσεις εκπροσώπησης, κρίσεις συμμετοχής σε όλους τους τομείς της πολιτικής και συνδικαλιστικής ζωής, ενώ έχουμε μια συνολική κρίση συναίνεσης. Τέτοιου είδους σημάδι ήταν και η αποχή στις τελευταίες ευρωεκλογές, άσχετα αν ο καπιταλισμός μπορεί να βολεύεται σήμερα με την απόρριψη και τον αποκλεισμό από τη δημοκρατία των κομμάτων και των πολιτών, ευνοώντας τη δημοκρατία των δύο όμοιων κομμάτων και της αδιαφάνειας. Η δυσαρέσκεια, η αγανάκτηση, η απογοήτευση συνυπάρχουν με το έλλειμμα εμπιστοσύνης και τον πληθωρισμό φόβου του κόσμου. Πολιτισμός και μόρφωση αποβάλλουν και αποβάλλονται από την καθημερινή ζωή, ακροατήρια αποδεσμεύονται και διαφοροποιούνται κοινωνικά, έχοντας όμως αρκετά αδιέξοδα. Συντελούνται έντονες κοινωνικές διεργασίες. Εδώ το ερώτημα είναι με ποιες νέες μορφές εκπροσώπησης, συμμετοχής, λόγου και πράξης, η Αριστερά θα προτείνει επεξεργασίες και θα απευθυνθεί στον κόσμο. Μαθαίνοντας από το περίεργο, εκρηκτικό κοινωνικό κοκτέιλ.
4. Τα εκλογικά κομμάτια της Αριστεράς είναι μικρά
Είναι υπαρκτό και δηλώνει παρών στις εκλογικές αναμετρήσεις ένα ποσοστό της τάξης του 15-17% της κοινωνικής και πολιτικής Αριστεράς. Είναι ενεργό ποσοστό που ακουμπά-εφάπτεται σε ένα μικρό μέρος του ΠΑΣΟΚ. Ένα ΠΑΣΟΚ και μια σοσιαλδημοκρατία σε πολύ δύσκολη, χρεοκοπημένη θέση, γιατί δεν μπορούν να πείσουν ότι αποτελούν το διαφορετικό, μιας και σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και συμφώνου σταθερότητας δεν μπορούν να εφαρμοστούν σοσιαλιστικά, δημοκρατικά προγράμματα, κράτη πρόνοιας, κεϋνσιανές πολιτικές κ.λπ.
Αυτό το ποσοστό δεν είναι μια απλή αριθμητική πράξη, ένα άθροισμα μικρών ποσοστών κάθε δύναμης ξεχωριστά, είναι μία κατάσταση που κρύβει μία δυναμική μεγαλύτερη – και δέστε το σε επίπεδο κοινωνικών χώρων / επιθυμίας.
Έχουμε έναν ΣΥΡΙΖΑ, δημιουργήθηκε ένας μικρός ΣΥΡΙΖΑ -η ΑΝΤΑΡΣΥΑ-, έχουμε μια Αριστερά εν υπνώσει και οχυρωμένη, έχουμε μια κοινωνική Αριστερά φιλοξενούμενη στους Πράσινους και στην αποχή, και έχουμε μια Αριστερά απογοητευμένη που βλέπει κρυφά, με ελπίδα και απογοήτευση ταυτόχρονα, προς τ’ αριστερά, αλλά ψηφίζει και βρίσκεται στο ΠΑΣΟΚ. Η ιστορικά διχασμένη και διαιρεμένη Αριστερά δεν είναι ανάγκη των καιρών, είναι τέκνο της ήττας, δεν ανταποκρίνεται στις νέες εποχές, δεν είναι αφετηρία για μια άλλη Αριστερά.
Ο δικομματισμός έχει ρήγματα, αλλά είναι ακόμα δύσκολη η διείσδυση της Αριστεράς στο εσωτερικό του, όχι γιατί είναι δυνατός ο δικομματισμός, αλλά γιατί είναι αδύναμη και αφερέγγυα η διχασμένη Αριστερά και υποτιμάει διαρκώς τον εαυτό της. Και το ερώτημα είναι τι πρέπει να γίνει για να αλλάξουν τα πράγματα στην Αριστερά.
Δύο προτάσεις-κατευθύνσεις
1. Κοινωνικό και πολιτικό μέτωπο ενάντια στις συνέπειες της κρίσης και στο νεοφιλελευθερισμό
Το κεντρικό ερώτημα παγκόσμια, ευρωπαϊκά, ελλαδικά είναι σε ποια κοινωνία, οικονομία, πολιτική εξουσία θα μας βγάλει η κρίση.
Το πρόβλημα, λοιπόν, για την Αριστερά σήμερα δεν είναι απλά το πώς θα κάνουμε αντιπολίτευση, το πώς θα κυβερνήσουμε ή θα συγκυβερνήσουμε.
Το πρόβλημα για την Αριστερά είναι η πολιτική της ταυτότητα, η κοινωνική της απεύθυνση και ο κεντρικός πολιτικός στόχος στη σημερινή εποχή της κρίσης.
Μπορεί να εμφανιστεί και να είναι πραγματικά η Αριστερά ο μόνος πολιτικός οργανισμός που παλεύει ενάντια στις συνέπειες της κρίσης (σαν το κόμμα της κρίσης), που ενώνει το λαό και οργανώνει την αντίστασή του, που ο κεντρικός πολιτικός της στόχος είναι ένα διαφορετικό πολιτικό σύστημα;
Επειδή μάλλον ακόμα τρώμε το φαγητό του παρελθόντος ας θυμηθούμε και το ΕΑΜ και την πρώτη περίοδο της ΕΔΑ. Το ΕΑΜ α) ένωσε λαό και πολιτικές δυνάμεις και β) έκανε αντίσταση.
Σήμερα μπορούμε να χτίσουμε το κοινωνικό μέτωπο που θα ενώνει το λαό της κρίσης, που θα δημιουργεί τους όρους αντίστασής του; Πιο ξύλινα, θα δουλέψουμε για την οργάνωση και την αντίσταση του λαού;
Εδώ, προσοχή, χρειάζεται λόγος και πράξη. Να σκεφτόμαστε διαρκώς πώς θα ενώνουμε σε επίπεδο συνοικίας και πόλης, σε επίπεδο χώρων και κλάδων εργασίας τους άνεργους, τους απολυμένους, τους μικρομεσαίους, τους εργαζόμενους κ.λπ. Μέτωπα, επιτροπές αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας, δικαιωμάτων, μέτωπα παιδείας, μέτωπο πολιτισμού και περιβάλλοντος. Το πολιτικό μέτωπο θα ξεκινά από αυτό το 15-17%, θα ενώνει τις δυνάμεις που αυτοαποκαλούνται και ορίζονται σαν Αριστερά, τις χιλιάδες χιλιάδων ανένταχτων, προοδευτικών, αποδεσμευμένων και εν συγχύσει αριστερών. Η ενότητα στη δράση, η ενότητα της Αριστεράς σήμερα είναι πιο αναγκαία από χθες. Μια ενότητα που θα οξυγονώσει την Αριστερά, που θα της αυξήσει τα ακροατήρια, που θα δημιουργήσει ευκαιρίες και δυνατότητες, που είναι μια ικανή συνθήκη για τον μετασχηματισμό της Αριστεράς (ανασύνθεση, ανασυγκρότηση, ανασκόπηση δυνάμεων). Είναι η Αριστερά το αντίπαλο δέος του συστήματος; Είναι η Αριστερά εκφραστής και εκπρόσωπος του λαού της κρίσης;
Τέλος, αν η κρίση μας οδηγεί σε ένα άλλο πολιτικό σύστημα, τότε ο σημαντικότερος πολιτικός αγώνας είναι η επιλογή και η προβολή του από την πλευρά της Αριστεράς, άρα κοινωνική και πολιτική πλειοψηφία.
Αλλιώς η Αριστερά όχι απλά θα ‘ναι κομπάρσος στο πολιτικό παιχνίδι, αλλά μάλλον θ’ αποτελεί τον διακοσμητικό μυρωδάτο μαϊντανό του πολιτικού σκηνικού. Υπάρχουν όμως όροι και προϋποθέσεις για να ‘ναι η Αριστερά το κόμμα της κρίσης, του λαού της κρίσης. Η καθημερινή της ατζέντα, η καθημερινή κοινωνική της δράση πρέπει να επικεντρώνει στα βασικά προβλήματα που απασχολούν τους συνηθισμένους ανθρώπους και τις επικίνδυνες τάξεις κατά Μαρξ.
Πρέπει να ξαναδημιουργηθούν οι δεσμοί μέσα στους χώρους δουλειάς, μέσα στην πόλη, με αυτούς τους συνηθισμένους ανθρώπους που σήμερα ψηφίζουν ΛΑΟΣ, ΝΔ και ΠΑΣΟΚ.
Επίσης, δεν μπορεί να μας συγκινεί η μεταμοντέρνα έκδοση και εκδοχή της Αριστεράς που αντικαθιστά την πολιτική με την επικοινωνία, το κίνημα με την εικόνα, που περισπάται σε δευτερεύοντα ζητήματα, απότοκα των βασικών αντιθέσεων, που δραστηριοποιείται με εναλλακτισμούς και εναλλακτικά αντικείμενα, σοβαρά μεν αλλά σήμερα τελείως δευτερεύοντα και χωρίς δυνατότητα αντιπαράθεσης και ενότητας (όπως ατομική ελευθερία, δικαιώματα σε μικρές κοινωνικές κατηγορίες κ.λπ.).
Τι σημαίνει αυτό;
Μαζική δουλειά, μαζική πολιτική, άμεσος εφικτός πολιτικός λαϊκός λόγος, δράση ανοιχτή στη συμμετοχή.
Παραδείγματα:
1. Ακρίβεια: λαϊκές καταναλωτικές ενώσεις.
2. Δεκέμβρης: α) καλύτερο σχολείο και τι σημαίνει ελεύθερος χρόνος, μόρφωση, απόκτηση κριτηρίων και δεξιοτήτων, συνεργασία, δημιουργικότητα,
β) να καταδείξουμε ότι οι πρακτικές βίας και παραβατικότητας σε τίποτα δεν ωφελούν το κίνημα των εργαζόμενων και της νεολαίας· έμπρακτος διαχωρισμός και απομόνωση τέτοιων πρακτικών.
3. Δημοκρατία-Ασφάλεια: να απαντήσουμε με προτάσεις διεύρυνσης της δημοκρατίας.
4. Παγκοσμιοποίηση-Ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων και εργασίας: να θέσουμε όρους, να υιοθετήσουμε πολιτικές που να περιορίζουν, μέχρι και να τερματίζουν την ελεύθερη διακίνηση.
2. Για μια νέα αρχή στον ΣΥΡΙΖΑ
Πριν ήταν ένα ελπιδοφόρο πείραμα, σήμερα βρίσκεται σε μια περαστική κινούμενη ισορροπία που απαιτεί τομές και μετασχηματισμούς.
Χωρίς υπερβολή, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η μεγαλύτερη πολιτική καινοτομία που εμφανίστηκε στο πολιτικό σκηνικό τα τελευταία 20 χρόνια. Πώς προέκυψε αυτό; Από ανάγκες, αδιέξοδα, αλλά και από υπερβάσεις, εκπλήξεις και απρόβλεπτα.
Ήταν ανάγκη η απάντηση στο νεοφιλελευθερισμό (λαός του Σιάτλ). Ήταν απρόβλεπτος και προς τ’ αριστερά ο ΣΥΝ με το 4ο συνέδριο και τον τότε πρόεδρό του Αλέκο Αλαβάνο, ήταν έκπληξη που η ΚΟΕ, μια θεωρούμενη αριστερίστικη οργάνωση, πήγαινε με τους ρεφορμιστές, ήταν σε αδιέξοδο οι χιλιάδες αριστεροί ανένταχτοι που αγκάλιασαν το εγχείρημα και ζητούσαν κάτι να κάνουν.
Πολλές δυνάμεις από την Αριστερά διαφώνησαν με το εγχείρημα θέλοντας καθαρές λύσεις και γωνιασμένα σχήματα. Πέρα από το ότι η ίδια η ζωή δεν τους επιβεβαιώνει γιατί σ’ αυτήν δεν υπάρχουν καθαρούτσικα πράγματα και σχέσεις, το πολιτικό και οργανωτικό σχέδιο που προτείνουν είναι το κλασικό εικονογραφημένο σχήμα: πολιτικός σχολιασμός-κριτική, αντιπολίτευση, περιθώριο.
Ο ΣΥΡΙΖΑ βρίσκεται τώρα, μετά από μια εκλογική ήττα που δημιούργησε πολλές αναταράξεις, μπροστά σε ένα σταυροδρόμι. Ή να συνεχίσει όπως ήταν μέχρι πριν ή να αλλάξει. Αλλαγές που θα θερμάνουν τον κόσμο που έχουμε απογοητεύσει, αλλαγές που θα σημάνουν πολιτική υπέρβαση μηχανισμών και γραφειοκρατίας, αλλαγές που θα αυξάνουν τη συλλογικότητα και τη δημοκρατία, δηλαδή την ουσιαστική συμμετοχή. Αλλαγές που θα τερματίζουν τα δύο πρόσωπα που το ένα ακυρώνει το άλλο – την ίδια στιγμή που πρέπει στο εσωτερικό του να ακούγονται όλες οι φωνές.
Και όλα αυτά αφορούν και την ΚΟΕ. Την ίδια στιγμή που θα αναπτύσσεται πολιτικά και οργανωτικά, την ίδια στιγμή πρέπει να θέτει τους όρους υπέρβασής της για μια μεγάλη ριζοσπαστική Αριστερά, για ένα νέο πολιτικό υποκείμενο της κομμουνιστικής Αριστεράς.
Ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να αναβαπτιστεί πρώτα και κύρια μέσα στον κόσμο του. Να τον ακούσει καλά και να πάει με τις επιθυμίες του. Επιθυμία του είναι το να μην έχουμε δύο φωνές που η μία να ροκανίζει την άλλη, επιθυμία του είναι να συμμετέχει ενεργά και ενιαία και να μην θεωρείται ορντινάντσα και αυλή κανενός (αυλή Παπαρήγα).
Επιθυμία του είναι μια πολιτική γραμμή που να τον φέρνει σε επαφή με τους συνηθισμένους ανθρώπους και τις επικίνδυνες τάξεις. Επιθυμία του είναι η πολιτική του στράτευση. Γι’ αυτό και στο οργανωτικό ζήτημα του ΣΥΡΙΖΑ, που σήμερα έχει εξελιχτεί σε πολιτικό, προτείνουμε:
α) Συλλογική, ενιαία, αποτελεσματική πολιτική διεύθυνση (επεξεργασία γραμμής).
β) Ενιαία πανελλαδική λειτουργία, όχι ενιαίο κόμμα σήμερα, αλλά διπλές εντάξεις, ποσοστώσεις, κάρτα μέλους.
γ) Ενιαία έκφραση προς τα έξω (τύπος, επικοινωνία, κ.λπ.).
δ) Περιοδικό μηνιαίο, θεματολογικό με τις πολιτικές απόψεις και τις αντιπαραθέσεις.
Σήμερα περισσότερο από ποτέ χρειάζεται να ανακατέψουμε τα χαρτιά με τρόπο που να κάνουμε γρήγορα βήματα μπρος. Το όχι όπως πριν που έχουμε εκφράσει σαν ΚΟΕ είναι μια αφετηρία.