Η παγκόσμια κρίση υπερπαραγωγής υπενθυμίζει την παρουσία της
Προς ένα νέο ’29-’31;
«Έτσι το καθένα από τα στοιχεία που εναντιώνονται στην επανάληψη παλιών κρίσεων περικλείνει μέσα του το σπέρμα μιας πολύ πιο τεράστιας μελλοντικής κρίσης»
Φ. Ενγκελ
Οι σοβαρότεροι από τους μελετητές των οικονομικών εξελίξεων και των κοινωνικών τους επιπτώσεων κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου φοβούμενοι πως είναι πιθανό να βρεθούμε σε συνθήκες μιας κατάρρευσης τέτοιας που να θυμίζει έντονα την κρίση του ’29-’31. Μιλώντας για τα όσα συμβαίνουν στις μέρες μας επιβεβαιώνουν ότι μοιάζουν περισσότερο με εικόνες της κρίσης στα ’29-’31, παρά με όσα έζησε ο καπιταλιστικός κόσμος μετά το κραχ του ’87.
Αυτές οι επισημάνσεις έχουν τη σημασία τους, αλλά υπολείπονται πολύ από το να φωτίζουν τη σύγχρονη παγκόσμια κρίση υπερπαραγωγής που μαστίζει τον καπιταλιστικό κόσμο μέσα στις συνθήκες της "παγκοσμιοποίησης".
Ξεχνάνε, ή θέλουν να απομακρύνουν από τη σκέψη τους, ορισμένα σημαντικά δεδομένα που προκύπτουν από τη μελέτη της ιστορίας των κρίσεων του καπιταλιστικού συστήματος. Δεν μιλάμε φυσικά για το φυσιολογικό στραβισμό πολλών αστών, πολιτικών, επιστημόνων κλπ (με πολλά κιλά βραβείων και δημοσιεύσεων) που εξάγγειλαν το τέλος των κρίσεων, που εκθειάζουν τις μαγικές ιδιότητες του καπιταλισμού να απορροφά όλες τις κρισιακές καταστάσεις. Δεν μιλάμε ούτε για εκείνους που ερμηνεύουν τις εκδηλώσεις της κρίσης σαν εισαγώμενες από το "διπλανό" από τον "γείτονα" ή σαν αποτέλεσμα της δράσης του υπόκοσμου… Οι περισσότεροι από τους σοβαρούς μελετητές ξεχνάνε δύο πράγματα: 1. Πως από τις αρχές της δεκαετίας του 70 έχουμε εισέλθει σε παρατεταμένη παγκόσμια οικονομική κρίση {κι αυτό αποτελεί ένα καινούργιο δεδομένο στην ιστορία των κρίσεων) 2. Οι μηχανισμοί που επιστρατεύτηκαν όλα αυτά τα χρόνια, εμείς θα λέγαμε και όλη η αναδιάρθρωση οδηγούν σε μια νέα κατάσταση βύθισης του καπιταλισμού στη μεγαλύτερη δομική κρίση όλης της ιστορίας, με μπλεγμένα σε αυτήν όχι μόνο μερικά κέντρα του κόσμου, αλλά ολόκληρο τον πλανήτη, σε όλες τις άκρες του.
Δεν είμαστε σε ένα 1929-31, Βρισκόμαστε ήδη σε κάτι πολύ πιο μεγάλο, πιο βαθύ και αυτά που μέλλονται να έρθουν θα είναι πρωτόγνωρα τόσο όσο αφορά τις διαστάσεις και τις κλίμακες όσο και για τις συνέπειες που θα φέρουν. Αν δεν γινόμαστε κατανοητοί, μπορούμε να φέρουμε ένα "μικρό" παράδειγμα της σύγχρονης ιστορίας: η κρίση που ξεκίνησε στα 1973 τροφοδότησε τέτοιες διαδικασίες, έφερε τέτοιες αναστατώσεις, δρομολόγησε τέτοιες πολιτικές αλλαγές που οδήγησαν σε μια πρώτη μεγάλη «αποτίμηση» που ήταν η κατάρρευση του ανατολικού συνασπισμού, η ανάδυση της Γερμανίας σε έναν πρωταγωνιστικό ρόλο, η σχετική υποχώρηση των ΗΠΑ σε οικονομικό επίπεδο, η έντονη αλληλεξάρτηση όλων των οικονομικών κέντρων, η δυαδική κοινωνία σε πλανητική σφαίρα, η παγκοσμιοποίηση , το «άϋλο» κλπ. θα πει κανείς, έχει τόση σημασία η συζήτηση για το παρατεταμένο χαρακτήρα της κρίσης (αφού αυτή η έννοια γεννά μια σειρά από "λογικές" απορίες}; Δεν μπορούμε να συζητήσουμε πάνω στην αναμφισβήτητη ύπαρξη της κρίσης ή των κρισιακών φαινομένων; Ιστορία θα κάνουμε τώρα;
Απαντάμε απλά πως η κατάκτηση στέρεων εννοιολογικών εργαλείων για την κατανόηση της πραγματικότητας είναι απαραίτητη, όπως επίσης αυτή η κατάκτηση δεν μπορεί να γίνει χωρίς την στοιχειώδη έστω μελέτη της ιστορικής πραγματικής κίνησης των διάφορων κοινωνικών φαινομένων, τη σύγκριση τους με προηγούμενες εκδηλώσεις τους κοκ. Έτσι κατακτείται η ικανότητα εντοπισμού και εκτίμησης των νέων στοιχείων γιατί ποτέ δεν έχουμε απλή επανάληψη. Φυσικά αυτά δεν μπορούν να γίνουν στα πλαίσια ενός τέτοιου άρθρου. Όμως αυτή η ανάγκη δεν είναι κακό να επαναλαμβάνεται και στα πλαίσια τέτοιων σημειωμάτων, όταν κατακλυζόμαστε από κάθε λογής συγχύσεις ειδικά στα οικονομικά θέματα.
Ορισμένες επισημάνσεις για τα τελευταία επεισόδια της παρατεταμένης κρίσης
1. Εκεί που μόλις ένα χρόνο πριν, στην διάσκεψη του ΔΝΤ, εξαγγέλλονταν ρυθμοί ανάπτυξης του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 4.2% για το 1998, τώρα οι αριθμοί διορθώνονται. Οι μεν εγκέφαλοι του ΔΝΤ μιλάνε για 2% ενώ οι σοβαρότεροι αναλυτές μιλούνε για υποχώρηση κατά 1% του παγκόσμιου ΑΕΠ εξ’ αιτίας των συνεπειών της κρίσης στη Ν. Ασία, στην Ρωσία και στην Ιαπωνία. Όμως όλοι αναγκάζονται να μιλούν για την είσοδο σε μια περίοδο ύφεσης που θα πλήξει όλα τα αναπτυγμένα κέντρα του καπιταλισμού. Άρα έχουμε μια πρώτη πανηγυρική διάψευση ότι η παγκόσμια οικονομία έχει εισέλθει σε μια φάση ανάκαμψης και αύξησης. Παραμένουμε πάντα στο έδαφος της παρατεταμένης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Επαληθεύονται όσα γράφαμε στις θέσεις για την 1η συνδιάσκεψη: «Οι στιγμές της ανάκαμψης γίνονται αναπόφευκτα όλο και συντομότερες και πιο επιφανειακές, ενώ, αντίθετα, οι φάσεις της ύφεσης όλο και πιο σοβαρά μπάζουν σε μια πορεία μόνιμης παρατεταμένης κρίσης. Τη γενικευμένη απόλυτη πτώση της παραγωγής του 1973-74 την ακολούθησε μια πορεία από ανακάμψεις και υφέσεις (κυματοειδής πυρετός), με τάση την όλο και πιο αποφασιστική ύφεση και την όλο και πιο διστακτική ανάκαμψη, με μέσα ποσοστά ανάπτυξης μικρότερα ή πολύ μικρότερα (έως και μηδενικά) από το μισό των αντίστοιχων μέσων ποσοστών ανάπτυξης της περιόδου των λεγόμενων "30 ένδοξων χρόνων" (1945-75). Το λάδωμα της μηχανής από τότε στηρίζεται κύρια στην «αναζήτηση ευκαιριών» μέσα από την πρωτοφανή συμπίεση και απόρριψη της εργατικής δύναμης και μέσα από τη διεθνοποιημένη παρέμβαση των πολυεθνικών πολυκλαδικών μονοπωλίων και των νομισματικών-πιστωτικών μηχανισμών»
2. Υπάρχει μια ιδιότυπη περικύκλωση της ιμπεριαλιστικής μητρόπολης από την, σε κατάρρευση περιφέρεια. Αναλογιστείτε: Ν.Ασία, η περιοχή που σημαδεύονταν από τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, η Ρωσία και οι χώρες που ήταν συνδεδεμένες με αυτήν, σχεδόν ολόκληρη η Λατινική Αμερική βρίσκονται λίγο πριν από τη κατάρρευση. Η Αφρική μάλλον δεν πολύ υπολογίζεται αφού η βύθιση της την έχει οδηγήσει σε όλο και μικρότερο οικονομικό ρόλο στη παγκόσμια οικονομία εκτός από δύο τρία κέντρα της. Τι μένει; Μένει η Αυστραλία, ο Καναδάς, οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία, η Κίνα και φυσικά η Ευρώπη.
Προς το παρόν έχουμε όχι μόνο ύφεση στις περιοχές που αναφέραμε αλλά και στοιχεία κατάρρευσης της οικονομίας τους. Η διάκριση ανάμεσα σε αυτούς τους δύο όρους σύμφωνα με αστούς συνίσταται στο εξής: Οικονομίες σε ύφεση ή κρίση, είναι οι οικονομίες που μπορεί να γίνει πάνω κάτω μια πρόβλεψη για κάποια ανάκαμψη τους μέσα σε ένα λογικό χρονικό διάστημα, ο οικονομικός κύκλος έχει μεν διαταραχθεί αλλά όχι ανεπανόρθωτα. Στη περίπτωση της κατάρρευσης μιας οικονομίας δεν μπορεί να γίνει κανένας υπολογισμός και η ζημιά είναι δύσκολο να ξεπεραστεί μέσα από τις συνηθισμένες κινήσεις. Το 1995 για να μην καταρρεύσει το Μεξικό το ΔΝΤ προχώρησε στη μεγαλύτερη μέχρι τότε "επιχείρηση διάσωσης" (έχει φτάσει να είναι πλέον ένας οικονομικός όρος) διαθέτοντας 42 δισ. $. Πρόσφατα για να σωθεί η Ν. Κορέα αποφασίστηκε μια αντίστοιχη επιχείρηση ύψους 57 δισ $ (νέο ρεκόρ "βοήθειας"). Το φαινόμενο των καταρρεύσεων των οικονομιών εξαπλώνεται επικίνδυνα. Μετά τις τίγρεις της Ν. Ασίας, το χτεσινό καμάρι του παγκόσμιου καπιταλισμού, προστέθηκε η μετακομμουνιστική Ρωσία και ο ιός εξαπλώνεται επικίνδυνα. Οι επόμενοι σταθμοί μάλλον θα βρίσκονται στο μαλακό υπογάστριο των ΗΠΑ, την Λατινική Αμερική.
Όμως η εικόνα είναι απατηλή: δεν είναι μια «περιφέρεια» στην οποία ανθούν η κερδοσκοπία, η διαφθορά, η μαφία, οι άστοχες πολιτικές κινήσεις που είναι υπεύθυνες για την «απειλή ύφεσης» στα μητροπολιτικά κέντρα, αλλά ακριβώς η κρίση του παγκόσμιου καπιταλισμού και οι πολιτικές διαχείρισής της που οδήγησε σε μια διπλή κίνηση: το χρηματιστικό κεφάλαιο για πολλούς λόγους τοποθετήθηκε όπου υπήρχαν γρήγορες και εύκολες αποδόσεις δίνοντας ζωή στα φαινόμενα της "παγκοσμιοποίησης", των αναδυόμενων χρηματιστηριακών αγορών κλπ, στη συνέχεια, όταν όπως ήταν φυσικό έφτασε αυτή η διαδικασία σε ένα οριακό σημείο (που όλοι ήξεραν ότι κάποια στιγμή θα φτάσει), συντελέστηκε το απότομο τράβηγμα όλων των κεφαλαίων από τους ναούς της σύγχρονης απομύζησης, τις κεφαλαιαγορές και χρηματιστήρια, οπότε μια σειρά από χώρες και περιοχές βυθίζονται στη πιο μεγάλη δυστυχία και στις καταρρεύσεις. Συνεπώς δεν είναι η περιφέρεια υπεύθυνη για την ύφεση έστω της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά οι αντιφάσεις της χρηματιστηριοποίησης της οικονομίας, που οι βασικοί της μοχλοί είναι πάντα τοποθετημένοι στο έδαφος των βασικών ιμπεριαλιστικών κέντρων. Η διαφθορά, η μαφία, η ληστεία και ο κομπραδορισμός είναι σι συνέπειες αυτών των μηχανισμών και όχι η αιτία των δεινών που πλήττουν την παγκόσμια οικονομία. Η εικόνα της περικύκλωσης του κέντρου από την περιφέρεια είναι απατηλή και για έναν ακόμα λόγο: Τη στιγμή αυτή κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί την εμπλοκή της Ιαπωνίας στην κρίση, άρα να και ένα μεγάλο κέντρο του διεθνούς καπιταλισμού, όπως και η κατάρρευση της οικονομίας της Ρωσίας δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται όπως η κατάρρευση μιας χώρας όπως η Ταϊλάνδη. Μην ξεχνάμε ότι η Ρωσία πριν δύο δεκαετίες ήταν η ΕΣΣΔ και ένα από τα βασικά κέντρα του κόσμου με έναν σοβαρό παραγωγικό μηχανισμό.
3. Είναι μια κρίση υπερπαραγωγής. Υπερπαραγωγή σημαίνει πως παράγονται προϊόντα που δεν μπορούν να διατεθούν, να πωληθούν.
Η πίστη, όσο κι αν διευρυνθεί, δεν φτάνει για να καλύψει αυτήν την "ατέλεια" που συνοδεύει τον καπιταλισμό. Ας δούμε λίγο αυτό το σημείο. Για παράδειγμα η περιοχή της Ν. Ασίας ήταν ένα από τα επίκεντρα της πιο έντονης άνθησης των οικονομικών δεικτών. Εκεί παράγονταν εμπορεύματα κυρίως για εξαγωγή και η πολιτική αυτή ήταν ένας από τους όρους που έθετε το ΔΝΤ προκειμένου να συνεχίσει η κάνουλα της δανειοδότησης να ρέει προς τις περιοχές αυτές. Οι δείκτες ευημερούσαν αλλά και το χρέος όλο και μεγάλωνε… Η παγκοσμιοποίηση δεν έβαλε καθόλου τέλος στις οικονομίες της χρέωσης. Οδήγησε σε έναν γιγαντισμό της χρέωσης αλλά και σε μια πλήρη αδυναμία πολλών χωρών να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του δανεισμού. {Η Ρωσία πρόσφατα δεν ήταν σε θέση να συγκεντρώσει 1 δισ. $ για να πληρώσει μια δόση του εξωτερικού της χρέους…)
Η οικονομία της Μαλαισίας κατά 79% ήταν προσανατολισμένη στις εξαγωγές, της Ταυλάνδης κατά 29%, της Ν. Κορέας κατά 27%. Μεγάλο μέρος του εξαγωγικού εμπορίου γίνονταν μέσα στην ίδια την περιοχή της Ν. Ασίας. Την ίδια στιγμή η περιοχή αυτή απορροφούσε το 41% των ιαπωνικών εξαγωγών. Τώρα οι χώρες αυτές όπως και οι άλλες της περιοχής θα καταγράψουν πτώση του ΑΕΠ από 6-8% έως 15-20%. Με δεδομένη λοιπόν την συρρίκωνση της παραγωγής και τη πτώση της αγοραστικής δύναμης στην περιοχή πολλά προϊόντα θα μείνουν απούλητα. Στην περιοχή αυτή εξάλλου κατευθύνεται μεγάλο μέρος και των αμερικάνικων εξαγωγών.
Αλλά η υπερπαραγωγή δεν αφορά μόνο αυτή την περιοχή. Από το 1996 έχει σημειωθεί μια μεγάλη πτώση τιμών πρώτων υλών σε όλο τον κόσμο.
Προϊόντα όπως πετρέλαιο, χαλκός, χρυσός, ασήμι, πλατίνα, παλλάδιο, αλλά και καλαμπόκι, σογιέλαιο, κλπ είδαν τις τιμές τους να πέφτουν σε μεγάλο ποσοστό. Το γεγονός αυτό (που συνδέεται άμεσα με το φαινόμενο της υπερπαραγωγής) έπληξε μια σειρά από χώρες που συνδέονται και στηρίζονται στις εξαγωγές αυτών των προϊόντων. Αυστραλία, Νορβηγία, Καναδάς, Χιλή, Νιγηρία, Βενεζουέλα κλπ πλήττονται άμεσα.
Ο φαύλος κύκλος γενικεύεται από την περιστολή της ζήτησης, που πραχτικά προωθούν όλες οι πολιτικές λιτότητας που επιβάλλονται από όλες τις κυβερνήσεις του κόσμου νια να αντιμετωπίσουν την κρίση. Το αποτέλεσμα είναι η γενίκευση της υπερπαραγωγής.
Η πτώση των τιμών των πρώτων υλών μπορεί να κάνει ανταγωνιστικότερα τα βιομηχανικά προϊόντα, αφού φτηναίνει η παραγωγή τους, αλλά δεν λύνεται το πρόβλημα της πραγματοποίησης του εμπορεύματος (της πώλησης).
Όταν ο μίστερ FED, ο Άλαν Γκρίνσπαν (διοικητής της κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ) δηλώνει ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να παραμείνουν μια όαση – νησίδα σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει τόσα προβλήματα, έχει υπόψη του και αυτό το πρόβλημα.
Η κρίση υπερπαραγωγής βρίσκεται στη καρδιά μιας σειράς φαινομένων, που σήμερα συγκλονίζουν το καπιταλιστικό κόσμο. Στη βάση της γεννήθηκε η υπερσυσσώρευση κεφαλαίων, που προσανατολίστηκαν κύρια προς παρασιτικές κερδοσκοπικές δραστηριότητες. Η αναστάτωση όλων των χρηματιστηρίων έχει να κάνει ακριβώς με την αναγκαία (και βίαιη) αναπροσαρμογή της οικονομίας των χαρτιών με τον κόσμο της πραγματικής οικονομίας.
4. Και η ιμπεριαλιστική μητρόπολη; Ο μίστερ FED γνωρίζει ότι η ύφεση είναι προ των πυλών για τις ΗΠΑ. Δεν έχει την παραμικρή αμφιβολία για αυτό. Ανησυχεί για την ένταση των κρισιακών φαινομένων στην Λ. Αμερική, που είναι ένας ζωτικός χώρος για τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Η κρίση σε όλες τις λατινοαμερικάνικες χώρες, θα επηρεάσει την δυνατότητα απορρόφησης των αμερικάνικων εισαγωγών στην περιοχή, πέρα από τον αντίκτυπο που θα έχει ένα τέτοιο γεγονός στη καρδιά του αμερικάνικου θηρίου, στη Γουόλ Στρητ. Την ίδια στιγμή ανησυχεί για το ποια θα είναι η πορεία της κρίσης στην Ιαπωνία.
Ήδη στο άλλο καμάρι του καπιταλισμού, την χώρα του ανατέλλοντος Ηλίου, θα έχουμε μια πτώση της τάξεως του 3% του ΑΕΠ, το τραπεζικό σύστημα αντιμετωπίζει μια από τις μεγαλύτερες κρίσεις της ιστορίας του με δεκάδες χρεοκοπίες. Ο μεγαλύτερος δανειστής του κόσμου, η χώρα που καταγράφει και φέτος πλεόνασμα στο εμπορικό της ισοζύγιο, νοσεί βαθύτατα. Τι θα γίνει αν χρειαστεί να τραβήξει τις τοποθετήσεις της από τις ΗΠΑ, αφού είναι γνωστό ότι είναι ο μεγαλύτερος αγοραστής αμερικάνικων τίτλων, ότι αυτή έτσι χρηματοδοτεί το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ. (Οι τελευταίες είναι η μεγαλύτερη οφειλέτρια χώρα με 5.8 τρις $).
Η Ευρώπη και ειδικά η Γερμανία ένιωσαν τα κύματα της κατάρρευσης του ρουβλιού στη Ρωσία και όντας ιδιαίτερα εκτεθειμένες προς ανατολάς, αρχίζουν να ανησυχούν σοβαρά για την πορεία της ΟΝΕ και την τύχη του ευρώ.
Παρόλο που οι ΗΠΑ και η Γερμανία ωφελήθηκαν από την εισροή κεφαλαίων που τραβήχτηκαν από τις αναδυόμενες αγορές, αυτό το θετικό γεγονός δεν μπόρεσε να λειτουργήσει αντισταθμιστικά και στα χρηματιστήρια της Νέας Υόρκης και της Φραγκφούρτης οι κραδασμοί δεν ήταν καθόλου μικροί. Το γεγονός αυτό δείχνει την κλίμακα και την ένταση της διεθνούς κρίσης.
Τις μέρες αυτές παρακολουθούμε μια περίεργη διελκυνστίδα ανάμεσα στα τρία κέντρα (ΗΠΑ, ΕΕ, Ιαπωνία) γύρω από τις νομισματικές ισοτιμίες και ιδιαίτερα τα επιτόκια. Πολλά από τα προβλήματα της κατοχύρωσης και εξασφάλισης αγορών, αλλά και δημιουργίας προβλημάτων στους ανταγωνιστές – αντίπαλους – συμμάχους, αποτελεί σαφώς το επίπεδο των ισοτιμιών ανάμεσα στα τρία νομίσματα.
Οι φιλολογίες για μια συντονισμένη παρέμβαση των βασικών κέντρων ώστε να αντιμετωπιστεί η παγκόσμια κρίση περί γελιούνται από την πρακτική, τις συνεννοήσεις, τους ανταγωνισμούς, τον κυνισμό και την αναβλητικότητα των βασικών συντελεστών της παγκόσμιας οικονομίας. Οσοι ονειρεύονται μια γρήγορη επιστροφή σε κάτι που να θυμίζει ολίγο κευνσιανισμό θα περιμένουν πολύ ακόμα. Ο χορός των επιτοκίων αφορά και αντικατοπτρίζει έναν οικονομικό πόλεμο ανάμεσα στα βασικά κέντρα και αυτό θα συνεχιστεί έως ότου άλλοι παράγοντες και όχι η συνεννόηση, οδηγήσουν σε ένα πάλι λιγότερο ή περισσότερο αποκρυστάλλω-μα του συσχετισμού δύναμης ανάμεσα στα βασικά κέντρα. Αυτή η κούρσα δεν καταλαβαίνει τίποτα από την δυστυχία των μαζών. Σε συνθήκες παρατεταμένης παγκόσμιας κρίσης προϋποθέτει και πολλαπλασιάζει αυτήν τη δυστυχία σε βαθμό πρωτόγνωρο στην ανθρώπινη ιστορία.
5. Αν οι αναδυόμενες αγορές πήραν την κατιούσα, αν η ύφεση αγκαλιάζει όλο τον κόσμο σχεδόν, τι μένει έξω από την δίνη της; Μα φυσικά η Κίνα θα απαντήσουν ορισμένοι. Φτάνει μια χώρα να αλλάξει τα δεδομένα μιας παγκόσμιας οικονομίας σε κρίση; Η βασική ελπίδα των κυρίαρχων τάξεων της ιμπεριαλιστικής μητρόπολης δεν είναι η Κίνα. Βασική προσπάθεια είναι να μετακυλιστεί η κρίση όσο το δυνατό μακρύτερα από την γειτονιά του καθένα, να μετατεθούν όσο είναι δυνατό στο χρόνο σημάδια κατάρρευσης, να μην καταρρεύσει το χρηματοπιστωτικό σύστημα, να συγκρατηθεί η κατάσταση.
Αλλά και στην Κίνα τα πράγματα δεν προχωρούν όπως λένε οι κινέζοι μεταλλαγμένοι "κομμουνιστές" και οι διεθνείς παρτενέρ τους. Το Χονγκ Κονγκ που ενσωματώθηκε στη Κίνα ένοιωσε κι αυτό τα έντονα τραντάγματα της χρηματιστηριακής κρίσης, ενώ οι ρυθμοί ανάπτυξης προσαρμόζονται και χαμηλώνουν κι αυτοί κατά 2-3 εκατοστιαίες μονάδες, γεγονός που δείχνει ότι η κρίση ακούμπησε και αυτή την περιοχή. Ο φόβος για μια ενδεχόμενη υποτίμηση του κινεζικού νομίσματος είναι υπαρκτός και οι διαβεβαιώσεις κυρίως προς τους αμερικανούς, ότι κάτι τέτοιο δεν θα συμβεί δεν μπορούν να καθησυχάσουν κανένα. Αλλά πάλι δεν φαίνονται οι αναλυτές να διδάσκονται από την ιστορία: Νομίζουν, αλήθεια, ότι ο διεθνής ιμπεριαλισμός θα κοιτάζει έκθαμβος την ανάδυση μιας τεράστιας υπερδύναμης στην Ασία και θα χειροκροτεί για τα επιτεύγματα της, χωρίς να ανησυχεί για μια τέτοια προοπτική; Δεν θα θελήσει να μανιπουλάρει την ανάπτυξη του καπιταλισμού στη χώρα αυτή με τρόπο που η "κατάρρευση" (του σοσιαλιστικού περιτυλίγματος) και εκεί να έχει συνέπειες σαν αυτές που είχε σε ολόκληρο τον ανατολικό συνασπισμό;
Γελιέται όποιος νομίζει ότι ο ιμπεριαλισμός δεν θα αναμιχθεί και σε αυτήν την περιπέτεια. Το άλλο πρόσφατο μάθημα της ιστορίας, λέει, πως η από κοινού και σχεδιασμένη "κατάρρευση" του ανατολικού κόσμου, δεν έδωσε την ανάσα που περίμενε ο διεθνής καπιταλισμός. Η ενσωμάτωση και αυτής της περιοχής στο δυτικό καταναλωτικό πρότυπο κάπου "σκάλωσε" παρά τα τεράστια κέρδη από την τεράστια απαξιοποίηση κοινωνικού πλούτου που έγινε σε συνθήκες επαναποικιοποίησης της περιοχής αυτής. Είναι απατηλή η εικόνα πως πλούτισαν από αυτή την κατάρρευση μόνο οι τοπικές μαφίες. Στην ουσία οι πολυεθνικές είναι που πήραν την μερίδα του λέοντος. Παρόλα αυτά δεν επιτεύχθηκε έξοδος από την κρίση με το κλείσιμο του ρήγματος που είχε δημιουργηθεί στην παγκόσμια αγορά με την απόσχιση της ΕΣΣΔ το 1917 από αυτήν. Αν ο ανατολικός συνασπισμός δεν έδωσε την ανάσα που περίμενε ο καπιταλιστικός κόσμος και δεν αποτέλεσε το μοχλό για την έξοδο από την κρίση, πόσο μάλλον να τα αποτελέσει αυτά η Κίνα…
6. Η παγκόσμια παρατεταμένη κρίση παρακολουθεί να εμπλέκονται σε αυτήν και όλοι οι μηχανισμοί, που σε μια παλιότερη εποχή έθρεψε για να μπορέσει να αποφύγει και απομακρύνει όσο ήταν δυνατό την κρίση. Ολος ο κόσμος της χρηματιστικής οικονομίας, της πίστωσης, των νομισματικών παρεμβάσεων κλπ έχει μετατραπεί σε έναν μεγάλο αγωγό διοχέτευσης και διάχυσης της κρίσης σε όλα τα σημεία του πλανήτη ενώ υπερδιογκώθηκε για να αποφύγει τις συνέπειες των κρίσεων του τύπου 29-31.
Αυτή η φυγή του καπιταλισμού σε συνθήκες κρίσης προς την οικονομία των χαρτιών απαίτησε να θυσιαστούν όλα τα εργαλεία παρέμβασης των οικονομικών οντοτήτων, να πέσουν κάτω όλοι οι φραγμοί στη κίνηση των κεφαλαίων, να προωθηθεί η περίφημη απορρύθμιση σε όλες τις οικονομικές διαδικασίες. Για να γίνει πραγματικότητα αυτό έπρεπε η απομύζηση υπεραξίας σε πλανητική κλίμακα να τροφοδοτήσει, μέσω των προγραμμάτων λιτότητας, τις διαδικασίες αναδιάρθρωσης. Χωρίς τις προόδους στους τομείς της πληροφορικής και της μικροηλεκτρονικής δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτή η φυγή. Όμως οι νόμοι του καπιταλισμού είναι αδυσώπητοι: ακόμα και αυτοί οι τομείς νοιώθουν τα σημάδια της κρίσης με έντονο τρόπο.
7. Οι ταγοί του παγκοσμιοποιημένου χωριού θέλουν να παρουσιάσουν όλη αυτή την αναταραχή σαν το αναγκαίο τίμημα, που πρέπει όλοι να πληρώσουμε για εισέλθουμε στην "οικονομία της τρίτης χιλιετίας". Την ίδια στιγμή η πολιτική του αστικού κόσμου δοκιμάζεται κι αυτή από μια έντονη κρίση. Οι περιπέτειες του "πλανητάρχη", η προώθηση της επιχειρηματικής πολιτικής, η διάδοση των φονταμενταλισμών, η συγκυβέρνηση πολιτικής και υπόκοσμου στις περισσότερες χώρες, είναι ορισμένα μονάχα από τα συμπτώματα αυτής της βαθιάς κρίσης. Το τρίπτυχο αγορά, ελευθερία, κοινοβουλευτισμός που γνώρισε μεγάλες μέρες γύρω στο 89-91 μπάζει από παντού και δεν είναι εύκολο να αναδιοργανωθεί η συναίνεση, τα κοινωνικά συμβόλαια αλλά και να λειτουργήσουν αποτελεσματικά οι μηχανισμοί ηγεμονίας της αστικής τάξης. Παρόλη τη δύναμη των ΜΜΕ που κυριαρχούν όμως σε μια μικρή αναλογικά περιοχή του πλανήτη, αυτές οι διαδικασίες δεν μπορούν να λησμονούνται.
8. Στη χώρα μας πολλά γράφτηκαν για αυτές τις εξελίξεις χωρίς να φωτίζουν την ουσία των ζητημάτων. Ξεχωρίζουμε από όσα διαβάσαμε το άρθρο του Γιάννη Δραγασάκη στην Αυγή 6/9/98 με τίτλο «Ζούμε ήδη μια κρίση ανατρεπτική». Τρεις είναι οι βασικές διαπιστώσεις του ΓΔ: «1. Η έκταση και η διαπλοκή των εστιών της κρίσης την καθιστούν μια κρίση της παγκόσμιας ανάπτυξης, και όχι μόνο κάποιων επιμέρους περιοχών… 2. Ο δεύτερος παράγοντας που κάνει ακόμα πιο θολό το τοπίο είναι η διαφαινόμενη, ήδη, διαπλοκή της οικονομικής κρίσης αλλού με ανοικτές πολιτικές κρίσεις, αλλού με εξασθένηση των πολιτικών θεσμών και αλλού με πολιτικές αβεβαιότητες… 3. Ο τρίτος, αλλά πιο ουσιαστικός παράγοντας, έχει να κάνει με την ίδια την ουσία της κρίσης.
Είναι γεγονός πως ο καπιταλισμός και σε άλλες κρίσεις βρήκε διέξοδο. Δεν πρέπει να αποσπούμε τη μνήμη μας από το πως τις βρήκε. Όλες οι μεγάλες κρίσεις ξεπεράστηκαν με απαξίωση και καταστροφή μέρους του συσσωρευμένου κεφαλαίου».
Ο αισιόδοξος τίτλος του ΓΔ μάλλον σχετίζεται με το ότι εκτιμά θετική την αναζωογόνηση της συζήτησης αν και αποσπασματική ακόμα σχετικά με τη "λογική ενός διεθνοποιημένου κεϋνσιανισμού".
Ο ΓΔ καταλήγει στο εξής συμπέρασμα:«Το βέβαιο είναι ότι η παρούσα κρίση αναδεικνύει την ανάγκη για μια νέα ατζέντα διαρθρωτικών αλλαγών και μεταρρυθμίσεων, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, αλλαγών ικανών να μεταβάλουν τη δομή του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, να άρουν τις παγκόσμιες ανισότητες και να προωθούν την παγκόσμια ανάπτυξη».
Τι προσγείωση και αυτή στο πεδίο του ρεαλισμού… "Διαρθρωτικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις ικανών να μεταβάλουν τη δομή του παγκόσμιου συστήματος…"
Η απαξίωση και καταστροφή μέρους του κεφαλαίου, ιστορικά προωθήθηκε μέσα από πολέμους. Αυτή είναι μια κλασική διέξοδος του καπιταλισμού. Και αν δεν κάνουμε λάθος ο πόλεμος δηλώνει ολοένα και πιο έντονα την παρουσία του σε μια σειρά γωνιές του κόσμου και είναι σε μεγάλο βαθμό και αυτός διεθνοποιημένος… Κυρίως όμως δεν πρέπει να αποσπάμε τη μνήμη μας από το ότι πάντα οι επαναστάσεις ήταν οι ατμομηχανές της ιστορίας!
Δηλώσεις με κάποια σημασία
Τζωρτζ Σόρος:
«Το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, το οποίο έχει χαρίσει σε πολλές χώρες του κόσμου μια αξιοσημείωτη ευημερία, φαίνεται πως αρχίζει να διαλύεται εις τα εξ ων συνετέθη… Η οικονομία των ΗΠΑ απολάμβανε ό,τι καλύτερο από κάθε γωνιά του πλανήτη, με φτηνές εισαγωγές, που συγκρατούσαν υπό έλεγχο τον πληθωρισμό και εκτόξευαν σε ύψη-ρεκόρ την κεφαλαιαγορά. Ωστόσο, έφτασε η στιγμή που η εξάντληση της περιφέρειας δεν είναι προς όφελος του κέντρου. Κι αυτό συμβαίνει σύμφωνα με εμένα, για τρεις λόγους: Πρώτον, η ρώσικη κρίση έφερε στο προσκήνιο συγκεκριμένες αδυναμίες του διεθνούς τραπεζικού συστήματος τις οποίες έως τώρα αγνοούσαμε… Δεύτερον οι πιέσεις στην περιφέρεια έγιναν τόσο έντονες ώστε μεμονωμένες χώρες άρχισαν να αποστασιοποιούνται οικειοθελώς από το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα… Ο τρίτος βασικός παράγοντας που απεργάζεται την αποσάθρωση του παγκόσμιου καπιταλιστικού ιστού είναι η έκδηλη αδυναμία των διεθνών χρηματιστηριακών αρχών να τον περιφρουρήσουν»
Wall Street Journal, Σεπτέμβρης ’98
Οχι, ο κ. Σόρος δεν ανήκει στις αντικαπιταλιστικές δυνάμεις, ούτε στη συντακτική επιτροπή της Μοντ Ντιπλοματίκ. Είναι πρόεδρος του Soros Fund Management, ενός μεγάλου χρηματιστικού ομίλου, που μεγάλωσε ακριβώς μέσα από όλες τις διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης και της διάλυσης. Απλά τώρα θέλει κάποιο φρένο στις διαδικασίες αυτές γιατί απλούστατα η δίνη μπορεί να τον συμπαρασύρει και αυτόν…
Άλαν Γκρίνσπαν:
«Ενώ οι ενέργειες μας πρέπει να εστιάζονται στην αμερικάνικη οικονομία, κάτι τέτοιο γίνεται αδύνατο χωρίς αναφορά σε ό,τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο. Είναι βέβαιο ότι οποιαδήποτε οικονομία μπορεί να λειτουργήσει με τα σύνορα της κλειστά στις ξένες επενδύσεις. Όμως μια τέτοια οικονομία είναι βέβαιο ότι θα προσφέρει χαμηλό βιοτικό επίπεδο και αργούς ρυθμούς ανάπτυξης»
Όπα! Τι ήταν αυτό που ξέφυγε από τον διοικητή της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ; Τόσο καιρό μας βομβαρδίζουν με τους μονόδρομους και με το ότι είναι αδύνατο να σταθεί μια οικονομία με κλειστά τα σύνορα της στις διεθνείς επενδύσεις. Ο μίστερ FED εδώ λέει το αντίθετο. Βέβαια δεν είναι πως δεν καταλάβαμε. Αυτά τα λέει αναφερόμενος στην οικονομία των ΗΠΑ. Ξέρετε, λέει, τι θα γίνουμε αν αποτραβηχτούν τα ξένα κεφάλαια που χρηματοδοτούν το χρέος μας; Θα συνεχίσουμε να υπάρχουμε αλλά θα υπάρχουν σοβαρά προβλήματα. Γι’ αυτό δεν μπορούμε να αδιαφορούμε για όσα συμβαίνουν στον υπόλοιπο κόσμο…
Όμως ο μίστερ FED ξέχασε τι έγιναν όλες οι άλλες χώρες που κάποτε είχαν κλειστά τα σύνορα τους και μετά τα άνοιξαν στο "θριαμβευτή" καπιταλισμό. Το λέει πιο πάνω ο Σόρος…
Μισέλ Καμντεσί
«Η χρηματοοικονομική κρίση πλήττει ορισμένες περιοχές του πλανήτη, όμως ταυτόχρονα υπάρχει μια πολύ ισχυρή και ομόφωνη υποστήριξη των βασικών αρχών του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός δεν περνά κρίση. Είμαι απόλυτα σίγουρος γι’ αυτό. Γι’ αυτό μου προκαλεί εντύπωση το γεγονός πως υπάρχουν ακόμη χώρες που αντιδρούν και κλείνουν τις αγορές τους στο ξένο κεφάλαιο»
Τάδε έφη ο γενικός διευθυντής, παρακαλώ, του ΔΝΤ. Όχι όποιος κι όποιος. Πάει σίγουρα για νόμπελ οικονομίας με τόσο εμβριθείς αναλύσεις και σιγουριές. Αλλά πέρα από την πλάκα, βλέπουμε, για άλλη μια φορά στα χείλη βασικών παραγόντων της διεθνούς οικονομικής ζωής, να υπάρχει ανησυχία για χώρες που κλείνουν τα σύνορα τους.
Τι συμβαίνει; Απλούστατα μερικές από τις ξεπατωμένες χώρες παίρνουν κάποια μέτρα, ανακοινώνουν ότι δεν μπορούν να πληρώσουν τις δόσεις του εξωτερικού χρέους ή και παίρνουν μέτρα. Πιο ενδεικτική μέχρι τώρα περίπτωση είναι αυτή της Μαλαισίας που καταγγέλλει δια της κυβέρνησης της το ΔΝΤ και τη Διεθνή Τράπεζα για όλα τα δεινά που τραβάει η χώρα αυτή. Αυτό δεν γίνεται εύκολα. Πρέπει να συλληφθεί ο υπουργός των οικονομικών που είναι παιδί του ΔΝΤ και να γίνουν μια σειρά από αναταραχές στη χώρα. Μην νομίσουμε ότι οι "κακοί" κάθονται με σταυρωμένα τα χέρια και παρακολουθούν τις χώρες να φεύγουν από τη σειρά.
Για όποιον όμως καταλαβαίνει και βγάζει συμπεράσματα, πρόκειται για πολύ σοβαρές διεργασίες που στην ουσία δείχνουν πως οι μονόδρομοι είναι μια τραγική επιβολή του διεθνούς ιμπεριαλισμού και όχι μοναδικός δρόμος για τους λαούς. Οι μονόδρομοι πρέπει και μπορούν να συντριβούν.