«Μπροστά στα μάτια μας…»
Η αναγκαία επαναθεμελίωση του σημερινού δεσμού πρακτικής και θεωρίας, μοιάζει αναγκαία για το ξεπέρασμα του «σύγχρονου πρωτογονισμού»
«Οι θεωρητικές θέσεις των Κομμουνιστών, δεν στηρίζονται καθόλου σε ιδέες, σε αρχές που εφευρέθηκαν ή ανακαλύφθηκαν από τούτον ή εκείνον τον αναμορφωτή του κόσμου. Οι θέσεις τους αποτελούν μονάχα τη γενική έκφραση των πραγματικών σχέσεων της υπάρχουσας πάλης των τάξεων, της ιστορικής κίνησης που συντελείται μπρος στα μάτια μας»
Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς, «Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο»
Η φράση αυτή που αναφέρεται στο εμβληματικό κείμενο των θεμελιωτών της υλιστικής αντίληψης της Ιστορίας, έχει ιδιαίτερη σημασία. Βρισκόμαστε στο 1848 και μια σειρά εργατικές εξεγέρσεις έχουν ήδη λάβει χώρα, ενώ η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε μεγάλους και γενικότερους κλυδωνισμούς. Η προσπάθεια των Μαρξ, Ένγκελς, επενδύεται σε τελική ανάλυση στο να συνταχτούν με το προλεταριάτο ενάντια στην αστική τάξη, ξεχωρίζοντας αυτόν τον κρίκο ως αποφασιστικό για τη δημιουργική συμμετοχή στην ιστορική κίνηση που συντελείται «μπροστά στα μάτια τους».
Ποια είναι η σημερινή συντελούμενη ιστορική κίνηση, αφού ακόμα κι οι φανατικότεροι υποστηρικτές του «τέλους της Ιστορίας» έχουν αποσύρει την πολυδιαφημισμένη κάποτε θεωρία τους; Ο Α. Γκράμσι λέει: «Το να επιμένουμε στο στοιχείο “πρακτική” του δεσμού θεωρία-πρακτική, όταν τα δύο αυτά στοιχεία έχουν διασπαστεί, έχουν αποκοπεί, σημαίνει ότι διανύουμε μια σχετικά πρωτόγονη ιστορική φάση».
Με μια έννοια, ζούμε σήμερα ξανά σε μια «πρωτόγονη ιστορική φάση». Ζούμε σε εποχή μεταβάσεων και μεγάλων αναστατώσεων. Τα νέα δεδομένα που έχουν συσσωρευτεί, δεν βρίσκουν απαντήσεις σε θεωρητικό επίπεδο, η δε πρακτική που αναδύεται μοιάζει μακριά από τη σημερινή πραγματικότητα, δεν «κατανοεί» τα νέα ζητήματα, δεν δείχνει προσανατολισμένη και ικανή να οδηγήσει μακριά. Η αναγκαία επαναθεμελίωση του σημερινού δεσμού πρακτικής και θεωρίας, μοιάζει αναγκαία για το ξεπέρασμα του «σύγχρονου πρωτογονισμού».
Ποια, όμως, είναι η σημερινή κατάσταση του μαρξισμού, της Αριστεράς, του κομμουνισμού; Ο Κοστάνζο Πρέβε έχει θέσει ένα ερώτημα, από το οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει κανείς: Ποια θα είναι η μελλοντική τύχη του μαρξισμού; Και απαντά ο ίδιος: «Προσωπικά θεωρώ πως σε αυτόν τον 21ο αιώνα ο μαρξισμός θα έχει ένα μέλλον, αλλά πρέπει να συνεννοηθούμε καλά ως προς τη λέξη. Το γεγονός ότι ο καπιταλισμός δεν είναι σε θέση να λύσει κατά κανέναν τρόπο τα μεγάλα προβλήματα της φτώχειας και της ανισότητας μεταξύ ατόμων, τάξεων, λαών και εθνών καθόλου δεν σημαίνει, αυτομάτως, ότι ο μαρξισμός έχει ένα εγγυημένο μέλλον, αποκλειστικά στη βάση των αποτυχιών του αντιπάλου του. Αντιθέτως, αυτό που μέχρι σήμερα θεωρήθηκε “μαρξισμός”, δηλαδή ένα μίγμα οικονομισμού, ιστορικισμού και πολιτικισμού, που εντάσσονταν σε μια παραθεολογική οπτική «επιστημονικής» πρόβλεψης του τέλους της ιστορίας, είναι κατά τη γνώμη μου ένα ιστορικό επεισόδιο το οποίο έχει τελειώσει, φθάσει στο τέρμα και “εξαντληθεί”. Αν ο μαρξισμός θα έχει ένα μέλλον, όπως είναι δυνατόν και πιθανόν, αλλά καθόλου εξασφαλισμένο, θα το έχει μόνο αν διαρρήξει τους δεσμούς με ριζικό τρόπο –και με μία επιστημολογική ρήξη ακόμα μεγαλύτερη από αυτή που επήλθε στην εποχή μεταξύ της γεωκεντρικής και της ηλιοκεντρικής αστρονομίας, ή μεταξύ της σταθερότητας των ειδών και του εξελικτικισμού – με τις ιστορικές μορφές του μαρξισμού που έχω περιοδολογήσει σε πρωτο-μαρξισμό (1875-1914), μeσο-μαρξισμό (1914-1956) και υστερο-μαρξισμό (1956-1991). [από το βιβλίο του «Κριτική ιστορία του μαρξισμού», εκδόσεις ΚΨΜ]
Με αυτά τα θέματα αναμετριέται το σημερινό αφιέρωμα του Δρόμου που κρατάτε στα χέρια σας και που θα συνεχιστεί με παρόμοια θεματολογία και στο επόμενο φύλλο. Στο σημερινό φύλλο μπορείτε να διαβάσετε: Μια παρέμβαση της επιτροπής κειμένων του Πανελλαδικού Σώματος της ΚΟΕ, η οποία αναφέρεται στην ανάγκη για έναν «δημιουργικό και εντοπισμένο μαρξισμό». Ένα άρθρο της Γαλλίδας καθηγήτριας φιλοσοφίας Ιζαμπέλ Γκαρό, αρκετά διαφωτιστικό για τις έννοιες του λαού, του προλεταριάτου και την εθνική διάσταση του κοινωνικού ανταγωνισμού. Ένα άρθρο του Ελβετού κοινωνιολόγου Ραζμίγκ Κεουσεγιάν για τα σημερινά βασικά χαρακτηριστικά και την παγκοσμιοποίηση των κριτικών θεωριών. Τέλος, ορισμένα ενδιαφέροντα αποσπάσματα από τον σχολιασμό του Αλέν Μπαντιού, σε διάλογο με τον επίσης Γάλλο φιλόσοφο Ντανιέλ Μπενσαΐντ (που πέθανε το 2010) για ζητήματα όπως αυτά του κόμματος και της κομμουνιστικής ταυτότητας.
- Για έναν δημιουργικό και εντοπισμένο μαρξισμό
- Η έννοια του λαού στον Μαρξ, ανάμεσα στο προλεταριάτο και το έθνος
- Η χειραφέτηση αφορά ολόκληρη την ανθρωπότητα – του Αλαίν Μπαντιού
- Παγκοσμιοποίηση των κριτικών θεωριών – Του Ραζμίγκ Κεουσεγιάν
- «Παντού εκτός από τις μεγάλες ερήμους…»
- Μάρτα Χάρνεκερ: Το σημαντικό είναι ο ίδιος ο λαός να κατακτά τις λύσεις
- Δεξιά / Αριστερά: Να κρατήσουμε αυτούς τους όρους ή να τους ξεπεράσουμε;
- Η ταξική πάλη με την μορφή του λαϊκισμού – Του Κάρλο Φορμέντι