ΤΟ ΘΕΜA: Εργασιακές σχέσεις, του Φειδία Παϊρίδη

Ενδημικό χαρακτήρα έχει πάρει το τελευταίο διάστημα η μείωση των ωρών εργασίας με αντίστοιχη μείωση των αποδοχών των εργαζομένων. Οι περισσότερες μεγάλες επιχειρήσεις τροποποιούν τις σχέσεις εργασίας των εργαζομένων τους, μειώνοντας τις ημέρες και τις ώρες εργασίας, θέτοντας εργαζόμενους σε διαθεσιμότητα ή αρνούμενοι να εφαρμόσουν τους όρους των συμβάσεων που υπογράφτηκαν πέρσι (δεν θέλουν να δώσουν ούτε τις γελοίες αυξήσεις που προβλέπουν). Οι εργαζόμενοι βρίσκονται με την πλάτη στον τοίχο. Εκβιάζονται να αποδεχτούν τους όρους της εργοδοσίας με την απειλή –και την πραγματικότητα– της απόλυσης, με τα συνδικάτα να καταγγέλλουν φραστικά, χωρίς να κάνουν κάτι επί της ουσίας, και την κυβέρνηση απλό θεατή (ο πρωθυπουργός εξέφρασε την κατανόησή του για τις επιχειρήσεις που αναγκάζονται να παίρνουν μέτρα). Για όποιον δεν κατάλαβε ακόμα, η νέα εργασιακή πραγματικότητα είναι ήδη εδώ, με αιτία και πρόσχημα την κρίση, και απειλεί ολόκληρη την κοινωνία.

Kείμενα: Φειδίας Παϊρίδης

Μισή δουλειά, μισή ζωή, μεγαλύτερα κέρδη

Το γενικότερο ζήτημα της απορρύθμισης της αγοράς εργασίας και της ελαστικοποίησης (όχι μόνο των εργασιακών σχέσεων αλλά και της ζωής των εργαζομένων) έχει τεθεί από χρόνια και αποτελεί μια από τις κεντρικότερες επιλογές του νεοφιλελευθερισμού, της αναδιάρθρωσης και της ΕΕ. Η προσπάθεια του κεφαλαίου να μειώσει το κόστος παραγωγής στηρίχτηκε αρχικά στην τεχνολογία κι έπειτα στην εντατικοποίηση της δουλειάς αλλά και στον περιορισμό του μισθολογικού κόστους. Αυτό σημαίνει ότι, για δεκαετίες, το ζητούμενο είναι να περιοριστεί ο εργατικός μισθός, να μειωθούν τα ασφαλιστικά βάρη των επιχειρήσεων –ή να επιδοτηθούν ή και να μην εισπράττονται, για να μιλήσουμε για την ελλαδική περίπτωση–, να παραταθεί ο εργάσιμος βίος και να σπάσει το οκτάωρο. Η ευέλικτη εργασία αποτελεί βασικό μέτρο στη μάχη της ανταγωνιστικότητας, δημιουργεί τους όρους για τη μείωση του μισθολογικού κόστους, διαλύει τη ζωή του εργαζόμενου, αποτελεί αντικειμενικό εμπόδιο στην οργάνωση και τη συνδικαλιστική δράση, διαλύει το ασφαλιστικό σύστημα με την κατάργηση του ενιαίου ασφάλιστρου. Γι’ αυτό προωθείται με τόση μανία από το κεφάλαιο, την ΕΕ και τις κυβερνήσεις.

Ειδικά το ζήτημα του «μοιράσματος της εργασίας» έχει τεθεί με συγκεκριμένο τρόπο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από την εποχή της «Λευκής Βίβλου», η οποία ζητούσε το μοίρασμα της εργασίας σαν βασικό μέτρο αντιμετώπισης της ανεργίας και, μάλιστα, το θεωρούσε μέτρο «κοινωνικής αλληλεγγύης».

Στις συνθήκες της σημερινής κρίσης το μέτρο αποδεικνύεται σαν η βασική επιλογή των επιχειρήσεων για την αντιμετώπιση της πτώσης των πωλήσεων αλλά και για τη συμπίεση του κόστους παραγωγής. Με αυτή την έννοια, δεν αφορά μόνο επιχειρήσεις που κινδυνεύουν με κλείσιμο, αλλά και επικερδείς επιχειρήσεις οι οποίες φροντίζουν «προληπτικά» να αυξήσουν τα κέρδη τους ξεζουμίζοντας τους εργαζόμενους. Είναι τέτοια η γενίκευση του μέτρου στην ΕΕ, ώστε ορισμένες χώρες έχουν φτάσει μέχρι και στην επιδότηση της 5ης μέρας εργασίας, προκειμένου να στηρίξουν το εργατικό εισόδημα. Ακόμα και στην Ελλάδα δεν περνάει μέρα που να μην έρχεται στο φως της επικαιρότητας και μια νέα περίπτωση, παρόλο που για τις περισσότερες έχει επιβληθεί σιωπή.

Η ιστορία αυτή, η σχεδόν καθολική της εφαρμογή, οι προτροπές της ΕΕ και η στάση των κυβερνήσεων δείχνουν ένα πράγμα. Δεν βρισκόμαστε μπροστά σε ένα προσωρινό μέτρο. Με αφορμή την κρίση, θέτονται τα νέα όρια της κερδοφορίας, και σ’ αυτά η αγορά εργασίας οφείλει να είναι πλήρως απορρυθμισμένη και απαλλαγμένη από νόμους και μηχανισμούς προστασίας των εργαζόμενων.

Ο Καραμανλής δίνει το πράσινο φως

Σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, λογικό είναι να αναζητούνται και λύσεις ανάγκης. Το ζήτημα της μερικής απασχόλησης των εργαζομένων θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο συζητήσεων, υπό τον όρο ότι θα μπορούσε να έχει προσωρινό χαρακτήρα και να γίνεται μετά από διαβούλευση των κοινωνικών εταίρων. Παρά να κλείσει μια επιχείρηση, καλύτερα να αναζητηθούν άλλες λύσεις.

Η «κατανόηση» του δικομματισμού

Όλο το προηγούμενο διάστημα, το Υπουργείο Απασχόλησης «έπαιζε τον παπά», αρνούμενο να τοποθετηθεί επί του συγκεκριμένου, και προσπαθούσε να θολώσει τα νερά με δηλώσεις κατά της ανατροπής των εργασιακών σχέσεων και περί επάρκειας του νομικού οπλοστασίου. Πρόσφατα και υπό την πίεση των καταστάσεων, οι μάσκες έπεσαν. Ο πρωθυπουργός έδωσε το μήνυμα από τις Βρυξέλλες δηλώνοντας «η πολιτική της κυβέρνησης είναι υπέρ των σταθερών θέσεων εργασίας» (αφού έχει διαλύσει κάθε μηχανισμό ελέγχου) και προσθέτοντας ότι «υπό την πίεση των συνθηκών καταλαβαίνουμε αυτές τις λύσεις ανάγκης» αρκεί «να έχουν σύντομο και προσωρινό χαρακτήρα» (ας πούμε, μέχρι να φύγουμε από το μάταιο τούτο κόσμο). Από την άλλη, το «θέλω να γίνω χαλίφης στη θέση του χαλίφη» ΠΑΣΟΚ κατέθεσε πρόταση νόμου για «αύξηση της απασχόλησης και αντιμετώπιση της ανεργίας» (δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει την πείρα του σε αντεργατικές ρυθμίσεις, όπως ν.2956/01 για την επινοικοίαση εργαζομένων, το ν.2784/00 για τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας, το ν.2639/98 για την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, το ν.3227/04 που επιδοτεί τους εργοδότες με το επίδομα ανεργίας κ.λπ.). Στην πρόταση νόμου αυτή (άρθρο 1) προτείνει την πρόσληψη για τέσσερα χρόνια των ανέργων νέων, έως 30 ετών, από επιχειρήσεις που απασχολούν μέχρι 50 άτομα με κίνητρο την ανάληψη από το κράτος των ασφαλιστικών εισφορών των εργαζομένων και των εργοδοτών. Προφανώς προσπαθούν οι άνθρωποι να δείξουν ότι μπορούν να είναι χρήσιμοι στην προσπάθεια περιορισμού του μισθολογικού κόστους, φορτώνοντας στην κοινωνία τα ασφαλιστικά βάρη των εργοδοτών. Αδιαφορούν για το τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την αγορά εργασίας και τους εργαζόμενους – π.χ. απολύσεις μεγαλύτερων για να προσληφθούν επιδοτούμενοι. Στο κάτω κάτω, ανάλογη πρόταση δεν είχε καταθέσει στο Λαύριο ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, την προεκλογική περίοδο 2004, για να αναγκαστεί να την αποσύρει υπό τη γενική κατακραυγή; Συμπέρασμα: Τα κόμματα εξουσίας είναι σταθερά προσανατολισμένα. Το προς τα πού φαίνεται.

Το «παράδειγμα» των Νεοφύτων-Σχηματαρίου

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της εξάπλωσης των συνεπειών της κρίσης είναι η βιομηχανική περιοχή Νεοφύτων-Σχηματαρίου. Πρόσφατα έγινε προσπάθεια από μία μεγάλη βιομηχανική μονάδα, την ΜΠΕΤΑΝΕΤ, καθιέρωσης του 4ήμερου• ο βιομήχανος κάλεσε τους εργαζόμενους και με απειλές τούς έβαλε να υπογράψουν την αποδοχή του 4ήμερου με ταυτόχρονη μείωση των αποδοχών. Τέσσερις εξ αυτών δεν υπέγραψαν, και ο βιομήχανος προχώρησε σε απολύσεις. Ένας εξ αυτών προχώρησε σε καταγγελία στην Επιθεώρηση Εργασίας και διεκδικεί την επαναπρόσληψή του. Η ΒΙΟΣΟΛ το ίδιο, εφάρμοσε το 4ήμερο. Ο Κιανούσης το ίδιο, εφάρμοσε κι αυτός το 4ήμερο με ταυτόχρονη μείωση των αποδοχών. Άλλες προσπάθειες για αλλαγή των σχέσεων εργασίας και αλλαγή ωραρίου είναι: στο Μαΐλη υπάρχουν διαθεσιμότητες, οι οποίες ξεκίνησαν από το τέλος του 2008 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα, η Βίντερ συνεχίζει τη μείωση των ημερών εργασίας, δίνοντας άδεια στους εργαζόμενους, και υπάρχουν βέβαια απολύσεις καθημερινές, όπως στην ΕΛΒΑΛ, στο αλουμίνιο Ελλάδας, στη Λάρκο κ.λπ. Επίσης υπάρχει η Φάνκο• 100 εργαζόμενοι του Λαναρά είναι 4 μήνες απλήρωτοι και συνεχίζει σήμερα το εργοστάσιο παραγωγικά να μη λειτουργεί. Ακόμα δεν ανανεώνονται οι συμβάσεις ορισμένου χρόνου και έργου, αλλά τώρα αρχίζουν να απολύουν και προσωπικό, δηλαδή εργαζόμενους αορίστου χρόνου. Και βέβαια υπάρχουν πολλοί οικονομικοί μετανάστες που δουλεύουν παράνομα, χωρίς ασφάλιση, και δεν πληρώνονται γι’ αυτά που δουλεύουν. Και απ’ όλα αυτά, βέβαια, το συνδικαλιστικό κίνημα απουσιάζει• απούσα η ΓΣΕΕ, απούσες οι ομοσπονδίες και τα εργατικά κέντρα. Στην περιοχή, τα πρωτοβάθμια σωματεία είναι λίγα, δηλαδή από τις 500 βιομηχανικές μονάδες που υπάρχουν τα εργοστασιακά σωματεία είναι μόνο 13 κι άλλα τόσα περίπου είναι τα κλαδικά. Και όλα αυτά σε μια περιοχή με πάνω από 25.000 βιομηχανικούς εργάτες.

Η θέση της ΚΟΕ

• Θέσπιση και έλεγχο εφαρμογής του 35ωρου – 7ωρου – 5θήμερου, χωρίς μείωση αποδοχών – Απαγόρευση των απολύσεων.
• Κατάργηση των ελαστικών μορφών εργασίας και αντικατάστασή τους από σχέσεις πλήρους απασχόλησης.
• Αντικατάσταση των συμβάσεων έργου, ορισμένου χρόνου και προσωρινής απασχόλησης με συμβάσεις αορίστου χρόνου. Μόνιμη-ενιαία-πλήρη σχέση εργασίας στο δημόσιο-ΟΤΑ-ΝΠΔΔ. Σταθερή-τακτική-ενιαία-πλήρη εργασία στις ΔΕΚΟ. Σταθερή-τακτική-ενιαία-πλήρη εργασία με συμβάσεις αορίστου χρόνου στον ιδιωτικό τομέα.
• Άμεση άρση του ΠΔ 164/2004 «Παυλόπουλου».
• Κατάργηση των αντεργατικών ρυθμίσεων και οδηγιών της ΕΕ (οδηγία Μπολκενστάιν, flexicurity, διευθέτηση χρόνου απασχόλησης, ενοικίαση εργαζομένων, προγράμματα stage, συμβάσεις έργου κ.λπ.).
• Κατάργηση των υπεργολαβιών στο δημόσιο και κάλυψη των αναγκών με προσλήψεις μόνιμου προσωπικού.