90 χρόνια κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα

"Αν αναλυθούν και μελετηθούν βαθύτερα τα καθέκαστα της ιστορίας του ΚΚΕ… η μελέτη αυτή δεν μπορεί παρά να γεννήσει αισιοδοξία. Αισιοδοξία με την έννοια πως προσφέρουν αυτά τα "καθέκαστα" συμπεράσματα και διδάγματα μεγαλύτερης εμβέλειας από το "μερικό", το "εθνικό", το "ειδικό" της περίπτωσης, για το σήμερα και το αύριο. Αλλά, για να γίνει αυτό, πρέπει να παραμεριστεί κάθε μερική, "μεροληπτική" αφετηρία που παραγνωρίζει, αγνοεί την "πανοραμική" ενατένιση της συγκεκριμένης ιστορικής πορείας. Να φτάσει η "ματιά" μέχρι το απώτατο άκρο του ερευνώμενου πεδίου… Ούτε να αγνοήσει αλλά ούτε να περιχαρακωθεί στα όρια "τεκμηρίων", "εγγράφων", "αρχείων" κι ούτε να αγνοήσει αλλά να μη "χαθεί" σε μνήμες που αλλοιώθηκαν ή αλλοιώνονται από εφήμερες, με την ευρύτερη έννοια, σκοπιμότητες".

Γιάννης Χοντζέας

Τιμώντας τα 90 χρόνια από τη γέννηση του κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας, θα αφιερώσουμε μια σειρά άρθρων προσπαθώντας να παρουσιάσουμε τις βασικότερες πλευρές της πολυτάραχης ιστορίας του.

Σύμφωνα με τον Γκράμσι, η σημασία και το βάρος ενός κόμματος ζυγιάζονται από το πόσο έχει βαρύνει η δραστηριότητά του στον καθορισμό της ιστορίας μιας χώρας.

Και η σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας έχει καθοριστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη δραστηριότητα του κομμουνιστικού κινήματος. (Όπως καθορίζεται και από την έλλειψη κομμουνιστικού κινήματος τις τελευταίες δεκαετίες). Γι’ αυτό, ακόμα και η "επίσημη" ιστορία της χώρας δεν μπορεί να αγνοήσει αυτή τη δραστηριότητα, έστω και κατασυκοφαντώντας τη. Γι’ αυτό και οι αυτοαποκαλούμενοι "συνεχιστές" της, την ιδιοποιούνται και την καπηλεύονται. Γι’ αυτό και οι μνήμες έχουν αλλοιωθεί από διάφορες σκοπιμότητες, γι’ αυτό και υπάρχουν ακόμα αρχεία και τεκμήρια κλειστά.

Μια "πανοραμική" μελέτη, λοιπόν, της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος απαιτεί δουλειά σε τέτοιο βάθος που ξεφεύγει από τα όρια αυτού του αφιερώματος. Θα προσπαθήσουμε, ωστόσο, περιδιαβαίνοντας την ιστορία του, να σταθούμε σε εκείνα τα σημεία που η μελέτη και αξιολόγησή τους σήμερα μπορεί να προσφέρει συμπεράσματα και διδάγματα για το αύριο.

---

3. Η Δεκαετία 1940-50

Το κομμουνιστικό κίνημα στο προσκήνιο της ιστορίας

Με το άνοιγμα της δεκαετίας του ’40 η ανθρωπότητα βρέθηκε στη δίνη του πιο καταστροφικού, του πιο αμείλικτου, του πιο βάρβαρου πολέμου. Το κομμουνιστικό κίνημα σήκωσε στις πλάτες του το βάρος αυτού του πολέμου. Το τέρας του ναζιφασισμού καταπολεμήθηκε χάρη στον ηρωισμό και τις εκατόμβες θυμάτων εκατομμυρίων σοβιετικών στρατιωτών και πολιτών, χάρη στις αμέτρητες θυσίες των αντιστασιακών κινημάτων των λαών της Ευρώπης. Και το ελληνικό κίνημα έχει τιμητική θέση για τη συμβολή του σ’ αυτή τη νίκη.

Μέσα στη δεκαετία του ’40 το κομμουνιστικό κίνημα της χώρας μας ήρθε στο προσκήνιο της ιστορίας, συσπείρωσε γύρω του τον ελληνικό λαό στον αγώνα για ανεξαρτησία, για μια άλλη κοινωνία χωρίς καταπίεση και εκμετάλλευση. Πήρε τρεις φορές τα όπλα σ’ αυτό τον επαναστατικό αγώνα και έχασε όχι γιατί δεν είχε τη δύναμη να νικήσει, όχι γιατί το κατέβαλαν οι αντίπαλοί του, αλλά γιατί η ηγεσία του δεν έδειξε εμπιστοσύνη στη δύναμή του, ταλαντεύονταν και έκανε μια σειρά λαθεμένους χειρισμούς.

Ο προσανατολισμός απέναντι στον πόλεμο

Όσο τα σύννεφα του πολέμου πύκνωναν πάνω απ’ την Ευρώπη, τόσο εντονότερη γινόταν η αντιπολεμική και αντιφασιστική δράση του κομμουνιστικού κινήματος. Ωστόσο, η υπογραφή του γερμανοσοβιετικού συμφώνου μη επίθεσης (Αύγουστος 1939) και η τοποθέτηση της Διεθνούς που χαρακτήριζε τον πόλεμο σαν ιμπεριαλιστικό, αντιδραστικό και άδικο και έβαζε το καθήκον της πάλης για την ειρήνη και το σταμάτημα του πολέμου (Οχτώβρης 1939), δημιούργησε σύγχυση στα ΚΚ ως προς τη στάση τους απέναντι στον πόλεμο.

Στη χώρα μας, αμέσως μετά την επίθεση της φασιστικής Ιταλίας (31 Οχτώβρη) ο Ν. Ζαχαριάδης απευθύνει ανοιχτό γράμμα προς τον ελληνικό λαό όπου ο πόλεμος χαρακτηρίζεται σαν πόλεμος "για τη λευτεριά, την τιμή και την εθνική ανεξαρτησία" και καλούνται όλοι στον αγώνα για την απόκρουση του φασίστα εισβολέα, με επιστέγασμα "μια καινούργια Ελλάδα της δουλειάς, της λευτεριάς, λυτρωμένη από κάθε ξενική ιμπεριαλιστική εξάρτηση, μ’ ένα πραγματικά παλλαϊκό πολιτισμό".

Το γράμμα αυτό έχει ξεχωριστή σημασία γιατί προσανατόλιζε σωστά για το χαρακτήρα του πολέμου και τα καθήκοντα που έμπαιναν στους κομμουνιστές. Χάραζε κατευθύνσεις και καθήκοντα που αποτέλεσαν τη βάση για το κομμουνιστικό κίνημα σε όλη την κατοπινή περίοδο, που το έφεραν στην πρωτοπορία του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Ήταν μια καίρια πολιτική ενέργεια που φανέρωνε διορατικότητα και ορθό πολιτικό κριτήριο όχι μόνο του Ζαχαριάδη, αλλά όλης σχεδόν της κομματικής βάσης που συντάχθηκε με τη γραμμή του γράμματος, παρά τις καταγγελίες της παλιάς ΚΕ για πλαστότητα.

Στην πρωτοπορία της Εθνικής Αντίστασης

Πριν ακόμα ολοκληρωθεί η κατάληψη της χώρας από τα χιτλερικά στρατεύματα, οι κομματικές οργανώσεις που δεν είχαν πληγεί από τη μεταξική δικτατορία, καθώς και όσοι κατόρθωσαν να δραπετεύσουν από τους τόπους εξορίας, ρίχνονται στην ανασυγκρότηση του κόμματος και στην οργάνωση της αντίστασης στον καταχτητή.

Τα μέλη της ΚΕ που δραπέτευσαν, μαζί με άλλα στελέχη συγκροτούν προσωρινή κεντρική καθοδήγηση που βάζει σαν καθήκοντα τη συγκέντρωση όλων των κομμουνιστών και των αποκομμένων οργανώσεων του κόμματος γύρω από την προσωρινή καθοδήγηση, την αποστολή στελεχών και μελών σε όλες τις περιοχές της χώρας με σκοπό την ανασυγκρότηση του κόμματος και την οργάνωση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, την οργάνωση εκδοτικού μηχανισμού, τη συγκρότηση οργάνωσης αλληλεγγύης, την οργάνωση των στρατιωτών που γυρνούσαν απ’ το μέτωπο, την εξεύρεση οπλισμού, τις επαφές με συνδικαλιστικά στελέχη, δημοκρατικούς αξιωματικούς, καθώς και με αστικά κόμματα για την οργάνωση της αντίστασης.

Έτσι, πριν ακόμα τελειώσει η μάχη της Κρήτης το κόμμα ανασυγκροτείται με ταχύτατους ρυθμούς σ’ όλη τη χώρα, οργανώνονται τα πρώτα σαμποτάζ στη Β. Ελλάδα, κυκλοφορούν οι πρώτες προκηρύξεις, και ιδρύεται η Εθνική Αλληλεγγύη με σκοπό να βοηθήσει τα θύματα του πολέμου και της κατοχής. Παράλληλα, γίνονται επαφές με εκπροσώπους του αστικού πολιτικού κόσμου για τη δημιουργία μετώπου αντίστασης ενάντια στον καταχτητή. Τα αστικά κόμματα αρνούνται κάθε συνεργασία, και όσοι δεν συνεργάζονται ανοιχτά με τον καταχτητή επιδίδονται στην υπονόμευση και συκοφάντηση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.

Στις αρχές Ιούλη συνέρχεται ολομέλεια της ΚΕ (τα μέλη της ΚΕ που είχαν εκλεγεί στο 6ο συνέδριο) που θέτει το ζήτημα ενός εθνικού μετώπου απελευθέρωσης, παίρνει μια σειρά μέτρα για την ανασυγκρότηση και αναδιοργάνωση του κόμματος τονίζοντας ότι η ύπαρξη γερού κομμουνιστικού κόμματος είναι πρωταρχικός όρος για τη νίκη, και καλεί όλα τα μέλη και στελέχη του κόμματος που βρίσκονταν είτε με το μέρος της "παλιάς ΚΕ" είτε με το μέρος της "προσωρινής διοίκησης" "να συμβάλουν ειλικρινά στην ανόρθωση του κόμματος, στη μαζική μπολσεβίκικη δουλειά". Έτσι, με πρωτοβουλία των κομμουνιστών δημιουργούνται οι πρώτες ανταρτοομάδες στη Β. Ελλάδα και το Εργατικό ΕΑΜ, και το Σεπτέμβρη του ’41 ιδρύεται το ΕΑΜ με σκοπό την απελευθέρωση και την πλήρη ανεξαρτησία της χώρας και "την αποκατάσταση και κατοχύρωση της εσωτερικής λευτεριάς" όπου "η σκλαβιά, η δυστυχία, η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο θα είναι άγνωστη και θλιβερή ανάμνηση ενός μαύρου παρελθόντος".

Το ΕΑΜ, εκφράζοντας τους πόθους του λαού για εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική απελευθέρωση, απλώθηκε σε κάθε γωνιά της ελληνικής γης, συσπείρωσε στους κόλπους του τη συντριπτική πλειοψηφία του ελληνικού λαού, οργάνωσε τον αγώνα για την καθημερινή επιβίωση από την πείνα, τις στερήσεις και τις κακουχίες της κατοχής, κατέφερε σημαντικά πλήγματα στις δυνάμεις κατοχής, κρατούσε καθηλωμένες στην Ελλάδα σημαντικές γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις αποσπώντας τις από το ανατολικό μέτωπο, έστησε τη λαϊκή εξουσία στις απελευθερωμένες περιοχές οργανώνοντας τη λαϊκή αυτοδιοίκηση, τη λαϊκή δικαιοσύνη, το λαϊκό πολιτισμό, την απελευθέρωση της γυναίκας. Κι όλα αυτά με αμέτρητες θυσίες και ποταμούς αίματος.

Από την άλλη, ο εγγλέζικος ιμπεριαλισμός έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να ανακόψει την πορεία του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος και να δημιουργήσει όρους που θα του επέτρεπαν να έχει τον έλεγχο στη μεταπολεμική κατάσταση στην Ελλάδα. Βασιζόμενοι στην αντιχιτλερική συμμαχία, οι εγγλέζοι επιδίωκαν να έχουν επαφές και συμφωνίες με το ΕΑΜ για να "ψαρεύουν" και να υπονομεύουν και παράλληλα προσπαθούσαν να εμφανίσουν μια αντιΕΑΜ κατάσταση στήνοντας και εξοπλίζοντας αντιστασιακές ή "αντιστασιακές" αντικομμουνιστικές ομάδες και οργανώσεις και εγκαθιστώντας "ελληνική κυβέρνηση" στο Κάιρο.

Ενώ όμως η πολιτική και οι προθέσεις της Αγγλίας ήταν πασιφανείς, και ενώ το ΕΑΜ αποτελούσε τη μόνη αδιαμφισβήτητη δύναμη που πάλευε για την απελευθέρωση της χώρας και πραγματοποιούσε μια "νικηφόρα επανάσταση", η ηγεσία του κινήματος δεν έδειξε εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του, ταλαντεύτηκε σε κρίσιμες στιγμές και έκανε σοβαρά λάθη που επέτρεψαν στον εγγλέζικο ιμπεριαλισμό να ξαναβάλει πόδι στη χώρα. Η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο στρατηγείο Μ. Ανατολής, η συμφωνία για συμμετοχή του ΕΑΜ σε κυβέρνηση "εθνικής ενότητας" και η καταγγελία του κινήματος της Μ. Ανατολής (Λίβανος), και η υπαγωγή του ΕΛΑΣ υπό τις διαταγές του Σκόμπι (Γκαζέρτα), είναι ενέργειες που απορρέουν όχι από μια υπερτίμηση της αγγλικής δύναμης, αλλά από μια υποτίμηση των δυνατοτήτων του λαϊκού κινήματος και σε ένα βαθμό από μια διαμορφωμένη αντίληψη ηγετικών στελεχών να αναμένουν "γραμμή" και "έγκριση" από το "κέντρο". (Αντίληψη που έχει τη βάση της στο "σύστημα" για το οποίο κάναμε λόγο στο προηγούμενο φύλλο). Με βάση αυτή την αντίληψη, η προσωπική γνώμη ενός σοβιετικού ακόλουθου στην πρεσβεία του Καϊρου να μπει το ΕΑΜ σε κυβέρνηση εθνικής ενότητας ή ένας μορφασμός αποδοκιμασίας του υπαρχηγού της σοβιετικής αποστολής στο βουνό, ισοδυναμούσε με γραμμή "από τα πάνω".

Έτσι, ενώ το ΕΑΜ κυριαρχούσε σε κάθε γωνιά της χώρας, ενώ ήταν ο μοναδικός εκπρόσωπος του ελληνικού λαού, ενώ είχε στα χέρια του την εξουσία και είχε όλη τη δύναμη να την κρατήσει, αναγνώρισε και άφησε χώρο σε ανύπαρκτες ουσιαστικά δυνάμεις, νομιμοποίησε την παρουσία των εγγλέζων στη χώρα και παραχώρησε την εξουσία στις μαριονέτες τους, ελπίζοντας στο σεβασμό των συμφωνιών και της λαϊκής θέλησης.

Η μάχη της Αθήνας

Ο Δεκέμβρης του ’44 ήρθε σαν αποτέλεσμα αυτών των λαθών της ηγεσίας του κινήματος. Μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας, ο λαός ξαναπήρε τα όπλα για να διαφυλάξει όσα είχε καταχτήσει με αμέτρητες θυσίες στη διάρκεια της κατοχής, για να υπερασπιστεί τη λευτεριά και την ανεξαρτησία του από μια νέα κατοχή. Επί ένα μήνα ο λαός και οι εφεδροΕΛΑΣίτες της Αθήνας με ελάχιστο εξοπλισμό αντιμετώπισαν πετυχημένα με απαράμιλλο ηρωισμό τα αεροπλάνα και τα τανκς, τις καραβιές αγγλικών στρατευμάτων που κατέφταναν συνεχώς.

Ο Δεκέμβρης του ’44 είναι η μοναδική περίπτωση στην παγκόσμια ιστορία που εκδηλώνεται μια στρατιωτική ιμπεριαλιστική επέμβαση μέσα στη φωτιά ενός παγκόσμιου πόλεμου, και ο επιτιθέμενος δεν είναι ο εχθρός αλλά ο "σύμμαχος" σ’ αυτό τον πόλεμο. Αυτή η ιδιαιτερότητα βάρυνε και επηρέασε τους παράγοντες που καθόρισαν και την έκβαση της σύγκρουσης (τη στάση της ηγεσίας, αλλά και τη στάση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος).

Η ηγεσία λοιπόν, του κινήματος λειτούργησε αντιφατικά. Προχώρησε στη σύγκρουση χωρίς ξεκάθαρο στόχο και αποφασιστικότητα να τραβηχτεί η σύγκρουση μέχρι τη νίκη. Κι ο στόχος έπρεπε να είναι να διώξουμε τους εγγλέζους και να πάρουμε την εξουσία κι όχι "να τους αναγκάσουμε να σεβαστούν τις συμφωνίες". Κι έτσι οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ έμειναν έξω από τη μάχη της Αθήνας, και στέλνονταν ο Άρης να κυνηγήσει το Ζέρβα στην Ήπειρο. Και μετά την υποχώρηση από την Αθήνα, ενώ και πάλι υπήρχε η δυνατότητα να επιβληθεί η λαϊκή θέληση, υπογράφτηκε η συμφωνία της Βάρκιζας που παρέδωσε το λαϊκό κίνημα άοπλο στο σφαγείο της αντίδρασης.

Η στάση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος που σχετίζεται με την ιδιαιτερότητα του Δεκέμβρη (σιωπή του ραδιοφωνικού σταθμού της Μόσχας για τη μάχη της Αθήνας, μη υποστήριξη του ελληνικού κινήματος, μη καταγγελία της αγγλικής επέμβασης, το αμφιλεγόμενο τηλεγράφημα του Δημητρώφ που υπόδειχνε "να μην τραβηχτεί το σκοινί"), μπορεί να επηρέασε τις αποφάσεις που πάρθηκαν, και σίγουρα δεν ήταν στάση διεθνιστικής αλληλεγγύης, όμως το ελληνικό κίνημα είχε εκείνη τη δύναμη που μπορούσε να επιβάλει τη θέλησή του, και η ευθύνη για το ότι αυτό δεν έγινε βαραίνει αποκλειστικά την ηγεσία του.

Ενώ λοιπόν υπήρχαν όλοι οι όροι το τέλος του πολέμου να βρει μια Ελλάδα ανεξάρτητη και λαοκρατούμενη, βρίσκει μια Ελλάδα με την εξουσία στα χέρια των εγγλέζων και των ανδρείκελών τους, με τις παρακρατικές συμμορίες να αλωνίζουν, με τους γερμανοτσολιάδες και τους δοσίλογους να σφάζουν και να τρομοκρατούν, με τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης να δικάζονται από στημένα στρατοδικεία και να ρίχνονται στις φυλακές ή να στήνονται στον τοίχο, και με χιλιάδες καταδιωκόμενους να παίρνουν τα βουνά για να γλιτώσουν το μαχαίρι της αντίδρασης.

Το τέλος του Άρη Βελουχιώτη καθρεφτίζει με τον πιο τραγικό τρόπο τις αντιφάσεις (δημιουργία ΠΕΕΑ αλλά και Λίβανος, Δεκέμβρης αλλά και Βάρκιζα, παράδοση οπλισμού αλλά και απόκρυψη ενός μέρους του, δημιουργία ΔΣΕ αλλά σαν "μέσο πίεσης) και τα αδιέξοδα που δημιουργούσε για το λαϊκό κίνημα η πολιτική της ηγεσίας του.

Γιατί ηττήθηκε το δεύτερο αντάρτικο

Έτσι, ενώ η μόνη δυνατή απάντηση απέναντι στην τρομοκρατία και στην αγγλική πολιτική ήταν να ξαναπάρει τα όπλα το κομμουνιστικό κίνημα για να ολοκληρώσει το έργο που ξεκίνησε στην περίοδο της κατοχής, η ηγεσία του εξακολουθούσε να ταλαντεύεται ανάμεσα στην αποφασιστική σύγκρουση και στις προσπάθειες για συμβιβαστική λύση. Με την επιστροφή του από το Νταχάου, ο Ζαχαριάδης όχι μόνο καλύπτει και εγκρίνει τους χειρισμούς της προηγούμενης περιόδου, αλλά προσανατολίζει τη δράση του κόμματος στο να πιεστούν οι άγγλοι και οι ντόπιοι υποταχτικοί τους για να δεχτούν μια "έντιμη δημοκρατική λύση".

Αν και αποφασίζεται (Φλεβάρης 1946) η "οργάνωση της νέας ένοπλης πάλης ενάντια στο μοναρχοφασιστικό μηχανισμό" και ένα μήνα μετά γίνεται το χτύπημα στο Λιτόχωρο, ακολουθούνταν μια "βαθμιαία" και "σύμφωνα με τις περιστάσεις" ανάπτυξη του αντάρτικου, θεωρώντας την ένοπλη σύγκρουση σαν ένα μέσο πίεσης. Κι όταν (Σεπτέμβρης 1947) αποφασίζεται πως "ο ένοπλος αγώνας του ΔΣΕ αποτελεί τη μοναδική επιβεβλημένη απάντηση στους ξένους καταχτητές και τους ντόπιους υποταχτικούς τους" είχαν κριθεί πολλά πράγματα για την έκβαση του αγώνα του ΔΣΕ. Είχε δοθεί χρόνος στον αντίπαλο –που κάθε άλλο παρά "βαθμιαία" προετοιμαζόταν– να τροποποιεί καθημερινά το συσχετισμό δυνάμεων, στήνοντας τα έκτακτα στρατοδικεία, προχωρώντας σε μαζικές συλλήψεις και εκτελέσεις αγωνιστών, στήνοντας το κολαστήρι της Μακρονήσου, εκκενώνοντας τα χωριά και κλείνοντας τους δρόμους ανεφοδιασμού και επικοινωνίας. Τα πιο έμπειρα και μαχητικά στελέχη του κινήματος βρέθηκαν "κλεισμένα" στις πόλεις, και χιλιάδες αγωνιστές που αποτελούσαν πολύτιμες, ζωτικές εφεδρείες του αντάρτικου, αντί να βγουν στο βουνό παραδόθηκαν ουσιαστικά στα χέρια του αντίπαλου.

Παράλληλα, αμερικάνοι ειδικοί –που μετά την αναγγελία του "δόγματος Τρούμαν" είχαν εκτοπίσει τους άγγλους ιμπεριαλιστές– παρείχαν κάθε είδους βοήθεια στον κυβερνητικό στρατό, από την εκπαίδευση των αντρών του μέχρι τον εφοδιασμό του με τα πιο σύγχρονα όπλα, και πειραματίζονταν και δοκίμαζαν διάφορες ταχτικές αντιμετώπισης ανταρτοπόλεμου (πχ βόμβες ναπάλμ).

Η οργάνωση και η πορεία του δεύτερου αντάρτικου σχετίζονται και με τη στάση του ΚΚΣΕ και των άλλων ΚΚ. Από τον Ζαχαριάδη και άλλα στελέχη αναφέρεται ότι οι αποφάσεις του ΚΚΕ επηρεάστηκαν από υποδείξεις ή συμβουλές παραγόντων του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος (πχ το "βαθμιαία" και "σύμφωνα με τις περιστάσεις" αναφέρεται σαν συμβουλή του Δημητρώφ). Ανεξάρτητα από το αν και σε ποιο βαθμό ισχύει αυτό, οι υποδείξεις και οι συμβουλές δεν συνιστούν εντολές ή γραμμή, και ήταν αποκλειστική ευθύνη της ηγεσίας του ΚΚΕ το αν θα προχωρούσε αποφασιστικά στη σύγκρουση ή όχι. Πέρα απ’ αυτό όμως, είναι γεγονός πως απ’ την πλευρά του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος δεν επιδείχτηκε μια ουσιαστική διεθνιστική αλληλεγγύη και στήριξη στον αγώνα του ΔΣΕ, τέτοια που να βοηθούσε την ανάπτυξη και εξέλιξή του. Είναι χαρακτηριστικό το ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν αναγνωρίστηκε από κανένα από τα τότε σοσιαλιστικά κράτη. Ακόμα και η –τόσο απαραίτητη– υλική βοήθεια που δινόταν ήταν πολύ μικρότερη από τις ανάγκες.

Έτσι, ο τρίχρονος επαναστατικός αγώνας του Δημοκρατικού Στρατού ήταν ένας άνισος αγώνας. Οι μαχητές του ΔΣΕ αριθμητικά πολύ λιγότεροι απ’ τις δυνάμεις του αντιπάλου, χωρίς πυρομαχικά και τεχνικά μέσα, χωρίς εφεδρείες, δείχνοντας μεγάλη παληκαριά και αυτοθυσία, μπόρεσαν να καταφέρουν συντριπτικά χτυπήματα στον κυβερνητικό στρατό, να φέρουν στα όρια του πανικού την κυβέρνηση και τα υπερατλαντικά αφεντικά της. Ήταν ένας αγώνας που θα μπορούσε να είναι νικηφόρος, αν ξεκινούσε έγκαιρα με αποφασιστικότητα για τη νίκη.

***

Μέσα στη δεκαετία του ’40 η ιστορία της χώρας μας καθορίστηκε ολοκληρωτικά από τη δράση του κομμουνιστικού κινήματος. Οργάνωσε και καθοδήγησε έναν μεγαλειώδη επαναστατικό αγώνα, παίρνοντας τρεις φορές τα όπλα, για μια Ελλάδα ανεξάρτητη και λαοκρατούμενη. Ξεσήκωσε και συσπείρωσε γύρω του τον ελληνικό λαό που είδε στο κομμουνιστικό κίνημα τον αδιαμφισβήτητο εκφραστή των πόθων του να είναι αφέντης στον τόπο του, να ορίζει ο ίδιος τις τύχες του. Οδήγησε το λαό να μη σκύβει το κεφάλι, διαμόρφωσε συνειδήσεις απελευθερώνοντάς τις από το φόβο, την υποταγή και τη μοιρολατρία, έχτισε μια γενιά ανθρώπων που ζούσαν και πέθαιναν για τα ιδανικά τους. Δεν έφτασε στο στόχο του, ενώ είχε όλη τη δύναμη να τον πετύχει, από μια σειρά λάθη της ηγεσίας του που δεν είχε εμπιστοσύνη σ’ αυτή τη δύναμη και που αναποφάσιστη ταλαντεύονταν και ολιγωρούσε σε κρίσιμες στιγμές.

---

Τα σημαντικότερα γεγονότα

Κατοχή: Η Ελλάδα γνωρίζει τη χιτλερική θηριωδία. Χιλιάδες πεθαίνουν από την πείνα και τις κακουχίες. Χιλιάδες πατριώτες συλλαμβάνονται, βασανίζονται απάνθρωπα, εκτελούνται, στέλνονται σε γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Εκατοντάδες χωριά ξεθεμελιώνονται. Τα Καλάβρυτα, το Δίστομο, το Κομμένο, ο Χορτιάτης… Οι κομμουνιστές της Ελλάδας οργανώνουν την αντίσταση στον καταχτητή. Εκατοντάδες χιλιάδες στελεχώνουν το ΕΑΜ και τις οργανώσεις του, που απλώνονται σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Ο ΕΛΑΣ καταφέρει σημαντικά πλήγματα στις κατοχικές δυνάμεις και κρατά ελεύθερο μεγάλο τμήμα της χώρας όπου οργανώνεται η λαϊκή εξουσία. Στις εκλογές της Ελεύθερης Ελλάδας για την ανάδειξη Εθνικού Συμβουλίου παίρνουν μέρος 1.800.000 ψηφοφόροι. Στις πόλεις οργανώνονται μαχητικές απεργίες και διαδηλώσεις. 200.000 διαδηλωτές ματαιώνουν την πολιτική επιστράτευση το Μάρτη του ‘43. Λίγες μέρες μετά 300.000 διαδηλώνουν στην επέτειο του ‘21. Τον Ιούνη 400.000 λαού διαδηλώνουν για την εκτέλεση 106 πατριωτών στο Κούρνοβο και ένα μήνα μετά 500.000 κατεβαίνουν σε απεργία και διαδήλωση ενάντια στην επέκταση της βουλγαρικής κατοχής στη Μακεδονία. Το κομμουνιστικό κίνημα δίνει τα καλύτερα παιδιά του σ’ αυτό τον αγώνα. Η Ηλέκτρα Αποστόλου, ο Ναπολέων Σουκατζίδης με τους 200 της Καισαριανής, η 16χρονη ΕΠΟΝίτισσα Παναγιώτα Σταθοπούλου, οι τρεις Επονίτες του "κάστρου του Υμηττού", οι οχτώ νεαροί ΕΛΑΣίτες της οδού Μπιζανίου στην Καλλιθέα, και χιλιάδες αφανείς ήρωες που πρόσφεραν απλόχερα τη ζωή τους στον αγώνα.

Δεκέμβρης 1944: Μετά την απελευθέρωση, ενώ δοσίλογοι και Χίτες προκαλούν το λαό ανενόχλητοι, ο Σκόμπι απαιτεί τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ. Το συλλαλητήριο διαμαρτυρίας στις 3 Δεκέμβρη χτυπιέται αφήνοντας 24 νεκρούς. Την επομένη χτυπιέται η κηδεία των θυμάτων και αρχίζουν οι συγκρούσεις. Επί ένα μήνα ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά με ελάχιστα μέσα αντιμετωπίζει πετυχημένα τα αγγλικά στρατεύματα που ενεργούν "σαν σε καταχτημένη πόλη" σύμφωνα με διαταγή του Τσώρτσιλ.

Μετά την υποχώρηση ειδικά συνεργεία από μαχαιροβγάλτες ξεθάβουν και κομματιάζουν τα πτώματα των σκοτωμένων στις μάχες, παρουσιάζοντάς τα σαν έργο των κομμουνιστών που "έσφαζαν με κονσερβοκούτια". Η υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας (Φλεβάρης 1945) παρέδωσε το λαϊκό κίνημα σ’ ένα όργιο τρομοκρατίας. Ένα χρόνο μετά ο απολογισμός της τρομοκρατίας είναι 1.289 δολοφονίες, 6.671 τραυματισμοί, 31.632 βασανισμοί, 84.931 συλλήψεις, 165 βιασμοί, πάνω από 100.000 καταδιωκόμενοι. Τον Ιούνη του ‘45 το κεφάλι του Άρη Βελουχιώτη κρέμεται στην κεντρική πλατεία των Τρικάλων.

Εμφύλιος: Στις 31 Μάρτη 1946 γίνονται εκλογές μέσα σε συνθήκες τρομοκρατίας και νοθείας. Το ΕΑΜ έχει καλέσει το λαό σε αποχή. Την ίδια μέρα αρχίζει ο εμφύλιος με το χτύπημα στο Λιτόχωρο. Τον Ιούνη μπαίνει σε εφαρμογή το Γ’ Ψήφισμα με βάση το οποίο θα περάσουν από έκτακτα στρατοδικεία χιλιάδες αγωνιστές και πολλοί απ’ αυτούς θα στηθούν στον τοίχο (116 θανατικές καταδίκες το ‘46, 688 το ‘47, 1.547 το πρώτο εξάμηνο του ‘48) και στήνεται το στρατόπεδο της Μακρονήσου όπου θα μαρτυρήσουν χιλιάδες αγωνιστές. Με το δόγμα Τρούμαν (Μάρτης 1947) η Ελλάδα αλλάζει ιμπεριαλιστικό αφεντικό. Μετά το Σεπτέμβρη του ‘47 ο ΔΣΕ αναπτύσσεται ραγδαία σ’ όλη τη χώρα και καταφέρνει σημαντικά χτυπήματα στον κυβερνητικό στρατό. Διεξάγοντας άνιση πάλη κι αγώνα, οι μαχητές του γράφουν σελίδες άφθαστου ηρωισμού αντιμετωπίζοντας δεκαπλάσιες κυβερνητικές δυνάμεις, χιλιάδες αεροπλάνα, τόνους βόμβες. Το Σεπτέμβρη του ‘49 οι τελευταίοι μαχητές του Γράμμου περνούν τα σύνορα, ενώ όσοι έχουν αποκλειστεί στα νησιά και την Πελοπόννησο εξοντώνονται μέχρις ενός.

Επιμέλεια κειμένων: Χριστίνα Μπάρτσα