Είκοσι σημεία για την παρούσα κρίση, Δεκέμβρης 1988

 

Θα διατυπώσουμε εξαρχής ορισμένες θέσεις για την πα­ρούσα κρίση.

Τα όσα έπονται δεν αποτελούν μόνο το «υλικό» όπου στηρίχτηκαν οι θέσεις αυτές, αλλά είναι και ερμηνευτικά και συμπληρωματικά τους. Τα είκοσι σημεία-θέσεις αποτελούν μια καταρχήν ιδέα που θα πρέπει να’ χει ο αναγνώστης διαβά­ζοντας τα όσα έπονται.

 

1. Η κάθε κρίση κρύβει μια δική της δυναμική. Βασικές της πλευρές, η κοινωνική κίνηση-συμπίεση, οι μέχρι χτες θεμελιωμένες αντιλήψεις ξανατίθενται για επανεξέταση, όξυνση του ανταγωνισμού κεφαλαίων, αλλά και νέες συμμαχίες, αγώνας μεταξύ αυτού που πεθαίνει κι αυτού που γεννιέται. Άρα στην κρίση «τα πάντα ρει»; Όχι βέβαια. Απ’ το τι θα πεθαίνει (μέχρι που θα φτάσει το μαχαίρι), εξαρτάται και το τι θα γεννηθεί. Έτσι παρ’ όλο που η κρίση εμφανί­ζεται σαν «φθάσιμο στα όρια» του παλιού τρόπου παραγω­γής, αυτή η δυναμική αποτελεί «διαπραγματεύσιμο ζήτημα» της πάλης των τάξεων.

Το κεφάλαιο παρά τους ανταγωνισμούς του, την προσπά­θεια του ενός τμήματος να πληρωθούν τα σπασμένα απ’ το άλ­λο ή να πληρώσουν άλλοι, συμφωνεί στη διατήρηση του βασι­κότερου, της μισθωτής σχέσης. Σαν απαραίτητος όρος της τάξης πραγμάτων του. Διοχετεύει, με πολυποίκιλους μηχανι­σμούς, όλη την κοινωνική κίνηση μακριά απ’ την αμφισβήτηση των ιστορικών ορίων του "παλιού τρόπου παραγωγής". Περιορίζει έτσι την εμβέλεια των αναδιαρθρώσεων και κινεί υπό την ηγεμονία του πανεθνικές, παγκόσμιες σταυροφορίες για την εμπέδωση εκείνων των αναδιαρθρώσεων σαν απαραίτη­του όρου "νέας ζωής" (διατήρησης της τάξης πραγμάτων του).

Έτσι η ίδια η κρίση γίνεται όπλο για την αποφυγή να στραφεί η κοινωνική κίνηση σε κανάλια τέτοια που να ευνοούν την ύπαρξη "πραγματικού κινήματος που να καταργεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων”.

 

2. Η κίνηση που περιγράφτηκε, δημιουργεί συγκρούσεις. Οι αντιθέσεις δεν ξεπερνιούνται πάντα με τον "καλύτερο τρό­πο". Τίθενται, σ’ επανεξέταση, εκσυγχρονισμό και αλλαγή ακόμα και οι βασικότερες αντιλήψεις που παράχθηκαν και έθρεψαν την προηγούμενη φάση του καπιταλιστικού συστήματος. Οι παλιές ιδέες δεν χωρούν και δεν βοηθούν στην αναδιάρθρωση. Η κρίση αγκαλιάζει όλους τους τομείς της ζωής. Πολιτισμό, παιδεία, ηθική, ιδεολογία. Η επιχειρούμενη αναδιάρθρωση δεν χωράει στο προηγούμενο κυρίαρχο σύστημα αντιλήψεων περί κοινωνίας πρό­νοιας, στοιχειώδους εξασφάλισης. Τροφοδοτείται έτσι κι η ιδεολογική μεταβολή και επιστροφή στην "κοινωνία των πολι­τών" ή καλύτερα του καθενός μόνου πολίτη όπου ο διαρκής ανταγωνισμός των συμφερόντων οδηγεί …στην κοινωνική συ­νοχή. Αυτή η πλευρά του νεοφιλελευθερισμού σε συνδυασμό με περισσότερη ή λιγότερη οικονομική ελευθερία, με περισσότερο ή λιγότερο κράτος, με περισσότερο ή λιγότερο κεϋνσιανισμό, είναι κοινή σε Δύση και Ανατολή.

 

3. Ρίζα της παρούσας κρίσης αποτελεί η παρατεταμένη οικονομική κάμψη που συντελέστηκε από τα τέλη της δεκαετί­ας του ’60, αρχές της δεκαετίας του ’70, με μικρή χρονική απόσταση από χώρα σε χώρα, για να γενικευτεί απ’ το 1973 κι ύστερα. Πρόκειται για μια κρίση υπερσυσσώρευσης κεφα­λαίου. Το παραγμένο κεφάλαιο δεν βρίσκει ικανοποιητικούς όρους επένδυσης – επέκτασης – νέων κερδών, για να ξαναμπεί στα ρίσκα, και στέκεται κατ’ αρχήν αχρησιμοποίητο. (Λέμε «κατ’ αρχήν», γιατί αμέσως μετά διοχετεύει μέρος της παραγόμενης υπεραξίας σε ιδιαίτερες παρασιτικού χαρακτήρα δραστηριότητες – ιδιαίτερα σε περίοδες κρίσης. Η συσσώρευση τέτοιων δραστηριοτήτων ανεβάζει, συνολικά το κόστος διαμε­σολάβησης στον τριτογενή τομέα).

Η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου απ’ τη μια μεριά, γεννά συσσώρευση αναπασχόλητων εργαζόμενων στην άλλη. Εργαζόμε­νους από τους οποίους το κεφάλαιο δεν έχει λόγο να αγοράσει την εργατική τους δύναμη. Αποτέλεσμα, η πτώση της κατανάλωσης (και άρα όχι αιτία). Νέα κάμψη, αλυσιδωτά, της οικονομίας. Η οικονομική κρίση μαρτυρά την εξάντληση των ορίων του τρόπου παραγωγής και παράλληλα την ωρίμανση των όρων για μια άλλη οργάνωση της. Ωστόσο, η μη ανταπό­κριση του υποκείμενου αυτής της άλλης οργάνωσης της κοινωνικής παραγωγής, στις απαιτήσεις των υπερώριμων πια «αντικειμενικών συνθηκών» και η ανάγκη του κεφαλαίου για αναδιάρθρωση του συστήματος, «μεταβιβάζει» την κρίση σ’ όλη την κοινωνία, και σαν κρίση ιδεολογική, ηθική, αξιών κλπ. Από την άποψη αυτή η κρίση δεν μπορεί ν’ αντιμετωπίζεται σαν μόνο οικονομική ή κρίση ηθική ή πολιτισμού. Η γνώση της αλληλεξάρτησης αυτών των επιπέδων της κοινωνι­κής ζωής, με τις ιεραρχήσεις και τις προτεραιότητες τους₍ αλλά και τις διαμεσολαβήσεις, μπορεί να δώσει το μέτρο της έννοιας «Γενική κρίση του συστήματος κοινωνικών σχέσεων». Να προσεγγιστεί η πραγματικότητα, σ’ αντιδιαστολή με την προνομιμοποίηση κάποιας απ’ τις πλευρές της ή την ρουτινιάρικη εμμονή-καταστροφολογία περί "γενικής και ολόπλευρης κρίσης του κοινωνικού συστήματος" δίχως δυνατότητα βαθέματος στο περιεχόμενο.

 

4. Η παρούσα κρίση εμφανίζει κοινά, αλλά και διαφο­ρετικά χαραχτηριστικά απ’ αυτά που γνώρισε ο καπιταλιστικός κόσμος στη μεγάλη κρίση του 1929-31. Η συμπίεση της παγκόσμιας αγοράς, η πτώση των επενδύσεων, η κάμψη της παραγωγής, τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας είναι ορισμένα από τα κοινά. Ενώ αντίθετα η διάρκεια της κρίσης, ορισμένες από τις ιδιαίτερες μορφές που πήρε πχ ενεργειακή – νομισματι­κή, ο στασιμοπληθωρισμός αποτελούν νέα χαρακτηριστικά κι οφείλονται στις τροποποιήσεις που συντελέστηκαν στον κόσμο στα χρόνια της αύξησης, σε Δύση κι Ανατολή.

 

5. Ένα από τα νέα χαρακτηριστικά τούτης της κρίσης είναι η εμπλοκή σ’ αυτή και των Ανατολικών χωρών. Χωρών, μέρους του πλανήτη που βρέθηκαν στο παρελθόν να προσπαθούν βασικά έναν άλλο τρόπο παραγωγής. Τούτη η πραγματικότητα δίνει μ’ όλη την κυριολεξία τον παγκόσμιο χαραχτήρα στην παρούσα κρίση.

 

6. Πιο συγκεκριμένα, η μεγάλη διάρκεια της κρίσης με συνεχείς υφέσεις-ανακάμψεις είναι απόρροια των τροποποιήσεων κύρια στο νομισματικό και πιστωτικό σύστημα. Καθώς κι από τη δύναμη συγκέντρωσης και συγκεντροποίησης κεφαλαίου που αντανακλούν οι Πολυεθνικές εταιρίες (ΠΕΕ). Έτσι που ενώ αποφεύγεται ένα Μπουμ -μια γενικευμένη δηλαδή χρεοκοπία – απαξιοποίηση κεφαλαίου – (λόγος νέας αύξησης), δεν είναι μπορετή η ανάκαμψη, αλλά αντίθετα έχουμε μια διαρκή ύφεση που σέρνει ένα "πληθωριστικό" υπόλοιπο. Οδηγείται έτσι η παγκόσμια οικονομική τάξη στη Διεθνή χρέωση. Εσωτερική και εξωτερική. Όπου οι ονομαστι­κές πληθωριστικές αξίες, "τα χαρτιά", όλο και μεγαλώνουν την αναντιστοιχία τους προς την πραγματική οικονομία.

 

7. Η ουδετεροποίηση των προβλημάτων της ανάπτυξης είναι μια ακόμη πλευρά των αποτελεσμάτων της "αλληλεξάρ­τησης" των "συστημάτων". Η "αλληλεξάρτηση" παρόλο που παρουσιάζεται σαν ένα γεγονός -μια διαπίστωση που αφορά την τέτοια άνοδο των ανταλλαγών και τη συμπληρωματικότητα των οικονομιών- είναι το αποτέλεσμα της επικράτησης στις χώρες της Αν. Ευρώπης των θεωριών (κι ότι αυτό συνεπάγε­ται) του αναπτυξισμού, της θεωρίας των παραγωγικών δυνάμε­ων, της οικονομικής αποτελεσματικότητας, των μικτών επι­χειρήσεων, των κοινών επενδύσεων, της αλληλοδυείσδυσης κεφαλαίων κλπ.

 

8. Η "αλληλεξάρτηση" αυτή -συνώνυμη των τάσεων δι­εθνοποίησης του κεφαλαίου- δεν έχει σε τίποτα να κάνει με τον Διεθνισμό και την Αλληλεγγύη των λαών του πλανήτη. Από πολλές πλευρές επισημαίνεται ότι η "αλληλεξάρτηση" αποτελεί ένα φαινόμενο, μια στιγμή της αντικειμενικής πορείας της οικονομικής και κοινωνικής εξέλιξης.

Υπό το καθεστώς της "αλληλεξάρτησης" δίνεται μια "αισιόδοξη" εικόνα για την αντιμετώπιση των διεθνών προβλημάτων που η κίνηση κεφάλαιο συσσωρεύει στον κόσμο της εργασίας σε μητροπόλεις και περιφέρειες. Ο "κόσμος βρίσκεται στην ίδια βάρκα", οι "κάτοικοι του πλανήτη γη" οφείλουν για το αμοιβαίο συμφέρον τους να λύσουν τα κοινά προβλήματα εκχωρώντας και αναγνωρίζοντας τα συμφέρο­ντα ο ένας του άλλου.

Ξεχνούν βέβαια όλοι αυτοί οι θεωρητικοί της "αλληλεξάρτησης" ότι υπάρχει μια ορισμένη και μάλιστα μεθοδευμένα συνειδητή πορεία προς αυτή την "αντικειμενική" στιγμή. Στο όνομα αυτής της αλληλεξάρτησης διοχετεύονται λιμνάζουσες αντιθέσεις σε περιοχές της γης "ισχυρά αλληλεξαρτημένες" με την μορφή τοπικών πολέμων. Στο όνομα αυτής της αλληλεξάρτησης, ανατολικοί και δυτικοί, και στο βαθμό που εξυπηρετούνται τα συμφέροντα τους στηρίζουν όλες τις γνωστές θρησκευτικές, εθνικιστικές, ρατσιστικές διαμάχες.

 

9. Η αποσιώπηση από την Ευρωπαϊκή Αριστερά του παρασιτικού χαρακτήρα των οικονομικών δραστηριοτήτων του κεφαλαίου, καλλιέργησε την εικόνα της διαρκούς αύξησης. Αύξηση δίχως όρια, καπιταλισμός δίχως αντιφάσεις. Η τέτοια εικόνα έχει τεθεί σε κρίση. Και μαζί της όσοι στήριξαν σ’ αυτή την υπόθεση τις σχετικές θεωρητικές, πραχτικές πολιτικές τους επεξεργασίες. Έκθετος βρίσκεται και ο ευρωπαϊκός ρεφορμισμός, αλλά ακόμα κι η λεγόμενη Ριζοσπαστική σκέψη, όταν οι ιθύνοντες της ΕΟΚ ομολογούν: Καζίνο η παγκόσμια οικονομία…

Η αποσιώπηση απ’ τους Σοβιετικούς αυτού του χαρακτήρα της ανάπτυξης έκρυβε ανάλογες οικονομικές δραστηριότητες στο χώρο της Δ. Ευρώπης. Το πλήθος των, σε ξένο έδαφος, πολυεθνικών σοβιετικών εταιριών κινείται στον τραπεζικό ασφαλιστικό γενικά τομέα.

 

10. Η συσσώρευση των περιβαλλοντολογικών προβλημάτων που’ ναι γνωστά σαν συνέπειες του βιομηχανικού πολιτισμού μαρτυρούν τα όρια μιας κοινωνικής οργάνωσης που το κίνητρο της είναι η οικονομική αποτελεσματικότητα αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις πάνω στην ίδια τη ζωή. Η βιωσιμότητα του Πλανήτη θα εξαρτηθεί από την επιβίωση αυτής της κοινωνικής οργάνωσης και των σχέσεων της.

 

11. Η κρίση εμφάνισε σ’ όλο τους το μεγαλείο εκείνες τις αντιθέσεις (ανισόμετρη ανάπτυξη, πλούτος-φτώχεια) που στην περίοδο των "30 ένδοξων χρονών" ήταν συνδεδεμένες με τους "καταστροφολόγους". Δεν αποτελούν πλέον "μειο­νότητες" (απ’ όπου κάποιοι παίρνουν επιχειρήματα) οι νεόφτωχοι της Γαλλίας, οι άστεγοι κι αποθαρημένοι των ΗΠΑ, οι αλκοολικοί και οι δυστυχισμένοι της ΕΣΣΔ. Αυτά στις αναπτυγμένες χώρες. Στις άλλες; Χθες το Μπαγκλαντές κι η Νιγηρία, σήμερα η Αιθιοπία. Αύριο; Κι όμως οι ιδεολο­γικές σταυροφορίες του κεφαλαίου δεν ασχολούνται με ζητή­ματα που δεν έχουν μέλλον… Φυγή προς τα εμπρός.

Αν η ”Χρέωση" αποτελεί οικονομικό αγκάθι -που δεν μπορούν τουλάχιστον σήμερα να εξασφαλίσουν ούτε τη συνέ­χεια του- η πείνα γίνεται πηγή έμπνευσης και προσφοράς φιλανθρωπίας, και φυσικά λόγος φοροαπαλλαγής.

 

12. Η σύγκλιση πολιτικών αναδιάρθρωσης-ανασυγκρότησης απ’ όλες τις Περεστρόικες του πλανήτη είναι η μια πλευρά του νομίσματος που δεν αντανακλά παρά μονάχα τις δυνατότη­τες μιας νικηφόρας αντεπανάστασης πάνω σε μια επανάσταση που ακριβώς επειδή δεν έχει "ξεπεραστεί" αναγκάζει να χρησιμοποιούνται όλα τα εξωτερικά "επαναστατικά" τελε­τουργικά.

 

13. Η συντελούμενη αναδιάρθρωση στόχο έχει την επί­τευξη κερδών παραγωγικότητας από τη μείωση του "μεταβλη­τού κεφαλαίου", από τη μείωση της ζωντανής εργασίας. Οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν μια αποφασιστική για το κεφάλαιο μείωση της ζωντανής εργασίας σε πρωτοφανέρωτη κλίμακα, μειώνοντας ταυτόχρονα κι όλα τα εμπόδια που θέτει η ταξική πάλη στο προτσές παραγωγής. Η διαδικασία τούτη δεν είναι καινούργια. Είναι γνωστή από τις μεθόδους Ταίηλορ, Φορντ κι ακόμα πιο παλιά. Το καινούργιο είναι η κλίμακα, η τάξη, το μέγεθος απόρριψης ζωντανής εργασίας.

 

14. Διαφωνούμε πως αιτία της κρίσης ήταν η τεχνολογική καθυστέρηση, έτσι που να μπορεί να θεωρηθεί απάντηση στην κρίση το τεχνολογικό προχώρημα κι η εμπέδωση στην παραγωγή. Οι σύγχρονες τεχνολογίες (πληροφορική – ρομποτική – γραφειακή κλπ) δεν αποτελούν ένα "ουδέτερο" προϊόν που μπορεί να χρησιμοποιηθεί έτσι ή αλλιώς. Θετικά ή αρνητικά. Παράγονται, αναπτύσσονται και χρησιμοποιούνται κάτω απ’ την χρηματοδότηση, τους στόχους, και τις λεπτομε­ρείς προσδοκίες για τη συγκεκριμένη χρήση, εμπέδωση και κυριαρχία του κεφαλαίου απέναντι στην εργασία.

 

15. Η εποχή των ανεξάρτητων, απομονωμένων ερευνητών που πάλευαν με τα στοιχεία της φύσης, για την κατανόηση των νόμων της, έχει περάσει ανεπιστρεπτί.

Η φιλοσοφία της οικονομικής αποτελεσματικότητας = παραγωγή κέρδους, "ποτίζει" πλήρως κι όλους τους άλλους κοινωνικούς τομείς. Έτσι τι "αξία" έχει το τάδε ερευνητικό πρόγραμμα, αν δεν σχετίζεται μ’ αυτό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή; Και μάλιστα με όρους κέρδους. Τι "αξία έχει η Φυσική, η Χημεία, τα Μαθηματικά, αν δεν μπορούν να δώσουν τροφή στα ερευνητικά προγράμματα που θα τροφοδοτήσουν με την σειρά τους την καπιταλιστική παραγωγική διαδικασία.

Οι Θιασώτες της "ουδετερότητας" της επιστήμης και της τεχνικής δεν μπορούν να καταλάβουν τη διγλωσσία τους τουλάχιστον, όταν αποκαλύπτουν τις σχέσεις "αξίας", "ταλέντου" στο κινηματογράφο, τη ζωγραφική κλπ, με την εμπορική και οικονομική επιτυχία των έργων τους. Πόσο μάλλον όταν δηλώνουν για την επιστήμη και την τεχνική πως αποτελούν άμεσα παραγωγικές δυνάμεις. Η διγλωσσία τους βρίσκει τη συνέπεια της όταν θεωρείται το σύνολο των παραγωγικών δυνάμεων "ουδέτερο". Λες κι οι παραγωγικές σχέσεις αποτελούν εξωτερικό φλοιό, και δεν "ποτίζουν" τις ίδιες τις παραγωγικές δυνάμεις.

 

16. Η διαδικασία αναδιάρθρωσης του κεφαλαίου, επιχειρείται κύρια με την εμπέδωση των νέων τεχνολογιών. Έτσι η ανάγκη του αυτή πρέπει να αναδιαρθρώσει κι ολόκληρη την κοινωνία. Παιδεία, εργασιακές σχέσεις, κοινωνία. Έτσι η Επιστημονικοτεχνολογική επανάσταση (ΕΤΕ) γίνεται η άκρη του δόρατος της αναδιάρθρωσης, που θ’ αποφασίσει για τον πλούτο ή τη φτώχεια μας για τις σχέσεις μας, για την κοινωνία στο σύνολο της. Η απαίτηση παραδοχής πχ της ανεργίας ή της υποαπασχόλησης θα πρέπει να γίνει στο όνο­μα της συνολικής ανάπτυξης που επαγγέλλονται οι υποστηρι­κτές της αναδιάρθρωσης. Παρόλο που δεν έχουν απαντήσει στοιχειωδώς πειστικά -ακόμα και με το αστικό σύστημα προ­βλέψεων και αξιολόγησης των μεγεθών που αποτελεί η σύγ­χρονη οικονομολογία, όπου μια απ τις συνιστάμενες αποτε­λεί ο χειρισμός της κοινωνικής δυναμικής- τι θα γίνουν οι καινούργιοι άνεργοι τα επόμενα χρόνια, σε ποιους μη χρεωμένους θα πουληθούν τα προϊόντα κλπ, συγκλί­νουν όλοι Δυτικοί και Ανατολικοί στην προώθηση της τεχνο­λογικής και οικονομικής αναδιάρθρωσης. Και ζητούν να αποδεχτούν, να παραλάβουν το "τραίνο" και οι υπόλοιποι. Ο τέτοιος τεχνολογικός βολονταρισμός δεν μπορεί να αντιμε­τωπιστεί στο έδαφος ούτε των συντεχνιών και προνομίων, ούτε με τις σημαίες "της ανάπτυξης των 30 ένδοξων χρό­νων". Χρειάζεται ένα κοινωνικό κίνημα που να βαθαίνει την κριτική του στην ζωή έτσι όπως διαμορφώνεται σήμερα. Ένα κίνημα που χρειάζεται την Γνώση, όχι σαν βιοπορισμό-καριέρα και πτυχίο, αλλά τη Γνώση σαν δύναμη κατανόησης αυτών που συντελούνται, σαν δύναμη ανατροπής. Γνώση σαν αναπόσπαστο ζήτημα της καθημερινής Πράξης.

 

17. Η εμπλοκή της διαδικασίας της κρίσης μετά το χρηματι­στηριακό κραχ αν και δεν δημιουργεί νέα δεδομένα, συνθετοποιεί τα αδιέξοδα. Επίσημα αποτελέσματα του τι ακριβώς κάηκε – καταστράφηκε δεν υπάρχουν …ακόμα. Ωστόσο: "…Σε όρους αγοραστικής δύναμης, αυτό σημαίνει πως εξατμίστηκαν 1.300 δις δολάρια, δηλαδή το ισοδύναμο των τριών τετάρ­των των παγκόσμιων εξαγωγών και το ένα όγδοο του παγκό­σμιου ακαθάριστου προϊόντος. (FRED F.CLAIRMONTE και JOHN H. CAVANGH, MONDE DIPLOMATIQUE, 1-1988).

Και στη σημείωση του ίδιου άρθρου: "Από το σύνολο αυτό, το μερίδιο της ζημιάς των αμερικανών είναι 1000 δις δολάρια (βλ. THΕ ΕCΟΝΟΜΙSΤ 31,10-1987). Σύμφωνα με εκτι­μήσεις μας το Ακαθάριστο Παγκόσμιο Προϊόν ανερχόταν το 1986 σε 11700 δις δολάρια (δίχως τις σοσιαλιστικές χώρες)".

Σήμερα αναζητείται "πολύ κράτος" και απ ‘το νεοφιλε­λευθερισμό, για να τα βγάλει πέρα. Κινητοποιεί τις Ομο­σπονδιακές τράπεζες σε μια παρέμβαση αγοράς δολαρίου για να ανασχέσει την παραπέρα πτώση του. Αναζητεί συμφωνίες όχι πια μεταξύ όλων των βιομηχανικά αναπτυγμένων χωρών, αλλά των τριών (ΗΠΑ – Ιαπωνία – Δ.Γερμανία). Οι προβλέψεις για 3% αύξηση, έγιναν για το 1987 2,75% και η πρόβλεψη του 4% για το ’88, έγινε απ’ τον ΟΟΣΑ πρόβλεψη για 2,25% το ’88 και ακόμα πιο κάτω το ’89 – μόλις 1,75%. Αν δεν υπάρξει κανένα απρόοπτο, και όλοι οι χειρισμοί είναι απόλυτα σωστοί σύμφωνα με την ορολογία των ιθυνόντων.

 

18. Η κρίση λοιπόν κάθε άλλο παρά πέρασε.

Βρίσκεται μπροστά μας, σέρνοντας κι όλες τις συνέπει­ες των πολιτικών αντιμετώπισης της.

«Είναι δυνατό να αναζωογονηθεί η οικονομία; Από πολύ καιρό η ΜΟΝDΕ DΙΡLΟΜΑΤΙQUE έχει δείξει το μάταιο των πολιτικών που επικυρώνουν τις αβάσταχτες ανισορροπίες Βορρά-Νότου στην ανώφελη αναζήτηση ισορροπίας μονάχα στο βιομηχανικό κόσμο. Στα 31 εκατ. ανέργων που έχουν καταγραφεί στις χώρες του ΟΟΣΑ προστίθενται άλλα 70 εκατ. χωρίς δουλειά σε άλλες περιοχές και κύρια αυτές οι δυο τεράστιες μάζες: 500 εκατ. άνθρωποι που στον Tρίτο κόσμο υποαπασχολούνται απαράδεχτα συν 881 εκατ. που ζουν κάτω από το επίπεδο συντήρησης.

Τέτοια αποτελέσματα δεν σημαίνουν μονάχα μια εξάρθρωση της μηχανής, που απλές διορθώσεις θα επέτρεπαν να ξαναπάρει μπρος. Μαρτυρούν μια ολοκληρωτική ακαταλληλότητα της μηχανής για τις ζωτικές ανάγκες του παγκόσμιου πληθυσμού. Ο Francis Blanchard, γενικός διευθυντής του Διεθνούς Γραφείο Εργασίας (BIT) στη Γενεύη, αναφέροντας αυτούς τους αριθμούς έγραψε: “Για εκατομμύρια ανθρώπους η λέξη αναδιάρθρωση έγινε ευφημισμός που προσδιορίζει ανεργία, φτώχεια, υποσιτισμό και άλλα κοινωνικά κακά που προκαλεί. Η ακύρωση των κοινωνικών κερδών των τριών τελευταίων δεκαετιών, η εξάρθρωση της κοινωνικής προστασίας και η επάνοδος σε επίπεδα ανεργίας που δεν γνώρισε ο κόσμος εδώ και μισό αιώνα, όλα αυτά δύσκολα μπορούν να ονομαστούν πρόοδος…”»

Πρόκειται για ένα άρθρο του διευθυντή της ΜΟΝDΕ DΙΡLΟΜΑΤΙQUE Κλ. Ζυλιέν με τον χαρακτηριστικό τίτλο “η παθητικότητα των κυβερνήσεων μπροστά στην κρίση που έρχεται – όταν οι πρωταγωνιστές δεν ξέρουν πού βρίσκονται” (Γενάρης 1988).

Βέβαια όταν σήμερα αποκαλύπτονται όλα αυτά, ο λόγος είναι τουλάχιστον υποκριτικός. Γιατί η ανάπτυξη των βιομηχανικά αναπτυγμένων χωρών δεν στηρίχτηκε στις ανισορροπίες αυτές; Και φυσικά με επακόλουθο οι πλούσιοι να γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι; Τι γνώρισε ο Τρίτος Κόσμος από τα …κοινωνικά κέρδη;

 

19. Η προώθηση της αναδιάρθρωσης ελάχιστα διατείνεται πως θα εξαλείψει αυτού του τύπου τις ανισορροπίες. Αντίθετα προχωρά τα πράγματα πολύ μακρύτερα. Ακόμα και μέσα στις αναπτυγμένες χώρες που γνώρισαν τα κοινωνικά κέρδη σήμερα τα επαναδιαπραγματεύεται. Συμπιέζει ακόμα και εκείνες τις γραφειοκρατίες, τα μεσοστρώματα, την εργατική αριστοκρατία, που στήριξαν τον Φορντισμό, τα χρόνια της μεταπολεμικής ανάπτυξης.

Η κοινωνική διάρθρωση οφείλει να ακολουθήσει την παραγωγική. Ο παραγωγικός γιγαντισμός με υψηλή απόδοση και οι υπεργολάβοι στενά δεμένοι με αυτόν, με πολύ κινητικότητα, υποαπασχόληση, βάση των αναγκών της επιχείρησης θα διαμορφώσουν την αντίστοιχη δυαδική κοινωνία του αύριο. Συμβάσεις που να επιδέχονται διαρκή κρίση από τη μεριά της εργοδοσίας και της τεχνοκρατικής ιεραρχίας. Συμπίεση στον ένα πόλο. Βασικό απωθητικό για τον έλεγχο του άλλου. Η τάση τούτη αποδεικνύεται στρατηγική. Ανεξάρτητα από το αν όλοι συμφωνούν σε αυτή ή την άλλη πλευρά της επιχειρούμενης αναδιάρθρωσης, συμφωνούν ωστόσο απόλυτα πως αυτού του τύπου η «μάχιμη», «ανταγωνιστική βάση εργασιακών συμβάσεων», δημιουργεί ευκολίες για το κεφάλαιο στις σημερινές και σε όποιες άλλες αναδιαρθρώσεις, ενώ παράλληλα αδυνατίζει την άμυνα στα κατακτημένα από τον κόσμο της εργασίας.

 

20. Η προσπάθεια της αναδιάρθρωσης, οικονομικής και κοινωνικής δεν γίνεται χωρίς συγκρούσεις. Έτσι μαζί με την κρίση των πολιτικών για την αντιμετώπισή της και την ίδια την παραπέρα εμπλοκή της κρίσης, γίνεται φανερό πως θα απαιτηθεί χρόνος. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου η όποια αναμονή του κόσμου της εργασίας γίνεται σύμμαχος στην εμπέδωση της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης. Λύσεις ευκολίας δεν υπάρχουν για κανέναν. Πολύ περισσότερο για όσους “δεν βολεύονται” στο υπάρχον κοινωνικό στάτους. Θα απαιτηθούν… ιδρώτας και δάκρυα. Ωστόσο όλο το πρόβλημα της “εξόδου από την κρίση” δείχνει να βρίσκεται στο ερώτημα: Για ποιον ο ιδρώτας και για ποιον τα δάκρυα;