Κρίση, οργή, φόβος, του Κώστα Βεργόπουλου

Η τρέχουσα διεθνής κρίση είναι όχι μόνο οικονομική, αλλά επίσης κοινωνική, πολιτισμική και βεβαίως πολιτική. Αποτελεί βεβαίως προϊόν του καπιταλισμού, αλλά απορρέει άμεσα από τις νεοφιλελεύθερες επιλογές και αντικοινωνικές κατευθύνσεις που επεκτάθηκαν και γενικεύθηκαν κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Ορισμένοι έσπευσαν να αποδώσουν τη σημερινή κρίση στις απορρυθμίσεις που έχουν προηγηθεί. Όμως αυτό, χωρίς να είναι λάθος διάγνωση, δεν είναι παρά ένα μόνο μέρος της αλήθειας.

Στην πραγματικότητα, το ότι οι απορρυθμίσεις νομιμοποίησαν ένα σύστημα ασύδοτου καπιταλισμού είχε επίσης τη σοβαρότερη συνέπεια ότι νομιμοποιήθηκαν χρηματοπιστωτικά προϊόντα που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν παράνομα. Έτσι, ο νέος καπιταλισμός δεν είναι μόνο απορρυθμισμένος και ασύδοτος, αλλά ασύγκριτα περισσότερο αρπακτικός, με πολιορκητικό κριό τη χρηματοπιστωτική σφαίρα. Οι χρηματοπιστωτικές φούσκες που σήμερα σπάνε αναπτύχθηκαν με ιλιγγιώδη ταχύτητα και συνέπειά τους ήταν οι πρόσθετες μεταβιβάσεις κοινωνικού εισοδήματος από τα κάτω προς τα πάνω, από τα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα προς τα υψηλά. Ολόκληρο το διεθνές καπιταλιστικό σύστημα βρέθηκε σε αδιέξοδο διότι με τη βουλιμία και την αρπακτικότητά του κατέστρεψε τις προϋποθέσεις της διευρυνόμενης αναπαραγωγής του. Συνεπώς, η σημερινή κρίση δεν είναι απλά χρηματοπιστωτική, ούτε απλά οικονομική, αλλά η σημασία της αποβαίνει βαθιά κοινωνική, πολιτισμική και πολιτική. Θα έπρεπε σε συνθήκες παρόμοιες με τις σημερινές, η Αριστερά να κατακτά θέσεις στην κοινωνία, να κερδίζει έδαφος. Όμως, το παράδοξο είναι ότι σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες σήμερα η Αριστερά σε όλες τις παραλλαγές της βρίσκεται σε υποχώρηση, αντιμέτωπη με αύξουσα κοινωνική δυσπιστία, και σε βαθιά αμηχανία όσον αφορά τις κοινωνικές και πολιτικές προοπτικές. Αυτό με κάνει να υποθέτω ότι η συγκεκριμένη ευρωπαϊκή Αριστερά, σε όλες τις παραλλαγές της, δεν προσφέρει προοπτική υπέρβασης της κρίσης, αλλά αποτελεί στοιχείο του σημερινού αδιέξοδου. Υπόδειγμα πολιτικού αδιέξοδου είναι η Αριστερά στην Ιταλία, όμως και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες η κατάσταση αποδεικνύεται παρεμφερής. Με επικεφαλής τη Σοσιαλδημοκρατία, σχεδόν ολόκληρη η υπόλοιπη Αριστερά έχει αποσκιρτήσει από το καθήκον της σύνδεσης με τα λαϊκά στρώματα και έχει προνομιακά συνδεθεί με τα συμφέροντα του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Από αυτήν την προνομιακή σύνδεση απορρέει και η αμφισημία της όσον αφορά τα προβλήματα της δήθεν παγκοσμιοποίησης, της δήθεν ελευθερίας του εμπορίου, της αποδυνάμωσης των κρατικών και περιφερειακών ελέγχων στον ευρωπαϊκό χώρο. Με τις προϋποθέσεις αυτές που η Αριστερά έθεσε ως δεδομένες, κατέστησε η ίδια το σύγχρονο κοινωνικό πρόβλημα ανεπίλυτο. Με τις προϋποθέσεις που η ίδια έχει αποδεχθεί, νομιμοποιούνται οι πολυεθνικές εταιρίες να μεταφέρουν την απασχόληση στην Άπω Ανατολή και στην ανατολική Ευρώπη, διογκώνοντας τις στρατιές ανέργων στο ευρωπαϊκό πεδίο. Νομιμοποιούνται επίσης οι εταιρίες να εισάγουν ελεύθερα στην Ευρώπη τα προϊόντα που παράγουν υπό μεσαιωνικές εργασιακές συνθήκες στην Άπω Ανατολή και στην ανατολική Ευρώπη. Σήμερα, παρά την κρίση, οι σφυγμομετρήσεις δείχνουν ότι στο σύνολο της Ευρώπης των 27 οι σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις εισπράττουν τη μέγιστη φθορά, όμως και η υπόλοιπη Αριστερά δεν επωφελείται, στο μέτρο που δεν έχει επαρκώς και με σαφήνεια διαχωρίσει τη θέση της από την αδιέξοδη πορεία του σύγχρονου καπιταλιστικού συστήματος. Η χρηματοπιστωτική επιλογή, αντί να διασφαλίσει νέα προοπτική για τον καπιταλισμό, τον εξώθησε ταχύτερα προς ένα αδιέξοδο πολύ πιο καταλυτικό. Ακόμη και οι στοιχειώδεις αρχές της δημοκρατίας παραβιάζονται σήμερα με τις κυνικές θεωρίες περί “πολιτικού κόστους” που δήθεν δεν πρέπει να λαμβάνεται υπόψη. Όμως, αυτό δείχνει ότι και μόνο η τήρηση των δημοκρατικών αρχών και κανόνων θα ήταν αρκετή ώστε να σταματήσει ο σημερινός κοινωνικός κατήφορος, η τρέχουσα αποδόμηση, αποδιάρθρωση, καταστροφή των κοινωνιών και των κοινωνικών τάξεων. Υπάρχει σήμερα βαθιά κοινωνική απόγνωση και οργή, που όμως δεν βρίσκει αντίστοιχη πολιτική έκφραση και αυτό κάνει τη σημερινή κατάσταση να εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους. Είτε μπορεί να οδηγηθεί σε ανεξέλεγκτες κοινωνικές εκρήξεις σε ολόκληρο το ευρωπαϊκό πεδίο, ακόμη και με πρότυπο τα ελληνικά γεγονότα του περασμένου Δεκέμβρη, είτε το σημερινό έλλειμμα Αριστεράς μπορεί να καλυφθεί με “προσφορά” από κάποιο “ριζοσπαστικοποιημένο” και εθνικιστικό νεοσυντηρητικό χώρο. Θα έπρεπε η Αριστερά να μεταβάλει ριζικά στάση, να αποδώσει προτεραιότητα στα πραγματικά προβλήματα της κοινωνίας και του κόσμου της εργασίας, αντί να ξιπάζεται ότι δήθεν αναβαθμίζεται με την υιοθέτηση του αδιεξοδικού ορίζοντα της χρηματοπιστωτικής ολιγαρχίας, που ευθύνεται για το σημερινό βαθύ και πολύπλευρο αδιέξοδο.

Η προβολή επιμέρους ζητημάτων –όπως τα οικονομικά σκάνδαλα, το εκκλησιαστικό, η χωροταξία, το μεταναστευτικό κ.λπ.– δεν θα έπρεπε να συγκαλύπτει την απόλυτη και ξεκάθαρη προτεραιότητα στο κεντρικό ζήτημα, που ήταν πάντοτε για την Αριστερά και παραμένει σήμερα περισσότερο από ποτέ άλλοτε το κοινωνικό.

Κώστας Βεργόπουλος