Ευρωεκλογές: Mπροστά σε κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες, του Νίκου Γαλάνη

Α. Ενδιαφέρον και αντιφατικό περιβάλλον

1. Η κεντρικότητα της κρίσης

Η κρίση ομολογείται πλέον απ’ όλους. Αλλά ομολογείται επίσης η αδυναμία, η ανικανότητα των «ιθυνόντων» να προσδιορίσουν το βάθος της και, πολύ περισσότερο, τρόπους και πολιτικές αντιμετώπισής της. Η κρίση αποτελεί όμως και μοχλό αναδιαρθρώσεων, ανατροπών, αλλαγών στις διεθνείς και ταξικές σχέσεις. Όσο διαρκεί και εντείνεται, δημιουργεί μια γενικευμένη κατάσταση αταξίας, που συμβάλλει τόσο σε συχνές, ενίοτε απρόβλεπτες, αλλαγές στην πολιτική σκηνή όσο και σε ανατροπές στο συσχετισμό της ταξικής πάλης. Είμαστε στη φάση της αμηχανίας, των πολλών αντιφάσεων, της αποδιάρθρωσης της παραγωγικής διαδικασίας, στη φάση της παρακμής των ιδεολογιών του νεοφιλελευθερισμού και της αμερικάνικης αυτοκρατορίας αλλά και στη φάση της εθνικοποίησης της καπιταλιστικής χρεοκοπίας. Μέχρι το σύστημα να φτάσει σε μια νέα κατάσταση ισορροπίας, θα συνυπάρχουν κίνδυνοι και ευκαιρίες για όσους θεωρούν πως ο καπιταλισμός είναι ανατρέψιμος, για όσους θεωρούν πως υπάρχει ένα άλλο, πραγματικά εναλλακτικό σχέδιο. Ένα σχέδιο που δεν εγκλωβίζεται στη μεταρρύθμιση του καπιταλισμού, αλλά προβάλλει –καθόλου απολογητικά– το σοσιαλισμό.

2. Κοινωνικός ριζοσπαστισμός(;) και η «δημοκρατία» τους

Γίνεται αντιληπτό και από τους δύο πόλους της πάλης των τάξεων ότι η κατάσταση θα οξυνθεί, ότι θα περάσουμε σε συνολικούς αγώνες για το ποιος και πώς θα πληρώσει την κρίση. Ο φόβος επικρατεί και στα δύο στρατόπεδα. Φόβος του αστισμού μπροστά στις κοινωνικές αναταραχές, στην άρνηση των «κάτω» να πληρώσουν το μάρμαρο. Αλλά και φόβος τους –ειδικά των κατατεμαχισμένων, διασπασμένων κ.λπ. κατηγοριών– για το τι έρχεται, σε συνδυασμό με την επιβολή μίας ακόμη πιο σκληρής και σιδηρόφρακτης «δημοκρατίας»: καταστολή, φασιστικοποίηση, άνοδος ρατσιστικών αντιλήψεων και πρακτικών, προληπτική «αντι»τρομοκρατία, τσαλαπάτημα των πλέον στοιχειωδών συνταγματικών εγγυήσεων…

Παρ’ όλα αυτά, καθημερινά η δεξαμενή της απόγνωσης αλλά και της οργής του κόσμου γεμίζει. Σε όλες τις μεριές του πλανήτη οι εικόνες –τουλάχιστον αυτές που καταφέρνουν να διαπεράσουν τα απαγορευτικά φίλτρα των ΜΜΕ– δείχνουν πως υπάρχει ένα πλανητικό καζάνι έτοιμο να εκραγεί: Ισλανδία, Γουαδελούπη, Γαλλία, Λετονία, Βρετανία, Ισπανία, Λιθουανία, Ρωσία, Κίνα, ΗΠΑ, Λατινική Αμερική, Φιλιππίνες… παντού βλέπουμε εικόνες απεργιών, κινητοποιήσεων, ακόμη και εκρήξεων τύπου ελληνικού Δεκέμβρη. Οι λαοί είναι οργισμένοι με τους ηγέτες τους και την πολιτική τους. Ίσως να μην είναι υπερβολικό να πούμε ότι βρισκόμαστε, διεθνικά και εθνικά, μπροστά σε ένα νέο κοινωνικό ριζοσπαστισμό.

3. Η δομική κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η γενική κρίση του συστήματος οξύνει ακόμα περισσότερο την προϋπάρχουσα δομική κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (κρίση ταυτότητας, προσανατολισμού, στρατηγικής), που σχετίζεται με 4 παράγοντες:

α) Τις διαφορετικές, συχνά αντικρουόμενες, στρατηγικές και συμφέροντα, τις αντιφατικές διαδικασίες διεύρυνσης, τις εύθραυστες συμμαχίες αλλά και την αναζήτηση του κεντρικού άξονα που θα τραβήξει μπροστά τα πράγματα.

β) Το κοινό νόμισμα και τα προβλήματά του, που εμφανίστηκαν με βάση το σύμφωνο σταθερότητας σε Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα ήδη πριν από την οικονομική κρίση και που στις σημερινές συνθήκες οξύνονται πολύ. 16 κυβερνήσεις, 16 δημοσιονομικές πολιτικές, αλλά μία κεντρική τράπεζα.

γ) Ο ανταγωνισμός αλλά και διχασμός εντός ΕΕ για (και με) τις ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα πάνω στα ζητήματα του πολέμου, της ενέργειας και της γεωπολιτικής επέκτασης.

δ) Ο βαθμός της κοινωνικής συναίνεσης μειώνεται, ενώ αυξάνεται η αμφισβήτηση του «ευρωπαϊκού οικοδομήματος», της «ενοποίησης». Το γαλλικό και ολλανδικό «Όχι» στο ευρωσύνταγμα και το ιρλανδικό «Όχι» στη Λισαβόνα είναι ενδεικτικά μιας πραγματικότητας που τσαλακώνει την ευρωλαγνεία.

Β. Εδώ είναι Bαλκάνια, εδώ είναι Eλλάδα

Βρισκόμαστε μπροστά σε μια εκλογική και πολιτική μάχη που θα δημιουργήσει αρκετές πολιτικές διεργασίες. Αυτό αφορά αρκετές ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Πορτογαλία κ.ά.) και την Ελλάδα. Τι θα κριθεί όμως στις ευρωεκλογές –πρώτη των πολλών αναμετρήσεων που θα επακολουθήσουν– στον ελλαδικό χώρο;

1) Το πόσο αυξήθηκε η κοινωνική δυσαρέσκεια αλλά και πόσες δυνάμεις απελευθερώθηκαν από το πολιτικό καρτέλ του δικομματισμού.

2) Ο βαθμός κριτικής και αντιπαράθεσης στις αστικές πολιτικές αντιμετώπισης της κρίσης, η κριτική στην καπιταλιστική Ευρώπη, το βάθος και το μέγεθος αυτής της κριτικής αλλά και η δυνατότητα άνθησης νέων ιδεών.

3) Οι ανακατατάξεις στην ελλαδική Αριστερά, κυρίως μεταξύ ΚΚΕ-ΣΥΡΙΖΑ.

4) Η αντοχή του ΣΥΡΙΖΑ, μια νέα ανοδική πορεία και o μετασχηματισμός του, ο συσχετισμός εντός του ΣΥΝ και του ΣΥΡΙΖΑ. Οι πολιτικές και κοινωνικές διεργασίες όχι μόνο θα καταγραφούν σ’ αυτές τις εκλογές, αλλά θα λειτουργήσουν σαν καταλύτης για επιταχύνσεις και ανατροπές. Για παράδειγμα, αν ο δικομματισμός καταγράψει πτώση, αλλά και συνολικά η Αριστερά άνοδο, τότε απελευθερώνονται δυνάμεις προς τα αριστερά από το «σοσιαλιστικό χώρο», αλλά και προετοιμάζονται λύσεις για το «πρόβλημα» της πιθανής έλλειψης αυτοδυναμίας. Επίσης, αν ο ΣΥΡΙΖΑ βρεθεί έστω και μία ψήφο πάνω από το ΚΚΕ, το παγωμένο και νοικοκυρεμένο ΚΚΕ θα μας δημιουργήσει έντονες συγκινήσεις, καθώς είναι δυνατό να λάβει τέλος η χρόνια πλήξη στο εσωτερικό του.

Γ. Ευρωπαϊκή Ένωση: Κριτική και αμφισβήτηση

1. Μύθος και πραγματικότητα

Η Ευρωπαϊκή Ένωση προβάλλεται σαν ουδέτερος θεσμός, αλλά δεν είναι. Ο κυρίαρχος μύθος έχει δύο θεμέλιους λίθους: Από τη μία, η υποτιθέμενη ουδετερότητα και, από την άλλη, το όραμα, δηλαδή η ενοποίηση. Όμως η πραγματικότητα είναι διαφορετική (άσχετα αν είναι δυνατό να διαμορφώνονται συσχετισμοί και με βάση την ύπαρξη –ή την αποδόμηση– των μύθων). Έτσι λοιπόν:

α) Η ΕΕ είναι το κέντρο όπου παράγονται-δημιουργούνται αλλά και συμπυκνώνονται πολιτικές και στρατηγικές με τη σφραγίδα και την πλήρη ηγεμονία του κεφαλαίου. Του κεφαλαίου εκείνου που είναι το πιο δυνατό και με τη μεγαλύτερη δυναμική. Του μονοπωλιακού πολυεθνικού ευρωπαϊκού κεφαλαίου. Αυτό καθόλου δεν σημαίνει –και ειδικά σε περιόδους κρίσης, όπως σήμερα– ότι οι ανταγωνισμοί μεταξύ κεφαλαίων εκλείπουν.

β) Η ΕΕ είναι ο κρίσιμος χώρος γεωγραφικής και οικονομικής συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίου, για να ενδυναμώσει με αποφασιστικό τρόπο τον ανταγωνισμό στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον σε σχέση με τις ανταγωνίστριες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Είναι και σημείο συνεχούς σχηματισμού ενός ιμπεριαλιστικού πόλου, την ίδια στιγμή που εθνικά (αλλά και εντός του ευρωπαϊκού χώρου και της περιφέρειας) αποτελεί μοχλό καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων, συσσώρευσης και επέκτασης του πολυεθνικού κεφαλαίου εντός και εκτός των ορίων της ΕΕ.

γ) Η ΕΕ είναι το κρίσιμο «επιχείρημα», το μέχρι σήμερα ηγεμονικό (πολιτικά και ιδεολογικά), το τελευταίο, αν χρειαστεί, ανάχωμα απέναντι στην εργατική τάξη, μέσα στα πλαίσια των εθνικών συσχετισμών. Το «απυρόβλητο» της ΕΕ βοηθά τον αστισμό στην επίθεσή του ενάντια στην εργατική τάξη, που οδηγεί στη χειροτέρευση των συνθηκών-σχέσεων εργασίας και στη μείωση των περιθωρίων για έναν άλλο κοινωνικό συσχετισμό.

δ) Η ΕΕ είναι ο χώρος «απαγόρευσης» του σοσιαλισμού, αφού μέσα απ’ όλες τις συνθήκες έχει καθοριστεί μόνιμα η μορφή που θα έχει η οικονομία της. Είναι χώρος θωράκισης της άρχουσας τάξης και κατάπνιξης των δυνάμεων της δημοκρατίας, της προόδου, του πολιτισμού, της ελευθερίας, των εργατικών και νεολαιίστικων διεκδικήσεων και δικαιωμάτων.

ε) Η ΕΕ είναι, από την ίδρυσή της, το 1957, έως σήμερα, αποτέλεσμα της πρωτοκαθεδρίας της οικονομίας σε βάρος της πολιτικής. Είναι η βιτρίνα του ουτοπικού σχήματος ότι το εμπόριο ενώνει, που ραγίζει συνεχώς επειδή «ξεχνά» ότι τα διαφορετικά συμφέροντα χωρίζουν. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 έως σήμερα, είναι αποτέλεσμα της οικονομικής κοσμοαντίληψης, φιλοσοφίας και πρακτικής του νεοφιλελευθερισμού.

2. Κοινωνικά δίκαιη Ευρώπη: Σχήμα οξύμωρο;

Στο ερώτημα αν μπορεί να υπάρξει μια κοινωνικά δίκαιη Ευρώπη, απαντάμε πως αυτό που μπορεί να υπάρξει –αν αγωνιστούμε γι’ αυτό– είναι ένας διπλός, διμέτωπος αγώνας που θα αλληλοτροφοδοτείται εντός και εκτός εθνικών ορίων, ο οποίος:

α) Στα εθνικά όρια θα οικοδομεί ένα αντικαπιταλιστικό και αντιμπεριαλιστικό κίνημα ενάντια στον καπιταλισμό του σήμερα, το νεοφιλελευθερισμό, σε γραμμές ρήξης και ανατροπής με τα αστικά κράτη. Ένα κίνημα που θα στοχεύει στην επαναφορά της οικονομικής πολιτικής στα πλαίσια της κρατικής κυριαρχίας (πράγμα που σήμερα συνιστά ένα διμέτωπο αντικαπιταλιστικό και αντιΕΕ-αντιμπεριαλιστικό αγώνα). Έτσι, έχουν ιδιαίτερη σημασία οι αγώνες ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις, στις ντιρεκτίβες που αφαιρούν εργαλεία άσκησης της οικονομικής πολιτικής, καθώς και η επέκταση του δημόσιου τομέα και χώρου.

β) Στα υπερεθνικά, ευρωπαϊκά όρια θα διεμβολίζει την καπιταλιστική Ευρώπη, με καταρχήν στόχο τη διεθνική συνεργασία των «από κάτω», τη συνεργασία και συντονισμό κοινωνικών-κινημάτων, την αποδόμηση και απόσυρση νεοφιλελεύθερων συνθηκών, οδηγιών, ρυθμίσεων. Στρατηγικά, λοιπόν, είμαστε υπέρ μιας Ευρώπης χωρίς κοινωνικά και γεωγραφικά σύνορα, μιας σοσιαλιστικής ενωμένης Ευρώπης, σε αντίθεση με την Ευρώπη των διογκούμενων κοινωνικών ανισοτήτων και διαφορών, με την Ευρώπη των «ανοικτών» γεωγραφικών συνόρων και των πολλαπλών κοινωνικών αποκλεισμών και εγκλεισμών.

Παλεύουμε για μια Ευρώπη της ειρήνης και της αλληλεγγύης, που σημαίνει μια Ευρώπη αντιμπεριαλιστική. Μια Ευρώπη που θα σέβεται το δικαίωμα των λαών και χωρών στην αυτοδιάθεση. Σε κάθε περίπτωση, μια Ευρώπη όπου οι ίδιοι οι λαοί θα αποφασίζουν για τις τύχες τους. Παλεύουμε για μια οικολογική Ευρώπη, μια Ευρώπη του πολιτισμού, της εργασίας, της δημοκρατίας και της συνεργασίας. Για να οδηγηθούμε σε μια Ευρώπη δημοκρατική, κοινωνικά δίκαιη, μια Ευρώπη σοσιαλιστική.

Η Ευρώπη είναι πεδίο ταξικής πάλης. Αλλά το κράτος-έθνος παραμένει το πρώτο, το πλέον κατάλληλο πλαίσιο της δυνατότητας παρέμβασης των εργαζομένων, της δυνατότητας προοδευτικών ανατροπών.

Τα παραπάνω δεν έχουν (και δεν θα μπορούσαν να έχουν) καμία σχέση με το μετασχηματισμό ή τη μεταρρύθμιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης – η «αφελής» ταύτιση Ευρώπης και ΕΕ είναι ύποπτη και εντελώς αστήρικτη. Η ΕΕ θα μπορούσε να μεταρρυθμιστεί σε «καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο», αλλά όχι σε σοσιαλιστική κατεύθυνση, επειδή έχει τη σφραγίδα, τα γονίδια, την ταυτότητα, την καρδιά και την ψυχή του καπιταλισμού σε όλα τα κύτταρα και τις λειτουργίες της. Το κοινό σημείο, το σημείο τομής μέσα στο ΣΥΡΙΖΑ, είναι η κριτική και η αντίθεση στην ΕΕ του κεφαλαίου, του ρατσισμού, του πολέμου… κι όχι οποιοσδήποτε «θετικός τόνος» υπέρ της.

3. Ουσιαστική κριτική

Σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης, τα δόγματα, οι στρατηγικές, οι πολιτικές του καπιταλισμού-νεοφιλελευθερισμού πρέπει να υπόκεινται όχι απλώς σε κριτική αλλά σε αμφισβήτηση, η οποία να αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο ανατροπής τους ή (ακόμη καλύτερα) να οδηγεί στην ανατροπή τους. Στις ευρωεκλογές οφείλουμε να συζητήσουμε-κριτικάρουμε-αμφισβητήσουμε:

α) τη συνθήκη του Μάαστριχτ και το (αντιδραστικό μα και καταστροφικό, όπως αποδεικνύεται σήμερα) «σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης», καθώς και την τελευταία ευρωσυνθήκη της Λισαβόνας – μια ακόμη απόπειρα βαθύτερης «θεσμοποίησης» του νεοφιλελευθερισμού.

β) την «Κοινή Αγροτική Πολιτική», τη συρρίκνωση και επερχόμενη πλήρη διάλυση του αγροτοκτηνοτροφικού μας τομέα.

γ) το υποτιθέμενο ευρωπαϊκό «κοινό σπίτι», τους προβαλλόμενους μύθους (που διαψεύδονται καθημερινά από την πραγματικότητα) περί της ενοποίησης και των «αναπόφευκτων δυσκολιών» της.

δ) όποιες θέσεις-απόψεις-πρακτικές σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο αντιμετωπίζουν την κρίση από τη σκοπιά των συμφερόντων των εργαζομένων και της νεολαίας, τονίζοντας ότι οι εξελίξεις στην ελληνική οικονομία συντελούνται σε ένα θεσμοποιημένο ευρωπαϊκό πλαίσιο νεοφιλελευθερισμού («απελευθέρωση» αγορών, εργασίας, κεφαλαίων κ.ά.), αχαλίνωτου ανταγωνισμού, με επικίνδυνες και καταστροφικές αγκυλώσεις (σύμφωνο σταθερότητας).

Το μεγάλο στοίχημα είναι: Θα μας οδηγήσει στην πλήρη χρεοκοπία η υποταγή στην καπιταλιστική Ευρώπη και η εξάρτησή μας από τις οικονομικές πολιτικές της ΕΚΤ και από τους κανόνες του νεοφιλελευθερισμού; Ή θα υπάρξει μια διαφορετική πολιτική αντιμετώπισης της κρίσης, μια πολιτική σε όφελος του κόσμου της δουλειάς;

Νίκος Γαλάνης