1η Θεματική: Σχεδιάγραμμα βασικών σημείων για τις εξελίξεις το 2020

1. Γιατί επιμένουμε στην ανάγνωση της συγκεκριμένης κατάστασης που διαμορφώνεται στον κόσμο

• Χρονιά με πολλαπλά γεγονότα μεγάλης σημασίας, που αυξάνουν την πολυπλοκότητα του κόσμου μας. Η επαρκής αποκρυπτογράφηση των συγκεκριμένων τάσεων που διαμορφώνονται είναι όρος για τον σωστό προσανατολισμό μας.
• Τα προϋπάρχοντα σχήματα ανάγνωσης της πραγματικότητας δεν μπορούν πλέον να χωρέσουν τις εξελίξεις, εγκλωβίζουν τη σκέψη. Βέβαια δεν ξεκινάμε απ’ το μηδέν: η ιστορικότητα της προσπάθειάς μας δίνει σημαντικά εφόδια, και παλιότερες προβληματικές μας (κριτική σε τεχνολογικισμό, «Νέα Τάξη» κ.ά.) επανέρχονται με επίκαιρο τρόπο.
• Έχοντας σαν αφετηρία την εθνική διάσταση και αναζητώντας την ιδιαίτερη διαδρομή που ακολουθεί η μετάβαση στη χώρα μας, βρισκόμαστε όλο και πιο συχνά και με μεγαλύτερη ένταση αντιμέτωποι με ζητήματα που τροφοδοτούνται από τις πλανητικές διεργασίες.

2. Σε ποιον κύκλο βρισκόμαστε

• Οι αιτίες της κρίσης πρέπει να αναζητηθούν στα προ πανδημίας χαρακτηριστικά: τα υποκείμενα νοσήματα του πλανητικού συστήματος της παγκοσμιοποίησης αποτέλεσαν ευνοϊκό υπέδαφος για τη σύμπτωση της προϋπάρχουσας γενικής κρίσης του συστήματος με την καταστροφική διαχείριση της πανδημίας.
• Δεν έχει κλείσει ο κύκλος που άνοιξε με την κρίση του ’70, την εξάντληση του ταιηλορικού/φορντικού τρόπου καπιταλιστικής συσσώρευσης και του κεϋνσιανού μοντέλου μαζικής παραγωγής/κατανάλωσης, και επιχειρήθηκε να ξεπεραστεί με φυγή προς τα μπρος του νεοφιλελευθερισμού (εξαγωγή κεφαλαίων, κατακερματισμός εργασίας/παραγωγής, απογείωση της άυλης οικονομίας, χρηματιστικοποίηση, παγκοσμιοποίηση, ενιαίο καπιταλιστικό σύστημα σε Δύση και Ανατολή κ.ά.).
• Η κρίση του 2008: κομμάτι της σοβούσας, επανερχόμενης και ανεπίλυτης δομικής κρίσης του συστήματος. Οι τρόποι διαχείρισής της δημιούργησαν ένα πλέγμα όλο και πιο οξυμένων και οριακών αντιθέσεων, που οδήγησε στη φούσκα του 2008. Κρίση της παγκοσμιοποίησης, κρίση ηγεμονίας (αδυναμία οικοδόμησης ηγεμονικής απάντησης από τις ελίτ). Διεύρυνση της κοινωνικής δυσαρέσκειας, εκτεταμένη αμφισβήτηση της παγκοσμιοποίησης, των ελίτ και των πολιτικών συστημάτων από ένα κύμα που οι ίδιοι ονόμασαν «εθνολαϊκισμό».
• Η πανδημία πήρε τα εκρηκτικά χαρακτηριστικά που βιώνουμε στο έδαφος του παραπάνω καταστροφικού παραγωγικού μοντέλου, που ανατρέπει κάθε ισορροπία στη σχέση ανθρώπου-φύσης, ευνοεί τη μεγάλη αστικοποίηση και τις μητροπόλεις/τερατουπόλεις του καπιταλισμού, και οδηγεί στην ολοένα μεγαλύτερη και πιο γρήγορη διασύνδεση του κόσμου μας.

3. Γιατί η Πανδημία

• Δεν μένουμε μόνο στην υγειονομική της διάσταση: Πανδημία ως επεισόδιο της κρίσης – Πανδημία και πολιτικές διαχείρισής της.
• Επεισόδιο της κρίσης που προκάλεσε με πρωτοφανή, οριζόντιο και καθολικό τρόπο μπλοκάρισμα στον κύκλο παραγωγής-διανομής-κατανάλωσης.
• Αναδεικνύει τα όρια του υπάρχοντος μοντέλου: όλο και πιο συχνά, φυσικά φαινόμενα μετατρέπονται σε μαζικές καταστροφές, υπονομεύοντας την ανθεκτικότητα και τη βιωσιμότητα των κοινωνιών.
• Αναδεικνύει τα αδιέξοδα της διαχείρισης: τόσο τις προτεραιότητες που είχαν τα κράτη πριν την πανδημία (κατάσταση υγειονομικών συστημάτων), όσο και τις προτεραιότητες κατά την αντιμετώπισή της (λοκντάουν ακορντεόν), καθώς και τη σχέση κρατών-πολυεθνικού κεφαλαίου (εμβόλια) κ.λπ.
• Πολλαπλασιάζει τις ανισομέρειες και τους ανταγωνισμούς κλάδων της οικονομίας: διαφορετικό πλήγμα σε τομείς με μεγάλη κινητικότητα (χρηματιστικό κεφάλαιο) ή δυνατότητες προσαρμογής (ψηφιακή οικονομία), και πολύ μεγαλύτερο σε τομείς όπως η βιομηχανία και το εμπόριο. Μεγαλύτερη υπαγωγή των δεύτερων στις προτεραιότητες και τους αυτοματισμούς των πρώτων.
• Μετασχηματίζει τα πεδία γεωπολιτικής αντιπαράθεσης (ρόλος κράτους, έλεγχος εφοδιαστικών αλυσίδων), μεγεθύνοντας την πλανητική αστάθεια.

4. Αδυναμία να υπάρξουν ηγεμονικά σχέδια εξόδου

• Βασική τάση είναι αυτή που προωθούν οι υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης (διατήρηση καταστατικών όρων του συστήματος και προσαρμογή όλων των άλλων σ’ αυτούς, επιτάχυνση, αυτοματισμός). Κομμάτι των ελίτ, με κυρίαρχο ρόλο στα πράγματα, βλέπει στην πανδημία την ευκαιρία για πιο επιθετική αναδιάρθρωση.
• Δεν προδιαγράφεται όμως εύκολη επικράτηση αυτών των σχεδιασμών, λόγω της αδυναμίας να δώσουν ουσιαστικές απαντήσεις, λόγω εσωτερικών αντιφάσεων και ανταγωνισμών, αλλά και εξαιτίας των αντισυσπειρώσεων που δημιουργούνται από τους ριγμένους της παγκοσμιοποίησης (τόσο τους λαούς όσο και κομμάτια των ελίτ), οι οποίοι έχουν αντιτιθέμενες επιδιώξεις.
• «Μεγάλη Επανεκκίνηση» & «4η Βιομηχανική Επανάσταση». Ψηφιοποίηση όλων των πλευρών της κοινωνικής ζωής, με την εμπέδωση διάφορων μορφών τηλε-ζωής, τον αλγοριθμικό έλεγχο στην παραγωγή, τη διακυβέρνηση, την ασφάλεια. «Πράσινη ανάπτυξη». Απόρριψη της ζωντανής εργασίας από την παραγωγή σε πρωτοφανή μεγέθη. Ο ρόλος της τεχνολογίας και της επιστήμης στην υπηρεσία του κεφαλαίου γίνεται κομβικό ζήτημα.
• Επιχειρείται συνολική και σε βάθος παρέμβαση σε όλη την έκταση της κοινωνικής ζωής και έλεγχος όλων των πλευρών της (περιστολή δημόσιου χώρου, βιοπολιτική, βιοασφάλεια), τροποποιώντας τους όρους της ταξικής πάλης.
• Έξαρση του προϋπάρχοντος ρήγματος του κοινωνικού μεταβολισμού με τη φύση.
• Δυναμικές για την επιβολή απαρτχάιντ σε παγκόσμια κλίμακα. Κεντρικό το ζήτημα των χώρων (γεωγραφικών, πολιτικών κ.ά.), αλλά και επέκταση του κεφαλαίου σε πολλά επιπλέον επίπεδα (γονιδίωμα, δέσμευση «κοινών αγαθών» και ιδιοτήτων της φύσης κ.λπ.). Η υπεράσπιση των «κοινών αγαθών» αποκτά ανανεωμένη επικαιρότητα.
• Κλονισμός των αναπαραστάσεων της πραγματικότητας, μετατοπίσεις-ρήγματα στα σχήματα της κοινωνικής συνείδησης. Περαιτέρω κλονισμός της εμπιστοσύνης προς πολιτικούς κ.ά. θεσμούς. Κριτική του κοινωνικού ρόλου της επιστήμης και των σχέσεών της με την πολιτική.
• Άρα: στο σημερινό τοπίο ασαφούς και χαοτικής μετάβασης επανέρχεται το αίτημα μιας νέας διευθέτησης ολιστικών προδιαγραφών. Φλέγον ζήτημα ο προσανατολισμός.

5. Η Γεωπολιτική τροφοδοτείται με νέα επεισόδια

• Πηγή των εξελίξεων συνεχίζει να είναι η κρίση ηγεμονίας του δυτικού στρατοπέδου, η δύση της Δύσης, και τα πολλαπλά επεισόδια ενδορρήξεων στις ελίτ (Brexit, ΗΠΑ, κρίση Ε.Ε.).
• Ανάδειξη άλλων παικτών. Πλανητική φιλοδοξία της Κίνας. Ρωσία και πολιτική του Ευρασιατικού χώρου. Περιφερειακές φιλοδοξίες άλλων δυνάμεων (Τουρκία, Ινδία, Πακιστάν, Ιράν), που πολυπλοκοποιούν τη γεωμετρία συμμαχιών και συγκρούσεων.
• Η πανδημία και οι ανισόμετρες συνέπειές της, η συνεπακόλουθη κρίση, οι μετασχηματισμοί στις διαδικασίες παραγωγής και διανομής, η καταστροφή παραγωγικού και κοινωνικού ιστού κάποιων χωρών, τροποποιούν συσχετισμούς και μετασχηματίζουν τον ρόλο και την ισχύ χωρών στον παγκόσμιο καταμερισμό.
• Επανέρχεται η γεωπολιτική των μεγάλων δυνάμεων, οι γεωπολιτικοί άξονες και η ολοένα και μεγαλύτερη αναγωγή των αντιπαραθέσεων σε περιφερειακή κλίμακα. Με μεγαλύτερη πολυπλοκότητα απ’ ό,τι στο παρελθόν, με ασταθείς τριγωνικές σχέσεις, με αναβαθμισμένο τον ρόλο περιφερειακών παικτών, και με νέο στοιχείο τον υβριδικό χαρακτήρα των συγκρούσεων (εμπλέκουν κρατικούς και μη κρατικούς δρώντες).

6. Ελλάδα

• Σε αυτό το περιβάλλον πρέπει να ειδωθεί το πρόβλημα Ελλάδα, λαμβάνοντας υπόψη διαχρονικές ιδιαιτερότητες (μικρό μέγεθος, στο σύνορο γεωπολιτικών τεκτονικών πλακών) αλλά και νέες εξελίξεις (σύμπτωση τριπλής κρίσης, αναβάθμιση ρόλου και επιθετικής στρατηγικής της Τουρκίας).
• Μεγάλη διεθνοποίηση των γεωπολιτικών μας ζητημάτων το 2020. Εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων με μεγαλύτερη ένταση (ρόλος Γαλλίας σε ΑΟΖ-εξοπλιστικά, Γερμανία επιβάλλει λογική «διαπραγμάτευσης», παρεμβάσεις ΗΠΑ/ΝΑΤΟ). Διεύρυνση της σκακιέρας, με αναγωγή της τουρκικής αναθεωρητικής πολιτικής απέναντι στην Ελλάδα σε κομμάτι του μεγάλου αναδασμού στη Ν.Α. Μεσόγειο, και ανατροφοδότηση του Ανατολικού Ζητήματος με αντίστροφη φορά.
• Αδυναμία των εγχώριων ελίτ να ορίσουν βιώσιμη στρατηγική για τη χώρα. Δεμένες στη λογική της πρόσδεσης σε «συμμάχους-προστάτες» και στη λογική της «διαπραγμάτευσης».

Παραπομπές

Κείμενα της τελευταίας χρονιάς – αφετηριακή βάση των παραπάνω σημείων:

1. Ανακοίνωση ΚΟΕ 2/4/2020: «Η πανδημία και η νέα πραγματικότητα» (https://koel.gr/i-pandimia-kai-i-nea-pragmatikotita/)
2. Δρόμος, φύλλο 498: «Κορωναϊός: Η “αδιάκριτη γοητεία” της τεχνοκρατίας και η Δημοκρατία», του Δημήτρη Α. Τραυλού-Τζανετάτου (https://edromos.gr/koronaios-i-adiakriti-goiteia-tis-technokratias-kai-i-dimokratia/)
3. Δρόμος, φύλλο 521: «Η πανδημία και οι ορέξεις του μπλοκ της παγκοσμιοποίησης για μια “Μεγάλη Επανεκίνηση”», του Κώστα Δημητριάδη (https://edromos.gr/i-pandimia-kai-oi-orekseis-tou-mplok-tis-pagkosmiopoiisis-gia-mia-megali-epanekinisi/)
4. Δρόμος, φύλλο 525: «Η χρονιά της πανδημίας», του Ρούντι Ρινάλντι (https://edromos.gr/i-chronia-tis-pandimias/)
5. Δρόμος, φύλλο 529: «Προς έναν υγειονομικό ολοκληρωτισμό;», του Δημήτρη Α. Τραυλού-Τζανετάτου (https://edromos.gr/pros-ena-ygeionomiko-oloklirotismo/)