ΕΦΕΕ: Η ανασυγκρότηση που δεν πέτυχε και η συζήτηση που δεν έγινε, του Χρίστου Κατσούλα

Η δύο φορές διαλυμένη ΕΦΕΕ (μία από τη χούντα και άλλη μία από αυτούς που σήμερα επιχείρησαν την ανασυγκρότηση), τελικά δεν ανασυγκροτήθηκε. Η ομοψυχία δεξιών και κεντροαριστερών συγκροτημάτων στην απόπειρα ανασύστασης (με την ταυτόχρονη στήριξη της αριστεράς) δεν στέφθηκε από επιτυχία. Ακόμη χειρότερα, μπέρδεψε την κυβερνητική απόπειρα συγκρότησης ενός μηχανισμού προστασίας από τις επόμενες κοινωνικές εκρήξεις, με τη θέση της αριστεράς για δομές και όργανα που να υπηρετούν το μαζικό κίνημα. Χρωστιέται επομένως μια ερμηνεία του παλιότερου ρόλου της ΕΦΕΕ, των λόγων που οδήγησαν στη διάλυσή της, και των λόγων που οδήγησαν στη σημερινή απόπειρα ανασύστασης.

Για την ιστορία, το ρόλο, τη διάλυση της ΕΦΕΕ

Η ίδρυση της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Ελλάδας και η δράση της στη δεκαετία του ’60 δεν ήταν άσχετη με την άνοδο του φοιτητικού και λαϊκού κινήματος, και ήρθε ως αποτέλεσμα αντιπαραθέσεων ιδιαίτερα με το κράτος της Δεξιάς. Πολιτικά όμως παραχωρήθηκε τότε από την αριστερά πολύ έδαφος στην Ένωση Κέντρου και σε εκπροσώπους του κέντρου στους φοιτητικούς χώρους (π.χ. περίπτωση Ν. Κωνσταντόπουλου), και έγιναν πολλοί συμβιβασμοί για να περιχαρακωθεί η αγωνιστική ανάταση του φοιτητικού κινήματος (Ιουλιανά, δολοφονία Σωτήρη Πέτρουλα κ.λπ.).

Η φασιστική δικτατορία διέλυσε την ΕΦΕΕ και κάθε έννοια φοιτητικού συνδικαλισμού. Με την άνοδο του κινήματος, τη διεκδίκηση συνδικαλιστικών και πολιτικών ελευθεριών, την εξέγερση του Πολυτεχνείου, την πτώση της χούντας λόγω της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο και τη μεταπολίτευση που ακολούθησε με τον ερχομό του Καραμανλή, τέθηκαν επί τάπητος δύο ζητήματα: από τη μια η οργάνωση και συγκρότηση του κινήματος (σύλλογοι και κυρίως ΕΦΕΕ), και από την άλλη η χειραγώγηση και ενσωμάτωση του ριζοσπαστισμού. Έτσι οι αντικειμενικές ανάγκες για τη συγκρότηση του φοιτητικού συνδικαλισμού εκτράπηκαν στο δρόμο της χειραγώγησης του κινήματος και στην εφαρμογή του πολιτικού και κοινωνικού συμβολαίου υπό την ηγεμονία του Καραμανλή.

Στην περίοδο συγκρότησης της ΕΦΕΕ (1975-76) διεξήχθη μια μεγάλη αντιπαράθεση σχετικά με το χαρακτήρα της. Οι ρεφορμιστικές δυνάμεις (που ήταν η εμπροσθοφυλακή του εκσυγχρονισμού, αφού η δεξιά δεν είχε τότε τίποτα στους φοιτητικούς χώρους, και η Νεολαία ΠΑΣΟΚ ήταν σε φάση συγκρότησης και συχνά με πιο ριζοσπαστικές θέσεις από την επίσημη αριστερά) ήθελαν την ΕΦΕΕ ως τριτοβάθμιο όργανο (πρωτοβάθμιοι σύλλογοι ανά σχολή, δευτεροβάθμιες ομοσπονδίες τοπικές ή συγκροτημάτων σχολών, και τριτοβάθμια ΕΦΕΕ που θα εκλεγόταν από αντιπροσώπους των ομοσπονδιών). Το αγωνιστικό φοιτητικό κίνημα, έχοντας πείρα από καπέλα (π.χ. στη δικτατορία χρησιμοποιήθηκε ο τίτλος “Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ” από την ΚΝΕ) αντιτάχθηκε στη συγκρότηση της ΕΦΕΕ ως τριτοβάθμιου οργάνου, και υποστήριξε τη θέση για μια ΕΦΕΕ που θα είναι δευτεροβάθμιο όργανο, στο οποίο θα αντιπροσωπεύονται οι πρωτοβάθμιοι σύλλογοι αναλογικά και με απλή αναλογική. Τελικά η ΕΦΕΕ συγκροτήθηκε έτσι, σαν δευτεροβάθμιο όργανο.

Αυτή και μόνη η πλευρά, η οργανωτική (που κρύβει μια αντίληψη) δεν ήταν αρκετή για να εμποδίσει την πολιτική κυριαρχία του τότε μπλοκ ΚΝΕ – Ρήγα Φεραίου – ν.ΠΑΣΟΚ, το οποίο έδωσε στην ΕΦΕΕ ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα: υπέρτατου καθοδηγητικού οργάνου του κινήματος. Με τη γραμμή και τις “εισηγήσεις” που έκανε η ΕΦΕΕ προς τους συλλόγους, το μπλοκ αυτό επιχείρησε να υποκαταστήσει κάθε συζήτηση μέσα στους συλλόγους. Η διαδικασία ήταν ως εξής: εισηγείται η ΕΦΕΕ και ψηφίζουν ποιοι είναι υπέρ της πρότασης της και ποιοι είναι κατά – δεν επιτρεπόταν δηλαδή η κατάθεση ξεχωριστών πλαισίων από κάθε δύναμη. Προώθησαν έτσι οι δυνάμεις του μπλοκ μια συνδιαχειριστική-εκσυγχρονιστική πολιτική, που αναγκαστικά ήρθε σε σύγκρουση με τις αγωνιστικές στιγμές του κινήματος το οποίο οικοδομήθηκε ενάντια στον εκσυγχρονισμό, τα πειθαρχικά, την εντατικοποίηση, το Νόμο-Πλαίσιο (νόμος 815).

Κάθε φορά που οι φοιτητές κινούνταν αγωνιστικά είχαν απέναντι τους χειρισμούς της ΕΦΕΕ, καθώς χρησιμοποιούνταν η ταμπέλα της και το όποιο κύρος της για να υπονομευτούν οι αγωνιστικές αποφάσεις των γενικών συνελεύσεων. Επίσης όταν κερδίζονταν μια συνέλευση σε αγωνιστική κατεύθυνση, ήταν αναγκαίο να ξεπεραστεί και το Δ.Σ., που συνήθως ελεγχόταν από το ρεφορμιστικό μπλοκ. Έτσι γεννήθηκαν οι πρώτες συντονιστικές επιτροπές (καταλήψεις Πάτρας 1978, κίνημα καταλήψεων 1979 έως την κατάργηση του ν. 815).

Έτσι, η ΕΦΕΕ τελικά εγγράφηκε στη συνείδηση του φοιτητικού κινήματος σαν ένα όργανο ενσωμάτωσης και συνδιαλλαγής, και όχι σαν εκφραστής των αναγκών του κινήματος, καθώς συμμορφώθηκε σε όλες τις απαγορεύσεις και τις οδηγίες της τότε κυβέρνησης της ΝΔ (μέχρι το 1981).

Με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία και μέχρι το 1985 η ΕΦΕΕ μετατράπηκε σε προπύργιο της συνδιαλλαγής των δυνάμεων που στηρίζουν την “αλλαγή” (η δεξιά δεν είχε ακόμα ανασυγκροτηθεί). Μέχρι τότε τα πανσπουδαστικά συνέδρια ήταν σημαντικές στιγμές για το φοιτητικό κίνημα. Σε αυτά γινόταν πολιτική συζήτηση και αντιπαράθεση, και χρησιμοποιούνταν σαν αφετηρία για διαδηλώσεις και σημαντικές κινήσεις. Αυτά ακριβώς τα χαρακτηριστικά “έπρεπε” σιγά-σιγά να εκλείψουν.

Έτσι φτάσαμε από τη μια στην κυριαρχία της ΔΑΠ μέσα στους χώρους των ΑΕΙ και από την άλλη στην πλήρη ανυποληψία της ΕΦΕΕ. Ο φοιτητικός συνδικαλισμός ατόνησε και εκφυλίστηκε. Οι παρατάξεις ανέλαβαν εργολαβίες, συναλλασσόμενες άμεσα με κλίκες και ομάδες καθηγητών, μοίραζαν σημειώσεις, ανταγωνίζονταν για τα καλύτερα πάρτι και τις εκδρομές – και επικράτησε η αθλιότητα των χουλιγκάνικων καταμετρήσεων το βράδυ των εκλογών.

Η ΕΦΕΕ έπαψε να υφίσταται. Ούτε χούντα τη διέλυσε, ούτε κάποιο πραξικόπημα υπουργείου ή δικαστηρίου. Αυτοδιαλύθηκε από τις παρατάξεις, και δεν κουνήθηκε μύγα ενάντια στον εκφυλισμό αυτό. Γεγονός που δείχνει μια πιο προχωρημένη σαπίλα όλου του οικοδομήματος και της απολιτικοποίησης που κυριάρχησε – με βασικές ευθύνες σε εκείνες τις δυνάμεις που στις αρχές του ’90 είχαν δύναμη στην αριστερά και πρωτοστάτησαν σε αυτό τον εκφυλισμό.

Άρα χρωστάνε όλοι μια εξήγηση γιατί διαλύθηκε η ΕΦΕΕ, γιατί δεν έγιναν τα πανσπουδαστικά συνέδρια. Η σημερινή απόπειρα αναστήλωσης κρύβει την απάντηση σε αυτά τα ζητήματα.

Γιατί επιχειρήθηκε αυτή η ανασυγκρότηση;

Η συζήτηση άρχισε όταν, στο φούντωμα των αγώνων για το άρθρο 16 (που χωρίς την ΕΦΕΕ είχε επιτυχία, και πέτυχε ένα βαθμό συντονισμού), η Αλέκα Παπαρήγα έκανε λόγο για την ανασυγκρότηση του φοιτητικού κινήματος, τα συνδικαλιστικά όργανα, την ΕΦΕΕ. Έβαλε έτσι ιδέες για το τι πρέπει να γίνει, έτσι και φουντώσει ένα κίνημα που δεν ελέγχεται. Επομένως η κεντρική ιδέα ήταν και είναι ο έλεγχος, η χειραγώγηση (και μάλιστα σε συνθήκες κρίσης) ενός ευαίσθητου χώρου, και η αναστήλωση μιας δομής και εκπροσώπησης που να μπορέσει να παίξει ρόλο χωροφύλακα και συνομιλητή σε δύσκολες συνθήκες. Στην πορεία μετά το Δεκέμβρη έκανε λόγο για ανασυγκρότηση της ΕΦΕΕ και ο ΣΥΡΙΖΑ, υπό την πίεση που ασκήθηκε για το άσυλο και τους κουκουλοφόρους. Ήταν την ίδια περίοδο που ανακαταλήφθηκε η ΠΟΣΔΕΠ από το ΠΑΣΟΚ και την ανανεωτική πτέρυγα του ΣΥΝ…

Ποια είναι τα ζητήματα σήμερα για την ΕΦΕΕ;

Ποια γραμμή, ποια κατεύθυνση θα υπηρετήσει η ΕΦΕΕ; Οι δυνάμεις εξουσίας προφανώς θέλουν τη συγκρότηση αυτού του οργάνου και τον έλεγχο των συσχετισμών, και όχι την αναγέννηση του φοιτητικού συνδικαλισμού. Αυτή η κίνηση συγκρότησης έγινε στο κενό, σε απουσία μαζικού κινήματος και διαδικασιών βάσης, χωρίς κανένα βήμα σε επίπεδο συλλόγων, συνελεύσεων, αλλαγής και αναγέννησης του φοιτητικού συνδικαλισμού.

Έγινε επίσης σε ένα κλίμα γενικής αδιαφορίας. Ποιος φοιτητής ξέρει κάτι ελάχιστο για όλα αυτά; Ποιος γνωρίζει τι είναι η ΕΦΕΕ, πώς γεννήθηκε, πώς διαλύθηκε τουλάχιστον δύο φορές και γιατί; Πόσοι ξέρουν ποια γραμμή υπηρέτησε στις καλύτερες στιγμές της, ποια ήταν η σχέση της με τους συλλόγους και τις κυβερνήσεις και τα κόμματα, γιατί τη θέλουν σήμερα ξανά;

Από την άλλη, οι καταγγελίες ενάντια σε κάθε δομή και κάθε όργανο κρύβουν ευθύνες και κουκουλώνουν το πρόβλημα. Επομένως, δεν παίρνουμε θέση κατά της ανασυγκρότησης της ΕΦΕΕ – αλλά πάντα, όπως σε παλιότερες εποχές έτσι και τώρα, το κύριο είναι οι γενικές συνελεύσεις και οι διαδικασίες του φοιτητικού συνδικαλισμού (οι οποίες έχουν σήμερα εκφυλιστεί με ευθύνη των δυνάμεων που τώρα πήγαν να “ανασυγκροτήσουν” την ΕΦΕΕ).

Αυτό σημαίνει πως, υπό κανονικές συνθήκες, θα υποστηρίζαμε να έχουν την εξουσία οι συνελεύσεις των φοιτητών. Και πως το δευτεροβάθμιο όργανο θα πρέπει να σέβεται τη θέληση των φοιτητών, και όχι να προσπαθεί να ποδηγετήσει και να υποκαταστήσει τις διαδικασίες του κινήματος, και ειδικά τις συνελεύσεις.

Όλη η δύναμη να είναι στις συνελεύσεις. Βλέπουμε τις συνελεύσεις ως βασικό όργανο και μοχλό ανασυγκρότησης του κινήματος. Η ΕΦΕΕ μπορεί να ανασυγκροτηθεί υπό την ηγεμονία (έστω πολιτική και όχι οργανωτική) του κινήματος. Με την πρωτοβουλία της αριστεράς και όχι του δικομματισμού – και φυσικά να μην κινηθεί στις παλιές, δοκιμασμένες και χρεοκοπημένες ράγες της συναίνεσης και της συνδιαλλαγής.

Χρίστος Κατσούλας