Ερντογάν, ο Ανδρέας Παπανδρέου της Τουρκίας; του Γιώργου Τσίπρα

Αδιέξοδα, νέα ανοίγματα και απειλές

Ο πρωθυπουργός μιας ΝΑΤΟϊκής χώρας τα ψάλλει στο Ισραήλ, όπως δεν το κάνουν πολλές αραβικές και μη ΝΑΤΟϊκές χώρες, καθώς κι όλη η "δημοκρατική" Ευρώπη. Στην επιστροφή του από το Νταβός και μετά τη λεκτική επίθεση στον Πέρες και στους διοργανωτές, τον υποδέχονται στην Κωνσταντινούπολη σαν ήρωα. Ο τσαμπουκάς που επέδειξε θα ήταν αδιανόητος για το ραγιαδισμό των Ελλήνων ηγετών. Στις μαζικές κινητοποιήσεις στην Τουρκία για τη σφαγή στη Γάζα οι ισλαμιστές υπερτερούσαν αριθμητικά της αριστεράς, ενώ στην Τζαμπαλίγια της Γάζας, μετά το επεισόδιο του Νταβός, υψώθηκαν τουρκικές σημαίες.

Πολύ πριν την επιδρομή στη Γάζα, το Ισραήλ είχε "καψονάρει" τον Ερντογάν σε επίσκεψή του στην Παλαιστίνη. Ο Τούρκος πρωθυπουργός, εδώ και χρόνια, κάνει "παράφωνες" δηλώσεις για την ισραηλινή πολιτική στην Παλαιστίνη. Επιδιώκει το ρόλο μεσολαβητή ανάμεσα στο Ισραήλ και όλους τους αντιπάλους του (Συρία, Χαμάς κ.λπ.) με τρόπο που δείχνει να διαταράσσει τις πάλαι ποτέ άριστες –στρατιωτικές, πολιτικές, οικονομικές– σχέσεις του τουρκικού εθνικισμού με τον ισραηλινό σιωνισμό. Με την επιδρομή στη Γάζα η "παραφωνία" κορυφώνεται και ο Ερντογάν μοιάζει να αδράχνει μια ευκαιρία που περίμενε από καιρό. Αν και είναι βέβαιο πως δεν είναι ακόμη γνωστά όλα τα κομμάτια του παζλ, μπορούμε να δούμε τα παρακάτω.

Εσωτερικά στην Τουρκία, η κίνηση Ερντογάν αποτελεί επιτυχία χωρίς προηγούμενο. Όντας, πάντα, "δεύτερη επιλογή" για τις ΗΠΑ έναντι του κεμαλισμού, γεγονός που ωθεί τους ισλαμιστές του Ερντογάν σε μεγαλύτερες επικύψεις στις ΗΠΑ συγκριτικά με τους κεμαλιστές, και ταυτόχρονα η δύναμη που κυρίως επιδιώκει την ένταξη στην ΕΕ (άρα κι άλλες επικύψεις από ’δώ), οι ισλαμιστές είχαν πάνω τους την κατηγορία και το κόμπλεξ του ελλιπούς τουρκισμού έναντι των κεμαλιστών. Τώρα, για πρώτη φορά, μπορούν να "τη βγουν απ’ τ’ αριστερά", δηλαδή πατριωτικά και "εθνικά υπερήφανα", ενώ ταυτόχρονα έχουν στριμώξει τους κεμαλιστές με την υπόθεση Εργκένεκον, που ο κύκλος της μεγαλώνει όσο ξετυλίγεται. Κι αυτό χωρίς να αμφισβητούν την αγκαλιά των ΗΠΑ – όπως άλλωστε θα έκανε κι ο Α. Παπανδρέου…

Η εμπλοκή με το Ισραήλ σχετίζεται κατά κύριο λόγο με το κουρδικό του βορείου Ιράκ. Από τον καιρό του 1999, όταν η Τουρκία εκβίασε με κίνηση σάντουιτς (με Ισραήλ) την εκδίωξη Οτσαλάν από τη Συρία, έχουν αλλάξει πολλά. Αν ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν αποτελεί ένα στρατηγικό ενδεχόμενο για τις ΗΠΑ, αποτελεί πολύ περισσότερο και μια στρατηγική επιδίωξη του Ισραήλ. Με κοινό εχθρό την αραβοπερσική περικύκλωση, ένα ανεξάρτητο Κουρδιστάν θα ήταν ο καλύτερος σύμμαχος του Ισραήλ, δυνητικά ένας δεύτερος υπο-χωροφύλακας στην περιοχή. Η περιπλοκή ανακύπτει από το ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα από μια τέτοια εξέλιξη το έχει ο πρώην (;) σύμμαχος του Ισραήλ και πάντα σύμμαχος των ΗΠΑ, η Τουρκία – πολύ μεγαλύτερο από το Ιράν ή τη Συρία, που επίσης έχουν κουρδικό πρόβλημα.

Μπορεί το αμερικανόπνευστο σχέδιο μετά το ’91, για μια Τουρκία ατμομηχανή σε ένα νέο παντουρκισμό από τον Καύκασο μέχρι τη δυτική Κίνα, κόντρα στον ιρανικό πανισλαμισμό και τη ρωσική επιρροή, να μην περπάτησε – περπάτησαν όμως μετά το 2003 πιο γειωμένοι βηματισμοί της Άγκυρας, αλλά στην αντίθετη κατεύθυνση. Τα τελευταία χρόνια, η επίθεση φιλίας που ξεκίνησε ο Πούτιν έχει δώσει κάποιους καρπούς, με τη Μόσχα να προσβλέπει κυρίως στα γεωστρατηγικά οφέλη από μια προσέγγιση με μια περιφερειακή δύναμη, απ’ όπου, επιπλέον, περνούν όλοι οι "αμερικανικοί" αγωγοί, οι ανταγωνιστικοί στους ρώσικους, και την Τουρκία να προσβλέπει κυρίως στην αγορά της Ρωσίας και των άλλων πρώην σοβιετικών δημοκρατιών. Η Τουρκία, δεύτερον, επαναπροσέγγισε τη Συρία, που στις πρόσφατες διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ δεν έχει λόγους να αισθάνεται ότι ο μεσολαβητής, η Τουρκία, κλίνει προς την άλλη πλευρά, όπως ίσως θα ίσχυε πριν μερικά χρόνια. Τέλος, το σημαντικότερο, η Τουρκία έχει προσεγγίσει το Ιράν, με το οποίο έχει σχεδόν ενιαία γραμμή για το κουρδικό και έχει συνάψει στρατιωτικές συμφωνίες. Από την άλλη μεριά, το Ισραήλ έχει προχωρήσει σε μεγαλύτερη προσέγγιση με την Ελλάδα.

Ενδεχόμενα, η "παραφωνία" Ερντογάν εντάσσεται και στην επιδίωξη της Τουρκίας, ειδικότερα των ισλαμιστών, για συγκρότηση ενός light πράσινου τόξου (σε αντιδιαστολή με το σκληρό ιρανικό, το ταλιμπανικό κ.λπ.), στην οποία ο βαθμός ανάμειξης του αμερικανικού παράγοντα είναι ασαφής.

Μπορεί οι ΗΠΑ να παραμένουν "πάνω" από όλα αυτά, αμετακίνητη σταθερά της τουρκικής πολιτικής, αλλά η Τουρκία, αντιμετωπίζοντας στο εξωτερικό νέους κινδύνους και απογοητεύσεις από την κατοχή του Ιράκ και την "πόρτα" που έφαγε από την ΕΕ και στο εσωτερικό ισχυρούς πολιτικούς κλυδωνισμούς και αντιθέσεις, χτυπημένη βαριά από τη διεθνή κρίση, και με τη φασιστική καταπίεση απέναντι σε Κούρδους και λαϊκό κίνημα να παραμένει πάγια επιλογή, είναι υποχρεωμένη να δοκιμάζει με το δικό της τρόπο νέα ανοίγματα και απειλές. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και το "άνοιγμα" και οι απειλές προς το Αιγαίο.

Γιώργος Τσίπρας