Η Κούνεβα, ο Φάις και το… κοπιράιτ μιας εξέγερσης, της Μαρίας Ξυλούρη

Οι αυτόκλητοι εκπρόσωποι μιας γυναίκας που δεν ανέχτηκε εκπροσώπους

Ένας συγγραφέας στέκεται στην ιστορία μιας μετανάστριας, ιστορία που μισοείπαν τα δελτία ειδήσεων, και αποφασίζει, εν θερμώ, όπως λέει, να γράψει έναν μονόλογο γι’ αυτήν. Πέντε μήνες μετά την επίθεση εκδίδεται ο μονόλογος και επιχειρείται ν’ ανέβει στο θέατρο. Τα έσοδα της πρώτης και της τελευταίας παράστασης ανακοινώνεται ότι θα δοθούν στη μετανάστρια.

Μόνο που η παράσταση της πρεμιέρας δεν δίνεται. Λίγο πριν την έναρξη, μια ομάδα αυτοαποκαλούμενων αλληλέγγυων επιτίθενται στον συγγραφέα, πετούν μπογιές και φωνάζουν συνθήματα. Κατηγορούν τους συντελεστές ότι προσπαθούν να κάνουν τον αγώνα της αστικό θέαμα, να κερδίσουν χρήματα απ’ τη μάχη της.

Η μετανάστρια είναι φυσικά η Κωνσταντίνα Κούνεβα. Ο συγγραφέας είναι ο Μισέλ Φάις. Η παράσταση που δεν δόθηκε, Το Κίτρινο Σκυλί.

“Στο θεατρικό έργο η Κωνσταντίνα Κούνεβα αποκόβεται από την καθημερινότητά της, από τον αγώνα της, από την κοινωνική της τάξη και τα βιώματά της, από τον κόσμο της. Της επιβάλλουν το πρόσωπο του εξιλαστήριου θύματος και όχι της μετανάστριας-αγωνίστριας. Επιβάλλουν την εμπειρία του λιθοβολημένου που συγχωρεί. Περιφρονούν και απαξιώνουν τον κόσμο της, που θέλουν να παραμείνει αόρατος”. Αυτή είναι η κριτική της ομάδας. Είναι η άποψή τους κι είναι δικαίωμά τους να την πουν – αλλά πώς, αλήθεια; Και, επιπλέον, είναι δικαίωμα και του Φάις –του όποιου Φάις– να μιλήσει για το θέμα ή όχι; Εκτός αν η Κούνεβα έχει παραχωρήσει στους Αλληλέγγυους τα αποκλειστικά δικαιώματα. Μόνο που η Κούνεβα είναι παρούσα και έχει την… ενοχλητική συνήθεια ν’ αποφασίζει για τον εαυτό της.

Ένας συγγραφέας ξεκινά εν θερμώ να γράψει για την Κούνεβα: δεν μιλά εξ ονόματός της, την υποδύεται στη συνθήκη του έργου. Ο συγγραφέας εκτίθεται με το κείμενο: είναι υπαρκτό, δημόσιο, στο χέρι του καθενός να το ερμηνεύσει, να διαγνώσει ανεπάρκειες, πολιτικές κι αισθητικές ελλείψεις κ.λπ. Μπορεί όμως κάποιος να του επιβάλει τι να πει και πώς θα το πει; Χρειάζονται άραγε επαναστατικά διαπιστευτήρια για να του επιτραπεί να γράψει; Ποιος τα αποφασίζει αυτά, από πού κι ως πού;

Ακούστηκαν πολλά: για το ρόλο των εκδόσεων Πατάκη, για τις εργασιακές συνθήκες στα θέατρα, για την αστική τέχνη, για τον… εβραίο σιωνιστή Μισέλ Φάις που χαρακτήρισε τον Δεκέμβρη “μολυσματική ασθένεια” (αυτά από ανθρώπους που μάλλον διαγώνια διάβασαν, αν διάβασαν, τις δημόσιες τοποθετήσεις του). Στο “βεβαρημένο” παρελθόν του συγγραφέα προστέθηκε και το ότι υπόγραψε, μαζί με αρκετούς άλλους, μια δημόσια δήλωση εναντίον διάφορων κινήσεων φίμωσης όποιου άρθρωνε λόγο για τον Δεκέμβρη: μια δήλωση που δεν έπαιρνε θέση υπέρ μιας συγκεκριμένης ανάγνωσης της εξέγερσης αλλά υποστήριζε το δικαίωμα καθενός να παίρνει θέση. Να δώσουν τώρα όλοι οι υπογράφοντες πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων σ’ αυτούς που επιτέθηκαν στο Από Μηχανής Θέατρο; Ή μήπως είναι τα επόμενα θύματα;

Τον Δεκέμβρη, στις πολυσυζητημένες παρεμβάσεις στα θέατρα, ένας κόσμος διεκδικούσε δημόσιο βήμα για να μιλήσει, να ενημερώσει, ν’ ανοίξει μια συζήτηση γι’ αυτό που συνέβαινε έξω απ’ τα θέατρα και η τηλεοπτική ατζέντα το παραμόρφωνε: άλλοι θεατράνθρωποι το δέχτηκαν, αναγνωρίζοντας την ανάγκη, άλλοι όχι, όμως οι παρεμβάσεις δεν στρέφονταν εναντίον των παραστάσεων, εναντίον των θεατράνθρωπων. Η “παρέμβαση”, δυστυχώς, στην παράσταση του Κίτρινου Σκυλιού, όσο κι αν βαυκαλίζονται ίσως οι εμπνευστές της ότι ακολουθούσε αυτή την εμπειρία του Δεκέμβρη, ήταν άστοχη: γιατί ήταν, ακριβώς, εναντίον της παράστασης, ακύρωνε, μηδενιστικά και τσαμπουκαλεμένα, το δικαίωμα των συντελεστών της ν’ αρθρώσουν λόγο. Είχαν δικαίωμα οι παρεμβαίνοντες να εκφράσουν τη διαφωνία τους; Φυσικά. Αλλά, για να εκφραστεί το δικαίωμα στη διαφωνία, πρέπει πρώτα να εκφραστεί κι αυτό με το οποίο διαφωνείς.

Όταν ρωτάς πού είναι οι διανοούμενοι, όταν ζητάς να τοποθετηθούν, πρέπει να είσαι προετοιμασμένος για το ενδεχόμενο να μη συμφωνούν μαζί σου, και, επειδή δεν είναι όλα ασπρόμαυρα, ν’ αποδεχτείς ότι η διαφωνία τους μπορεί να μην τους κάνει απαραίτητα κι εχθρούς σου. Η άποψή τους φυσικά και ελέγχεται. Αν όμως πρέπει ν’ απορριφθεί ή ν’ απαντηθεί, επιβάλλεται ν’ απορριφθεί ή ν’ απαντηθεί με επιχειρήματα. Και είναι επίσης αλήθεια ότι εκείνοι έχουν διαφορετική πρόσβαση στο δημόσιο διάλογο ή “διάλογο”, ότι, τουλάχιστον θεωρητικά, η δική τους άποψη είναι πιο ηχηρή. Η μπογιά όμως ή το γκαζάκι δεν αποτελούν αντεπιχειρήματα, η δική σου διαφωνία και παρέμβαση δεν είναι επαναστατική απλώς και μόνο επειδή το λες εσύ.

Το θέμα εδώ δεν είναι να υπερασπιστείς τον όποιο Φάις, αλλά το δικαίωμά του να μιλήσει. Αλλιώς, απλώς πας ν’ αναποδογυρίσεις τους όρους: αντί να είσαι εσύ φιμωμένος, να είναι φιμωμένος ο άλλος, που βαφτίστηκε εχθρός μόνο και μόνο γιατί δεν είπε όσα ήθελες να πει. Και πλέον δεν διαφέρεις σε τίποτα απ’ τους θρησκόληπτους που ωρύονταν έξω απ’ τα σινεμά όταν προβαλλόταν Ο Τελευταίος Πειρασμός ή, πιο πρόσφατα, έξω απ’ το θέατρο όπου παιζόταν η παράσταση Εγώ Είμαι το Θείο Βρέφος. Και το χειρότερο είναι ότι εδώ υποτιμάται και η ίδια η Κούνεβα: αν η Κούνεβα έχει δεχτεί να υπάρχει αυτή η παράσταση, το να διαφωνείς εξ ονόματός της είναι η ακύρωση της Κούνεβα. Κι αν μη τι άλλο, αυτή η γυναίκα έχει δώσει αγώνα ενάντια στην ακύρωσή της.

Όταν η Κούνεβα έγραφε σημειώματα απ’ το νοσοκομείο για να ευχαριστήσει για τη συμπαράσταση, για να ξεκαθαρίσει ότι δεν θα είναι υποψήφια κανενός κόμματος, ουδείς σκέφτηκε ν’ αμφισβητήσει την αυθεντικότητά τους, ουδείς τα υπέβαλε σε… αυτοσχέδιο γραφολογικό έλεγχο. Τώρα που βγήκε να υποστηρίξει τον Φάις, ακούστηκε μέχρι και ότι το σημείωμα είναι πλαστό ή υπαγορευμένο. Είναι πλαστό επειδή δεν γράφει αυτό που κάποιοι θα ήθελαν ν’ ακούσουν; Ποιος λέει ότι αυτή η γυναίκα –που, δυστυχώς γι’ αυτούς που της επιτέθηκαν, αλλά ευτυχώς προπάντων για την ίδια είναι ακόμα ζωντανή– δεν έχει το δικαίωμα ν’ αποφασίζει για τον εαυτό της;

Και ποιος αποφάσισε ότι η “εξεγερμένη πλευρά” είναι μία και ενιαία, τέτοια που να εκφράζεται από μια και μόνο ομάδα εκπροσώπων, και πότε αποφασίστηκε –και από ποιους– ποια είναι αυτή η ομάδα που προφανώς έχει το κόπιραϊτ του Δεκέμβρη;

*Ο μονόλογος Το Κίτρινο Σκυλί είναι ένα συντομότατο κείμενο, 77 σελίδες μικρού μεγέθους, στη διάθεση του καθένα για να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα. Όπως διαθέσιμη είναι στο σάιτ του Φάις (www.fais.gr) όλη η επίμαχη αρθογραφία του για τον Δεκέμβρη, τον πόλεμο του Ισραήλ εναντίον της Παλαιστίνης, και βέβαια η “κατάπτυστη” δήλωση διαμαρτυρίας εναντίον των επιθέσεων που δέχτηκαν όσοι εξέφρασαν αντίθετες απόψεις για τον Δεκέμβρη.

Μαρία Ξυλούρη

Κάπως ειρωνικά, η περίπτωση της Κούνεβα, αν και βγαλμένη απ’ την ίδια μήτρα με τον Δεκέμβρη, στην αρχή επισκιάστηκε απ’ αυτόν. Οι φθορές στο “σώμα” της πόλης-βιτρίνας ήταν σημαντικότερες απ’ την επίθεση κατά της ζωής μιας γυναίκας –πολύ περισσότερο, μιας ξένης– για τη μιντιακή ατζέντα του πραγματικού (του τηλεοπτικά αξιοποιήσιμου). Αν φωτίστηκε η υπόθεση, αν δεν ξεχάστηκε, είναι γιατί βρέθηκαν άνθρωποι να μιλήσουν γι’ αυτήν, να παρακάμψουν την επιβεβλημένη απ’ τα πάνω ατζέντα. Που συγκλονίστηκαν, αλλά όχι με τον σιωπηλό, παθητικό τρόπο που συγκλονίζει ένα δελτίο ειδήσεων. Ανάμεσά τους και πολλοί άνθρωποι που δεν θα αυτοπροσδιορίζονταν αναρχικοί. Χρειάζεται άραγε να περάσουν από κάποια… επιτροπή (και ποια είναι αυτή;) που θα κρίνει το πόσο εξεγερμένοι είναι, πόσο αλληλέγγυοι, ή το δικαίωμά τους να θεωρούν την Κούνεβα ένα κομμάτι της πραγματικότητάς τους, του μικρού ή μεγάλου αγώνα τους, και να μιλούν γι’ αυτήν;