MARTA HARNECKER: ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΟ ΑΔΥΝΑΤΟ, Βιβλιοπαρουσίαση από τον Β.Πισσία

Βιβλιοπαρουσίαση

Marta Harnecker: Πραγματοποιώντας το αδύνατο

του Βαγγέλη Πισσία

Δυο λόγια για τη συγγραφέα, τη μετάφραση, την έκδοση, την επιμέλεια

H συγγραφέας Marta Harnecker, απόγονος μεταναστών που έφτασαν στη Χιλή πριν από 100 χρόνια, έχει αναδειχτεί σε μία από τις σημαντικότερες ερευνήτριες και εκλαϊκεύτριες των χειραφετικών κοινωνικοπολιτικών εμπειριών της Λατινικής Αμερικής. Το 1991 ιδρύει στην Κούβα την οργάνωση Λατινοαμερικανική Λαϊκή Μνήμη (Memoria Popular Latinoamericana, MEPLA), που είναι αφιερωμένη στη μελέτη του λαϊκού κινήματος της υποηπείρου, γιατί πιστεύει ότι λαός χωρίς μνήμη είναι λαός χωρίς μέλλον. Έχει εκδώσει 45 περίπου βιβλία, έχει διατρέξει όλη τη Λατινική Αμερική και έχει πάρει συνεντεύξεις από τους σημαντικότερους κομαντάντες των αντάρτικων κινημάτων, των πολιτικοστρατιωτικών οργανώσεων, των πολιτικών οργανώσεων, των εκπροσώπων/πρωταγωνιστών των κοινοτικών εμπειριών λαϊκής συμμετοχής, των ιθαγενικών κινημάτων. Τα τελευταία χρόνια έχει εγκατασταθεί στη Βενεζουέλα του Τσάβες…

Ο μεταφραστής, Δημήτρης Κουφοντίνας, δούλεψε στο ισπανικό κείμενο –γλώσσα της πρωτότυπης έκδοσης– για περισσότερο από 14 μήνες και το περέδωσε σε 770 χειρόγραφα, με αραιά «στρογγυλά» γράμματα, για να διευκολυνθεί η δακτυλογράφησή του. Στην ειδική υπόγεια και απομονωμένη πτέρυγα των φυλακών Κορυδαλλού, όπου παραμένει για 6ο χρόνο έγκλειστος, καταδικασμένος σε 11 φορές ισόβια και 1.763 φυλακή, για την υπόθεση της «17Ν», ακόμη και η χρήση απλής γραφομηχανής απαγορεύεται… Ακόμη, έγραψε έναν αναλυτικό και χρήσιμο για τον αναγνώστη πρόλογο.

Ο εκδότης, Τίτος Μυλωνόπουλος, που διευθύνει προσωπικά τον εκδοτικό οίκο «Οδυσσέας», επέδειξε «τόλμην και αρετήν»… Δεν ήταν μια εύκολη εκδοτική απόφαση, κάποιοι άλλοι σημαντικοί εκδότες «έκαναν πίσω». Η επιμέλεια της έκδοσης και το «επίμετρο» οφείλονται στον Βαγγέλη Πισσία.

Δυο λόγια για το βιβλίο

Αυτό το βιβλίο της Marta Harnecker, γράφει στο οπισθόφυλλο ο μεταφραστής, περιγράφει και αναλύει τα σημαντικότερα γεγονότα που επηρέασαν τη λατινοαμερικάνικη ήπειρο τα τελευταία 40 χρόνια.

Την πολιτική ηγεμονία των ΗΠΑ, την εποχή της αρπαγής του ορυκτού πλούτου, της ληστρικής εκμετάλλευσης του αγρο-εξαγωγικού τομέα, την πρώτη περίοδο εκβιομηχάνισης, την επίδραση, αργότερα, της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης στην παραγωγική διαδικασία, την εμφάνιση του μεταφορντισμού σε οικονομίες που συντηρούν φεουδαρχικού τύπου γαιοκτητικές δομές, τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές μεταμορφώσεις.

Την παγκοσμιοποίηση, την επιβολή του νεοφιλελευθερισμού, το εξωτερικό χρέος, τη χρηματοοικονομική σφαίρα, τις χρηματιστικές κρίσεις.

Την εποχή του Τσε, την πλημμυρίδα κι αμπώτιδα των επαναστατικών κινημάτων, την περίοδο Αλιέντε, την ελπίδα και διάψευση του ειρηνικού μεταρρυθμισμού.

Τη θεωρητική, προγραμματική και οργανική κρίση της Αριστεράς, την ανάδυση μιας νέας Αριστεράς.

Την απόρριψη της πολιτικής ως realpolitic, την υπεράσπιση της πολιτικής ως τέχνης για την οικοδόμηση μιας αντισυστημικής δυναμικής.

Με τούτο το βιβλίο δεν χρειάζεται να σπεύσει να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει κανείς. Το σημαντικό είναι ότι αυτό προσφέρει μια εξαιρετική βάση προβληματισμού και διαλόγου, και ενδιαφέρει όσους αγωνίζονται, σε όποια περιοχή ή χώρα της Γης, για μια κοινωνία ανθρωπιάς και αλληλεγγύης.

Για να να γνωρίσουμε το βιβλίο καλύτερα, ίσως είναι αρκετό να παρουσιαστούν ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα αποσπάσματα, που απαντούν στα παρακάτω πολύ επίκαιρα ζητήματα:

Για τα πολιτικά κόμματα και για την Αριστερά

«Σε έναν κόσμο όπου βασιλεύει η διαφθορά και υπάρχει, όπως είδαμε προηγουμένως, αυξανόμενη απώλεια κύρους των πολιτικών κομμάτων και, γενικά, της πολιτικής, είναι βασικό να παρουσιάζεται η οργάνωση της Αριστεράς με ξεκάθαρα διαφορετικό ηθικό προφίλ, που να ενσαρκώνει στην καθημερινή ζωή τις αξίες που λέει ότι υπερασπίζεται, που η πρακτική της να είναι συνδεδεμένη με τον πολιτικό της λόγο. Ο κόσμος απορρίπτει εκείνες τις «εκκλησίες» που υπόσχονται δημοκρατία χωρίς διακρίσεις για όλες τις κοινωνικές τάξεις και αρνούνται στους ίδιους τους πιστούς τους την πιο στοιχειώδη ελευθερία έκφρασης, όταν δεν αποδέχονται τυφλά τους κανόνες της […], τα γενικά επιτελεία που διαπραγματεύονται και συμφωνούν για δικό τους λογαριασμό την ευημερία όλων […] τις γιγαντιαίες μηχανές που καταπνίγουν την πρωτοβουλία, τη δράση και το λόγο του ατόμου».

Για την ενότητα και την κρίση της Αριστεράς, για την Αριστερά της Λατινικής Αμερικής

«Γίνεται πολύς λόγος για την ενότητα της Αριστεράς. Χωρίς αμφιβολία, αυτή είναι θεμελιώδους σημασίας προωθητικός παράγοντας, αν πρόκειται για ενότητα αγώνα, αντίστασης, αλλαγής. Και όχι αν πρόκειται για απλή ενότητα αρκτικόλεξων της Αριστεράς… Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχουν αθροίσεις που προσθέτουν, αθροίσεις που αφαιρούν –αυτή είναι η περίπτωση που μόλις προαναφέραμε– και αθροίσεις που πολλαπλασιάζουν…

Σήμερα, το επαναστατικό λατινοαμερικάνικο κίνημα έχει αντιληφθεί, από τη μια μεριά, ότι πρέπει να σεβαστεί τη γλώσσα, τις συνήθειες, τη θρησκευτικότητα και τις πολιτιστικές εκφράσεις των Ινδιάνων, αν θέλει αυτοί να μην το ταυτοποιήσουν ως σύμμαχο των καταπιεστών τους. Από την άλλη, έχει καταλάβει το τεράστιο επαναστατικό δυναμικό που περικλείουν αυτοί οι λαοί, που είναι θύματα οικονομικής εκμετάλλευσης και πολιτιστικής καταπίεσης».

Για την οικολογία (αναφορά στο σύστημα)

«Πρέπει να μείνει καθαρό ότι η καπιταλιστική κοινωνία, που έχει κίνητρο την αρχή της μεγιστοποίησης του κέρδους, ποτέ δεν θα μπορέσει να υιοθετήσει τις αρχές της ισόρροπης ανάπτυξης, που προσδιορίσαμε προηγουμένως. Η επεκτατική της κουλτούρα –”το περισσότερο είναι το καλύτερο”– αντιπαρατίθεται μετωπικά με την κουλτούρα της επάρκειας –“το επαρκές είναι το καλύτερο”–, του μέτρου, της εγκράτειας, της αυτοκυριαρχίας, που χαρακτηρίζουν την οικολογική κοινωνία. Ο αγώνας για μια κοινωνία που σέβεται τον άνθρωπο και τη φύση δεν μπορεί παρά να σημαίνει τον αγώνα για μια μη καπιταλιστική κοινωνία, για μια οικοσοσιαλιστική κοινωνία, που βασίζεται σε μια εναλλακτική παραγωγική λογική, που θα ανοίγει το δρόμο σε ένα σοσιαλισμό που θα βασίζεται στην οικολογική ισορροπία, την κοινωνική δικαιοσύνη, τον πολιτικό πλουραλισμό και την πολιτισμική διαφορετικότητα».

…αλλά και για τον καταναλωτισμό (αναφορά στον εαυτό μας)

«Εκτός από τις σημαίες που ύψωσε η Γαλλική Επανάσταση –ελευθερία, ισότητα και αδελφότητα–, που διατηρούν όλη τους την εγκυρότητα, σκέφτομαι ότι θα έπρεπε να προστεθεί μια τέταρτη σημαία, αυτή της λιτότητας. Και όχι με την ασκητική χριστιανική έννοια, αλλά για να αντιπαρατεθεί στον αυτοκτονικό και αλλοτριωτικό καταναλωτισμό των τελευταίων χρόνων του 20ού αιώνα».

Για το έθνος, για τις εθνικές μας κουλτούρες

«Χωρίς να αγνοούμε τους παράγοντες πολιτιστικής ετερογένειας, που είναι αυτοί που μας επιτρέπουν να διατηρούμε και να εμβαθύνουμε στους ίδιους μας τους πολιτισμούς, σκέφτομαι ότι, χωρίς αμφιβολία, τώρα αντιμετωπίζουμε, όπως ποτέ έως τώρα “στην ιστορία”, όπως λέει ο Φιντέλ Κάστρο, “επίθεση στις εθνικές μας ταυτότητες, ανηλεή επίθεση στις εθνικές μας κουλτούρες […]”. Αναπτύσσεται σε όλο τον κόσμο “παγκόσμια μονοκουλτούρα […] που καταστρέφει ανηλεώς τον πολιτισμό”. Η αναγνώριση της ύπαρξης αυτής της δυσοίωνης επιρροής από την κουλτούρα που κατασκευάζεται στις ΗΠΑ και μεταφέρεται με μεγάλη αποτελεσματικότητα μέσω των νέων τεχνολογιών της επικοινωνίας είναι το θεμελιακό σημείο αφετηρίας για να αντιμετωπίσουμε αυτή την άοπλη εισβολή. Εισβολή που είναι πολύ πιο επικίνδυνη από οποιαδήποτε ένοπλη εισβολή, γιατί ως δούρειος ίππος εισδύει μέσα στις χώρες μας, χτυπά τις ρίζες, την εθνική μας ταυτότητα, τις ανθρωπιστικές μας αξίες, τις αξίες της αλληλεγγύης».

Για την αντι-βία απέναντι στην ηγεμονική και κρατική βία

«(Xρειάζεται) μία πολιτική οργάνωση που να μη στερείται ευφυΐας και να είναι προετοιμασμένη για όλες τις καταστάσεις όταν αναπτύσσεται μια επαναστατική κρίση στο εσωτερικό της δομής της αστικής εξουσίας και το κυρίαρχο στοιχείο μετατοπίζεται από την ιδεολογία προς τη βία. Ο εξαναγκασμός μπρος στην υπέρτατη κρίση φτάνει να γίνει ταυτόχρονα καθοριστικός και κυριαρχικός… Το να έχουμε υπόψη αυτή την κατάσταση δεν σημαίνει ότι επιστρέφουμε στις μεθόδους παρανομίας της εποχής των δικτατοριών… όμως, πράγματι, φαίνεται αναγκαίο να μην εγκαταλειφτούν οι μέθοδοι αυτοάμυνας όταν οι περιστάσεις το απαιτούν και να υπάρχει μια καλή δουλειά στον τομέα των πληροφοριών».

H Mπολιβαριανή Eπανάσταση στη Bενεζουέλα του Tσάβες είναι επανάσταση;

«Ο Ούγκο Τσάβες, πρώην στρατιωτικός που ανέλαβε την προεδρία αυτής της χώρας στα τέλη του 1998, αισθάνεται ότι οικοδομεί μια ιστορία καινούρια, προσπαθεί να κάνει μια πραγματική επανάσταση πραγματοποιώντας δομικές αλλαγές στο πολιτικό, το κοινωνικό, το πολιτιστικό, το ηθικό, το οικονομικό πεδίο. Μετά την παρέλευση οχτώ περίπου χρόνων από τη διατύπωση αυτών των λέξεων, μπορεί να ειπωθεί ότι υπάρχει μια επαναστατική διαδικασία σ’ αυτή τη χώρα, όταν δεν έχει καταστραφεί βίαια ο μηχανισμός του αστικού κράτους και δεν έχουν γίνει βαθιές οικονομικές αλλαγές;

Σε αντίθεση με άλλες κυβερνήσεις της Αριστεράς στην περιοχή, ο πρόεδρος Τσάβες γνώριζε ξεκάθαρα, πριν από την εκλογική νίκη, ότι δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει τις βαθιές κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που χρειαζόταν επειγόντως η χώρα, αν δεν άλλαζαν οι κανόνες του θεσμικού παιχνιδιού. Αυτό που τραβά περισσότερο την προσοχή στο Μπολιβαριανό Σύνταγμα είναι η έμφαση που δίνεται στη λαϊκή συμμετοχή στις δημόσιες υποθέσεις και στο πώς αυτός ο πρωταγωνιστικός ρόλος της είναι εκείνος που θα εγγυηθεί την πλήρη ανάπτυξη τόσο του ατόμου όσο και του συνόλου. Σε αυτό κατοχυρώνεται ότι η συμμετοχή του λαού στη διαμόρφωση, άσκηση και έλεγχο της δημόσιας διοίκησης είναι το αναγκαίο μέσο για να επιτευχθεί ο πρωταγωνιστικός του ρόλος, που θα εγγυάται την πλήρη ανάπτυξή του, τόσο ατομική όσο και συλλογική. Επιπλέον, σημειώνονται οι μορφές που θα επιτρέπουν στο λαό να αναπτύξει «τις ικανότητες και δεξιότητές του»: την αυτοδιεύθυνση, τους κάθε είδους συνεταιρισμούς, το δημοκρατικό σχεδιασμό, τους συμμετοχικούς προϋπολογισμούς σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας.

Να αναφέρω, όμως, ένα συγκεκριμένο παράδειγμα: Έγιναν πολλές συζητήσεις και εξετάστηκαν οι επιτυχημένες εμπειρίες κοινοτικής οργάνωσης. Κατέληξαν στη μορφή της κοινότητας, όπου εννοείται ένα σύνολο οικογενειών που ζουν σε ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, μοιράζονται μια κοινή ιστορία και αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα, τόσο οικονομικά όσο κοινωνικά και οικιστικά, όπως: λαϊκή οικονομία, ολοκληρωμένη κοινωνική ανάπτυξη (κατοικία, υποδομές και φυσικό περιβάλλον), εκπαίδευση και άθληση, πολιτισμός, επικοινωνία, πληροφόρηση και επιμόρφωση (εναλλακτικά μέσα, κοινοτικά και άλλα), ασφάλεια και άμυνα (μονάδα άμυνας). Η συνέλευση των πολιτών είναι η μέγιστη εξουσία στην κοινότητα. Οι αποφάσεις της έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα για το κοινοτικό συμβούλιο. Είναι εκεί που έγκειται η κυριαρχία και η εξουσία του λαού.

Δεν αμφιβάλλω για το ότι τα κοινοτικά συμβούλια είναι ένας από τους προνομιακούς χώρους όπου ο άνθρωπος μπορεί να αναπτυχθεί πλήρως και αποτελούν τη στέρεα βάση πάνω στην οποία μπορεί να οικοδομηθεί ο σοσιαλισμός του 21ου αιώνα».