ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ, άρθρο στην εφημερίδα Αριστερά!, τ.35, Νοέμβριος 1998

Η παγκόσμια οικονομική κρίση

Με θύμα τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων του πλανήτη

Στο άρθρο "προς ένα νέο ’29-’31", του προη­γούμενου τεύχους της Αριστεράς! αναφερθή­καμε διεξοδικά στα χαρακτηριστικά του νέου επεισοδίου της παγκόσμιας χρηματιστηριακής κρίσης, που βρίσκεται σε εξέλιξη για πάνω α­πό 3 μήνες.

Στο διάστημα του μήνα που πέρασε είχαμε κο­ρυφώσεις της χρηματιστηριακής κρίσης με θε­αματικές βουτιές των χρηματιστηρίων της Ν. Υόρκης και των μεγάλων ευρωπαϊκών πρω­τευουσών.

Δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια (υπολογίζε­ται ότι ξεπέρασαν 3 φορές το ΑΕΠ της Γερμα­νίας) χάθηκαν σε λίγες μέρες.

Οι μεγαλύτερες αμερικάνικες τράπεζες ανα­κοίνωσαν συμπίεση κερδών ακόμα και παρου­σίαση ζημιών, εντείνοντας έτσι τις πτωτικές τάσεις των χρηματιστηρίων. Εκτιμάται πως το τρίτο τρίμηνο του χρόνου τα έσοδα του αμερι­κάνικου τραπεζικού κλάδου θα μειωθούν κατά 45%. Αντίστοιχη είναι η εικόνα στην Ευρώπη. Οι μεγάλες βουτιές των ευρωπαϊκών χρηματιστηρίων, με πρωταγωνίστρια τη Φρανκφούρ­τη που επί μέρες μετρούσε απώλειες πάνω α­πό 3%, συνδυάστηκε με συναλλαγματικές α­ναταραχές (πτώση αγγλικής στερλίνας, ιταλι­κής λίρας, ελβετικού φράγκου και γαλλικού φράνκου) αλλά και μεγάλες ζημιές των ευρω­παϊκών τραπεζικών κολοσσών. Η Ελβετική UBS έχασε σε μια μέρα περισσότερο από 60% της χρηματιστηριακής της αξίας, η συρρίκνω­ση των κερδών της Credit Suisse άγγιξε το 64%, η ING προχώρησε σε μαζικές απολύσεις προσωπικού, ενώ η Deutche Bank επισπεύδει τη συγχώνευσή της με αμερικάνικη τράπεζα για να περιορίσει τις ζημιές της από τις επενδύσεις που είχε πραγματοποιήσει στη Ρωσία.

Ανίσχυρα μέτρα αποκατάστασης της ισορροπίας.

Τα ρίγη που προκάλεσαν τα φαινόμενα γενίκευσης της κρίσης και εμπλοκής στη δίνη της των μεγάλων ιμπεριαλιστικών κρατών οδήγησαν το διοικητή της ομοσπονδιακής τράπεζας των ΗΠΑ Άλαν Γκρίνσπαν σε δύο σημαντικά βήματα:

Καταρχήν προσέτρεξε στη διάσωση ενός μεγάλου κερδοσκοπικού αμοιβαίου κεφαλαίου, του LCTM που πραγματοποιούσε ζημίες 4 δισ. δολαρίων εξαιτίας του γκρεμί­σματος των αναδυόμενων αγορών. Μέσα σε μια νύχτα κατάφερε να αποσπάσει την ομό­φωνη γνώμη από 15 από τις μεγαλύτερες τρά­πεζες των ΗΠΑ και Ευρώπης και ενέκρινε τη χορήγηση δανείου ύψους 3,75 δισ. δολαρίων, φοβούμενοι ότι η κατάρρευση του θα συμπα­ρασύρει την ισοτιμία του αμερικανικού νομί­σματος και θα προκαλέσει κλυδωνισμό ολό­κληρου του αμερικανικού τραπεζικού συστή­ματος. Η ενέργεια αυτή που καταστρατηγεί παράφορα τους κανόνες της "ελεύθερης αγο­ράς", χειροκροτήθηκε θερμά από τους διε­θνείς χρηματιστηριακούς κύκλους, γιατί έδινε μια βαθιά ανάσα στην κατρακύλα της χρηματι­στηριακής οικονομίας.

Στα ψιλά γράμματα των εφημερίδων υποση­μειώνονταν ότι η ενέργεια αυτή έδινε ανάσα ζωής στο αμοιβαίο κεφάλαιο για διάστημα έξι μηνών. Αναμένεται νέα φρίκη και πιθανόν νέοι θεαματικοί χειρισμοί του γκουρού της οικονομίας Άλαν Γκρίνσπαν.

Η δεύτερη κίνηση του αμερικάνου κεντρικού τραπεζίτη ήταν η μείωση κατά το 1/4 της μονάδας δύο βασικών επιτοκίων των αμερικανι­κών τραπεζών.

Η κίνηση αυτή αποσκοπεί στο να κάνει λιγότε­ρο ελκυστικές τις τοποθετήσεις κεφαλαίων στις αμερικανικές τράπεζες και να οδηγήσει εκ νέου κεφάλαια στα χρηματιστήρια, όπου α­ναμένεται να πραγματοποιηθούν μεγαλύτερα κέρδη.

Η "αιφνιδιαστική" αυτή κίνηση του Α. Γκρίνσπαν υποδηλώνει τη διάθεση των αμερικανών να πάρουν "πάνω" τους τις τύχες της παγκό­σμιας οικονομίας. Παράλληλα, δίνει το μήνυ­μα στις τράπεζες των άλλων ισχυρών οικονο­μιών να ακολουθήσουν το παράδειγμα του. Όμως, όλα δείχνουν ότι δεν υπάρχει το "κα­τάλληλο κλίμα" επαφής ανάμεσα στους κε­ντρικούς τραπεζίτες των μεγάλων χωρών. Η Αμερική με επιτόκιο που έτρεχαν μέχρι πρό­σφατα με ρυθμό λίγο μεγαλύτερο του 5%, ό­πως φαίνεται, έχει τη δυνατότητα να τα πε­ριορίσει λίγο ακόμα.

Στην Ιαπωνία όμως, αντίστοιχες "αιφνιδιαστι­κές" κινήσεις στο πρόσφατο παρελθόν έχουν οδηγήσει τα επιτόκια των τραπεζών στο 0,25%, το χαμηλότερο επιτόκιο στην ιστορία της, γεγονός που καθιστά αδύνατη κάθε άλλη μείωση τους.

Αντίστοιχη είναι η κατάσταση στην Ευρώπη. Τα γερμανικά επιτόκια τρέχουν με ρυθμό 3% καθιστώντας προβληματική μια ακόμα μείωση τους. Το χαρτί αυτό ο διοικητής της Bundesbank Χανς Τιτμάγερ, όσο και ο ομόλο­γος και υποχείριό του, της νεοσύστατης Ευρω­παϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Βιμ Ντίζενμπεργκ, το κρατούν για πιο δύσκολες ώρες. Προς το παρόν δηλώνουν ότι δεν πρέπει να αναμένεται μια μείωση των ευρωπαϊκών επιτοκίων μέσα στο 1998, ενώ για κάτι τέτοιο θα αποφασίσουν τελικά οι αγορές.

Εκείνο που είναι βέβαιο, παρά τα λογιστικά παιχνίδια των ιθυνόντων της διεθνούς οικονο­μίας, είναι ότι η χρηματιστηριακή κρίση παίρ­νει σταδιακά διαστάσεις μιας παγκόσμιας οι­κονομικής ύφεσης που επιτείνει την ήδη αυξη­μένη ανισορροπία της παγκοσμιοποιημένης οι­κονομίας.

Η κυριαρχία του χρηματιστηριακού τζόγου

Η τάση αυτή φαίνεται αναπόφευκτη καθώς τροφοδοτείται από τη συντριπτική κυριαρχία της οικονομίας των χαρτιών, των χρηματιστη­ριακών προϊόντων, πάνω στην πραγματική οι­κονομία.

Να σημειωθεί ότι τη στιγμή που η ημερήσια παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών για τις α­νάγκες των ανθρώπων ολόκληρου του πλανή­τη δεν ξεπερνά τα 20 δισ. δολάρια, ο ημερή­σιος τζίρος των χρηματιστηριακών που αλλά­ζουν σε ολόκληρο τον κόσμο ξεπερνά το 1 τρις δολάρια.

Αυτή η συνύπαρξη στον υπέρτατο βαθμό πα­ραγωγικών και παρασιτικών καταστάσεων στην οικονομική ζωή του σύγχρονου κόσμου και η κυριαρχία των δεύτερων πάνω στις πρώ­τες είναι που προσδίδουν στο σύστημα χαρα­κτηριστικά μιας εντεινόμενης ανισορροπίας με έντονα τα σημάδια μιας επερχόμενης κατάρ­ρευσης.

Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι το άμε­σο αποτέλεσμα, η άμεση συνέπεια της πρόσφατης χρηματιστηριακής θύελλας, θα είναι η μείωση του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 1 ποσο­στιαία μονάδα.

Όλοι αποδέχονται εδώ και αρκετό καιρό ότι το παγκόσμιο ΑΕΠ θα σημειώσει πτώση κατά 2 μονάδες το 1998 και η μείωση του θα συνεχι­στεί τουλάχιστον και το 1999. Από την τάση αυτή δεν μπορούν να ξεφύγουν ούτε οι ισχυ­ρότερες οικονομίες του κόσμου όπως φαίνε­ται στον πίνακα

ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Ετήσια μεταβολή ΑΕΠ%	1997	1998	1999	2000
Παγκοσμίως	4,0	2,0	1,7	2,8
Βόρεια Αμερική	3,8	3,4	1,6	2,6
Λατινική Αμερική	5,2	2,9	0,0	2,9
ΕΕ-15 χώρες	2,7	2,8	2,6	2,8
ΕΕ-11 χώρες	2,6	2,8	3,0	2,9
Αναδυόμενη Ευρώπη	3,4	1,1	-1,2	0,9
Ασία-Άπω Ανατολή	5,0	0,3	1,9	3,3
Ασία εκτός Ιαπωνίας	7,0	0,6	2,9	4,3
Ασία εκτός Ιαπωνίας & Κίνας	4,7	-7,6	-3,7	-0,3
Αφρική	1,7	0,5	0,7	2,4
"Ασιατικές τίγρεις"1	3,9	-11,8	-4,9	-2,4

1. Πρόκειται για τις χώρες Ταϊλάνδη, Μαλαισία, Σιγκαπούρη, Ινδονησία και Φιλιππίνες. Πηγή: HSBC Economics & Investment Strategy, Global Economics

  Οι εκτιμήσεις αυτές, πρέπει να σημειώσουμε είναι τελείως ανυπόληπτες. Οι προβλέψεις των "σοφών αναλυτών" έχουν για πάρα πολύ μεγάλο διάστημα να επαληθευθούν. Συνήθως, η πραγματικότητα τροποποιεί τις προβλέψεις πολύ πιο κάτω απ’ εκείνες που βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Ο "κυματοειδής πυρετός" ή η "οικονομία ελενίτ" η συνεχής δηλαδή, από το 1974 και μετά πορεία υφέσεων και ανακάμψεων της παγκόσμιας οικονομίας με βασικό χαρακτηριστικό τις όλο και πιο ισχυρές υφέσεις και αντίστοιχα τις όλο και πιο αναιμικές ανακάμψεις, αποτε­λεί για τον παγκόσμιο καπιταλισμό μια "αισιόδοξη" εξέλιξη.

Και αποτελεί πράγματι "αισιόδοξη" εκτίμηση μια τέτοια πορεία καθώς κι όλο και πιο συχνή εμφάνιση σοβαρών επεισοδίων στην παρατε­ταμένη κρίση του καπιταλισμού εγκυμονεί κιν­δύνους μιας ολοκληρωτικής και γενικευμένης κατάρρευσης.

Η "αισιοδοξία" βέβαια αυτή του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού στηρίζεται στην προϋ­πόθεση ότι η ανεργία θα αγκαλιάσει 1 δισεκα­τομμύριο άτομα, το 20% του παγκόσμιου πλη­θυσμού, ενώ το 80% των ανθρώπων θα ζει κά­τω οπό το ελάχιστα ανεκτό όριο της απόλυ­της φτώχειας.

 

Άκαρπη η σύνοδος του ΔΝΤ

«Ακόμα δεν γνωρίζουμε γιατί η κρίση εξαπλώνεται», δήλωσε ο Ινδός Υπουργός Οικονομικών, μετά από τις πέντε μέρες των έντονων διεργασιών και συζητήσεων, που κράτησε η φετινή ετήσια σύνοδος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Η δήλωση του Ινδού υπουργού αντιστοιχεί πλήρως στα αποτελέσματα των συζητήσεων του ΔΝΤ και των εκπροσώπων της ομάδας των 7 πλουσιότερων χωρών του κόσμου, που έληξαν χωρίς να παρθεί καμιά σοβαρή απόφαση για παρέμβαση ή κοινή στάση των ισχυρών κρατών στη διεθνή οικονομική αναταραχή.

Η μόνη απόφαση είναι η με όρους ενίσχυση του ΔΝΤ με 18 δισ δολάρια για το χειρισμό της κρίσης, ποσό όμως που θεωρείται ανεπαρκέστατο, καθώς μόνο η δανειοδότηση της Βραζι­λίας, για να καταφέρει να εκπληρώσει τις ληξιπρόθεσμες οφειλές της, ξεπερνά τα 30 δισ δολάρια.

Εκείνο που κυριαρχεί σης ομιλίες των ιθυνόντων της παγκόσμιας οικονομικής σκηνής είναι οι φόβοι για τη συσσώρευση των όρων μιας κοινωνικής έκρηξης, όχι μόνο στις περιφέρειες του κόσμου, αλλά και στην καρδιά των ιμπεριαλιστικών χωρών.

«Μάθαμε» υπογραμμίζει ο κ. Γούλφενσον, πρόεδρος της παγκόσμιας Τράπεζας, στην ομιλία του στη σύνοδο του ΔΝΤ, «ότι όταν ζητάμε από τις κυβερνήσεις να λάβουν επώδυνα μέτρα για να επαναφέρουν τις οικονομίες τους, δημιουργούμε τεράστια ένταση. Γιατί είναι οι άν­θρωποι και όχι οι κυβερνήσεις που υφίστανται τις συνέπειες. Πρέπει λοιπόν να μάθουμε τώρα να έχουμε διαδικασίες όπου τα μαθηματικά μοντέλα να μην κυριαρχούν πάνω στην ανθρωπότητα, όπου η ανάγκη για δραστικές αλλαγές να ισορροπεί με την προστασία των φτωχών. Μόνο τότε θα φθάσουμε σε λύσεις που θα έχουν διάρκεια. Γιατί χωρίς διάρκεια, η επίτευξη ενός διεθνούς οικονομικού οικοδομήματος θα είναι ένας πύργος χτισμένος στην άμμο».

Στο ίδιο κλίμα φάνηκε και η ομιλία του προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον. Σημειώνοντας ότι «σήμερα ο κόσμος αντιμετωπίζει ίσως την πιο σοβαρή κρίση του δεύτερου μισού του αιώνα» επισήμανε την ανάγκη πρόσδεσης της οικονομίας με το άτομο, της έμφασης στο ανθρωπι­νό της πρόσωπο.

Τι σημαίνουν αυτές οι δηλώσεις; Αναμένεται και ποια στροφή στη διεθνή οικονομική πολιτι­κή των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων; Καμιά απολύτως.

Η ενδυνάμωση των φωνών μιας αντινεοφιλελεύθερης στροφής, στην οποία πρωτοστατεί ε­δώ και καιρό η γαλλική εφημερίδα Μοντ Ντιπλοματίκ και άλλες ευρωπαϊκές εφημερίδες, δεν εκφράζουν, δεν προοιωνίζουν μια αλλαγή στη διεθνώς αποδεκτή νεοφιλελεύθερη συ­νταγή. Την ίδια στιγμή που δυναμώνουν οι φωνές για την αδυναμία του σημερινού μοντέ­λου να χειριστεί τις κρίσεις, την ίδια στιγμή η γενίκευση των κρισιακών φαινομένων ενισχύ­ει τις σημερινές επιλογές.

«Το ΔΝΤ» σημειώνει σε άρθρο της η International Herald Tribune (21/9/98) «κοιτάζει ποιο μέ­ρος του εξωτερικού χρέους μιας χώρας είναι ληξιπρόθεσμο τις επόμενες βδομάδες και πα­ρέχει ρευστό για να το καλύψει».

Αν αφεθεί κάποια χώρα στην κατάρρευση, στην αδυναμία εκπλήρωσης των «χρεών της» θα συμπαρασύρει στη δίνη τράπεζες και οικονομίες σε πλανητική κλίμακα.

Τα χρήματα όμως αυτά, που κατευθύνονται για τη στήριξη μιας κλυδωνιζόμενης οικονο­μίας, καταλήγουν στις τσέπες των χρηματοοικονομικών φορέων που τζογάρουν στα χρέη των κρατών, ή μέσω μιας επιτήδειας κερδοσκοπίας {βλέπε τα περίφημα μακράς διαρκείας αμοιβαία κεφάλαια, που κατέρρευσαν στην πρόσφατη κρίση) ή κάτω από ένα πραγματικό πανικό.

Αν λοιπόν δεν έχουν ωριμάσει οι όροι για μια "αλλαγή στην ίδια κατεύθυνση" του παγκό­σμιου χρηματιστηριακού παιχνιδιού έχουν υπερωριμάσει οι όροι για το χειρισμό της λαϊκής αγανάκτησης, που δυναμώνει από το βάρος της ανεργίας και των μακρόχρονων παγκό­σμιων προγραμμάτων λιτότητας.

Εκεί στοχεύουν οι "πύρινοι" λόγοι του κ Γούλφενσον, του κ Κλίντον και όσων άλλων ακο­λουθήσουν.

Δείτε εδώ άλλα κείμενα