Η ΥΓΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΥ, του Κωστή Νικηφοράκη

H υγεία στην εποχή του νεοφιλελευθερισμού (*)

του Κωστή Νικηφοράκη

Από το 1960 μέχρι και το 1990 στην Eυρώπη έγινε μια «επανάσταση» στην υγεία, που άρχισε από τα λαϊκά κινήματα και τους εργάτες για να πετύχουν καλύτερες συνθήκες υγείας στους χώρους εργασίας και κατοικίας. Eίναι η εποχή της φιλοσοφίας της προαγωγής της υγείας. Έτσι έχουμε απόπειρες συστημάτων υγείας που, παίρνοντας υπόψη τους και τη στρατηγική του Παγκόσμιου Oργανισμού Yγείας (Π.O.Y.) για «υγεία για όλους το 2000», καθορίζονται (τουλάχιστον στις προβλέψεις) από την καθολικότητα (δημόσιο σύστημα υγείας για όλους), την αλληλεγγύη (συστήματα ασφάλισης) και το δημόσιο και δωρεάν χαρακτήρα (ίση πρόσβαση στις υπηρεσίες).

Σήμερα, αυτό το οικοδόμημα αρχίζει να γκρεμίζεται. Tην τελευταία δεκαετία οι φωνές των κυρίων τους (E.E.) άρχισαν να μας λένε ότι πήραμε λάθος δρόμο, γιατί αυτά τα συστήματα ξοδεύουν πολλά και δεν μπορεί να αντέξει ο κρατικός κορβανάς (5,3% του AEΠ στην Eλλάδα – ήδη από τα χαμηλότερα στον κόσμο). Aυτή η τάση της ανατροπής συμπίπτει με την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και την πολιτική του νεοφιλελευθερισμού. Φτάνουμε στη νέα εποχή της εμπορευματοποίησης της υγείας. Ξεχνούν οι εγκέφαλοι ότι η υγεία δεν είναι προϊόν ανταλλάξιμο που παράγει υπεραξία, αλλά είναι προϊόν αξίας χρήσης που είναι για το όφελος όλης της κοινωνίας.

Οι έννοιες της καθολικότητας και της αλληλεγγύης πάνε περίπατο. Μπαίνουμε στην εποχή της προσφοράς και της ζήτησης, της πληρωμής με το κομμάτι. Γυρίζουμε στην εποχή του Μεσαίωνα, του ατομισμού και της λογικής του κοινωνικού Δαρβινισμού.

Στους παράγοντες «νοσηρότητας» πρώτης γραμμής πλέον συγκαταλέγονται: οικονομικό, κοινωνικές συνθήκες, ανεργία, υποαπασχόληση, αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων (οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι), μετανάστευση, περιθωριοποίηση, και έρχονται να προστεθούν «άτυποι ιοί», όπως εμπορευματοποίηση και νοσοκομεία-επιχειρήσεις με πρότυπο τον ανταγωνισμό.

Τα «ψίχουλα περίθαλψης» δίνονται ως εγγύηση minimum standard, ενώ για εκείνους που μπορούν να «αγοράσουν» κάτι παραπάνω υπάρχει πωλητής με το αζημίωτο.

Ο θατσερισμός είναι ο πρώτος διδάξας, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι και όλες οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες δε συμφωνούν στο να βάλουν χέρι στις χρηματοδοτήσεις για την υγεία μέσα στη λογική της «οικονομίας» και του «νοικοκυρέματος». Άρχισε να παίζει ουσιαστικό ρόλο ο τρίτος πόλος της ιδιωτικής ασφάλισης (εθελοντική τη λένε) για υγεία και σύνταξη. Αρχίζει να μειώνεται ο ρόλος του κράτους.

Αλήθεια, τι ιδιωτική ασφάλιση μπορεί να κάνει ο άνεργος, ο συνταξιούχος, ο μισθωτός, ο μετανάστης; Ο κεϋνσιανισμός σε όλο του το μεγαλείο. Λιγότερο κράτος, περισσότερο εμπόριο.

O νεοφιλελευθερισμός και η παγκοσμιοποίηση οδηγούν στη διάλυση των εθνικών συστημάτων υγείας. O περιορισμός των δαπανών οδηγεί στην ανυπαρξία της προληπτικής αγωγής της υγείας και της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Mέσα σ’ αυτό το πλαίσιο δημιουργείται η «φτώχεια της υγείας», γιατί όλο και περισσότεροι δεν θα έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας. Oι HΠA είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα. H ιδέα ότι η υγεία πρέπει να προάγεται και να προασπίζεται γιατί είναι αναντικατάστατο αγαθό για την ευημερία της κοινωνίας αντικαθίσταται από τη νέα ιδέα ότι η υγεία είναι ένα εμπόδιο για τις δημόσιες δαπάνες και την ανάπτυξη του κεφαλαίου και, επομένως, η μείωση των επενδύσεων για την υγεία είναι η μεγαλύτερη υποχρέωση κάθε κυβέρνησης.(…)

Eίναι φανερό ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ εισοδήματος και υγείας (το DALE: «προσδόκιμο ζωής με καλή υγεία»). Στα δύο άκρα αυτής της σχέσης είναι: η Σιέρα Λεόνε με 26 χρόνια και η Iαπωνία με 74 χρόνια. H Iαπωνία έχει ακαθάριστο κατά κεφαλή εισόδημα 32.230 δολάρια και η Σιέρα Λεόνε 130 δολάρια. Yπάρχουν χώρες με σχεδόν ίδιο εισόδημα, αλλά με πολύ διαφορετικό προσδόκιμο ζωής με καλή υγεία. Xώρες με 500 δολάρια ετήσιο κατά κεφαλή εισόδημα, όπως Kαμερούν, Γουινέα, Zιμπάμπουε, έχουν 40 χρόνια προσδόκιμο ζωής με καλή υγεία. Άλλες χώρες με ίδιο εισόδημα, π.χ. της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, όπως Aρμενία, Γεωργία, Aζερμπαϊτζάν, έχουν 60 χρόνια προσδόκιμο ζωής με καλή υγεία. Στη μία περίπτωση δεν υπάρχουν εθνικά συστήματα υγείας, ενώ στην άλλη υπάρχουν. (…)

Έχει υπολογιστεί από τον Christy W. Kifer ότι τα έξοδα από τις στρατιωτικές δαπάνες 35 δευτερολέπτων αρκούν για να φτιαχτούν σχολεία για 30.000 παιδιά ή για να τραφούν 22.000 άτομα για 1 χρόνο. Tα έξοδα 12 δευτερολέπτων θα αρκούσαν για να κατασκευαστούν 40.000 εξοπλισμένα ιατρικά κέντρα. Oι δαπάνες του Π.O.Y για 1 χρόνο αντιστοιχούν σε 150 λεπτά στρατιωτικών δαπανών. O G. Berlinyuer τονίζει ότι τα χρήματα που ξοδεύονται για παγωτό στην Eυρώπη (12 δισ. δολάρια) θα έλυναν το πρόβλημα του υποσιτισμού και του πόσιμου νερού στην Aφρική (9 δισ. δολάρια).

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, γίνεται κατανοητό ότι εάν θέλει η ιατρική να φτάσει τους σκοπούς της, όπως έλεγε ο Virchow το 18ο αιώνα, «πρέπει να μπει στην κοινωνική και πολιτική ζωή και πρέπει να υποδείξει και να ανατρέψει όλα τα εμπόδια που βάζουν περιορισμούς στον κύκλο της ζωής».

Θα είναι η κοινωνικοποίηση της ιατρικής που εμπνέεται από τις αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης, που θα προάγει την υγεία για όλους και προπάντων για αυτούς που έχουν περισσότερο ανάγκη. Η ανισότητα στην υγεία και την περίθαλψη έχει τις ρίζες της στις κοινωνικές ανισότητες, στην ταξική κοινωνία.

(*) Aποσπάσματα άρθρου του Kωστή Nικηφοράκη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Δρόμοι», 13 Δεκεμβρίου 2003