Η εξέγερση της νεολαίας στην Ελλάδα και η ιδιαίτερη σημασία της, του Ρούντι Ρινάλντι

Τον τελευταίο μήνα ζήσαμε καταστάσεις που μοιάζουν με εικόνες από το κοντινό μέλλον, ζήσαμε καταστάσεις ενός μεγάλου ξεσηκωμού της νεολαίας, μιας νεολαιίστικης έκρηξης. Πολλοί –και δικαιολογημένα κατά την άποψή μας– μίλησαν για εξέγερση. Άλλοι αμφισβήτησαν (με θλιβερό τρόπο) το αν ήταν καν κίνημα αυτό που ζήσαμε, αν ήταν μια εκδήλωση υγείας της νεολαίας ή κάτι παρακμιακό-παρασιτικό (ναι, λέχθηκαν και τέτοια). Και άλλοι επιτέθηκαν με σφοδρότητα ενάντια στη νεολαία, δείχνοντας πως δεν μπορούν να ξεπεράσουν τον αντιδραστικό ιδιότυπο αντινεολαιίστικο ρατσισμό τους. Κράτος, κόμματα και ΜΜΕ συστρατεύτηκαν για να αμαυρώσουν την εξέγερση, να τη σταματήσουν, να τη συκοφαντήσουν. Το ΚΚΕ –πάντα στην πρωτοπορία– διακωμώδησε με στιβαρά επιχειρήματα όσους υποστηρίζουν πως ζήσαμε μια εξέγερση, και ανήγγειλε πως στις πραγματικές εξεγέρσεις που κάποτε θα οργανώσει "δεν θα σπάσει ούτε τζάμι", καθησυχάζοντας τους νοικοκυραίους όλης της χώρας, τη στιγμή που δέχεται σωρεία προτάσεων από στελέχη της ΝΔ να αναλάβει το ΠΑΜΕ τη φύλαξη του ασύλου και της τάξης.

Για να ξεκαθαρίσουμε ορισμένα πράγματα: Σε άλλες γλώσσες υπάρχουν λέξεις όπως rebellion, revolt, uprising, insurrection, που στην ελληνική γλώσσα μπορούν να μεταφραστούν –και συνήθως μεταφράζονται– ως εξέγερση. Για παράδειγμα, ένα ηλεκτρονικό λεξικό αποδίδει ως εξής στα ελληνικά τους όρους που αναφέραμε:

Rebellion: ανταρσία, εξέγερση, επανάσταση

Revolt: ανταρσία, στάση, εξέγερση

Insurrection: εξέγερση, ξεσηκωμός, ανταρσία, στάση

Uprising: εξέγερση, ξεσηκωμός

Από μεριάς του ΚΚΕ γίνεται μια πονηράδα όταν αναφερόνται στο πώς ο Λένιν –στις παραμονές της επανάστασης– προσδιορίζει την εξέγερση σαν την αποφασιστική στιγμή που πρέπει να διαλέξει το προλεταριάτο για να ξεσηκωθεί και να ανατρέψει την αντίδραση. Η στιγμή, το σχέδιο, οι κατάλληλες και αποφασιστικές κινήσεις που γίνονται από ένα επιτελείο και τις οργανωμένες μάζες είναι η εξέγερση. Κάθε τι άλλο επομένως, κατά τη λογική τους, είναι καρικατούρες και μικροαστικοί φετιχισμοί σπασιμάτων βιτρινών. Αυτά τα κολπάκια και τερτίπια δεν μας αφορούν. Τι θα είχαν τότε να πουν για την "εξέγερση του Πολυτεχνείου" το 1973; Δεν ήταν εξέγερση; Γιατί δεν της αντιπαραθέτουν τα λενινιστικά τσιτάτα; Για να μην σκαλίσουμε τώρα τι άλλο έχουν πει και για το Πολυτεχνείο του ’73… (λενινιστικά ντούροι-ντούροι-κουμουντούροι, αλλά και χέρι-χέρι με τον Καρατζαφέρη, και μην πουν ότι τους φταίμε εμείς…)

Η εξέγερση είναι η στιγμή, η διαδικασία μιας μαζικής κοινωνικής έκρηξης που ξεπερνά τα μέχρι στιγμής δεδομένα σε συμμετοχή, σε μορφές πάλης, σε πρωτοβουλίες και σε διαδικασίες. Ο συγκρουσιακός χαρακτήρας είναι αναβαθμισμένος, η οργή γίνεται πράξη, και το καθεστώς είναι αναγκασμένο να ενεργοποιήσει ολόκληρο τον κρατικό και κυρίως κατασταλτικό μηχανισμό για να την αντιμετωπίσει.

Εξεγέρσεις δεν έχουμε κάθε χρόνο, ούτε όποτε το επιθυμούμε. Στην Ελλάδα είχαμε την εξέγερση του Πολυτεχνείου, και σήμερα την εξέγερση της νεολαίας.

Οι εξεγέρσεις δεν είναι το άλφα και το ωμέγα της ταξικής πάλης. Αλλά είναι τέτοια η σημασία τους, τέτοια η επίδρασή τους, που γίνεται αναφορά σε αυτές για πολλά χρόνια (ανάλογα με την ιστορική σημασία τους και τα άμεσα και έμμεσα αποτέλεσματά τους). Οι εξεγέρσεις γίνονται όπου και όταν έχουν συσσωρευτεί κοινωνικοί-πολιτικοί-οικονομικοί όροι, και φτάνει ένα γεγονός, μια πρωτοβουλία, μια σπίθα, για να απλωθεί μια κατάσταση έκρηξης, δράσης, ένα ξέσπασμα στο οποίο παίρνουν μέρος χιλιάδες άνθρωποι, σημαδεύοντας την ζωή του τόπου, επηρεάζοντας τις πολιτικές εξελίξεις.

Υπάρχει διάκριση ανάμεσα στις καταστάσεις της εξέγερσης όπως τις περιγράψαμε και αυτές των μεγάλων και μαζικών αγώνων. Για παράδειγμα, ο αγώνας για την υπεράσπιση του άρθρου 16 ήταν ένας μακρόχρονος μαζικός αγώνας, αλλά δεν είχε τα χαρακτηριστικά της εξέγερσης. Επίσης το "ανώμαλο κύμα" πρόσφατα στη γειτονική Ιταλία, που αγκάλιασε όλους τους χώρους της παιδείας δίνοντας ένα μεγάλο μαζικό κίνημα, δεν ήταν μια εξέγερση.

Τέλος, όταν αναφερόμαστε στις σύγχρονες εξεγέρσεις έχουμε στο νου μας καταστάσεις που αγκαλιάζουν μεγάλα στρώματα του πληθυσμού, και όχι κάτι σαν αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί σαν εξέγερση σε έναν περιορισμένο χώρο, π.χ. εξέγερση μιας φυλακής ή κάτι παρόμοιο.

Οι εξεγέρσεις στο σύγχρονο κόσμο

Από την αυγή του 21ου αιώνα σε διάφορες περιοχές του κόσμου σημειώθηκαν αρκετές εξεγέρσεις. Ορισμένες από αυτές έγιναν ευρύτερα γνωστές. Η πιο γνωστή και ίσως σημαντική εξέγερση που γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια ήταν το Αργεντινάτσο στην Αργεντινή, όπου εκεί η οικονομική χρεοκοπία πυροδότησε μια έκρηξη που έφτασε μέχρι ή και συνδυάστηκε με αυτό που ονομάζουν οι μαρξιστές "επαναστατική κατάσταση".

Επίσης πολύ γνωστή και ιδιαίτερη ήταν η εξέγερση στα Παρισινά γκέτο (που όμως τύλιξε ολόκληρη τη Γαλλία), όπου απόκληροι ξεσηκώθηκαν όχι ακριβώς με το συνηθισμένο τρόπο, ή χωρίς να μπορούν να έχουν μια πολιτική φωνή.

Αν θέλουμε να καταγράψουμε τις πιο σημαντικές (και γνωστές) εξεγέρσεις σε ολόκληρο τον κόσμο από το 2000 και δώθε, θα πρέπει να αναφέρουμε: 2001 Αργεντινή, το Αργεντινάτσο, 2005 Γαλλία, η εξέγερση των γκέτο, 2006 Νεπάλ, η εξέγερση που έριξε το βασιλιά και άνοιξε το δρόμο σε μια μεταβατική κατάσταση, 2007 Μεξικό, η εξέγερση της Οαχάκα που απαίτησε την παραίτηση του κυβερνήτη της πολιτείας, 2008 Ελλάδα, εξέγερση της νεολαίας.

Πρόκειται, όπως καταλαβαίνει ο καθένας, για διαφορετικές εξεγέρσεις, και αυτό οδηγεί στην ανάγκη να εξετάζουμε και να διακρίνουμε σε κάθε εξέγερση τα ειδικά της χαρακτηριστικά.

Για παράδειγμα η εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973 έγινε κυρίως από το φοιτητικό κίνημα, που ήταν τότε το πιο οργανωμένο και πολιτικοποιημένο τμήμα του λαϊκού κινήματος, είχε πολιτικά αιτήματα και χαρακτήρα αντιχουντικό-αντιαμερικάνικο. Σε αυτήν την εξέγερση πήραν μέρος μερικές δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως νέοι. Είχε επίκεντρο το Πολυτεχνείο στην Αθήνα, έγιναν προσπάθειες για αντίστοιχες καταλήψεις σε Θεσσαλονίκη και Πάτρα με μικρότερη συμμετοχή, κράτησε 3 μέρες, και μετά κατεστάλη.

Το Αργεντινάτσο, αντίθετα, πήρε πανεθνικό χαρακτήρα, αφορούσε άλλα κοινωνικά στρώματα (άνεργους-συνταξιούχους, νεολαία, μικροαστικά στρώματα, με λίγο-πολύ απουσία του τμήματος της εργατικής τάξης που είχε τότε απασχόληση κ.λπ.).

Στη Γαλλία ήταν εξέγερση των περιθωριοποιημένων τμημάτων του προλεταριάτου, άνεργων δεύτερης και τρίτης γενιάς μεταναστών. Η βιαιότητά της την έκανε να μοιάζει με αυτήν του Λος Άντζελες, αλλά η μαζικότητα του "υποκειμένου" στα παρισινά γκέτο και κυρίως η έλλειψη ταυτότητας (άνθρωποι που δεν αισθάνονται μετανάστες, ούτε Γάλλοι) με κοινό στοιχείο ένα ανύπαρκτο μέλλον και αποκλεισμό (περισσότερα σχετικά με το στοιχείο αυτό στην μπροσούρα "Γαλλία 2005: Είναι δίκαιο να εξεγείρεσαι", σελ. 22-23).

Λος Άντζελες, Παρίσι, Αθήνα, και στις τρεις εξεγέρσεις είχαμε κτηνώδεις πράξεις αστυνομικής καταστολής και ατιμωρησία (π.χ. στο Λος Άντζελες η εξέγερση ξέσπασε όταν αθωώθηκαν αστυνομικοί για τον άγριο ξυλοδαρμό ενός μαύρου πολίτη).

Δεν είχαμε εξεγέρσεις όμως σε κάθε αστυνομική δολοφονία. Για παράδειγμα, όταν δολοφονήθηκε ο 15χρονος Καλτεζάς τη βραδιά μετά την πορεία του Πολυτεχνείου το 1985 από τον αστυνομικό Μελίστα, εν ψυχρώ στην οδό Στουρνάρη, υπήρξαν αντιδράσεις, διαδηλώσεις, συγκρούσεις και κατάληψη του Πολυτεχνείου – αλλά κανείς δεν μπορεί να κάνει λόγο για εξέγερση.

Οι δύο εξεγέρσεις που έγιναν στην Ευρώπη στις αρχές του 21ου αιώνα, δηλαδή η γαλλική και η ελληνική, παρά τις διαφορές τους έχουν και ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά: Και οι δύο αφορούν κοινωνικές ομάδες που έχουν διαμορφωθεί από την οικονομική διαχείριση μέσα στην κρίση εδώ και δεκαετίες, αφορούν κυρίως τη νεολαία, δεν έχουν κεντρικά πολιτικά αιτήματα, έχουν μεγάλη διάρκεια (δύο εβδομάδες στη Γαλλία, σχεδόν τρεις εβδομάδες στην Ελλάδα). Διαφέρουν όμως κατά τη σύνθεση και το τι δυνάμεις και στρώματα ήταν παρόντα σε κάθε μια. Στην Ελλάδα έχουμε ένα μεγαλύτερο ανακάτεμα, μια πλατύτερη σύνθεση μιας μαθητικής μάζας σε ολόκληρη τη χώρα, ενός νέου προλεταριάτου που κάνει την εμφάνισή του, παιδιών μεταναστών, μαζί με δυνάμεις της Αριστεράς και ομάδες του αντιεξουσιαστικού χώρου. Το πολιτικό στοιχείο είναι πιο κοντινό στην περίπτωση της ελληνικής εξέγερσης παρά σε αυτό της γαλλικής.

Η ιδιαίτερη σημασία της εξέγερσης της νεολαίας στην Ελλάδα βρίσκεται στο γεγονός πως είναι η πρώτη (και μάλιστα σε ευρωπαϊκή χώρα) η οποία γίνεται μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, και αυτό προκάλεσε ιδιαίτερη εντύπωση διεθνώς σε όλους τους προοδευτικούς ανθρώπους – αλλά και ιδιαίτερη ανησυχία και φόβο στους κυβερνώντες, μην τυχόν και εξαπλωθεί το φαινόμενο και στις χώρες τους (είναι ιδιαίτερα ενδεικτική η άτακτη υποχώρηση του Σαρκοζί σχετικά με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση όταν κινητοποιήθηκαν σε μία μέρα 120.000 μαθητές στην Γαλλία, και η ατμόσφαιρα "μύριζε Ελλάδα").

Ρούντι Ρινάλντι