ΠΡΟΣ ΕΝΑ ΝΕΟ ’29-’31; άρθρο στην εφημερίδα Αριστερά!, τ.34, Οκτώβριος 1998

Η παγκόσμια κρίση υπερπαραγωγής υπενθυμίζει την παρουσία της

Προς ένα νέο ’29-’31;

«Έτσι το καθένα από τα στοιχεία που εναντιώνονται στην επανάληψη παλιών κρίσεων περικλείνει μέσα του το σπέρμα μιας πολύ πιο τεράστιας μελλοντικής κρίσης»
Φ. Ενγκελ

Οι σοβαρότεροι από τους μελετητές των οικονομικών εξελίξεων και των κοινωνικών τους επιπτώσεων κρού­ουν τον κώδωνα του κινδύνου φο­βούμενοι πως είναι πιθανό να βρε­θούμε σε συνθήκες μιας κατάρρευ­σης τέτοιας που να θυμίζει έντονα την κρίση του ’29-’31. Μιλώντας για τα όσα συμβαίνουν στις μέρες μας επιβεβαιώνουν ότι μοιάζουν περισ­σότερο με εικόνες της κρίσης στα ’29-’31, παρά με όσα έζησε ο καπι­ταλιστικός κόσμος μετά το κραχ του ’87.

Αυτές οι επισημάνσεις έχουν τη ση­μασία τους, αλλά υπολείπονται πο­λύ από το να φωτίζουν τη σύγχρονη παγκόσμια κρίση υπερπαραγωγής που μαστίζει τον καπιταλιστικό κό­σμο μέσα στις συνθήκες της "παγκο­σμιοποίησης".

Ξεχνάνε, ή θέλουν να απομακρύ­νουν από τη σκέψη τους, ορισμένα σημαντικά δεδομένα που προκύ­πτουν από τη μελέτη της ιστορίας των κρίσεων του καπιταλιστικού συ­στήματος. Δεν μιλάμε φυσικά για το φυσιολογικό στραβισμό πολλών α­στών, πολιτικών, επιστημόνων κλπ (με πολλά κιλά βραβείων και δημοσι­εύσεων) που εξάγγειλαν το τέλος των κρίσεων, που εκθειάζουν τις μα­γικές ιδιότητες του καπιταλισμού να απορροφά όλες τις κρισιακές κατα­στάσεις. Δεν μιλάμε ούτε για εκεί­νους που ερμηνεύουν τις εκδηλώ­σεις της κρίσης σαν εισαγώμενες α­πό το "διπλανό" από τον "γείτονα" ή σαν αποτέλεσμα της δράσης του υ­πόκοσμου… Οι περισσότεροι από τους σοβαρούς μελετητές ξεχνάνε δύο πράγματα: 1. Πως από τις αρχές της δεκαετίας του 70 έχουμε εισέλ­θει σε παρατεταμένη παγκόσμια οι­κονομική κρίση {κι αυτό αποτελεί έ­να καινούργιο δεδομένο στην ιστο­ρία των κρίσεων) 2. Οι μηχανισμοί που επιστρατεύτηκαν όλα αυτά τα χρόνια, εμείς θα λέγαμε και όλη η αναδιάρθρωση οδηγούν σε μια νέα κατάσταση βύθισης του καπιταλισμού στη μεγαλύτερη δομική κρίση όλης της ιστορίας, με μπλεγμένα σε αυτήν όχι μόνο μερικά κέντρα του κόσμου, αλλά ολόκληρο τον πλανή­τη, σε όλες τις άκρες του.

Δεν είμαστε σε ένα 1929-31, Βρι­σκόμαστε ήδη σε κάτι πολύ πιο με­γάλο, πιο βαθύ και αυτά που μέλλο­νται να έρθουν θα είναι πρωτόγνω­ρα τόσο όσο αφορά τις διαστάσεις και τις κλίμακες όσο και για τις συ­νέπειες που θα φέρουν. Αν δεν γινόμαστε κατανοητοί, μπο­ρούμε να φέρουμε ένα "μικρό" πα­ράδειγμα της σύγχρονης ιστορίας: η κρίση που ξεκίνησε στα 1973 τροφο­δότησε τέτοιες διαδικασίες, έφερε τέτοιες αναστατώσεις, δρομολόγη­σε τέτοιες πολιτικές αλλαγές που ο­δήγησαν σε μια πρώτη μεγάλη «απο­τίμηση» που ήταν η κατάρρευση του ανατολικού συνασπισμού, η ανάδυ­ση της Γερμανίας σε έναν πρωταγω­νιστικό ρόλο, η σχετική υποχώρηση των ΗΠΑ σε οικονομικό επίπεδο, η έντονη αλληλεξάρτηση όλων των οικονομικών κέντρων, η δυαδική κοι­νωνία σε πλανητική σφαίρα, η πα­γκοσμιοποίηση , το «άϋλο» κλπ. θα πει κανείς, έχει τόση σημασία η συζήτηση για το παρατεταμένο χα­ρακτήρα της κρίσης (αφού αυτή η έννοια γεννά μια σειρά από "λογι­κές" απορίες}; Δεν μπορούμε να συ­ζητήσουμε πάνω στην αναμφισβήτη­τη ύπαρξη της κρίσης ή των κρισιακών φαινομένων; Ιστορία θα κάνου­με τώρα;

Απαντάμε απλά πως η κατάκτηση στέρεων εννοιολογικών εργαλείων για την κατανόηση της πραγματικό­τητας είναι απαραίτητη, όπως επί­σης αυτή η κατάκτηση δεν μπορεί να γίνει χωρίς την στοιχειώδη έστω μελέτη της ιστορικής πραγματικής κίνησης των διάφορων κοινωνικών φαινομένων, τη σύγκριση τους με προηγούμενες εκδηλώσεις τους κοκ. Έτσι κατακτείται η ικανότητα εντοπισμού και εκτίμησης των νέων στοιχείων γιατί ποτέ δεν έχουμε α­πλή επανάληψη. Φυσικά αυτά δεν μπορούν να γίνουν στα πλαίσια ενός τέτοιου άρθρου. Όμως αυτή η ανά­γκη δεν είναι κακό να επαναλαμβά­νεται και στα πλαίσια τέτοιων σημειωμάτων, όταν κατακλυζόμαστε από κάθε λογής συγχύσεις ειδικά στα οικονομικά θέματα.

Ορισμένες επισημάνσεις για τα τελευταία επεισόδια της παρατεταμένης κρίσης

1. Εκεί που μόλις ένα χρόνο πριν, στην διάσκεψη του ΔΝΤ, εξαγγέλλονταν ρυθμοί ανάπτυξης του παγκό­σμιου ΑΕΠ κατά 4.2% για το 1998, τώρα οι αριθμοί διορθώνονται. Οι μεν εγκέφαλοι του ΔΝΤ μιλάνε για 2% ενώ οι σοβαρότεροι αναλυτές μιλούνε για υποχώρηση κατά 1% του παγκόσμιου ΑΕΠ εξ’ αιτίας των συνεπειών της κρίσης στη Ν. Ασία, στην Ρωσία και στην Ιαπωνία. Όμως όλοι αναγκάζονται να μιλούν για την είσοδο σε μια περίοδο ύφε­σης που θα πλήξει όλα τα αναπτυγ­μένα κέντρα του καπιταλισμού. Άρα έχουμε μια πρώτη πανηγυρική διά­ψευση ότι η παγκόσμια οικονομία έ­χει εισέλθει σε μια φάση ανάκαμψης και αύξησης. Παραμένουμε πάντα στο έδαφος της παρατεταμένης πα­γκόσμιας οικονομικής κρίσης. Επα­ληθεύονται όσα γράφαμε στις θέ­σεις για την 1η συνδιάσκεψη: «Οι στιγμές της ανάκαμψης γίνονται αναπόφευκτα όλο και συντομότερες και πιο επιφανειακές, ενώ, αντίθετα, οι φάσεις της ύφεσης όλο και πιο σοβαρά μπάζουν σε μια πορεία μόνι­μης παρατεταμένης κρίσης. Τη γενικευμένη απόλυτη πτώση της παραγωγής του 1973-74 την ακο­λούθησε μια πορεία από ανακάμψεις και υφέσεις (κυματοειδής πυρετός), με τάση την όλο και πιο αποφασιστι­κή ύφεση και την όλο και πιο διστα­κτική ανάκαμψη, με μέσα ποσοστά ανάπτυξης μικρότερα ή πολύ μικρό­τερα (έως και μηδενικά) από το μισό των αντίστοιχων μέσων ποσοστών ανάπτυξης της περιόδου των λεγό­μενων "30 ένδοξων χρόνων" (1945-75). Το λάδωμα της μηχανής από τότε στηρίζεται κύρια στην «αναζήτηση ευκαιριών» μέσα από την πρω­τοφανή συμπίεση και απόρριψη της εργατικής δύναμης και μέσα από τη διεθνοποιημένη παρέμβαση των πο­λυεθνικών πολυκλαδικών μονοπω­λίων και των νομισματικών-πιστωτικών μηχανισμών»

2. Υπάρχει μια ιδιότυπη περικύκλωση της ιμπεριαλιστικής μητρόπολης από την, σε κατάρρευση περιφέρεια. Αναλογιστείτε: Ν.Ασία, η περιοχή που σημαδεύονταν από τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, η Ρωσία και οι χώρες που ήταν συνδε­δεμένες με αυτήν, σχεδόν ολόκλη­ρη η Λατινική Αμερική βρίσκονται λίγο πριν από τη κατάρρευση. Η Αφρική μάλλον δεν πολύ υπολογίζεται αφού η βύθιση της την έχει ο­δηγήσει σε όλο και μικρότερο οικο­νομικό ρόλο στη παγκόσμια οικονο­μία εκτός από δύο τρία κέντρα της. Τι μένει; Μένει η Αυστραλία, ο Κα­ναδάς, οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Κίνα και φυσικά η Ευρώπη.

Προς το παρόν έχουμε όχι μόνο ύ­φεση στις περιοχές που αναφέραμε αλλά και στοιχεία κατάρρευσης της οικονομίας τους. Η διάκριση ανάμε­σα σε αυτούς τους δύο όρους σύμ­φωνα με αστούς συνίσταται στο ε­ξής: Οικονομίες σε ύφεση ή κρίση, είναι οι οικονομίες που μπορεί να γί­νει πάνω κάτω μια πρόβλεψη για κά­ποια ανάκαμψη τους μέσα σε ένα λογικό χρονικό διάστημα, ο οικονο­μικός κύκλος έχει μεν διαταραχθεί αλλά όχι ανεπανόρθωτα. Στη περί­πτωση της κατάρρευσης μιας οικο­νομίας δεν μπορεί να γίνει κανένας υπολογισμός και η ζημιά είναι δύ­σκολο να ξεπεραστεί μέσα από τις συνηθισμένες κινήσεις. Το 1995 για να μην καταρρεύσει το Μεξικό το ΔΝΤ προχώρησε στη μεγαλύτερη μέχρι τότε "επιχείρηση διάσωσης" (έχει φτάσει να είναι πλέον ένας οι­κονομικός όρος) διαθέτοντας 42 δισ. $. Πρόσφατα για να σωθεί η Ν. Κορέα αποφασίστηκε μια αντίστοιχη επιχείρηση ύψους 57 δισ $ (νέο ρε­κόρ "βοήθειας"). Το φαινόμενο των καταρρεύσεων των οικονομιών εξα­πλώνεται επικίνδυνα. Μετά τις τίγρεις της Ν. Ασίας, το χτεσινό καμάρι του παγκόσμιου κα­πιταλισμού, προστέθηκε η μετακομμουνιστική Ρωσία και ο ιός εξαπλώ­νεται επικίνδυνα. Οι επόμενοι σταθμοί μάλλον θα βρίσκονται στο μαλακό υπογάστριο των ΗΠΑ, την Λατινική Αμερική.

Όμως η εικόνα είναι απατηλή: δεν είναι μια «περιφέρεια» στην οποία ανθούν η κερδοσκοπία, η διαφθορά, η μαφία, οι άστοχες πολιτικές κινήσεις που είναι υπεύθυνες για την «απειλή ύφεσης» στα μητροπολιτικά κέντρα, αλλά ακριβώς η κρίση του παγκόσμιου καπιταλισμού και οι πολιτικές διαχείρισής της που οδήγησε σε μια διπλή κίνηση: το χρηματιστι­κό κεφάλαιο για πολλούς λόγους τοποθετήθηκε όπου υπήρχαν γρήγο­ρες και εύκολες αποδόσεις δίνοντας ζωή στα φαινόμενα της "παγκοσμιο­ποίησης", των αναδυόμενων χρημα­τιστηριακών αγορών κλπ, στη συνέ­χεια, όταν όπως ήταν φυσικό έφτα­σε αυτή η διαδικασία σε ένα οριακό σημείο (που όλοι ήξεραν ότι κάποια στιγμή θα φτάσει), συντελέστηκε το απότομο τράβηγμα όλων των κεφα­λαίων από τους ναούς της σύγχρο­νης απομύζησης, τις κεφαλαιαγορές και χρηματιστήρια, οπότε μια σειρά από χώρες και περιοχές βυθίζονται στη πιο μεγάλη δυστυχία και στις καταρρεύσεις. Συνεπώς δεν είναι η περιφέρεια υπεύθυνη για την ύφεση έστω της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά οι αντιφάσεις της χρηματιστηριοποίησης της οικονομίας, που οι βασικοί της μοχλοί είναι πάντα το­ποθετημένοι στο έδαφος των βασι­κών ιμπεριαλιστικών κέντρων. Η δια­φθορά, η μαφία, η ληστεία και ο κομπραδορισμός είναι σι συνέπειες αυτών των μηχανισμών και όχι η αι­τία των δεινών που πλήττουν την παγκόσμια οικονομία. Η εικόνα της περικύκλωσης του κέ­ντρου από την περιφέρεια είναι απα­τηλή και για έναν ακόμα λόγο: Τη στιγμή αυτή κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την εμπλοκή της Ιαπωνίας στην κρίση, άρα να και ένα μεγάλο κέντρο του διεθνούς καπιταλισμού, όπως και η κατάρρευση της οικονο­μίας της Ρωσίας δεν μπορεί να αντι­μετωπίζεται όπως η κατάρρευση μιας χώρας όπως η Ταϊλάνδη. Μην ξεχνάμε ότι η Ρωσία πριν δύο δεκα­ετίες ήταν η ΕΣΣΔ και ένα από τα βασικά κέντρα του κόσμου με έναν σοβαρό παραγωγικό μηχανισμό.

3. Είναι μια κρίση υπερπαραγωγής. Υπερπαραγωγή σημαίνει πως παράγονται προϊόντα που δεν μπορούν να διατεθούν, να πωληθούν.

Η πί­στη, όσο κι αν διευρυνθεί, δεν φτά­νει για να καλύψει αυτήν την "ατέ­λεια" που συνοδεύει τον καπιταλι­σμό. Ας δούμε λίγο αυτό το σημείο. Για παράδειγμα η περιοχή της Ν. Ασίας ήταν ένα από τα επίκεντρα της πιο έντονης άνθησης των οικο­νομικών δεικτών. Εκεί παράγονταν εμπορεύματα κυρίως για εξαγωγή και η πολιτική αυτή ήταν ένας από τους όρους που έθετε το ΔΝΤ προ­κειμένου να συνεχίσει η κάνουλα της δανειοδότησης να ρέει προς τις περιοχές αυτές. Οι δείκτες ευημε­ρούσαν αλλά και το χρέος όλο και μεγάλωνε… Η παγκοσμιοποίηση δεν έβαλε καθόλου τέλος στις οικονο­μίες της χρέωσης. Οδήγησε σε έναν γιγαντισμό της χρέωσης αλλά και σε μια πλήρη αδυναμία πολλών χω­ρών να ανταποκριθούν στις απαιτή­σεις του δανεισμού. {Η Ρωσία πρό­σφατα δεν ήταν σε θέση να συγκε­ντρώσει 1 δισ. $ για να πληρώσει μια δόση του εξωτερικού της χρέ­ους…)

Η οικονομία της Μαλαισίας κατά 79% ήταν προσανατολισμένη στις ε­ξαγωγές, της Ταυλάνδης κατά 29%, της Ν. Κορέας κατά 27%. Μεγάλο μέρος του εξαγωγικού εμπορίου γί­νονταν μέσα στην ίδια την περιοχή της Ν. Ασίας. Την ίδια στιγμή η πε­ριοχή αυτή απορροφούσε το 41% των ιαπωνικών εξαγωγών. Τώρα οι χώρες αυτές όπως και οι άλλες της περιοχής θα καταγράψουν πτώση του ΑΕΠ από 6-8% έως 15-20%. Με δεδομένη λοιπόν την συρρίκωνση της παραγωγής και τη πτώση της α­γοραστικής δύναμης στην περιοχή πολλά προϊόντα θα μείνουν απούλη­τα. Στην περιοχή αυτή εξάλλου κα­τευθύνεται μεγάλο μέρος και των α­μερικάνικων εξαγωγών.

Αλλά η υπερπαραγωγή δεν αφορά μόνο αυτή την περιοχή. Από το 1996 έχει σημειωθεί μια μεγάλη πτώση τιμών πρώτων υλών σε όλο τον κόσμο.

Προϊόντα όπως πετρέ­λαιο, χαλκός, χρυσός, ασήμι, πλατί­να, παλλάδιο, αλλά και καλαμπόκι, σογιέλαιο, κλπ είδαν τις τιμές τους να πέφτουν σε μεγάλο ποσοστό. Το γεγονός αυτό (που συνδέεται άμεσα με το φαινόμενο της υπερπαραγω­γής) έπληξε μια σειρά από χώρες που συνδέονται και στηρίζονται στις εξαγωγές αυτών των προϊόντων. Αυστραλία, Νορβηγία, Καναδάς, Χι­λή, Νιγηρία, Βενεζουέλα κλπ πλήτ­τονται άμεσα.

Ο φαύλος κύκλος γενικεύεται από την περιστολή της ζήτησης, που πραχτικά προωθούν όλες οι πολιτι­κές λιτότητας που επιβάλλονται από όλες τις κυβερνήσεις του κόσμου νια να αντιμετωπίσουν την κρίση. Το αποτέλεσμα είναι η γενίκευση της υπερπαραγωγής.

Η πτώση των τιμών των πρώτων υ­λών μπορεί να κάνει ανταγωνιστικότερα τα βιομηχανικά προϊόντα, αφού φτηναίνει η παραγωγή τους, αλλά δεν λύνεται το πρόβλημα της πραγ­ματοποίησης του εμπορεύματος (της πώλησης).

Όταν ο μίστερ FED, ο Άλαν Γκρίνσπαν (διοικητής της κεντρικής Τρά­πεζας των ΗΠΑ) δηλώνει ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να παραμείνουν μια ό­αση – νησίδα σε έναν κόσμο που α­ντιμετωπίζει τόσα προβλήματα, έ­χει υπόψη του και αυτό το πρόβλη­μα.

Η κρίση υπερπαραγωγής βρίσκεται στη καρδιά μιας σειράς φαινομένων, που σήμερα συγκλονίζουν το καπι­ταλιστικό κόσμο. Στη βάση της γεν­νήθηκε η υπερσυσσώρευση κεφαλαί­ων, που προσανατολίστηκαν κύρια προς παρασιτικές κερδοσκοπικές δραστηριότητες. Η αναστάτωση ό­λων των χρηματιστηρίων έχει να κά­νει ακριβώς με την αναγκαία (και βί­αιη) αναπροσαρμογή της οικονομίας των χαρτιών με τον κόσμο της πραγματικής οικονομίας.

4. Και η ιμπεριαλιστική μητρόπολη; Ο μίστερ FED γνωρίζει ότι η ύφεση εί­ναι προ των πυλών για τις ΗΠΑ. Δεν έ­χει την παραμικρή αμφιβολία για αυτό. Ανησυχεί για την ένταση των κρισιακών φαινομένων στην Λ. Αμερική, που είναι ένας ζωτικός χώρος για τον αμε­ρικάνικο ιμπεριαλισμό. Η κρίση σε όλες τις λατινοαμερικάνικες χώρες, θα επη­ρεάσει την δυνατότητα απορρόφησης των αμερικάνικων εισαγωγών στην πε­ριοχή, πέρα από τον αντίκτυπο που θα έχει ένα τέτοιο γεγονός στη καρδιά του αμερικάνικου θηρίου, στη Γουόλ Στρητ. Την ίδια στιγμή ανησυχεί για το ποια θα είναι η πορεία της κρίσης στην Ιαπωνία.

Ήδη στο άλλο καμάρι του καπιταλι­σμού, την χώρα του ανατέλλοντος Ηλί­ου, θα έχουμε μια πτώση της τάξεως του 3% του ΑΕΠ, το τραπεζικό σύστη­μα αντιμετωπίζει μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις της ιστορίας του με δεκά­δες χρεοκοπίες. Ο μεγαλύτερος δανει­στής του κόσμου, η χώρα που κατα­γράφει και φέτος πλεόνασμα στο ε­μπορικό της ισοζύγιο, νοσεί βαθύτατα. Τι θα γίνει αν χρειαστεί να τραβήξει τις τοποθετήσεις της από τις ΗΠΑ, αφού είναι γνωστό ότι είναι ο μεγαλύτερος αγοραστής αμερικάνικων τίτλων, ότι αυτή έτσι χρηματοδοτεί το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ. (Οι τελευταίες είναι η μεγαλύτερη οφειλέτρια χώρα με 5.8 τρις $).

Η Ευρώπη και ειδικά η Γερμανία ένιω­σαν τα κύματα της κατάρρευσης του ρουβλιού στη Ρωσία και όντας ιδιαίτε­ρα εκτεθειμένες προς ανατολάς, αρχί­ζουν να ανησυχούν σοβαρά για την πο­ρεία της ΟΝΕ και την τύχη του ευρώ.

Παρόλο που οι ΗΠΑ και η Γερμανία ω­φελήθηκαν από την εισροή κεφαλαίων που τραβήχτηκαν από τις αναδυόμενες αγορές, αυτό το θετικό γεγονός δεν μπόρεσε να λειτουργήσει αντισταθμιστικά και στα χρηματιστήρια της Νέας Υόρκης και της Φραγκφούρτης οι κραδασμοί δεν ήταν καθόλου μικροί. Το γεγονός αυτό δείχνει την κλίμακα και την ένταση της διεθνούς κρίσης.

Τις μέρες αυτές παρακολουθούμε μια περίεργη διελκυνστίδα ανάμεσα στα τρία κέντρα (ΗΠΑ, ΕΕ, Ιαπωνία) γύρω από τις νομισματικές ισοτιμίες και ιδι­αίτερα τα επιτόκια. Πολλά από τα προ­βλήματα της κατοχύρωσης και εξα­σφάλισης αγορών, αλλά και δημιουρ­γίας προβλημάτων στους ανταγωνι­στές – αντίπαλους – συμμάχους, αποτε­λεί σαφώς το επίπεδο των ισοτιμιών α­νάμεσα στα τρία νομίσματα.

Οι φιλολογίες για μια συντονισμένη παρέμβαση των βασικών κέντρων ώστε να αντιμετωπιστεί η παγκόσμια κρίση περί γελιούνται από την πρακτική, τις συνεννοήσεις, τους ανταγωνισμούς, τον κυνισμό και την αναβλητικότητα των βασικών συντελεστών της παγκό­σμιας οικονομίας. Οσοι ονειρεύονται μια γρήγορη επιστροφή σε κάτι που να θυμίζει ολίγο κευνσιανισμό θα περιμέ­νουν πολύ ακόμα. Ο χορός των επιτο­κίων αφορά και αντικατοπτρίζει έναν οικονομικό πόλεμο ανάμεσα στα βασι­κά κέντρα και αυτό θα συνεχιστεί έως ότου άλλοι παράγοντες και όχι η συ­νεννόηση, οδηγήσουν σε ένα πάλι λι­γότερο ή περισσότερο αποκρυστάλλω-μα του συσχετισμού δύναμης ανάμεσα στα βασικά κέντρα. Αυτή η κούρσα δεν καταλαβαίνει τίποτα από την δυστυχία των μαζών. Σε συνθήκες παρατεταμέ­νης παγκόσμιας κρίσης προϋποθέτει και πολλαπλασιάζει αυτήν τη δυστυχία σε βαθμό πρωτόγνωρο στην ανθρώπι­νη ιστορία.

5. Αν οι αναδυόμενες αγορές πήραν την κατιούσα, αν η ύφεση αγκαλιάζει όλο τον κόσμο σχεδόν, τι μένει έξω α­πό την δίνη της; Μα φυσικά η Κίνα θα απαντήσουν ορισμένοι. Φτάνει μια χώ­ρα να αλλάξει τα δεδομένα μιας πα­γκόσμιας οικονομίας σε κρίση; Η βασι­κή ελπίδα των κυρίαρχων τάξεων της ιμπεριαλιστικής μητρόπολης δεν είναι η Κίνα. Βασική προσπάθεια είναι να μετακυλιστεί η κρίση όσο το δυνατό μακρύτερα από την γειτονιά του καθένα, να μετα­τεθούν όσο είναι δυνατό στο χρόνο σημάδια κατάρρευσης, να μην καταρ­ρεύσει το χρηματοπιστωτικό σύστημα, να συγκρατηθεί η κατάσταση.

Αλλά και στην Κίνα τα πράγματα δεν προχωρούν όπως λένε οι κινέζοι με­ταλλαγμένοι "κομμουνιστές" και οι διεθνείς παρτενέρ τους. Το Χονγκ Κονγκ που ενσωματώθηκε στη Κίνα έ­νοιωσε κι αυτό τα έντονα τραντάγματα της χρηματιστηριακής κρίσης, ενώ οι ρυθμοί ανάπτυξης προσαρμόζονται και χαμηλώνουν κι αυτοί κατά 2-3 εκατοστιαίες μονάδες, γεγονός που δείχνει ότι η κρίση ακούμπησε και αυτή την περιοχή. Ο φόβος για μια ενδεχόμενη υ­ποτίμηση του κινεζικού νομίσματος εί­ναι υπαρκτός και οι διαβεβαιώσεις κυ­ρίως προς τους αμερικανούς, ότι κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί δεν μπορούν να καθησυχάσουν κανένα. Αλλά πάλι δεν φαίνονται οι αναλυτές να διδάσκονται από την ιστορία: Νομίζουν, αλήθεια, ό­τι ο διεθνής ιμπεριαλισμός θα κοιτάζει έκθαμβος την ανάδυση μιας τεράστιας υπερδύναμης στην Ασία και θα χειρο­κροτεί για τα επιτεύγματα της, χωρίς να ανησυχεί για μια τέτοια προοπτική; Δεν θα θελήσει να μανιπουλάρει την α­νάπτυξη του καπιταλισμού στη χώρα αυτή με τρόπο που η "κατάρρευση" (του σοσιαλιστικού περιτυλίγματος) και εκεί να έχει συνέπειες σαν αυτές που είχε σε ολόκληρο τον ανατολικό συνα­σπισμό;

Γελιέται όποιος νομίζει ότι ο ι­μπεριαλισμός δεν θα αναμιχθεί και σε αυτήν την περιπέτεια. Το άλλο πρό­σφατο μάθημα της ιστορίας, λέει, πως η από κοινού και σχεδιασμένη "κατάρ­ρευση" του ανατολικού κόσμου, δεν έ­δωσε την ανάσα που περίμενε ο διεθνής καπιταλισμός. Η ενσωμάτωση και αυτής της περιοχής στο δυτικό καταναλωτικό πρότυπο κάπου "σκάλωσε" παρά τα τεράστια κέρδη από την τερά­στια απαξιοποίηση κοινωνικού πλούτου που έγινε σε συνθήκες επαναποικιοποίησης της περιοχής αυτής. Είναι α­πατηλή η εικόνα πως πλούτισαν από αυτή την κατάρρευση μόνο οι τοπι­κές μαφίες. Στην ουσία οι πολυεθνικές είναι που πήραν την μερίδα του λέο­ντος. Παρόλα αυτά δεν επιτεύχθηκε έ­ξοδος από την κρίση με το κλείσιμο του ρήγματος που είχε δημιουργηθεί στην παγκόσμια αγορά με την απόσχι­ση της ΕΣΣΔ το 1917 από αυτήν. Αν ο ανατολικός συνασπισμός δεν έδωσε την ανάσα που περίμενε ο καπιταλιστι­κός κόσμος και δεν αποτέλεσε το μο­χλό για την έξοδο από την κρίση, πόσο μάλλον να τα αποτελέσει αυτά η Κί­να…

6. Η παγκόσμια παρατεταμένη κρίση παρακολουθεί να εμπλέκονται σε αυ­τήν και όλοι οι μηχανισμοί, που σε μια παλιότερη εποχή έθρεψε για να μπορέ­σει να αποφύγει και απομακρύνει όσο ήταν δυνατό την κρίση. Ολος ο κόσμος της χρηματιστικής οικονομίας, της πί­στωσης, των νομισματικών παρεμβάσε­ων κλπ έχει μετατραπεί σε έναν μεγά­λο αγωγό διοχέτευσης και διάχυσης της κρίσης σε όλα τα σημεία του πλα­νήτη ενώ υπερδιογκώθηκε για να απο­φύγει τις συνέπειες των κρίσεων του τύπου 29-31.

Αυτή η φυγή του καπιταλισμού σε συν­θήκες κρίσης προς την οικονομία των χαρτιών απαίτησε να θυσιαστούν όλα τα εργαλεία παρέμβασης των οικονομι­κών οντοτήτων, να πέσουν κάτω όλοι οι φραγμοί στη κίνηση των κεφαλαίων, να προωθηθεί η περίφημη απορρύθμιση σε όλες τις οικονομικές διαδικασίες. Για να γίνει πραγματικότητα αυτό έ­πρεπε η απομύζηση υπεραξίας σε πλα­νητική κλίμακα να τροφοδοτήσει, μέσω των προγραμμάτων λιτότητας, τις δια­δικασίες αναδιάρθρωσης. Χωρίς τις προόδους στους τομείς της πληροφορικής και της μικροηλεκτρονικής δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτή η φυ­γή. Όμως οι νόμοι του καπιταλισμού εί­ναι αδυσώπητοι: ακόμα και αυτοί οι το­μείς νοιώθουν τα σημάδια της κρίσης με έντονο τρόπο.

7. Οι ταγοί του παγκοσμιοποιημένου χωριού θέλουν να παρουσιάσουν όλη αυτή την αναταραχή σαν το αναγκαίο τίμημα, που πρέπει όλοι να πληρώσου­με για εισέλθουμε στην "οικονομία της τρίτης χιλιετίας". Την ίδια στιγμή η πο­λιτική του αστικού κόσμου δοκιμάζεται κι αυτή από μια έντονη κρίση. Οι περι­πέτειες του "πλανητάρχη", η προώθηση της επιχειρηματικής πολιτικής, η διά­δοση των φονταμενταλισμών, η συγκυβέρνηση πολιτικής και υπόκοσμου στις περισσότερες χώρες, είναι ορισμένα μονάχα από τα συμπτώματα αυτής της βαθιάς κρίσης. Το τρίπτυχο αγορά, ε­λευθερία, κοινοβουλευτισμός που γνώ­ρισε μεγάλες μέρες γύρω στο 89-91 μπάζει από παντού και δεν είναι εύκο­λο να αναδιοργανωθεί η συναίνεση, τα κοινωνικά συμβόλαια αλλά και να λει­τουργήσουν αποτελεσματικά οι μηχα­νισμοί ηγεμονίας της αστικής τάξης. Παρόλη τη δύναμη των ΜΜΕ που κυ­ριαρχούν όμως σε μια μικρή αναλογικά περιοχή του πλανήτη, αυτές οι διαδικα­σίες δεν μπορούν να λησμονούνται.

8. Στη χώρα μας πολλά γράφτηκαν για αυτές τις εξελίξεις χωρίς να φωτίζουν την ουσία των ζητημάτων. Ξεχωρίζου­με από όσα διαβάσαμε το άρθρο του Γιάννη Δραγασάκη στην Αυγή 6/9/98 με τίτλο «Ζούμε ήδη μια κρίση ανατρε­πτική». Τρεις είναι οι βασικές διαπι­στώσεις του ΓΔ: «1. Η έκταση και η διαπλοκή των εστιών της κρίσης την καθιστούν μια κρίση της παγκόσμιας α­νάπτυξης, και όχι μόνο κάποιων επιμέ­ρους περιοχών… 2. Ο δεύτερος παρά­γοντας που κάνει ακόμα πιο θολό το τοπίο είναι η διαφαινόμενη, ήδη, διαπλοκή της οικονομικής κρίσης αλλού με ανοικτές πολιτικές κρίσεις, αλλού με εξασθένηση των πολιτικών θεσμών και αλλού με πολιτικές αβεβαιότητες… 3. Ο τρίτος, αλλά πιο ουσιαστικός πα­ράγοντας, έχει να κάνει με την ίδια την ουσία της κρίσης.

Είναι γεγονός πως ο καπιταλισμός και σε άλλες κρίσεις βρήκε διέξοδο. Δεν πρέπει να αποσπούμε τη μνήμη μας α­πό το πως τις βρήκε. Όλες οι μεγάλες κρίσεις ξεπεράστηκαν με απαξίωση και καταστροφή μέρους του συσσωρευμέ­νου κεφαλαίου».

Ο αισιόδοξος τίτλος του ΓΔ μάλλον σχετίζεται με το ότι εκτιμά θετική την αναζωογόνηση της συζήτησης αν και αποσπασματική ακόμα σχετικά με τη "λογική ενός διεθνοποιημένου κεϋνσιανισμού".

Ο ΓΔ καταλήγει στο εξής συμπέρασμα:«Το βέβαιο είναι ότι η παρούσα κρίση αναδεικνύει την ανάγκη για μια νέα ατζέντα διαρθρωτικών αλλαγών και μεταρρυθμίσεων, τόσο σε εθνικό ό­σο και σε διεθνές επίπεδο, αλλαγών ι­κανών να μεταβάλουν τη δομή του πα­γκόσμιου οικονομικού συστήματος, να άρουν τις παγκόσμιες ανισότητες και να προωθούν την παγκόσμια ανάπτυ­ξη».

Τι προσγείωση και αυτή στο πεδίο του ρεαλισμού… "Διαρθρωτικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις ικανών να μεταβά­λουν τη δομή του παγκόσμιου συστή­ματος…"

Η απαξίωση και καταστροφή μέρους του κεφαλαίου, ιστορικά προωθήθηκε μέσα από πολέμους. Αυτή είναι μια κλασική διέξοδος του καπιταλισμού. Και αν δεν κάνουμε λάθος ο πόλεμος δηλώνει ολοένα και πιο έντονα την πα­ρουσία του σε μια σειρά γωνιές του κό­σμου και είναι σε μεγάλο βαθμό και αυ­τός διεθνοποιημένος… Κυρίως όμως δεν πρέπει να αποσπάμε τη μνήμη μας από το ότι πάντα οι επα­ναστάσεις ήταν οι ατμομηχανές της ι­στορίας!

 

Δηλώσεις με κάποια σημασία

Τζωρτζ Σόρος:

«Το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο έχει χαρίσει σε πολλές χώρες του κόσμου μια αξιοσημείω­τη ευημερία, φαίνεται πως αρχίζει να διαλύεται εις τα εξ ων συνετέθη… Η οικονομία των ΗΠΑ απολάμβανε ό,τι καλύτερο από κάθε γωνιά του πλανήτη, με φτηνές εισαγωγές, που συγκρατούσαν υπό έλεγχο τον πληθω­ρισμό και εκτόξευαν σε ύψη-ρεκόρ την κεφαλαιαγορά. Ωστόσο, έφτασε η στιγμή που η εξάντληση της περιφέ­ρειας δεν είναι προς όφελος του κέντρου. Κι αυτό συμ­βαίνει σύμφωνα με εμένα, για τρεις λόγους: Πρώτον, η ρώσικη κρίση έφερε στο προσκήνιο συγκεκριμένες α­δυναμίες του διεθνούς τραπεζικού συστήματος τις ο­ποίες έως τώρα αγνοούσαμε… Δεύτερον οι πιέσεις στην περιφέρεια έγιναν τόσο έντονες ώστε μεμονωμέ­νες χώρες άρχισαν να αποστασιοποιούνται οικειοθε­λώς από το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα… Ο τρί­τος βασικός παράγοντας που απεργάζεται την αποσάθρωση του παγκόσμιου καπιταλιστικού ιστού είναι η έκδηλη αδυναμία των διεθνών χρηματιστηριακών αρ­χών να τον περιφρουρήσουν»

Wall Street Journal, Σεπτέμβρης ’98

Οχι, ο κ. Σόρος δεν ανήκει στις αντικαπιταλιστικές δυνάμεις, ούτε στη συντακτική επιτροπή της Μοντ Ντιπλοματίκ. Είναι πρόεδρος του Soros Fund Management, ενός μεγάλου χρηματι­στικού ομίλου, που μεγάλωσε ακριβώς μέσα από όλες τις διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης και της διάλυσης. Απλά τώρα θέ­λει κάποιο φρένο στις διαδικασίες αυτές γιατί απλούστατα η δί­νη μπορεί να τον συμπαρασύρει και αυτόν…

Άλαν Γκρίνσπαν:

«Ενώ οι ενέργειες μας πρέπει να εστιάζονται στην α­μερικάνικη οικονομία, κάτι τέτοιο γίνεται αδύνατο χω­ρίς αναφορά σε ό,τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο. Είναι βέβαιο ότι οποιαδήποτε οικονομία μπορεί να λει­τουργήσει με τα σύνορα της κλειστά στις ξένες επεν­δύσεις. Όμως μια τέτοια οικονομία είναι βέβαιο ότι θα προσφέρει χαμηλό βιοτικό επίπεδο και αργούς ρυθ­μούς ανάπτυξης»

Όπα! Τι ήταν αυτό που ξέφυγε από τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ; Τόσο καιρό μας βομβαρδίζουν με τους μο­νόδρομους και με το ότι είναι αδύνατο να σταθεί μια οικονομία με κλειστά τα σύνορα της στις διεθνείς επενδύσεις. Ο μίστερ FED εδώ λέει το αντίθετο. Βέβαια δεν είναι πως δεν καταλάβα­με. Αυτά τα λέει αναφερόμενος στην οικονομία των ΗΠΑ. Ξέ­ρετε, λέει, τι θα γίνουμε αν αποτραβηχτούν τα ξένα κεφάλαια που χρηματοδοτούν το χρέος μας; Θα συνεχίσουμε να υπάρ­χουμε αλλά θα υπάρχουν σοβαρά προβλήματα. Γι’ αυτό δεν μπορούμε να αδιαφορούμε για όσα συμβαίνουν στον υπόλοιπο κόσμο…

Όμως ο μίστερ FED ξέχασε τι έγιναν όλες οι άλλες χώρες που κάποτε είχαν κλειστά τα σύνορα τους και μετά τα άνοιξαν στο "θριαμβευτή" καπιταλισμό. Το λέει πιο πάνω ο Σόρος…

Μισέλ Καμντεσί

«Η χρηματοοικονομική κρίση πλήττει ορισμένες περιο­χές του πλανήτη, όμως ταυτόχρονα υπάρχει μια πολύ ισχυρή και ομόφωνη υποστήριξη των βασικών αρχών του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός δεν περνά κρίση. Είμαι απόλυτα σίγουρος γι’ αυτό. Γι’ αυτό μου προκα­λεί εντύπωση το γεγονός πως υπάρχουν ακόμη χώρες που αντιδρούν και κλείνουν τις αγορές τους στο ξένο κεφάλαιο»

Τάδε έφη ο γενικός διευθυντής, παρακαλώ, του ΔΝΤ. Όχι όποι­ος κι όποιος. Πάει σίγουρα για νόμπελ οικονομίας με τόσο εμ­βριθείς αναλύσεις και σιγουριές. Αλλά πέρα από την πλάκα, βλέπουμε, για άλλη μια φορά στα χείλη βασικών παραγόντων της διεθνούς οικονομικής ζωής, να υπάρχει ανησυχία για χώ­ρες που κλείνουν τα σύνορα τους.

Τι συμβαίνει; Απλούστατα μερικές από τις ξεπατωμένες χώρες παίρνουν κάποια μέτρα, ανακοινώνουν ότι δεν μπορούν να πλη­ρώσουν τις δόσεις του εξωτερικού χρέους ή και παίρνουν μέ­τρα. Πιο ενδεικτική μέχρι τώρα περίπτωση είναι αυτή της Μα­λαισίας που καταγγέλλει δια της κυβέρνησης της το ΔΝΤ και τη Διεθνή Τράπεζα για όλα τα δεινά που τραβάει η χώρα αυτή. Αυ­τό δεν γίνεται εύκολα. Πρέπει να συλληφθεί ο υπουργός των οικονομικών που είναι παιδί του ΔΝΤ και να γίνουν μια σειρά α­πό αναταραχές στη χώρα. Μην νομίσουμε ότι οι "κακοί" κάθο­νται με σταυρωμένα τα χέρια και παρακολουθούν τις χώρες να φεύγουν από τη σειρά.

Για όποιον όμως καταλαβαίνει και βγάζει συμπεράσματα, πρό­κειται για πολύ σοβαρές διεργασίες που στην ουσία δείχνουν πως οι μονόδρομοι είναι μια τραγική επιβολή του διεθνούς ι­μπεριαλισμού και όχι μοναδικός δρόμος για τους λαούς. Οι μο­νόδρομοι πρέπει και μπορούν να συντριβούν.