Νέα γυναίκα σημαίνει ανεργία και μαύρη εργασία, της Μαρίας Μαυροειδή

Σήμερα, λίγο πριν την ψήφιση των αλλαγών στο ασφαλιστικό που θέτουν στο στόχαστρο τις γυναίκες, και ιδίως τις νέες, είναι επίκαιρη αλλά και σημαντική η συζήτηση για τη φιγούρα της νέας εργαζόμενης γυναίκας στην Ελλάδα όπως διαγράφεται στο σήμερα και το αύριο.

Γι’ αυτή τη γενιά των νέων γυναικών οι λέξεις δουλειά, ανθρώπινο ωράριο, ασφάλεια, δικαιώματα, άδεια τοκετού, επιδόματα, συνδικαλιστική οργάνωση, απεργία κ.λπ., με τις ρυθμίσεις που προχωρούν σήμερα θα φαντάζουν προϊστορία, αν δεν μπει φραγμός στη νεοφιλελεύθερη επέλαση.

Μιλάμε για τις νέες γυναίκες ως αναπόσπαστο κομμάτι των νέων εργαζόμενων, ημι-απασχολούμενων, ανέργων, επειδή βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της επίθεσης και, την ίδια στιγμή, η στάση τους θα καθορίσει πολλά πράγματα στα τοπία του μέλλοντος. Καύσιμη ύλη για σήμερα, ελπίδα για αύριο…

Ας δούμε πώς σκιαγραφούν οι αριθμοί την εικόνα της σημερινής νέας εργαζόμενης, λαμβάνοντας υπόψη ότι είναι περιορισμένες οι σύγχρονες μελέτες που αναφέρονται αναλυτικά στις νέες γυναίκες.

Το μερίδιο των νέων γυναικών στην απασχόληση και την ανεργία

Από την Έρευνα Εργατικού Δυναμικού της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδας (ΕΣΥΕ) του 2003 προκύπτουν διαφωτιστικά στοιχεία, τα οποίαδίνουν μία εικόνα των τάσεων που υπάρχουν στην αγορά εργασίας και τεκμηριώνουν τη θέση της νέας γυναίκας, έστω και αν χαρακτηρίζονται από έναν περιορισμό: ως "νέες γυναίκες" θεωρούνται στην έρευνα οι γυναίκες ηλικίας 15 έως 29 χρονών. Ωστόσο, οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες σήμερα σπρώχνουν τα ηλικιακά όρια της "νεότητας" προς τα πάνω, τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άντρες. Κάνουμε, λοιπόν, την υπόθεση εργασίας ότι, εάν η έρευνα επεκτεινόταν ηλικιακά μέχρι τα 35 (τουλάχιστον), τότε οι τάσεις μάλλον θα μεγεθύνονταν. Ας μείνουμε, όμως, στα υπάρχοντα δεδομένα:

Και πρώτα απ’ όλα ας προσδιορίσουμε τον πληθυσμό στον οποίο αναφερόμαστε: οι νέες γυναίκες (15-29 ετών), λοιπόν, το 2003 ανέρχονταν σε 943.051, αποτελώντας το μισό (49,1%) του συνόλου των νέων ανθρώπων στη χώρα. Από αυτές τις γυναίκες, το 46,2% είναι οικονομικά ενεργό, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό των νέων ανδρών είναι 51,9%. Στο σύνολο, οι νέες γυναίκες αποτελούν το 43,7% των νέων που είναι ενταγμένοι στην αγορά εργασίας και το 54,8% των μη ενεργών.

Στον πίνακα που παρατίθεται, φαίνεται η αναλογία νέων γυναικών στο σύνολο του πληθυσμού, στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό, στους ανέργους κ.λπ.

Όσον αφορά την ανεργία, οι νέες άνεργες γυναίκες ανέρχονται στο 26,3% του συνόλου του εργατικού δυναμικού (οι νέοι άνδρες στο 14%), ενώ αποτελούν σχεδόν το 60% των νέων ανέργων! Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat (Σεπτέμβριος 2007), η ανεργία των γυναικών είναι υψηλή (12,6%) και δυσανάλογα μεγαλύτερη από των ανδρών (5,2%), ενώ στις νέες γυναίκες φτάνει το 23,4%! Με άλλα λόγια, σχεδόν μία στις τέσσερις νέες γυναίκες είναι άνεργη. Άλλωστε, η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην ανεργία των νέων κάτω των 25 ετών, με ποσοστό 22,6%.

Την ίδια στιγμή, συνολικά η συμμετοχή ανδρών και γυναικών στην απασχόληση στην Ελλάδα παρουσιάζει μεγάλη απόκλιση, μία από τις μεγαλύτερες των χωρών της Ευρώπης: Συγκεκριμένα εργάζεται το 74,5% των αντρών και το 38,4% των γυναικών, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά στην Ευρώπη των 25 είναι 71,2% για τους άντρες και 56,3% για τις γυναίκες (έκθεση Eurostat, β’ τρίμηνο 2005).

Μερική απασχόληση εναντίον πλήρους, σημειώσατε 1…

Η μερική απασχόληση τείνει να γίνει όλο και πιο "θηλυκή" και στην Ελλάδα, όπως επισημαίνουν πολλοί μελετητές, αφού η μορφή αυτή είναι περισσότερο διαδεδομένη στις γυναίκες (9,1%) απ’ ό,τι στους άντρες (2,1%), πάντα κατά την έκθεση της Eurostat για το β’ τρίμηνο του 2005. Συνολικά οι γυναίκες, λόγω των καθηκόντων τους στην οικογένεια, αναγκάζονται να δεχτούν θέσεις ευέλικτης και μερικής απασχόλησης, οι οποίες είναι χαμηλά αμειβόμενες και ανειδίκευτες, εντείνοντας με αυτό τον τρόπο την ιδιαίτερη εκμετάλλευση των γυναικών στην αγορά εργασίας.

Μην ξεχνάμε, βέβαια, τις δεκάδες χιλιάδες γυναικών (μαζί και μεταναστριών) που συστηματικά ξεφεύγουν από τις στατιστικές και τη νομοθεσία, καθώς απασχολούνται σε θέσεις όπως οικογενειακές επιχειρήσεις, κατ’ οίκον εργασία, οικιακές βοηθοί ή βοηθητικές νοσοκόμες, όπου είναι αδήλωτες και ανασφάλιστες.

Η τάση προς τις ευέλικτες μορφές εργασίας διαφαίνεται σε στοιχεία που αφορούν τη μεταβολή της απασχόλησης των νέων γυναικών την περίοδο 1993-2003: η πλήρης απασχόληση μειώθηκε κατά 18.800 άτομα, ενώ η μερική απασχόληση κατά περίπου 250. Κατά το διάστημα αυτό, η μείωση της απασχόλησης συνολικά των νέων ανήλθε σε περίπου 46.000 άτομα, από τα οποία τα 41.600 άτομα αντιστοιχούσαν σε μείωση της πλήρους και τα 4.400 σε μείωση της μερικής απασχόλησης (Γιώργος Κρητικίδης, "Νέα γυναίκα και απασχόληση", περ. Ενημέρωση ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, τχ. 103, Φεβρουάριος 2004).

Αυτές οι αποκαλούμενες "νέες" –μα και τόσο παλιές– μορφές απασχόλησης οδηγούν σε νέες μορφές ανισότητας, αλλά και κατακερματισμού των εργαζόμενων: από τη μία μεριά εργαζόμενους (κυρίως άνδρες) με πλήρη απασχόληση, δυνατότητες εξέλιξης και υψηλότερες αμοιβές και από την άλλη ευέλικτα απασχολούμενους (κυρίως γυναίκες), χωρίς δυνατότητες εξέλιξης και με χαμηλές αμοιβές. Ταυτόχρονα, οι ευέλικτα απασχολούμενες γυναίκες δεν μπορούν παρά να παραμένουν αποκομμένες από το χώρο της συλλογικής εργασίας και από τη συνδικαλιστική οργάνωση, αποτελώντας έτσι εύκολη λεία της πιο σκληρής εκμετάλλευσης.

Επαγγελματική κατανομή

Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΝΕ της ΓΣΕΕ για το 2003, ο τριτογενής τομέας συγκεντρώνει κυρίως την απασχόληση των νέων γυναικών (80%). Τα επαγγέλματα που ασκούν ανήκουν κυρίως στις κατηγορίες των πωλητών και της παροχής υπηρεσιών (30,6%), των υπαλλήλων γραφείου (22,4%), των επιστημόνων-καλλιτεχνών κ.ά. (14,7%) και των τεχνολόγων-τεχνικών-βοηθών (13,5%).

Γυναίκες και κοινωνική ασφάλιση

Οι ανατροπές στις εργασιακές σχέσεις και στα ασφαλιστικά δικαιώματα κτυπούν συνολικά τις γυναίκες, αλλά με ακόμη μεγαλύτερη ένταση τις νέες, και μάλιστα στο όνομα της ισότητας! Μόνο που η περίφημη ισότητα των δύο φύλων θα γίνει σε βάρος όλων των εργαζόμενων. Οι αλλαγές στην κοινωνική ασφάλιση των γυναικών αποτελούν κομβικό σημείο στις προσπάθειες αποδόμησης ολόκληρου του ασφαλιστικού.

Με τις γυναίκες να κινδυνεύουν περισσότερο από τη μακροχρόνια ανεργία, με τα πολλαπλά βάρη που επωμίζονται (δουλειά, οικιακή εργασία, φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων), με χαμηλότερες αμοιβές κατά 15% από εκείνες των ανδρών, με ένα ποσοστό ανασφάλιστης εργασίας πάνω από 60% να αντιστοιχεί σε γυναίκες και μάλιστα νέες, με το σεξισμό στους χώρους δουλειάς, με τον κίνδυνο της απόλυσης να επικρέμεται όταν έρχεται ένα παιδί, με την υγεία, την παιδεία, την κοινωνική πρόνοια να διαλύονται και να ιδιωτικοποιούνται και, και, και…

Οι νέες γυναίκες φορτώνονται ακόμα μεγαλύτερα καθήκοντα, ωθούνται στη φτώχεια, βιώνουν τον πολύμορφο αποκλεισμό, και τελικά φθάνουν πολύ πιο εξοντωμένες από τους άνδρες στη συνταξιοδότηση, αν φθάσουν…

Σε όλα τα προηγούμενα πρέπει να προστεθεί και το ιδεολογικό οπλοστάσιο που αλώνει συνειδήσεις: η νέα γυναίκα βομβαρδίζεται καθημερινά από τα πρότυπα της ομορφιάς, του καταναλωτισμού, του ατομισμού, από τις κατασκευασμένες "ανάγκες" που κρύβουν τις πραγματικές για αληθινή ισότητα, πλήρη εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα, μόρφωση, συλλογικότητα, αλληλεγγύη, διεκδίκηση της ίδιας της ζωής.

Για μια ακόμη φορά γίνεται φανερό πως η χειροτέρευση της θέσης της γυναίκας οδηγεί στην επιδείνωση της θέσης όλων των εργαζόμενων!

Υπάρχουν πολλά ακόμη να ειπωθούν (θα επανέλθουμε αναλυτικότερα για το ασφαλιστικό και τις γυναίκες σε επόμενο άρθρο) και ακόμη περισσότερα να γίνουν. Ας ξεκινήσουμε από την προσπάθεια να ανιχνεύσουμε την πραγματικότητα, ως προϋπόθεση για μια Αριστερά που θέλει να παρεμβαίνει, να βρίσκεται μέσα στο λαό για να είναι χρήσιμη. Μια τέτοια Αριστερά δεν μπορεί παρά να απευθυνθεί στις γυναίκες που, ως κομμάτι του εργαζόμενου λαού, πρέπει να βγουν στο προσκήνιο, να δράσουν συλλογικά, μαζί με τους υπόλοιπους νέους άνεργους, ημιαπασχολούμενους, ανασφάλιστους, ευλύγιστους εργαζόμενους. Πιστεύουμε ότι το ενωτικό και ελπιδοφόρο εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ μπορεί και πρέπει να συμβάλει σε αυτό. Για να αναλάβουν οι γυναίκες –και ιδιαίτερα οι νέες– το σημαντικό μερίδιο που τους αναλογεί στην αντίσταση του λαού!

Μαρία Μαυροειδή

Οικονομικά ενεργός και μη ενεργός πληθυσμός κατά φύλο και ομάδες ηλικιών 2003, β΄ τρίμηνο
	Πληθυσμός	Εργατ. Δυναμικό	Απασχολούμενοι	Άνεργοι	Μη ενεργοί
Kαι τα δύο φύλα	9.077.184	4.406.922	4.014.709	392.212	4.670.263
15-29	1.922.463	998.073	804.604	193.469	924.390
30 ετών+	7.154.722	3.408.849	3.210.105	198.744	3.745.873
Άνδρες	4.359.229	2.624.291	2.474.095	150.196	1.734.938
15-29	979.411	561.835	483.127	78.708	417.576
30 ετών+	3.379.818	2.062.456	1.990.968	71.488	1.317.361
Γυναίκες	4.717.955	1.782.630	1.540.614	242.016	2.935.325
15-29	943.051	436.238	321.478	114.760	506.813
30 ετών+	3.774.904	1.346.392	1.219.137	127.255	2.428.512
Ποσοστό 15-29	20,0%	24,5%	20,9%	47,4%	17,3%
Ποσοστό 30 ετών+	80,0%	75,5%	79,1%	52,6%	82,7%

Ποσοστιαία συμμετοχή γυναικών (2003, β΄ τρίμηνο)
	Πληθυσμός	Εργατ. Δυναμικό	Απασχολούμενοι	Άνεργοι	Μη ενεργοί
Σύνολο	52,0%	40,5%	38,4%	61,7%	62,9%
15-29	49,1%	43,7%	40,0%	59,3%	54,8%
30 ετών+	52,8%	39,5%	38,0%	64,0%	64,8%

^{Πηγή: Γιώργος Κρητικίδης, "Νέα γυναίκα και απασχόληση", περιοδικό Ενημέρωση ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, τεύχος 103, Φεβρουάριος 2004.}