2ο Συνέδριο ΚΟΕ: Ερωτήσεις και Απαντήσεις για τις Θέσεις

Στο πλαίσιο του προσυνεδριακού διαλόγου και βάσει των Θέσεων, φτάνουν στην ΚΟΕ από συντρόφους και συναγωνιστές σημαντικές ερωτήσεις. Στο παρόν φύλλο ασχολούμαστε με θέματα που αφορούν το Μέρος Ι: «Για τις διεθνείς και εσωτερικές εξελίξεις» (οι αριθμοί αντιστοιχούν στο κείμενο των Θέσεων όπως δημοσιεύθηκε στο ένθετο του φύλλου 217 της εφημερίδας μας).

Τι σημαίνει ο όρος «ατλαντισμός» (θέσεις 17 και 27);

Ο ατλαντισμός είναι η έκφραση μιας διεθνούς πολιτικής ή της εξωτερικής πολιτικής μιας χώρας που βασίζεται στην Ατλαντική Συμμαχία, δηλαδή στο ΝΑΤΟ (Νοrth Αtlantic Τreaty Οrganizatiοn, στα ελληνικά κατά λέξη: Οργανισμός της Συνθήκης του Βόρειου Ατλαντικού). Επομένως, με τον όρο αυτό υπονοούμε μια πολιτική συμμαχίας με τις ΗΠΑ και «διευκόλυνσης» των ΗΠΑ. Με μια έννοια, ο ατλαντισμός μπορεί να σηματοδοτεί και έναν ορισμένο αντιευρωπαϊσμό, επειδή πριμοδοτεί σχέσεις και συμμαχίες χωρών με τις ΗΠΑ παρά σχέσεις ανάμεσα σε ευρωπαϊκές χώρες, και ιδιαίτερα με τη Γαλλία και τη Γερμανία.

«Παγκοσμιοποιημένος μονοπωλιακός καπιταλισμός» (θέσεις 1 και 7): Τι ακριβώς εννοείτε; Είναι ένας τρόπος έκφρασης του ιμπεριαλισμού;

Ο ιμπεριαλισμός είναι μονοπωλιακός καπιταλισμός. Ή αλλιώς, ο μονοπωλιακός καπιταλισμός είναι ο ιμπεριαλισμός. Ο ιμπεριαλισμός είναι η κυριαρχία του χρηματιστικού κεφάλαιου, δηλαδή της συγχώνευσης του τραπεζικού και του βιομηχανικού κεφάλαιου και, στη βάση αυτή, της δημιουργίας μεγάλων μονοπωλίων. Όταν λέμε «παγκοσμιοποιημένος μονοπωλιακός καπιταλισμός» θέλουμε να καταδείξουμε τη σημερινή ιστορική στιγμή, και συνήθως συνοδεύουμε την έκφραση αυτή με τον προσδιορισμό «μετά από μια περίοδο διάσπασης του συστήματος». Με αυτό εννοούμε την ενοποίηση της παγκόσμιας αγοράς μετά από μια περίοδο διάσπασής της, που είχε συντελεστεί με τις απόπειρες να οικοδομηθεί η σοσιαλιστική κοινωνία μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση του 1917.

Επομένως, δεν είναι γενικά ένας τρόπος έκφρασης του ιμπεριαλισμού, αλλά η ειδική μορφή που αυτός πήρε σε μια σημαντική στροφή της παγκόσμιας ιστορίας, όταν συνένωσε ξανά την παγκόσμια αγορά, δηλαδή μετά το 1989-90.

Τι είναι η Ομάδα της Σαγκάης (θέση 9);

Η «επίσημη» ονομασία είναι Shanghai Cooperation Organization (Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης). Συγκροτήθηκε το 2001 και ιδρυτικά της μέλη είναι η Κίνα, η Ρωσία, το Καζακστάν, η Κιργιζία, το Τατζικιστάν και το Ουζμπεκιστάν. Οι συναντήσεις μεταξύ των ιδρυτικών μελών ξεκίνησαν το 1996, αρχικά για να αντιμετωπίσουν τα συνοριακά προβλήματα που προέκυψαν από τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Ως παρατηρητές μετέχουν η Ινδία, το Πακιστάν, η Μογγολία και το Ιράν. Όντας γνωστότερη ως Ομάδα (ή Γκρουπ) της Σαγκάης, σήμερα αποτελεί μια πρωτοβουλία που προωθούν βασικά η Κίνα και η Ρωσία για να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις της πολιτικής των ΗΠΑ στην περιοχή, καθώς και η νέα φάση της ενεργειακής κρίσης (η Ρωσία είναι ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές ενέργειας, ενώ η Κίνα ένας από τους μεγαλύτερους καταναλωτές).

Η Ομάδα της Σαγκάης συνερχόταν σε ετήσια βάση, χωρίς να συγκεντρώνει την προσοχή της διεθνούς κοινής γνώμης. Αυτό άλλαξε πέρυσι, όταν η Ομάδα κάλεσε τις ΗΠΑ να ξηλώσουν τις στρατιωτικές βάσεις που είχαν εγκαταστήσει στην Κεντρική Ασία μετά τις 11 Σεπτέμβρη 2001. Πράγματι, σχεδόν αμέσως μετά τη συνάντηση, το Ουζμπεκιστάν έκλεισε τη βάση των ΗΠΑ που ήταν στο έδαφός του. Το 2006 πήρε μέρος στη συνάντηση της Ομάδας και το Ιράν, που ζήτησε να γίνει κανονικό μέλος. Η ρωσική διπλωματία εύσχημα απέτρεψε αυτή την εξέλιξη, προκειμένου να μην οξυνθούν κι άλλο οι αμερικανορωσικές σχέσεις. Η σημασία της Ομάδας της Σαγκάης έγινε εμφανής όταν και οι ίδιες οι ΗΠΑ ζήτησαν να συμμετάσχουν σαν παρατηρητές, αλλά το αίτημά τους απορρίφθηκε. Η σπουδαιότητά της γίνεται εμφανής και από το γεγονός ότι τα κράτη μέλη αντιπροσωπεύουν:

α) Τη μεγαλύτερη έκταση του πλανήτη (και μάλιστα με γεωγραφική συνέχεια).

β) Το ήμισυ του γήινου πληθυσμού.

γ) Το 20% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου και το 25% της παραγωγής.

δ) Το 44% των παγκόσμιων αποθεμάτων φυσικού αερίου και το 32% της παραγωγής.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι ανώτατο στέλεχος της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου της Κίνας (η οποία αγοράζει συνεχώς κοιτάσματα στην Ασία, τη Βόρεια και Νότια Αμερική και την Αφρική) δήλωσε ότι η εταιρεία του είναι σε θέση να κάνει έρευνες και γεωτρήσεις για υδρογονάνθρακες «προς όφελος όλων των κρατών μελών».

Η σημαντικότερη ενεργειακή συμφωνία που έγινε μέχρι σήμερα αφορά την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου που θα ξεκινήσει από το Ιράν και, περνώντας από το Πακιστάν, θα καταλήξει στην Ινδία (τη δεύτερη σε πληθυσμό χώρα του κόσμου, της οποίας η κατανάλωση ενέργειας αυξάνει επίσης αλματωδώς). Πρόκειται για αγωγό μήκους 2.600 χιλιομέτρων που θα εφοδιάζει με ιρανικό φυσικό αέριο την Ινδία και το Πακιστάν και στην κατασκευή του οποίου αντιτίθενται οι ΗΠΑ, αφού αλλάζει την ενεργειακή γεωγραφία στην υποήπειρο και σηματοδοτεί την παραπέρα επέκταση του ρωσικού ενεργειακού γίγαντα Γκαζπρόμ. Επίσης, δεδομένου ότι το Ιράν είναι η δεύτερη, μετά τη Ρωσία, χώρα σε παγκόσμια αποθέματα φυσικού αερίου (14,8%), η όποια μελλοντική διαπραγματευτική ικανότητα της ΕΕ απέναντι σε μια Γκαζπρόμ που θα διαθέτει και το ιρανικό αέριο μοιάζει με αυταπάτη. Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο προβληματική για τη Δύση αν σκεφτούμε ότι η Κίνα θα απορροφά ετησίως, στις αρχές της επόμενης δεκαετίας, πέρα από τα 80 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ρωσικού φυσικού αερίου, και σημαντικό μέρος της ιρανικής παραγωγής, με τη βοήθεια πάντα της Γκαζπρόμ.

Στη θέση 25, τι εννοείτε ως υποκειμενικούς και τι ως αντικειμενικούς όρους; Τι σημαίνει ο όρος «μηχανιστικός εξελικτικισμός»;

Όταν μιλάμε για αντικειμενικούς όρους, αναφερόμαστε στους υλικούς όρους και προϋποθέσεις για μια ριζική αλλαγή, για τον επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης. Το πέρασμα σε μια σοσιαλιστική κοινωνία απαιτεί ένα μίνιμουμ υλικών όρων και προϋποθέσεων που πρέπει να υπάρχει. Δηλαδή να έχουν αναπτυχθεί οι παραγωγικές δυνάμεις σε ένα επίπεδο που να είναι μπορετή η σοσιαλιστική οικοδόμηση. Όταν μιλάμε για υποκειμενικούς όρους, αναφερόμαστε στη συνείδηση, στο βαθμό οργάνωσης και στην πείρα από αγώνες, την ικανότητα διεύθυνσης κ.λπ. που έχει το λαϊκό κίνημα, και ειδικά το εργατικό κίνημα. Όταν σε ολόκληρο τον κόσμο υπάρχει ένα μεγάλο πισωγύρισμα ή μια επικράτηση της αντεπανάστασης, τότε ο υποκειμενικός παράγοντας δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Οι επαναστάσεις, οι μεγάλοι αγώνες, οι μεγάλες απόπειρες πάντα αποτελούν (και απαιτούν) ένα συνδυασμό αντικειμενικών και υποκειμενικών όρων. Ο επαναστατικός μαρξισμός έκανε λόγο για ένα «μίνιμουμ υλικών όρων» και έδινε πάντα αποφασιστική σημασία στον υποκειμενικό παράγοντα, στην οργάνωση και πράξη της εργατικής τάξης και των συμμάχων της. Δεν περίμενε την ωρίμανση γενικά των υλικών αντικειμενικών όρων για να κάνει προχωρήματα. Οι δεξιοί μέσα στο εργατικό κίνημα, οι ρεφορμιστές, υποστήριζαν ότι πρέπει να περιμένουμε την ωρίμανση των υλικών όρων και το κίνημα απλά να υποβοηθά αυτή την ωρίμανση, παίζοντας βοηθητικό και όχι πρωταρχικό ρόλο. Σύμφωνα με αυτούς, οι μεταρρυθμίσεις και η κατάκτηση θέσεων μέσα στον οικονομικό και κρατικό μηχανισμό υποβοηθούν το πέρασμα στο σοσιαλισμό. Ο εξελικτισμός στηρίζεται σε μια αφηρημένη ιδέα περί προόδου. Από μορφές λιγότερο προοδευτικές, εξελικτικά, δηλαδή σιγά-σιγά, θα περάσουμε σε μορφές περισσότερο προοδευτικές. Ο μηχανιστικός τρόπος σκέψης προέρχεται από τη μεγάλη επίδραση που είχαν οι επιστημονικές ανακαλύψεις από τις αρχές του 16ου αιώνα, και σύμφωνα με αυτόν όλα μπορούσαν να αναχθούν σε μηχανικά-ποσοτικά δεδομένα. Αυτός ο τρόπος σκέψης και αντίληψης βρήκε την εφαρμογή του στη μηχανική φυσική. Επομένως, όταν συνδυάζουμε τους όρους «μηχανιστικός» και «εξελικτικισμός» θέλουμε να δώσουμε έμφαση στην κριτική της δεξιάς αντίληψης ότι όλα θα προέλθουν από την «ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων», των υλικών αντικειμενικών όρων.

Ο μηχανιστικός εξελικτικισμός στην Ευρώπη θεωρεί πως η όποια ριζική αλλαγή θα γίνει ταυτόχρονα και αφού ωριμάσουν όλοι οι όροι σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Άρα πρέπει να «περιμένουμε»… Ο ευρωποκεντρισμός θεωρεί την Ευρώπη σαν το κέντρο του κόσμου (μια ιδιότυπη εκδοχή ρατσισμού) και δεν περιμένει τίποτα σημαντικό από τις εμπειρίες σε άλλες περιοχές του κόσμου. Για περισσότερα βλέπε το άρθρο «Μπορεί η Ευρώπη να δώσει νέα επαναστατικά σκιρτήματα;» (ένθετο «Σελίδες της Αριστεράς» αριθ. 3 στο φύλλο 194).

Τι εννοείτε όταν γράφετε, στη θέση 13, ότι τα μονοπώλια στην Ευρώπη είναι συγκροτημένα σε εθνική βάση;

Εννοούμε ότι η δύναμή τους καταρχήν πηγάζει από τη σύμφυσή τους με τον κρατικό μηχανισμό των συγκεκριμένων ιμπεριαλιστικών χωρών. Με βάση αυτή, μπορούν να δραστηριοποιούνται σε διάφορες χώρες. Π.χ. η Siemens είναι μια γερμανική πολυεθνική, η Lafarge μια γαλλική (στην Ελλάδα ελέγχει τη μεγάλη τσιμεντοβιομηχανία ΑΓΕΤ Ηρακλής), η τράπεζα HSBC μια βρετανική. Σαν εξαίρεση θα αναφέραμε το στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα EADS που παράγει τα Airbus, μια κοινοπραξία διαφόρων πολυεθνικών με διακρατική σύνθεση.

Στη θέση 7, τι σημαίνει ο όρος «χρηματιστηριοποίηση της οικονομίας»;

Σημαίνει σε αρχική φάση την ένταξη όλων των βασικών οικονομικών μονάδων μιας χώρας στο χρηματιστήριο. Κυρίως όμως σημαίνει την τεράστια αύξηση των κεφαλαίων που επενδύονται στο χρηματιστήριο και καθημερινά μετακινούνται από μετοχή σε μετοχή, από ομόλογο σε ομόλογο, και βέβαια από χώρα σε χώρα. Η δύναμη αυτής της κατηγορίας των κεφαλαίων (συνήθως ονομάζονται hedge funds) είναι τεράστια και μέσα από τη συνεχή «μετανάστευσή» τους αποσπούν εξίσου τεράστια κέρδη. Φυσικά επηρεάζουν καθοριστικά την οικονομία χωρών όπως η Ελλάδα. Σημειώνουμε ότι τέτοιου τύπου χρηματοπιστωτικές συναλλαγές φτάνουν στο αστρονομικό ύψος των 4 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ημερησίως (όταν το ΑΕΠ της μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου είναι 12 τρισεκατομμύρια δολάρια – αλλά προσοχή, σε ένα έτος). Μόλις 1% από τις συναλλαγές αυτές αφορούν αγαθά και υπηρεσίες. Τα υπόλοιπα είναι σκέτη κερδοσκοπία.

Στα αιτήματα που αναφέρονται στη θέση 18 περιλαμβάνεται η ανάγκη «καταγγελίας των αποικιοκρατικών και νεοαποικιοκρατικών συμβάσεων». Ανάμεσα σε ποιους γίνονται αυτές οι συμβάσεις;

Από τη μια είναι οι χώρες ή οι πολυεθνικές του ευρωπαϊκού διευθυντήριου (Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία – ισχυρές πολυεθνικές υπάρχουν και σε Ολλανδία, Σουηδία, Βέλγιο, ακόμη και Ισπανία). Από την άλλη, το Δημόσιο διαφόρων εξαρτημένων αποικιακών ή μισοαποικιακών χωρών. Υπάρχει ενδεικτικά η συνθήκη της ΕΕ με τις χώρες ΑΚΕ (Αφρικής Καραϊβικής και Ατλαντικού), που αφορά 78 χώρες. Όμως νεοαποικιοκρατικού χαρακτήρα συμβάσεις σε βάρος των λαών υπογράφονται και σε χώρες με πιο ανεπτυγμένο καπιταλισμό (π.χ. Ελλάδα, που είναι ενδιάμεση και εξαρτημένη χώρα με μέσο επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού, όχι αποικία ή νεοαποικία ούτε μισοαποικία).

Πιο συγκεκριμένα, ποια ανοίγματα έκανε η ΝΔ προς την αριστερά;

Ο Κ. Καραμανλής πολλές φορές έχει πει ότι θαυμάζει και σέβεται τον Ανδρέα Παπανδρέου, και θα προσθέταμε ότι προσπαθεί να τον αντιγράψει σε ορισμένα ζητήματα. Έτσι, πρόσεξε και καλλιέργησε το να έχει ένα προφίλ και κάποιες καλές σχέσεις με την αριστερά. Για παράδειγμα:

• Οι καλοί τρόποι και οι φιλοφρονήσεις προς το ΚΚΕ.

• Η τήρηση ορισμένων συμφωνιών σε δημοτικό επίπεδο με το ΚΚΕ.

• Οι καλές σχέσεις με ανθρώπους της αριστεράς του καλλιτεχνικού χώρου και η τοποθέτησή τους σε διάφορους οργανισμούς, ιδίως όταν ο Καραμανλής ήταν υπουργός Πολιτισμού.

• Οι διεργασίες για την εκλογή προέδρου της δημοκρατίας και η συνεννόηση που υπήρχε με τον Κωνσταντόπουλο.

Για τη θέση 21: Είναι τόσο σημαντική η αριστερή στροφή του ΣΥΝ ώστε να τη βάζουμε μαζί με τα άλλα διεθνή γεγονότα;

Η θέση 21 αναφέρεται στην αριστερά της Ευρώπης. Επομένως δεν είναι μια αναφορά σαν τα μεγάλα κινήματα που συγκλόνισαν τον κόσμο στα χρόνια 2000-2007.

Αφού μιλάμε για τις εξελίξεις στην ευρωπαϊκή αριστερά, νομίζουμε ότι σωστά επισημαίνεται η διαφοροποίηση του ΣΥΝ. Θα ήταν λάθος αν σε άλλες θέσεις δεν ξεκαθαρίζαμε τη γνώμη μας για τον ΣΥΝ, αλλά αυτό γίνεται όταν μιλάμε για την αριστερά στην Ελλάδα (θέσεις 74-78).

Τι σημαίνει η «Ελλάδα-διαμετακομιστικός κόμβος» (θέση 47);

Μπορείτε να το πείτε και «κόμβος του διεθνούς εμπορίου». Δηλαδή σημείο μεταφόρτωσης και διαμετακόμισης διαφόρων προϊόντων που κατευθύνονται προς την Ευρώπη και αντιστρόφως από την Ευρώπη προς τις χώρες των Βαλκανίων, της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής, ακόμη και την Κίνα ή την Ιαπωνία. Λιμάνια, σταθμοί εμπορευματοκιβωτίων, οδικοί άξονες και (δευτερευόντως) αεροδρόμια παίζουν ρόλο σ’ αυτό. Το σκέλος «διαμετακομιστικός κόμβος» στη μετακίνηση προσώπων (αεροπορικές μετακινήσεις) δεν έχει αναπτυχθεί, παρόλο που ήταν η κύρια δικαιολογία για την κατασκευή του νέου αερολιμένα της Αθήνας.

Υπάρχει ή όχι «τρίπτυχο Καραμανλή» (θέσεις 39, 41 και 45);

Ναι, υπάρχει («επιχειρηματικότητα, εξωστρέφεια, ανταγωνιστικότητα») και προβάλλεται από το οικονομικό επιτελείο. Αλλά είναι προφανές ότι δεν μπορεί να έχει τη χειριστική δύναμη που είχε το τρίπτυχο της εποχής Σημίτη: «ΟΝΕ και ευρώ, εξόρμηση στα Βαλκάνια, Ολυμπιάδα 2004». Όταν γράφουμε στη θέση 41 ότι ο Καραμανλής δεν έχει ένα αντίστοιχο τρίπτυχο, εννοούμε αντίστοιχης εμβέλειας. Όμως προβάλλει και υπηρετεί κι αυτός το δικό του τρίπτυχο.

Τι είναι ο «κυβερνητισμός» (θέση 20);

Είναι η προσήλωση της αριστεράς στη θέση ότι οποιαδήποτε θετική εξέλιξη για το λαό θα προκύψει από μια κυβέρνηση με τη συμμετοχή της αριστεράς. Παλιότερα (στη δεκαετία του ’80) αυτό είχε εφαρμογή στη στήριξη του ΠΑΣΟΚ και από τις δύο πτέρυγες της επίσημης αριστεράς. Σήμερα εκφράζεται κυρίως στα κεντροαριστερά σενάρια. Το ΚΚΕ δεν έχει αποσπαστεί από τον κυβερνητισμό, κι αυτό φαίνεται και στα ντοκουμέντα του και στην πρακτική του (δήμοι, υποτίμηση της δυνατότητας νικών των κινημάτων). Αντιδιαστέλλουμε τον κυβερνητισμό με τη μαζική λαϊκή εξωκοινοβουλευτική πάλη. Αυτό δεν σημαίνει αγώνες των εξωκοινοβουλευτικών οργανώσεων – κάθε άλλο. Σημαίνει μαζικούς ενωτικούς αγώνες του λαού, που δεν υποκύπτουν στους κοινοβουλευτικούς συσχετισμούς. Τέτοιοι αγώνες μπορούν να είναι αποτελεσματικοί. Το είδαμε στη Γαλλία με το CPE, το είδαμε και στη χώρα μας με τη συνταγματική αναθεώρηση και το νόμο-πλαίσιο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Ποια εθνικά θέματα είναι ανοιχτά;

Οι διεκδικήσεις και ο επεκτατισμός του στρατοκρατικού καθεστώτος της Άγκυρας στο Αιγαίο είναι το πιο έντονο. Υπάρχει ακόμη η προσπάθεια ανάδειξης μειονοτικών προβλημάτων στη Θράκη (από το τουρκικό φασιστικό καθεστώς) και στην Ήπειρο με το ζήτημα των Τσάμηδων (από τον αλβανικό εθνικισμό). Δεν θα δίναμε τη διάσταση «εθνικού θέματος» στο ζήτημα της ονομασίας της FYROM. Το Κυπριακό είναι σοβαρότατο ζήτημα, με ειδική ευαισθησία για τον ελληνικό λαό, ιδίως σε προηγούμενες περιόδους (π.χ. «δεν ξεχνώ» με το ματοκύλισμα της Κύπρου από τον Αττίλα το ’74, πλατιές λαϊκές επιτροπές συμπαράστασης στην Κύπρο). Όμως δεν είναι εθνικό θέμα. Είναι διεθνές ζήτημα εισβολής και κατοχής μιας κυρίαρχης και ανεξάρτητης χώρας, όχι ενός τμήματος της ελληνικής επικράτειας. Γι’ αυτό θεωρούμε κάθε τετραμερή διευθέτηση (Ελλάδα, Τουρκία και οι δύο κυπριακές κοινότητες), όπως πήγε να γίνει με το Σχέδιο Ανάν, ως διχοτομική και ενταγμένη στους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς, με την Ελλάδα να ασκεί πιέσεις στην Κύπρο για συμμόρφωση σε αυτούς. Το περιβάλλον Μητσοτάκη και το περιβάλλον Γ. Παπανδρέου είναι οι κύριοι δίαυλοι για την προώθηση αυτών των πιέσεων.

Πόσο είναι το εξωτερικό χρέος της Ελλάδας;

Παλιότερες μετρήσεις επί δραχμής το ανέβαζαν στο 35% του συνολικού δημόσιου χρέους. Με το ευρώ είναι πιο σύνθετα τα πράγματα, αλλά μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι τείνει προς το 40% του συνολικού δημόσιου χρέους. Το δημόσιο χρέος υπερβαίνει τα 210 δισεκατομμύρια ευρώ, χώρια τα κρυφά κονδύλια, που αφορούν κυρίως στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Επίσης, διευκρινίζουμε ότι τα παραπάνω αναφέρονται στο δημόσιο εξωτερικό χρέος. Αν συνυπολογιστεί και το ιδιωτικό εξωτερικό χρέος (δάνεια επιχειρήσεων), τότε τα μεγέθη είναι ακόμη μεγαλύτερα.

Τι υπονοεί η αναφορά, στη θέση 53, σε «υπηρεσίες του Καραμανλή στις εκλογές της Σερβίας»;

Πήγε και παρείχε υποστήριξη στους πιο κοντινούς στη Δύση και στους αμερικάνους πολιτικούς σχηματισμούς. Προφανώς, με βάση τις παραδοσιακές σχέσεις Σερβίας-Ελλάδας μπορεί να είναι πιο αξιόπιστος στο σερβικό λαό από οποιονδήποτε άλλο ευρωπαίο. Επιστρατεύτηκε λοιπόν για να μειώσει την αυξανόμενη επιρροή αντιδυτικών σχηματισμών (σοσιαλιστικό κόμμα, ριζοσπαστικό κόμμα), καθώς και για να «σπρώξει» τη συνεργασία ανάμεσα στην πολυδιασπασμένη, υποτελή στη Δύση παράταξη.