Συνάντηση της Επιτροπής με τον Ν.Ζαχαριάδη, 1 Παράρτημα στο “Η τραγωδία των αγωνιστών της Τασκένδης”

Στενογραφημένα πρακτικά της δεύτερης συνάντησης του Ν.Ζαχαριάδη με τα μέλη της επιτροπής των Σ.Κ.Κομμάτων, 1ο Παράρτημα στο “Η τραγωδία των ελλήνων αγωνιστών της Τασκένδης”

 

Καταγραφή, (πρακτικά) της Συζήτησης με το Γενικό Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ σ. Ζαχαριάδη.

Στη συζήτηση πήραν μέρος τα μέλη της Επιτροπής – εκπρόσωποι:

Απ’ την ΚΕ του ΚΚ Βουλγαρίας – Α. Γιούγκωφ.

Απ’ την ΚΕ του ΚΚ Ουγγαρίας – Ι. Κόβατς

Απ’ την ΚΕ του Πολωνικού Ηνωμένου Εργατικού Κόμματος – Φ. Μαζούρ

Απ’ την ΚΕ του Ρουμάνικου Εργατικού Κόμματος – Γκεοργκίου-Ντεζ

Απ’ την ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης – 0. Κουούσινεν

Απ’ την ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος Τσεχοσλοβακίας – Ρ. Μπάρακ

Στη συζήτηση ήταν παρόντες οι σ. Ι. Βινογκράντωφ και Π. Πετρώφ.

Προεδρεύων ο σ. Γκεοργκίου-Ντεζ.

 

σ. ΓΚΕΟΡΓΚΙΟΥ-ΝΤΕΖ: Πόση ώρα σ. Ζαχαριάδη θέλετε να μιλήσετε;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Μιάμιση ώρα. θα σας διαβάσω ένα γράμμα υπογραμμένο από τέσσερα μέλη της ΚΕ μας που παραβρίσκονται εδώ.

 

«Προς την Επιτροπή των αδελφών κομμάτων που ασχολείται με τα προβλήματα του Ελληνικού Κομμουνιστικού Κόμματος.

Σύντροφοι.

Νομίζουμε ότι γίνεται μια μεγάλη αδικία που δεν την αξίζει, ούτε ο λαός μας ούτε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Αυτή τη στιγμή πιστεύουμε ότι δε γίνεται μόνο μια μεγάλη αδικία αλλά και μια μεγάλη πολιτική ζημιά. Όμως δε θέλουμε να σταθούμε εμπόδιο στην υπόθεσή σας, δεν επιθυμούμε σε καμιά περίπτωση να ζημιωθεί εξ αιτίας μας το Ελληνικό και παγκόσμιο κίνημα. Γι’ αυτό και παρακαλούμε να μας απαλλάξετε απ’ τα καθήκοντά μας στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος. Ο σ. Ζαχαριάδης το ‘χει κιόλας ζητήσει προσωπικά αυτό από την ΚΕ ΚΚΣΕ. Είμαστε έτοιμοι να παραδόσουμε τη δουλειά που κάναμε ως τώρα στο ΚΚΕ σε κείνα τα πρόσωπα που εσείς θα υποδείξετε.

Περιμένουμε την απάντησή σας.

Ζαχαριάδης, Μπαρτζώτας, Γκρόζος, Ακριτίδης.»

 

Έχουμε μιλήσει για ένα γράμμα ακόμα. Τους είπα ότι δε θα ήταν σωστό να το κάνουν μόνο οι τρεις τους. Αυτή η υπόθεση αφορά κι εμένα τον ίδιο. Υπάρχει κι ένα δεύτερο γράμμα. Όπως σας εξήγησα δε χρειαζόταν να υπογράψουν κι αυτοί το πρώτο γράμμα γιατί το ζήτημα αφορούσε πραγματικά εμένα τον ίδιο. Όμως δεν συμφώνησαν. Μιλάμε για το γράμμα που ‘δωσα στους συντρόφους.

σ. ΓΚΕΟΡΓΚΙΟΥ-ΝΤΕΖ: Το πρώτο γράμμα το πήρα απ’ το Μπαρτζώτα.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Το δεύτερο γράμμα αφορά τους σ. Μπαρτζώτα, Γκρόζο, Ακριτίδη, που δεν το συμφώνησαν μαζί μου.

σ. ΜΑΖΟΥΡ: Και το πρώτο γράμμα που μας έδωσε ο Μπαρτζώτας;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: θα μιλήσουμε γι’ αυτό… Τώρα θέλω να κάνω μερικές παρατηρήσεις + ότι για μένα η απόφαση σας θα είναι νόμος. Πιστεύω ότι μια σειρά περιπτώσεις δείχνουν ότι η λειτουργία της επιτροπής σας παραβιάζει τους δημοκρατικούς κομματικούς κανόνες. Τίποτα δεν έγινε ώστε να ξέρουμε ότι υπάρχει πρόβλημα με την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ και προσωπικά με μένα[i].

Μιλάτε για χιλιάδες γράμματα αλλά ούτε ένα δε μας έχετε δείξει. Εκτός απ’ αυτό υπάρχουν στοιχεία ανακριτικού χαρακτήρα. Και γενικά νομίζω ότι δεν είναι σωστό να φωνάξουμε απ’ την Τασκέντη 7 άτομα κι άλλα τόσα απ’ την άλλη πλευρά για να κλείσουμε το ελληνικό ζήτημα, ή το ζήτημα για την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.

Εκτός απ’ αυτό υπάρχει κι η πολιτική μέθοδος – να κατηγορηθεί το Ελληνικό Κομμουνιστικό Κόμμα απ’ τις σελίδες του οργάνου «Για τη σταθερή Ειρήνη και τη Λαϊκή Δημοκρατία» ώστε να του δοθεί η ευκαιρία να εξηγήσει τη στάση του (δικαιολογηθεί).

Δε θεωρώ σωστό το γεγονός ότι ολότελα αναπάντεχα άκουσα το σ. Ντεζ να ανακοινώνει ότι κρατάει στα χέρια του χιλιάδες γράμματα κι άλλα χιλιάδες ο σ. Γιούγκωφ κι άλλα χίλια ο σ. Κόβατς.

Με το Ουγγρικό κόμμα έχω καθημερινή επαφή και συζήτησα με τον σ. Όρος και ποτέ αυτό το ζήτημα δεν ανακινήθηκε. Το πρώτο δεκαήμερο του Γενάρη ήμουν στην Τσεχοσλοβακία και συνάντησα τους συντρόφους που ασχολούνται με το Ελληνικό ζήτημα. Έγινε σύσκεψη με τη συμμετοχή όλων των συντρόφων. Δεν έθεσαν κανένα πρόβλημα, όλοι είχαν τη γνώμη ότι το κόμμα πάει καλά.

Στα τέλη του 1954 είχαμε απευθυνθεί στο Ενοποιημένο Πολωνικό Εργατικό Κόμμα με την παράκληση να συγκαλέσει το ελληνικό Αχτίφ να συζητηθούν προβλήματα σχετικά με την υπάρχουσα κατάσταση. Το Πολωνικό κόμμα συμφώνησε στη σύγκλησή της αλλά μέχρι τώρα δεν έγινε τίποτα.

Τώρα για την κατάσταση που υπάρχει στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας και τις υπάρχουσες κατηγορίες. Ποια είναι η κατάσταση στο Κόμμα μας;

Υπάρχει στην Ελλάδα μια αναμφισβήτητη συσπείρωση των γραμμών του κόμματος και μια μαζική άνοδος του επαναστατικού κινήματος.

Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι στην πολιτική ζωή του κόμματος και στην καθοδήγηση του υπάρχει κρίση; Το αρνούμαι. Δεν υπάρχουν αντικειμενικά στοιχεία που να αποδείχνουν ότι στην πολιτική γραμμή του κόμματος και στην ηγεσία του υπάρχει κρίση.

Τι υπάρχει; Η κατάσταση στην Τασκέντ. Αναμφισβήτητα είναι μια πολύ νοσηρή κατάσταση. Κι ακόμα υπάρχει το πρόβλημα Κολιγιάννη. Γιατί ο σ. Κολιγιάννης που βρίσκεται στην ηγεσία δέκα χρόνια τώρα και παίρνοντας μέρος σ’ όλες τις διαδικασίες συμφωνούσε με τις αποφάσεις και τον τρόπο που τις περνάμε, γιατί ενώ ήταν στη Μόσχα για θεραπεία απ’ τον περασμένο Μάη δεν έθεσε σε κανένα το ζήτημα; Πάντα έτσι γινόταν. Αυτό θα πρέπει να εξηγηθεί. Ακόμα κι αν ο Κολιγιάννης έχει δίκιο στις κατηγορίες του, δεν είναι εντάξει πολιτικά εφ’ όσον συμπεριφέρθηκε έτσι. Φέρει ευθύνη για όλα. Οι κατηγορίες που άρχισε να εμφανίζει δεν έχουν βάση.

Η κατάσταση στην Τασκέντ είναι βέβαια νοσηρή, θα μιλήσω στο τέλος σύντομα γι’ αυτήν.

Τώρα θα πω κάτι άλλο. Έχω μπροστά μου εδώ χίλια γράμματα, θα μπορούσα να φέρω δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες. Αλλά τα κομματικά ζητήματα δε λύνονται με δημοψηφίσματα και με γράμματα. Στάλθηκε απ’ την Τασκένδη ένα γράμμα στο σ. Χρουστσώφ με 304 υπογραφές. Εγώ ο ίδιος έκανα έλεγχο και είδα ποιοι ακριβώς ήταν αυτοί οι 304. Υπάρχουν όλα τα ονόματα. Τα 104 απ’ αυτά δεν είναι μέλη του κόμματος. Δέκα υπογραφές είναι διπλές. Μπορείτε να το διαπιστώσετε κι εσείς. Υπογράφουν ακόμα τέσσερις 16χρονες κοπέλες και δυο 14χρονες. Απ’ τους 304 υπογράφοντες μόνο 23 άτομα μπορούν να θεωρηθούν στελέχη του κόμματος.

Σ’ ό,τι αφορά την πολιτική κομματική γραμμή και τα λάθη του κόμματος. Στις προηγούμενες συναντήσεις η βασική πολιτική κατηγορία εναντίον μας διατυπώθηκε απ’ το σ. Κουούσινεν. Άρχισε από το 1940, λέγοντας πως όταν η φασιστική Ιταλία επιτέθηκε στην Ελλάδα, έδωσα απ’ την φυλακή για δημοσίευση στον τύπο ένα συνθηκολογικό γράμμα που αναγνώριζε κατηγορηματικά το Μεταξισμό. Όταν ρώτησα το σ. Κουούσινεν μου απάντησε ότι δεν είχε διαβάσει αυτό το γράμμα. Εγώ το έχω μαζί μου. Πρέπει να το διαβάσετε. Αλλιώτικα δεν μπορείτε να κρίνετε σωστά. Δε μιλάμε για ένα γράμμα αλλά για τρία.

Τότε βρισκόμουν για τεσσερισήμιση χρόνια στη φυλακή ολότελα απομονωμένος. Έμαθα για τον πόλεμο. Κι αμέσως άρχισα να σκέπτομαι τι έπρεπε να κάνω γνωρίζοντας την κατάσταση στο κόμμα. Ήταν ένα απ’ τα πιο δύσκολα προβλήματα που αντιμετώπισα στη ζωή μου. Και παρ’ όλο ότι είχα πληροφορηθεί συμπτωματικά από τις εφημερίδες ότι ο Μολότωφ χαρακτήρισε τον πόλεμο Γαλλίας – Γερμανίας ιμπεριαλιστικό, σκέφτηκα, σκέφτηκα, κι αποφάσισα να γράψω αυτό το γράμμα.

Τι λέει αυτό το γράμμα; Λέει ότι σ’ αυτό τον πόλεμο που τον διευθύνει ο Μεταξάς, πρέπει να ξεσηκωθεί ο λαός να πολεμήσει τους φασίστες και να υπερασπίσει την ελευθερία του. Μια από τις βασικές κατηγορίες εναντίον του Μανιαδάκη στην Ελλάδα ήταν ότι δημοσίευσε αυτό το γράμμα. Ταυτόχρονα μ’ αυτό το γράμμα έστειλα κι ένα δεύτερο ζητώντας την αμνήστευση των κομμουνιστών κ.ά. Αυτή τη γραμμή το κομμουνιστικό κόμμα της Ελλάδας θα την κρατήσει μέχρι τέλους του πολέμου με την Ιταλία. Όποιο μέλος του κόμματος δε συμφωνούσε θα διαγραφόταν. Δεν δημοσιεύθηκε.

Το πρώτο γράμμα πλαστογραφήθηκε κάπως. Το είχα απευθύνει στον Ελληνικό λαό κι εκείνοι έγραψαν ότι απευθυνόταν στον υπουργό Ασφαλείας. Αυτό έγινε γνωστό εκ των υστέρων.

Αρχίσαμε να περνάμε στην Αλβανία. Απ’ αυτή τη στιγμή ο πόλεμος παύει να ‘ναι αμυντικός, απελευθερωτικός, το συμφέρον του Ελληνικού λαού είναι να σταματήσουμε και ν’ απευθυνθούμε στη Σοβιετική Ένωση για διαμεσολάβηση. Φυσικά αυτό το γράμμα δε δημοσιεύθηκε. Στάλθηκε στην κομματική καθοδήγηση επειδή ήξερα ότι η κατάσταση σ’ αυτήν δεν ήταν καλή[ii].

Όμως η Κομματική καθοδήγηση δεν το δημοσιοποίησε. Έστειλα τρίτο γράμμα στη σπουδαστική νεολαία με την παράκληση να το δημοσιεύσει. Σ’ αυτό ξεμασκάρευα τη διαγωγή της κομματικής καθοδήγησης. Αυτή είναι η ιστορία με τα γράμματα. Ο σ. Κουούσινεν είπε ότι το γράμμα ήταν συνθηκολογικό. Δε θα το ρίξω στις δικαιολογίες. Αλλά τι ρόλο έπαιξε αυτό το ντοκουμέντο στον αγώνα του Ελληνικού λαού; Θα αναφερθώ στη γνώμη του Σοβιετικού Επιτελείου σ’ ό,τι αφορά την αξιολόγηση της αντίστασης του Ελληνικού λαού στην οποία έπαιξε μεγάλο ρόλο η δράση του κόμματος.

Γράφουν λοιπόν (παραπέμπω στο επίσημο κείμενο ντοκουμέντο, «Κείμενα για την Ιστορία του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου», έκδοση Ακαδημίας Επιστημών, του 1955, σελ. 42) «όμως η επίθεση στη Σοβιετική Ένωση που είχε οριστεί για τις 15 Μαΐου, καθυστέρησε από κάποια απρόβλεπτα για τους φασίστες γεγονότα. Ο ολιγάριθμος αλλά ηρωικός Ελληνικός λαός, αντιστάθηκε τόσο αποφασιστικά στην εισβολή του ιταλικού φασισμού, ώστε ο Μουσολίνι αναγκάστηκε να ζητήσει τη βοήθεια του Χίτλερ. Την άνοιξη του 1941, οι ηγέτες της φασιστικής Γερμανίας έριξαν τα στρατεύματά τους στην Ελλάδα».

Νομίζω ότι αυτό το ντοκουμέντο δίνει τη σωστή εκτίμηση στη δράση της ΚΕ του κόμματος.

Δεύτερη κατηγορία: Ο σ. Κουούσινεν μίλησε για την πολιτική των δύο πόλων.

Σύντροφοι αυτή η πολιτική προτάθηκε στο κόμμα ως πολιτική μιας δημοκρατικής εξουσίας στην Ελλάδα. Στις συνθήκες του 1945 όταν ο Σοβιετικός στρατός πολεμούσε ακόμα στη Μαντζουρία μαζί με τους Αμερικάνους και τους Βρετανούς ενάντια στους Γιαπωνέζους, όταν στη Γαλλία υπήρχε κυβέρνηση συνεργασίας, όταν στην Ιταλία συμμετείχαν στο κυβερνητικό σχήμα οι κομμουνιστές, όταν σ’ όλες τις Λαϊκές Δημοκρατίες υπήρχαν κυβερνήσεις Συνασπισμού, όταν στην Πολωνία υπήρχε η κυβέρνηση Μικολάιτσικ, η πολιτική που προτείναμε ήταν η εξής. Υπολογίζοντας τη θέση μας στη Μεσόγειο και με την προϋπόθεση της αποχώρησης των Άγγλων απ’ την Ελλάδα και την εξασφάλιση της εθνικής μας ανεξαρτησίας η πολιτική μας έπρεπε να υπολογίζει τα αγγλικά συμφέροντα στη Μεσόγειο, αλλά και να στηρίζεται στις Λαϊκές Δημοκρατίες και τη Σ. Ένωση.

Αυτό ακριβώς ζητάμε σήμερα στην Ελλάδα προτείνοντας μια ενιαία πολιτική.

Το πρόβλημα της αποχής στις εκλογές του 1946 και του δημοψηφίσματος 1946. Ο σ. Ντεζ στάθηκε ειδικά σ’ αυτά. Για την αποχή σας έχω μιλήσει ήδη. Ο σ. Κουούσινεν θέλει να το ερμηνεύσει ως ανυπακοή στο ΚΚΣΕ. Αποκρούω τη μομφή. Δεν είναι σωστό να θέτουμε έτσι το ζήτημα.

Αν χρησιμοποιούμε αυτούς τους όρους τότε δεν προκύπτει ότι έχουμε βοήθεια του ενός κόμματος στο άλλο. Αυτό είναι αντιμαρξιστικό – αντιλενινιστικό[iii].

Σ’ αυτή τη μομφή θα μπορούσα να αντιπαραθέσω χιλιάδες περιπτώσεις συναίνεσης σε δυσκολότερα ζητήματα, σε πολύ σπουδαιότερα. Αλλά υπάρχουν απ’ την πλευρά μας κι άλλες απείθειες.

Σύντροφοι, το 1951 θέσαμε ζήτημα ουδετερότητας της Ελλάδας. Μας είπαν ότι αυτό ήταν μια τροτσκιστική θέση, ότι ο Τρότσκυ μιλούσε για «ουδετερότητα». Παρ’ όλα αυτά εμείς κάναμε προσεχτικά τούτη την τοποθέτηση γιατί σκεπτόμαστε και πιστεύαμε ότι αυτό ήταν εναντίον των αμερικανών και βοηθούσε τα συμμαχικά μας δημοκρατικά κόμματα που θέτουν σε πιο ουσιαστική βάση το ζήτημα. Θεωρούμε ότι η αργοπορία μας σ’ αυτό το θέμα βλάπτει την Ελλάδα.

Υπάρχει κι άλλη μια ανυπακοή από μέρους μας. Εδώ και πολύ καιρό θέσαμε το πρόβλημα της Κύπρου και ζητήσαμε την αντίστοιχη συμβουλή. Μας είπαν: «Όχι. Γιατί θα την πάρετε απ’ τους Εγγλέζους και θα τη δώσετε στους Αμερικάνους. Αυτό θα ‘ταν χειρότερο».

Παρ’ όλα αυτά εμείς προχωρήσαμε σ’ αυτό το ζήτημα. Βοηθήσαμε το κόμμα στην Κύπρο που το 1948 ήταν έτοιμο και μάλιστα πρωτοστατούσε ώστε να γίνει αποδεκτή η αγγλική πρόταση για Σύνταγμα να διορθώσει τα λάθη του. Τους είπαμε ρητά: όχι, πρέπει να ξεδιπλώσετε τη σημαία για την απελευθέρωση της Κύπρου, για τη λευτεριά και την αυτοδιάθεση της Κύπρου.

Στον επόμενο καιρό και μέχρι τώρα στη διάρκεια των δυο τελευταίων χρόνων το κυπριακό έγινε σημαντικό κίνητρο για την ανάπτυξη του κινήματος στην Κύπρο. Αν δεν υπήρχε αυτή η πολιτική γραμμή του ΚΚΕ το Κυπριακό ζήτημα μπορεί να μην είχε τέτοια εξέλιξη. Αφαιρέσαμε απ’ την Ελληνική μπουρζουαζία μια παρόμοια δυνατότητα. Σ’ αυτό το ζήτημα δόθηκε ένα μεγάλο μάθημα προς όφελος του αντιαμερικάνικου αντιϊμπεριαλιστικού αγώνα και επιπλέον κλονίστηκε και έπεσε η Ελληνοτουρκική φιλία και η θέση της Ελλάδας στο NATO. Δυνάμωσε η φιλελεύθερη μαζική άποψη της ουδετερότητας και της απομάκρυνσης απ’ τους Αμερικάνους.

Στο Κομμουνιστικό κόμμα δεν υπήρξε τάση ανυπακοής. Αυτό το αποδείχνει κι η σημερινή μας στάση. Μπορεί να έχουμε διαφωνίες, αλλά δεν μπορεί να υπάρξει απείθεια.

Ας πάρουμε τον Παρτσαλίδη: Το 1950, όταν σ’ όλα τα κόμματα υπήρχε το οξύ πρόβλημα των σχέσεων προς τη Σοβιετική Ένωση έχοντας την περίπτωση Κοστώφ[iv] στη Βουλγαρία και Γκομούλκα[v] στην Πολωνία, ο Παρτσαλίδης προσπάθησε να επωφεληθεί[vi].

Ήταν μια εσφαλμένη, τυχοδιωκτική ενέργεια. Κάνει λάθος ο σ. Κουούσινεν να δικαιολογεί τον Παρτσαλίδη.

Σχετικά με το δημοψήφισμα: Όταν μπήκε το ζήτημα για την παλινόρθωση της Μοναρχίας όλα τα κόμματα με εξαίρεση το Μοναρχικό εναντιώθηκαν σ’ αυτό κι εμείς αποφασίσαμε να πάρουμε μέρος στο δημοψήφισμα.

Το πρόβλημα της Βορείου Ηπείρου: Το Ελληνικό Κόμμα ΙΑΣ[vii] (;) που στο σύνολο του ήταν φασιστικό έβαλε το ζήτημα για την επιστροφή της Βορείου Ηπείρου. Συνέχισαν να προβάλουν την ίδια απαίτηση και μετά την δημιουργία του ανεξάρτητου Αλβανικού κράτους. Όταν εγώ γύριζα το 1945 στην Ελλάδα[viii] συναντήθηκα στο Παρίσι με Έλληνες δημοσιογράφους που με ρώτησαν για τη Βόρειο Ήπειρο. Ύστερα δημοσιεύτηκε στην Ελλάδα ότι τέτοιο ζήτημα δε μπορεί να τεθεί. Η Βόρεια Ήπειρος ανήκει στην Αλβανία κι ο Ελληνικός λαός δε μπορεί να προβάλει μια τέτοια απαίτηση.

Όταν γύρισα στην Ελλάδα όλοι πέσανε απάνω μου: και το κόμμα μας και το Πολιτικό Γραφείο απαιτώντας να διορθώσω τη δήλωσή μου. Κι εδώ είναι το λάθος μου. Όλοι το έκαναν και μαζί κι εγώ προσωπικά[ix]. Ύστερα από μια βδομάδα σε ανοιχτό κομματικό Αχτίφ κάναμε την ανάλογη συζήτηση. Το ζήτημα θεωρήθηκε σοβαρό.

Κι ύστερα δημοσίευσα ο ίδιος το γράμμα ενός Έλληνα αντισυνταγματάρχη που με πληροφορούσε προσωπικά ότι το Ελληνικό Επιτελείο ετοιμάζει εισβολή στην Αλβανία. Έκανα την ανάλογη ανακοίνωση και την έδωσα στον τύπο με τη μορφή επιστολής του συνταγματάρχη απ’ το επιτελείο. Το δήλωνα ανοιχτά: σ’ αυτό τον τυχοδιωκτισμό ν’ αντισταθεί ο Ελληνικός λαός έπρεπε. Την επόμενη μέρα ο μοναρχοφασιστικός τύπος έγραψε ότι αυτή η επέμβαση του Κομμουνιστικού Κόμματος έγινε η αφορμή για να μην πραγματοποιηθεί η επιχείρηση. Μ’ αυτή την ενέργεια το κόμμα μας διόρθωσε το βαρύ του σφάλμα.

Αναφέρθηκε εδώ άλλο ένα ζήτημα αναφορικά με τη στάση μας απέναντι στο αγροτικό κίνημα. Δε θέλω να σταθώ σ’ αυτό αφού ο σ. Μπαρτζώτας έριξε φως σ’ αυτό το θέμα.

Απ’ το 1935 ακόμα με βάση μια επαναστατική δημοκρατική συμφωνία με αγροτικούς παράγοντες κάναμε ένα βήμα – την ένωση των επαναστατικών, δημοκρατικών δυνάμεων της Ελλάδας στη βάση της επαναστατικής δημοκρατικής αλλαγής στην Ελλάδα. Μ’ αυτή τη συμφωνία το Αγροτικό κόμμα αναγνώριζε τον ηγετικό ρόλο εργατικού κόμματος και θα συμπορευόταν μαζί μας ως την πραγμάτωση του δημοκρατικού μετασχηματισμού στην Ελλάδα.

Στη συνέχεια η απόφαση που πάρθηκε στο συνέδριο εγκρίθηκε απ’ την Διεθνή. Αυτή την πολιτική τη συνεχίσαμε και μετά τον πόλεμο αν και στη διάρκεια του πολέμου υπήρχαν παραβιάσεις της, παρ’ όλα αυτά πετύχαμε να εμποδίσουμε την Ελληνική μπουρζουαζία να οργανώσει δικό της μαζικό αγροτικό κόμμα – κάτι τέτοιο δεν υπήρξε ποτέ.

Έχω τη γνώμη ότι αυτό το συμμαχικό μας αγροτικό κόμμα είναι το μοναδικό μαζικό αγροτικό κόμμα στην Ελλάδα.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Και τώρα;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Μάλιστα και τώρα. Είναι ένα νόμιμο κόμμα. Ο ηγέτης του Γαβριηλίδης πέθανε. Έχει δημοσιευθεί το ανάλογο πληροφοριακό υλικό των νόμιμων κομμάτων στην Ελλάδα[x] όπου συμπεριλαμβάνεται και το νόμιμο αγροτικό κόμμα με το έμβλημά του και τη φωτογραφία του Γαβριηλίδη. Πιστεύω ότι πρόκειται για ένα σοβαρό φαινόμενο.

– Πού βασίζω αυτό το συμπέρασμά μου; Είναι φυσικό να μη διαθέτω στην παρούσα στιγμή τα ανάλογα αντικειμενικά στοιχεία.

– Μπορώ να αναφέρω για το 1946: Την Πανελλήνια Ένωση αγροτικών συνεταιρισμών, το πανελλήνιο συνέδριο, την ηγεσία. Εκλέχτηκαν εκπρόσωποι των αριστερών κομμάτων, που αγωνίστηκαν στις γραμμές τους, εκπατρίστηκαν και βρίσκονται τώρα μαζί μας. Πρόκειται για μια Συνομοσπονδία. Σ’ αυτήν συμμετέχουν εκατοντάδες χιλιάδες αγρότες, εκατομμύρια, το βασικό της κορμό δεν τον αποτελούν οι φτωχοί αλλά οι μεσαίοι.

Σ’ ό,τι αφορά τον Ένοπλο αγώνα. Στις αρχές του 1946 η κατάσταση στην Ελλάδα είχε διαμορφωθεί ως εξής: Ύστερα απ’ την κρίση που πέρασε το κόμμα λόγω της προδοτικής Βάρκιζας, είχαμε παραδώσει τα όπλα και δεν κρατήσαμε τις θέσεις που μπορούσαμε να κρατήσουμε, ούτε την γενική αμνηστία δεν καταφέραμε να πάρουμε. Εδώ που τα λέμε αμνηστεύθηκαν οι ηγέτες αλλά όχι και οι απλοί αγωνιστές. Αυτό το εκμεταλλεύθηκε η αντίδραση: τάχα οι ηγέτες αμνηστεύθηκαν για τα λεφτά τους όταν εσείς φυλακιστήκατε. Ως τώρα βρίσκονται γι’ αυτή την αιτία σύντροφοί μας στις φυλακές. Αργότερα το κόμμα ανέκτησε τις δυνάμεις του. Στην περίοδο 1945-1946 η κατάσταση είχε διαμορφωθεί ως ακολούθως: στα συνδικάτα η μαζική δράση ανέβαινε, οι απεργίες άγγιξαν το 80-90%. Η Γενική εργατική Ομοσπονδία ήταν στα χέρια μας, παρά το αναλογικό σύστημα η επίσημη ηγεσία δε μπορούσε να προωθήσει τους ρεφορμιστές της.

Έγινε το συνέδριο των βιοτεχνών, που συγκέντρωνε τον κύριο όγκο των μικρών επαγγελμάτων. Η ηγεσία τους ήταν δική μας. Το ίδιο έγινε και με τους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Για πρώτη φορά έγινε δική μας και η πιο μαζική οργάνωση μ’ εκατοντάδες χιλιάδες μέλη: η πανελλήνια αθλητική Ένωση. Ο στόχος του αγώνα ήταν η άνοδος του μαζικού κινήματος. Απ’ την άλλη πλευρά με την άμεση υποστήριξη των Άγγλων υπήρχε στην Ελλάδα η πολιτική του μονόπλευρου Εμφυλίου πολέμου, η τρομοκρατία ήταν εν δράσει, μας δολοφονούσαν μαζικά. Οι φασίστες κατελάμβαναν ολόκληρες πόλεις κι έκαναν πογκρόμ. Εμείς αντιπαραθέσαμε την πολιτική της συμφιλίωσης, της ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, τη διενέργεια εκλογών με αναλογική. Κι όσο για τις φασιστικές συμμορίες, αντιπαραθέταμε σ’ αυτές τη μαζική λαϊκή αυτοάμυνα όπως την ονομάζαμε, οργανώσαμε σε πόλεις και χωριά μαζική λαϊκή αντίσταση που σε κάποιες περιοχές έπαιρνε τη μορφή αντάρτικου αγώνα.

Ένα χρόνο ύστερα απ’ την υπογραφή της συμφωνίας[xi], στις 12 Φλεβάρη του 1946 έγινε η ολομέλεια της ΚΕ του κόμματος στην οποία μπήκε το θέμα της οργάνωσης του Ένοπλου αγώνα. Ακολούθησε η σύσκεψη των κομματικών στρατιωτικών καθοδηγητών που επεξεργάστηκε τα πρώτα μέτρα. Έχοντας αυτή την απόφαση μαζί μου πήγα στο Συνέδριο[xii] στην Τσεχοσλοβακία, όπου συναντήθηκα με τους Γιουγκοσλάβους ηγέτες, Τίτο, Ράνκοβις, Κάρντελ, Τζίλας. Τους πληροφόρησα για την απόφασή μας. Οι Γιουγκοσλάβοι σύντροφοι συμφώνησαν μ’ αυτή κι αποφάσισαν να την υποστηρίξουν στην πράξη. Πήγα στο σ. Δημητρώφ που ενέκρινε επίσης την απόφαση και συμφώνησε με την χάραξη της γραμμής μας – το βαθμιαίο πέρασμα απ’ τη λαϊκή αυτοάμυνα στην αντάρτικη δράση και μαζικό ένοπλο αγώνα. Στη Γιουγκοσλαβία μου παραχώρησαν αεροπλάνο για να πετάξω στα Τίρανα. Εκεί, μπορείτε να ρωτήσετε το σ. Εμβέρ Χότζα, δε συναντήθηκα μαζί του αλλά με τον Κότσε[xiii]… Το ίδιο συνέβη και με τους Αλβανούς συντρόφους.

Ύστερα απ’ όλα αυτά επέστρεψα στην Ελλάδα και τραβήξαμε πάνω σ’ αυτή τη γραμμή. Σωστή ήταν η απόφαση; Σωστή. Να καθόμαστε τώρα και να την επικρίνουμε – είναι σα να επαναλαμβάνουμε αυτό που ‘πε ο Πλεχάνωφ το 1907: δεν έπρεπε να πάρουμε τα όπλα. Όχι, έπρεπε να τα πάρουμε. Ο λαός το υποστήριξε και συναίνεσε. Σ’ αυτόν τον αγώνα το κόμμα κι ο λαός έδωσαν δεκάδες χιλιάδες, εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους, δεν μπορούμε να διαγράψουμε αυτό το γεγονός.

Θέλω ακόμα να πω το εξής: υπήρχαν οι εσωτερικές μας δυσκολίες. Ρωτήστε γι’ αυτές το σ. Παρτσαλίδη. Τώρα είναι εύκολο στο σ. Γιούγκωφ να μας λέει: ρίξατε τα λάθη στο Σιάντο και καθαρίσατε και τώρα τα φορτώνετε στον Τίτο. Νομίζω ότι το Βουλγαρικό κόμμα θα μπορούσε να εξετάσει αυτά τα λάθη κάνοντάς μας κατανοητή την άποψη του σ. Γιούγκωφ.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Δε σας πληροφόρησαν σωστά. Εγώ λέω ότι θα ‘ταν πολύ απλοϊκό αν περιοριστούμε σ’ αυτές τις αιτίες[xiv] κι ερμηνεύσουμε μόνο μ’ αυτές κάποια γεγονότα. Σας έδωσαν λάθος πληροφόρηση.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Αν είναι έτσι ζητώ συγγνώμη. Πιστεύω ότι οφείλετε να διαβάσετε τις αποφάσεις μας. Για να το πούμε καθαρά δεν μιλάμε μονόπλευρα σ’ αυτές. Δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Αντιθέτως κατηγορούμε την ηγεσία του κόμματος που επέτρεψε στο Σιάντο να την χειραγωγεί. Υπήρχαν παρεκκλίσεις.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Αυτή η προδοσία της επανάστασης πραγματοποιήθηκε συνειδητά απ’ το Σιάντο. Τα άλλα μέλη του ΚΚΕ εκείνη την περίοδο δεν κατάλαβαν την προδοσία του Σιάντου και τα λάθη του ΚΚΕ. Υποτάχτηκαν σ’ αυτή τη γραμμή.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Μας λένε ότι ο Σιάντος το ‘κανε αυτό συνειδητά. Δε ρίχνω σ’ αυτόν το δικό μου φταίξιμο, όλα τα λάθη μας, το γεγονός ότι το κόμμα ξέφυγε απ’ το σωστό Μαρξιστικό-Λενινιστικό δρόμο.

Σύντροφοι, μπορείτε να ρωτήσετε τον Παρτσαλίδη για το ότι ο Σιάντος κατείχε ηγετικές θέσεις ακόμα και στις στρατιωτικές οργανώσεις. Αποφασίσαμε να βγάλουμε το Σιάντο στο εξωτερικό.

Έβαλα ειδικά το ζήτημα του Σιάντου. Ο Ράνκοβιτς μου ‘πε: μη τον στέλνετε σε μας. Πήραμε διαβατήρια και πήγαμε να φύγουμε μέσω Θεσσαλονίκης. Δεν ήθελα να αφήσω το Σιάντο μονάχο. Καθυστερήσαμε στην εφαρμογή της κομματικής γραμμής. Αυτό έχει καταγραφεί στα κομματικά ντοκουμέντα. Δε λέω τίποτα καινούριο. Θέλω ακόμα μια φορά να υπογραμμίσω ότι τον Ιούνη του 1947 ο σ. Τίτο με πληροφόρησε: σ. Ζαχαριάδη ύστερα από τις συνομιλίες μας με τη Μόσχα ήρθε ο σ. Μπαράνοφ και θα πας μαζί του στη Μόσχα.

Με υποδέχτηκε ο σ. Σουσλώφ. Η πρώτη σύσκεψη έγινε με το σ. Ζντάνωφ. Η δεύτερη με το σ. Στάλιν, Μολότωφ, Ζντάνωφ.

Τον επόμενο καιρό τα προβλήματα του Ελληνικού κόμματος και του αγώνα τα συζητούσαμε άμεσα στο Πολιτικό Γραφείο (του ΚΚΣΕ) και στην Ανώτατη στρατιωτική ηγεσία μας.

Είχα προσωπική επαφή με το Στάλιν. Το 1947 στη σύσκεψη του Ιουνίου στην ΚΕ με το σ. Στάλιν, Μολότωφ και Ζντάνωφ εγκρίθηκε πλήρως, απόλυτα δίχως καμιά παρατήρηση η δράση του κόμματος.

Έφτασε ο σ. Στάλιν να με ρωτήσει γιατί βάζω τα ζητήματα τόσο συνεσταλμένα. Έθεσα το ζήτημα της βοήθειας, ο σ. Στάλιν είπε: πρέπει να βοηθήσουμε και θα βοηθήσουμε. Ο σ. Μολότωφ μάλιστα ενέκρινε προσωπικά το ότι δεν αρχίσαμε αμέσως την εξέγερση στις πόλεις, αλλά αρχίσαμε βαθμιαία γιατί δε θέλαμε να προκαλέσουμε την επέμβαση των Άγγλων. Δεν την προκαλέσαμε κι αποφύγαμε την αγγλική στρατιωτική επέμβαση.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Αλλά σε τι μπορούσατε να υπολογίζετε όταν ο λαός δεν ξεσηκωνόταν στις πόλεις;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Ας κάνουμε άλλη σύσκεψη γι’ αυτό. Αυτή η γραμμή εγκρίθηκε και προχωρήσαμε. Και υπολογίζαμε στη νίκη.

Υπάρχει ακόμα μια κατηγορία, ότι ήταν τυχοδιωκτισμός να υπολογίζουμε ή να στηριζόμαστε στη βοήθεια έξωθεν. Αυτό αποτελεί άποψη του σ. Κουούσινεν, εγώ αντίθετα νομίζω ότι θα ‘ταν τυχοδιωκτισμός αν δεν υπολογίζαμε την εξωτερική κατάσταση της Ελλάδας και την κατάσταση στα σύνορα, όπου είχε ήδη διαμορφωθεί ο συμμαχικός παράγοντας.

σ. ΚΟΥΟΥΣΙΝΕΝ: Δεν είπα ότι θα ‘ταν τυχοδιωκτισμός. Είπα ότι θα ‘ταν τυχοδιωκτισμός η γνωστοποίηση της έξωθεν βοήθειας.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Η δεύτερη Ολομέλεια συζήτησε την εσωτερική κατάσταση, χάραξε γραμμή, πήρε αποφάσεις. Αυτές οι αποφάσεις πάρθηκαν αφού πρώτα συμφωνήθηκαν με τους συμμάχους μας. Αυτή είναι η αλήθεια σ’ αυτό το θέμα.

Για τη σύνθεση της Προσωρινής Κυβέρνησης. Υπάρχει επίσης η κατηγορία ότι συμμετείχαν σ’ αυτή μόνο κομμουνιστές. Υπήρχε το σύμμαχο Αγροτικό κόμμα, ήταν τα συνδικάτα, υπήρχε η πανελλήνια Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών, υπήρχε η μακεδονική μειονότητα. Επομένως ήταν κυβέρνηση συνασπισμού κι όχι μονόπλευρη κομμουνιστική.

Η στρατιωτική ηγεσία ήταν η αρμόζουσα κι είχε τη συμμαχική έγκριση.

Θα περάσω στο πρόβλημα της ήττας μας.

Θέλω σύντροφοι να δώσω μια εξήγηση. Θέλουμε να τη φορτώσουμε στον Τίτο. Αυτό δεν είναι σωστό. Τι θέση είχε η καθοδήγηση του ΚΚΕ σ’ αυτό το ζήτημα.

Για να μη μιλήσουμε για τα λάθη του ίδιου του Τίτο, το Γιουγκοσλαβικό ζήτημα αυτό καθεαυτό ήταν λάθος, είπε ο σ. Χρουστσώφ. Αυτό είναι πολύ σωστό. Όμως μένει ασχολίαστο το γεγονός ότι η γιουγκοσλαβική κρίση το 1948 και 1949 ανεξάρτητα ποιος φταίει γι’ αυτήν είχε αποφασιστική επίδραση στην εξέλιξη των γεγονότων στην Ελλάδα την περίοδο 1948-1949. Τότε λέγαμε ότι έφταιγε ο Τίτο. Σήμερα λέγεται ότι δεν έφταιγε αυτός. Όμως το γεγονός ότι απ’ το 1948 ως το 1954-55, υπήρξε δίχως δική μας ευθύνη το γιουγκοσλαβικό ζήτημα κι ότι η Γιουγκοσλαβία αποκολλήθηκε προσωρινά απ’ το Δημοκρατικό στρατόπεδο μ’ όλες τις συνέπειες έπαιξε αποφασιστικό ρόλο εκείνη την περίοδο στην πορεία του αγώνα μας. Θα μπορούσα να προσθέσω: δίχως αυτό το γεγονός θα ήταν δυνατόν να πετύχουμε στην Ελλάδα οποιαδήποτε λύση του Ελληνικού ζητήματος δίχως την ήττα του Δημοκρατικού στρατού. Το Μάη του 1947 είχαμε απευθυνθεί στον ΟΗΕ προτείνοντας στους Άγγλους και Αμερικανούς τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων. Ύστερα απ’ τη Γιουγκοσλαβική κρίση δημιουργήθηκε αντίξοη για μας κατάσταση στα Βαλκάνια. Τα κύρια μετόπισθεν για μας ήταν η Γιουγκοσλαβία. Η Αλβανία κι η Βουλγαρία βρίσκονταν στις άκρες.

σ. ΓΚΕΟΡΓΚΙΟΥ-ΝΤΕΖ: Τα βασικά μετόπισθεν ήταν έξω απ’ τη χώρα. Και μέσα σ’ αυτήν;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Μέσα σ’ αυτήν βρίσκονταν οι κύριες δυνάμεις μας. Και πολεμούσαν.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Πιστεύετε ότι το Ελληνικό Κόμμα διέπραξε σοβαρά λάθη στην οργάνωση και διεξαγωγή του Ένοπλου αγώνα;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Αυτό δεν το πιστεύω.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Δεν πιστεύετε παραδείγματος χάρη ότι στη δουλειά σας, όπως σας έχει ειπωθεί από παλιά, παρατηρούνται κάποιες σεχταριστικές μέθοδοι, ότι το κίνημα δεν εξαπλώθηκε πλατιά; Δεν έγιναν παρόμοια λάθη;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Τα βασικότερα λάθη μας έγιναν την περίοδο 1946-1947. Δε μπορέσαμε να λύσουμε σ’ ένα σημαντικό βαθμό το πρόβλημα των εφεδρειών του στρατού μας. Αυτό είναι στρατιωτικό ζήτημα κι όχι πολιτικό. Πού υπάρχει αυτό το ντοκουμέντο όπου μας εγκαλούν για σεχταρισμό;

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Έχει υπάρξει. Απ’ ό,τι ξέρω τέθηκε κι εδώ αυτό το ζήτημα σ’ ό,τι αφορά κάποιες διαφωνίες με τους Αλβανούς.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Εγώ αναφέρομαι σ’ ό,τι γινόταν το 1949. Ας συζητήσουμε το ντοκουμέντο εκείνης της σύσκεψης. Κείνο τον καιρό δε συζητούσαμε τα στρατιωτικά ζητήματα. Ποιο ήταν το βασικότερο λάθος μας;

Το 1946-1947 θα μπορούσαμε να λύσουμε το ζήτημα των εφεδρειών. Για να έχουμε εφεδρείες είχαμε συνεννοηθεί με τους Γιουγκοσλάβους συντρόφους να περάσουμε σ’ αυτούς όσους διώκονταν (σ.τ.μ. στην Ελλάδα). Γιατί εκεί (σ.τ.μ. στη Γιουγκοσλαβία) είχαν συγκεντρωθεί οι προερχόμενοι απ’ τη Βουλγαρία πολιτικοί μας πρόσφυγες. Αλλά δεν το πραγματοποιήσαμε, αν και μας το ‘χε πει το κόμμα (Γιουγκοσλαβικό), χάσαμε την ευκαιρία.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Μήπως δεν ξέρετε πως αυτή η λύση του σχηματισμού Ελληνικών εφεδρειών στη Βουλγαρία δεν είχε εγκριθεί τότε;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Αντιθέτως, εμείς μεταφέραμε τους πολιτικούς μας πρόσφυγες απ’ τη Βουλγαρία στη Γιουγκοσλαβία. Το ζήτημα είχε συμφωνηθεί με τους Γιουγκοσλάβους συντρόφους. Ας τηλεφωνήσουμε στο Βελιγράδι για να το ξεκαθαρίσουμε. Σ’ αυτό το ντοκουμέντο αναφέρονται οι αιτίες της δικής μας ήττας το 1949, το ζήτημα των εφεδρειών και το ότι δεν πετύχαμε να εφοδιάσουμε τα τμήματά μας στη Νότια Ελλάδα. Αυτό είναι κύριο.

Και θα σας πω ακόμα: έτσι όπως είχε διαμορφωθεί η κατάσταση κλήθηκα τον Απρίλιο του 1949 στη Μόσχα όπου επί παρουσία των Στάλιν, Μαλένκωφ, Μολότωφ, ετέθη το ζήτημα της υποχώρησης του Ελληνικού στρατού, της διακοπής του Ένοπλου αγώνα.

Η ΚΕ του ΚΚΕ συμφώνησε. Εκδόθηκαν οι σχετικές διαταγές. Ύστερα μας παράγγειλαν να κρατήσουμε τις θέσεις μας, επειδή υπήρχαν Αγγλοαμερικάνικες προτάσεις για ειρηνική επίλυση του Ελληνικού ζητήματος. Τις κρατήσαμε για να υποχωρήσουμε αργότερα. Μ’ αυτό τον τρόπο μπήκε το ζήτημα τον Απρίλιο 1949 και η ΚΕ έδωσε την έγκρισή της.

Θα μιλήσω ακόμα για κάποιες άλλες αδυναμίες μας και λάθη που δεν αναφέρθηκαν. Όταν στις 9 Μαΐου 1936 ξέσπασε στη Θεσσαλονίκη μια μαζική εξέγερση με γενική απεργία το κόμμα κι οι οργανώσεις του δεν μπόρεσαν να την κατευθύνουν στο βαθμό που έπρεπε. Καθυστερήσαμε. Κι έτσι δεν καταφέραμε να υψώσουμε ένα σημαντικό κυματοθραύστη αν κι οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές. Την 4η Αυγούστου επίσης δεν μπορέσαμε να την αντιμετωπίσουμε. Σε μια ευνοϊκή για την Ελλάδα κατάσταση δε μπορέσαμε εξ αιτίας της οργανωτικής και κομματικής μας καθυστέρησης, ν’ ανεβάσουμε το μαζικό κίνημα στο πρέπον πολιτικό επίπεδο.

Επισκοπώντας την εξέλιξη του κόμματος, σ’ όλο τον περασμένο καιρό μπορώ να πω ότι υπήρχαν λάθη και παραλείψεις. Απ’ το 1931 και πέρα στη λειτουργία του κόμματος με την άμεση επέμβαση του εκτελεστικού της Κομιντέρν, η κατάσταση άλλαξε. Ξεπερνώντας τις παρεκκλίσεις και λάθη τραβήξαμε μπροστά. Περάσαμε πολλές δοκιμασίες, αναζητώντας δρόμους για την εξέλιξη του κινήματος. Αν και δοκιμαστήκαμε από τη Δικτατορία, το κόμμα μας μπόρεσε το 1941 να μπει επικεφαλής του λαού και της μαζικής επαναστατικής πορείας, δημιούργησε το στρατό του και τράβηξε μπροστά, όλο μπροστά. Αλλά παρά τις ευνοϊκές αυτές συνθήκες δε νικήσαμε γιατί η κομματική γραμμή ήταν εσφαλμένη και μας εμπόδιζε η άμεση προδοτική συμπεριφορά του Σιάντου, που του ‘χαν παραχωρήσει απόλυτη εξουσία. Έχουμε μιλήσει γι’ αυτό. Τώρα το κόμμα συγκεντρώνει τις δυνάμεις του, αγωνίζεται επικεφαλής του Δημοκρατικού κινήματος στην Ελλάδα.

Λάθη υπάρχουν, όμως νομίζω ότι η βασική κομματική κατεύθυνση είναι σωστή. Υπάρχουν σεχταρισμοί αλλά αποκρούω την κατηγορία ότι ο σεχταρισμός υπήρχε στην πολιτική του κόμματος.

σ. ΓΚΕΟΡΓΚΙΟΥ-ΝΤΕΖ: Σεχταριστικές εκδηλώσεις αριστερές και δεξιές υπήρχαν αναντίρρητα.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Θα λέγαμε ψέματα αν αρνιόμαστε τα μεγάλα λάθη, όμως η βασική μας κατεύθυνση είναι μπροστά, όλο μπροστά. Γι’ αυτό και διατηρεί σήμερα το κόμμα τις πολιτικές του θέσεις, αναδιοργανώνει τις γραμμές του και βρίσκεται επικεφαλής στον αγώνα του λαού.

Θα ‘ταν λάθος να ισχυριστούμε πως ό,τι γίνεται στην Ελλάδα είναι εκτός του κόμματος ότι ο λαός αγνοεί το κόμμα είτε όλα συμβαίνουν τυχαία, ανοργάνωτα. Αυτό θα ‘ταν εσφαλμένο γιατί θα ‘ρχόταν σ’ αντίθεση στο Μαρξισμό-Λενινισμό και θα ‘ταν αναθεώρηση του Μαρξισμού-Λενινισμού.

Για το σχέδιο προγράμματος. Ο σ. Κουούσινεν μας μέμφεται επειδή το δημοσιεύσαμε. Σύντροφοι μ’ αυτό το σχέδιο κι όταν πια το ‘χε εγκρίνει η ολομέλεια ήρθα εδώ και το ‘δωσα στο σ. Πετρώφ λέγοντάς του ότι στο επόμενο τεύχος και συγκεκριμένα ύστερα από ένα μήνα θα δημοσιευόταν στο θεωρητικό μας περιοδικό.

Τώρα ο σ. Κουούσινεν μας λέει ότι αυτό ήταν ανυπακοή. Σύντροφοι το πήραμε πίσω κι είπαμε ότι έγινε λάθος. Ύστερα όταν αρχίσαμε για δεύτερη φορά ο σ. Πετρώφ μας είπε: κοιτάχτε να μη το δημοσιεύσετε… Θα το διορθώσουμε, το κόμμα δε φοβάται σ’ αυτά.

σ. ΚΟΥΟΥΣΙΝΕΝ: Πού το δημοσιεύσατε;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Στο πολιτικό μας όργανο, στην Ελλάδα έχει δημοσιευτεί. Καλέσαμε εκεί τη διανόηση και τους πάντες να πάρουν μέρος στη συζήτηση. Το ζήτημα θα πάει στο Συνέδριο για να εγκριθεί απ’ αυτό.

Σύντροφοι ποιο είναι εδώ το βασικό ψεγάδι για το οποίο φέρνει ευθύνη κι ο μηχανισμός της Κεντρικής Επιτροπής; Εκτός απ’ το κύριο πρόγραμμα μάξιμουμ υπήρχε το πρόγραμμα-μίνιμουμ, που ισχύει εδώ κι έξι χρόνια, είναι το πρόγραμμα του δημοκρατικού μετασχηματισμού στην Ελλάδα, έχει δημοσιευθεί στην «Πράβντα», και στη συνέχεια ξαναδουλεύτηκε.

Θα μπορούσατε να μας κατηγορήσετε επειδή δημοσιεύσαμε και το ένα και το άλλο. Προτείναμε το πρόγραμμά μας σ’ όλα τα Ελληνικά δημοκρατικά κόμματα ως βάση ενοποίησης.

Αργότερα όταν αποφασίσαμε να το δημοσιεύσουμε στο σχέδιο του προγράμματός μας σκεφτήκαμε ότι δεν ήταν σωστό γι’ αυτό και το αποσύραμε, έτσι το Μάξιμουμ έμεινε μόνο στο σχέδιο προγράμματός μας, ενώ το Μίνιμουμ αποτέλεσε την πρότασή μας στα δημοκρατικά κόμματα.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Ήταν σωστό αυτό; Για σκεφτείτε το.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Εντάξει.

σ. ΓΚΕΟΡΓΚΙΟΥ-ΝΤΕΖ: Πώς το ονομάσατε πρόγραμμα-μίνιμουμ;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Θέταμε σ’ αυτό το ζήτημα της Δημοκρατικής κυβέρνησης κτλ. Είχε δημοσιευθεί και στον αστικό τύπο στις 12 Αυγούστου 1953.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Ήταν σωστό αυτό;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Νομίζω πως ήταν σωστό.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Κι όταν θα δημοσιεύσετε το πρόγραμμα-Μάξιμουμ;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Είχαμε το πρόγραμμα-μίνιμουμ και σ’ αυτό στηριζόταν η πολιτική του κόμματός μας. Προτείνουμε να εξευρεθεί μια γενική πλατφόρμα και πάνω σ’ αυτή να ενεργοποιηθούμε.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Απ’ την μια όπως λέτε προτείνατε ένα πρόγραμμα-μίνιμουμ κι από την άλλη – θα γίνει σοσιαλιστική επανάσταση.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Ποτέ δεν αποκρύψαμε τους σκοπούς μας, ότι θέλουμε να φτάσουμε στον Κομμουνισμό.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Δεν πρόκειται γι’ αυτό. Παίζετε παιχνίδια.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Καθόλου. Μιλάμε ανοιχτά στο λαό. Τίποτα δεν κάνουμε έτσι απλά.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Εδώ μπροστά μας. Αν έτσι νομίζετε τότε ζητώ συγγνώμη[xv].

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Κάναμε τη δημοσίευση γιατί θέλαμε να δώσουμε κάποια προοπτική στον Ελληνικό λαό και τη διανόηση. Να που χτίζεται στη Βουλγαρία, την Αλβανία και τις άλλες χώρες ο Σοσιαλισμός. Και αυτό θα είναι το μέλλον της Ελλάδας. Εμείς στοχεύουμε στη Δημοκρατική αλλαγή. Νομίζω ότι αυτός ο δρόμος είναι σωστός. Το πρόγραμμα το δημοσιεύσαμε, αρχίσαμε τη συζήτησή του στα θεωρητικά όργανα και στο μεταξύ ο πολιτικός αγώνας συνεχιζόταν αδιάκοπα. Εκτός απ’ αυτό υπήρχε ειδικό πρόγραμμα για το αγροτικό κόμμα στο οποίο υπήρχαν τα θέματα της γης, των φόρων κτλ. Υπάρχει η γενική γραμμή του κόμματος, το πρόγραμμά μας λειτουργεί με στόχο το δημοκρατικό μετασχηματισμό στην Ελλάδα.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Μήπως αυτό ήταν αυταρχισμός[xvi];

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Δεν έκανε πουθενά κακό. Ο αστικός τύπος δεν απάντησε. Όσο το συζητούσαμε εμείς μεταξύ μας ο Ελληνικός αστικός τύπος δεν άφησε να περάσει μέρα που να μην αναφερθεί στο ΚΚΕ και τη γραμμή του. Ο σ. Κουούσινεν είπε ότι κάναμε προπαγάνδα στην αγροτιά. Στη βάση αυτού του προγράμματος – όχι. Τίποτα δε δημοσιεύσαμε. Ούτε κάναμε αναφορές. Δουλεύαμε μ’ όλες τις δυνάμεις μας πάνω στο καθημερινό πρόγραμμα-μίνιμουμ.

Ο σ. Κουούσινεν είπε ότι απομακρυνθήκαμε απ’ το σχήμα της Κομιντέρν 1934. Νομίζω ότι θα ‘ταν λάθος αν παραμέναμε στο γράμμα του 1934. Σ’ αυτό το διάστημα έγιναν στην Ελλάδα κολοσσιαίες αλλαγές κι αυτό έπρεπε να βρει την ανάλογη έκφραση στο πρόγραμμα του κόμματος. Το 1934 το Βουλγάρικο κόμμα είχε το δικό του πρόγραμμα που το επεξεργάστηκε μαζί με την Κομιντέρν. Η Βουλγάρικη ηγεσία επιμένει ακόμα στο πρόγραμμα του 1934 – το μονοφασικό πέρασμα. Αν υπολογίσουμε σήμερα το συσχετισμό των δυνάμεων στην Ελλάδα του 1945 και το συσχετισμό των δυνάμεων στη Βουλγαρία του 1934 θα δούμε ότι δεν υπάρχει σύγκριση. Στην Ελλάδα τα πράγματα ήταν καλύτερα – προς όφελος της επανάστασης. Ένα ανάλογο πρόγραμμα είχε γίνει απ’ την Κομιντέρν και για το Γιουγκοσλαβικό κόμμα. Τα βασικά του χαρακτηριστικά είναι του ίδιου τύπου με τα δικά μας, εδώ στην Ελλάδα. Ο σ. Μικογιάν μιλάει για μια ιδιότυπη μορφή μεταβολής κι ανάπτυξης στη Γιουγκοσλαβία. Η κατάσταση στην Ελλάδα πιο πολύ μοιάζει με την Γιουγκοσλαβία. Με την άνοδο της μαζικής επαναστατικής πάλης η πάλη περνάει στην εμφύλια σύρραξη κτλ.

Και να το ερώτημα: κατηγορούν το Κομμουνιστικό Κόμμα γιατί καθοδηγεί το δημοκρατικό αγώνα και προχωρεί μπροστά, γιατί αναζητάει το σωστό δρόμο. Μπορείτε να πείτε ότι κάνουμε λάθη, ότι απομακρυνόμαστε απ’ την αγροτιά κτλ, αλλά ότι έχουμε απομονωθεί. Αυτό διαψεύδεται από την πραγματικότητα.

Κι ύστερα σύντροφοι έχουμε μείνει πίσω στη δουλειά του νέου προγράμματος. Κι ο σ. Κουούσινεν μας κατηγορεί από πάνω ότι αρχίσαμε την επεξεργασία του. Η ιστορία με την Τασκέντ μας έφαγε ολόκληρο χρόνο. Σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό μας βγήκε σε καλό γιατί αρχίσαμε την τελική επεξεργασία έχοντας υπ’ όψη και τα συμπεράσματα του 20ού Συνεδρίου.

Αναφορικά με την εσωκομματική δημοκρατία, την ομαδική ηγεσία και την προσωπολατρία στο Κομμουνιστικό κόμμα Ελλάδας.

Μια τέτοια μεγάλη, τεράστια κατηγορία ότι στο ΚΚΕ δεν υπάρχει συλλογική ηγεσία, δικτατορία του Ζαχαριάδη, δεν είναι σωστή. Σύντροφοι αυτή η κατηγορία είναι η χειρότερη απ’ όλες, η πιο μεγάλη για μένα. Ελάτε να ξεκαθαρίσουμε το πού και πότε. Θα ‘θελα ν’ ακούσω έστω και ένα μέλος του κόμματος, έστω και ένα ηγετικό στέλεχος που θα ‘λεγε ότι δεν τον άκουσα προσεχτικά, δεν του επέτρεψα να μιλήσει κι ότι αυτό έγινε και με την Κεντρική Επιτροπή. Ας έρθουν να το αρνηθούν αυτό οι Παρτσαλίδης και Κολιγιάννης. Δεν υπάρχει ούτε ένα άρθρο του Ζαχαριάδη που δεν διαβάστηκε απ’ όλα τα μέλη[xvii], όσα βρίσκονταν επί τόπου πριν δημοσιευθεί. Ας έρθουν να πουν ότι έστω και μια απόφαση πάρθηκε μόνο απ’ το Ζαχαριάδη.

Αναγκάστηκα να πάρω μόνος μου αποφάσεις όταν τύχαινε να βρεθώ στη Σοβιετική Ένωση. Όταν ήμουνα στην Τασκέντ και τη Μόσχα με πίεζαν, γι’ αυτό. Ο σ. Βινογκράντωφ[xviii] καταπατά τις αρχές της εσωκομματικής δημοκρατίας. Μου πε: «πρέπει να πας στην Τασκέντ και να κάνεις τη Συνδιάσκεψη».

Υποχρεώθηκα τότε να πάρω μόνος μου την απόφαση[xix]…

… δε δέχθηκα να το κάνω. Κοιτάχτε τη δράση του κόμματος, κοιτάχτε τα όλα κι ύστερα βγάλτε το συμπέρασμα.

Μιλάτε για δικτατορική συμπεριφορά: Απ’ το 1950-1951 όταν το κόμμα μας πέρασε στις Λαϊκές Δημοκρατίες και τη Σοβιετική Ένωση η κομματική ηγεσία μας έβαλε σ’ όλα τα τοπικά κόμματα το ζήτημα του περάσματος σ’ αυτά. Έβαλα αυτό το ζήτημα και στο ΚΚΣΕ. Πρέπει να βρούμε τρόπο για να αναλάβει την ευθύνη το ΚΚΣΕ. Δε γίνεται να υπάρχουν δυο κομματικά συστήματα. Οι σύντροφοι Τσεχοσλοβάκοι βρήκαν ένα δικό τους τρόπο. Δεν ήταν άσχημος. Άφησαν την οργάνωσή μας αναλαμβάνοντας την ευθύνη της αυτοί. Είχα δει πού πήγαινε η κατάσταση στην Τασκέντ. Επέμενα στη Σοβιετική Ένωση απ’ την αρχή. Ελάτε να βρούμε το κατάλληλο οργανωτικό σχήμα. Να πάρετε εσείς την ευθύνη και να έχετε απαιτήσεις. Δεν είναι σωστό να έχουμε ευθύνη εμείς.

Σε τι συνίσταται η δικτατορία του Ζαχαριάδη; Ας έρθει ο Κολιγιάννης να μας πει τι είναι αυτή η δικτατορία του Ζαχαριάδη. Δε λέω ότι δεν υπήρξαν παραβιάσεις. Αυτό θα ‘ταν αναληθές. Όμως προσωπικά δεν το επιδίωξα.

Όταν γύρισα το 1945 δήλωσα δημόσια (και δημοσιεύτηκε) ότι αναλαμβάνω την ευθύνη για όλη τη δουλειά και τα λάθη του κόμματος στη διάρκεια της χιτλερικής κατοχής. Το ‘κανα γιατί πιστεύω και το ‘χω αρχή ότι ως ηγέτης είμαι υπεύθυνος όχι μόνο για τα δικά μου λάθη αλλά και του κόμματος. Αφού ήμουν στην ηγεσία του κόμματος δε μπορώ να διαχωρίζω τη θέση μου απ’ αυτά.

Δεν υπήρχε περίπτωση μικρή ή μεγάλη που να μη βγήκα να μιλήσω ανοιχτά για τα λάθη μου.

Δεν ξέρω αν διαβάσατε ή όχι το σχετικό ντοκουμέντο όμως έχω βάλει στο προεδρείο της ΚΕ του ΚΚΣΕ το ζήτημα της παραμονής μου στην ηγεσία της ΚΕ του ΚΚΕ.

Ύστερα απ’ τα γεγονότα της Τασκέντης δήλωσα: μια και δημιουργήθηκε στην Τασκέντ τέτοια κατάσταση και σαν Γραμματέας της ΚΕ δε μπόρεσα να τα καταφέρω και έχω πολιτική ευθύνη, ίσως όχι εγώ τη μοναδική, για το ΚΚΕ θα πρέπει να βγάλω τα οργανωτικά συμπεράσματα που με αφορούν. Αν αυτό είναι δικτατορική στάση μπορείτε να το κρίνετε εσείς. Μόνο θα ήθελα να εξηγηθεί τι μ’ εμπόδισε να κάνω το πρέπον σε μια κατάσταση που θα μπορούσα να τη βολέψω εντός 24 ωρών εκεί στην Ελλάδα[xx].

Παρακάλεσα γι’ αυτό το ίδιο το Προεδρείο[xxi], απροσχημάτιστα, λέγοντας ότι στην Τασκέντ έγινε μια τεράστια πολιτική προβοκάτσια ενάντια στο ΚΚΕ και το ΚΚΣΕ. Αν φταίω εγώ πάρτε μου το κεφάλι, αλλιώτικα βρείτε ποιος έχει την ενοχή.

Περιμένω στα ερωτήματά μου απάντηση. Αυτός είναι ο δικτατορικός Ζαχαριάδης.

Μένει το ζήτημα για το θέμα της μη σύγκλησης Συνεδρίου. Θα μπορούσα να παραπέμψω σ’ άλλα κόμματα που έχουν περισσότερο χρόνο από μας να συγκαλέσουν συνέδριο. Δεν είναι σωστό να μας πιάνετε απ’ το λαιμό για το θέμα της σύγκλησης συνεδρίου. Μπορούμε να σας δώσουμε ό,τι χρειάζεται, πάρτε την πρωτοβουλία. Έχουμε πάρει απόφαση να συγκαλέσουμε Συνδιάσκεψη, ορίστε ας κάνουμε Συνέδριο. Υπάρχουν 20 χιλιάδες κομμουνιστές στις Λαϊκές Δημοκρατίες, υπάρχουν και στη χώρα, ας τους καλέσουμε κι ας το κάνουμε ή κάντε το εσείς δίχως εμένα.

Ο Κολιγιάννης με κατηγορεί. Εγώ σας ζήτησα να το συζητήσουμε και τώρα το ζητώ, γιατί αυτή η κατηγορία του Κολιγιάννη… Ρωτήστε τον προσωπικό του βοηθό με τον οποίο συνεργαζόταν στην πατρίδα κι ο γραμματέας της ΚΟΑ. Ύστερα υπάρχει ο Ε. μέλος της ΚΕ που ‘ναι στη φυλακή, μπορείτε να συνδεθείτε μαζί του[xxii].

Διαλέχτε καλούς Έλληνες συντρόφους ώστε να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις και κάντε το. Αλλά να κατηγορείτε το Ζαχαριάδη για δικτάτορα είναι άπρεπο.

Έχω ένα ντοκουμέντο, είναι της ΚΕ του ΚΚΣΕ που απευθύνεται στο Ζαχαριάδη το Φεβρουάριο του 1953[xxiii]. «Προς την ΚΕ του ΚΚΕ, σ. Ζαχαριάδη. Σύμφωνα με όσα έχουν έρθει σε γνώση μας, τον τελευταίο καιρό δεν τηρείται η εθελοντική βάση στον έρανο που διεξάγεται ανάμεσα στους Έλληνες Πολιτικούς Πρόσφυγες για να βοηθηθούν υλικά οι αγωνιστές για την Ελευθερία κι ανεξαρτησία στην Ελλάδα. Παίρνονται πιεστικά μέτρα, δεν υπολογίζονται οι υλικές δυνατότητες των πολιτικών προσφύγων κι αυτό αναγκάζει πολλούς πρόσφυγες που δεν έχουν τη δυνατότητα να καταβάλουν το επιβεβλημένο σ’ αυτούς ποσό να πουλάνε τα ρούχα και τα προσωπικά τους αντικείμενα, να στερούνται κι αυτοί κι οι οικογένειές τους τα απαραίτητα προς το ζειν. Αυτό δημιουργεί δυσαρέσκειες και πικρόχολα σχόλια ανάμεσά τους.

Θα ‘ταν σκόπιμο να αναλάβει η ΚΕ του ΚΚΕ, την οργάνωση διενέργειας του εράνου ανάμεσα στους πολιτικούς πρόσφυγες με την προοπτική είτε να τον σταματήσει, είτε να…»

Επιπλήξαμε τότε τον Κολιγιάννη και τον μεταθέσαμε. Όταν βρισκόταν στην καθοδήγηση είχε δολοφονηθεί ο Ρετσίνας κι ύστερα απ’ αυτό άρχισαν να οργανώνονται ομάδες για παρόμοιες πρακτικές εσωκομματικής δουλειάς. Ο σ. Βινογκράντωφ δεν μπορεί ν’ αρνιέται τα γεγονότα και να μας λέει ότι εγώ τα ανέχτηκα. Ας πάμε στην Κομματική οργάνωση κι ας ρωτήσουμε ποιος το ανέχτηκε.

Για την κατάσταση στην Τασκένδη: Δεν θα επεκταθώ σ’ όλες τις κατάφωρες παραβιάσεις της κομματικής τάξης. Καταδόσεις, διώξεις, πιέσεις, μπορώ να τις αποδείξω με ντοκουμέντα. Η υπόθεση έφτασε μέχρι την τελική προβοκάτσια. Γιατί έγιναν όλα αυτά. Ήθελαν να κάνουν την Τασκένδη προγεφύρωμα για την άλωση του κόμματος. Σύμφωνα με απόφαση του προεδρείου της ΚΕ του ΚΚΣΕ, οργανώσαμε Συνδιάσκεψη. Παρά τα τόσα περιστατικά παραβίασης της εσωκομματικής δημοκρατίας το 75% των μελών της κομματικής οργάνωσης είπαν όχι στη φραξιονιστική ομάδα. Σε κάθε 15 μέλη είχε εκλεγεί ένας αντιπρόσωπος.

σ. ΓΙΟΥΓΚΩΦ: Αυτή η απόφαση πάρθηκε ύστερα απ’ τα σεχταριστικά γεγονότα;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Τον Ιανουάριο 1956. Εκεί στέκονταν επικεφαλής άνθρωποι, που όταν οι κομμουνιστές πάλευαν και πέθαιναν αυτοί υπόγραφαν δήλωση μετάνοιας κι αφήνονταν ελεύθεροι. Ο Χοτούρας που τον υπερασπίζονται και τον οποίον ο σ. Βινογκράντωφ μας πρότεινε να τον κάνουμε μέλος της ΚΕ με κοπτάτσια[xxiv], πέντε φορές έγινε θέμα συζήτησης στην ΚΕ. Το 1945 όταν βρέθηκε εδώ απόκρυψε πως ήταν δηλωσίας. Το 1936, 1938, 1942 αρνιόταν πως είχε υπογράψει δήλωση. Ο Υψηλάντης κι ο Χείμαρος είναι επίσης δηλωσίες[xxv]. Ο Φουρκιώτης[xxvi] έχει δυο βιβλιάρια τραπέζης με 60 χιλιάδες ρούβλια που έκλεβε όταν εκδίδονταν τα βιβλία, στα οποία, όταν τα εξέδωσε υπήρχαν 96000 ρούβλια, όπως διαπίστωσε ο ειδικός οικονομικός έλεγχος.

Ο Φουρκιώτης εισέπραξε τα χρήματα αν και η κομματική οργάνωση απευθύνθηκε στην Εισαγγελία Τασκένδης ζητώντας να μη του δοθούν τα χρήματα. Όσον αφορά τον Υψηλάντη έγραψε ιδιοχείρως να οργανώσουμε ένοπλες ομάδες ως τις 9 Σεπτεμβρίου 1955[xxvii]. Θα μπορούσατε να το ερευνήσετε αυτό σε συνεργασία με την εισαγγελία.

Υπάρχει και σχέδιο δράσης αυτών των ομάδων.

Σχετικά με την ηθική του διαγωγή κοιτάτε αυτές τις φωτογραφίες (τις δείχνει) που τις πουλάνε τα μικρά παιδιά.

Αυτοί θα ‘πρεπε να διαβάσουν στην «Κομματική Ζωή»[xxviii] του Ιανουαρίου για τις αποφάσεις της Ολομέλειας της ΚΕ του Κομμουνιστικού Κόμματος Ουζμπεκιστάν και του Γραφείου της ΚΕ όπου επισημαίνονται μια σειρά από σοβαρά λάθη στη δουλειά τους.

Αυτό δε μπορούσε να μην έχει επίδραση και στη δουλειά ανάμεσα στους Έλληνες. Δε θα επεκταθώ, όμως έχω αποδείξεις πως αυτοί δουλεύουν, τι κάνουν και ποιος είναι ο φταίχτης.

Θα ξαναπώ ότι δεν πιστεύω ότι η κατάσταση στο ΚΚΕ, οι συνθήκες στη χώρα μας δικαιολογεί τη σύσταση της Επιτροπής των κομμάτων για τη διερεύνηση της κατάστασης. Δεν υπάρχει αντικείμενο, δεν υπάρχουν αιτίες. Και σκέφτομαι κι έχω την εντύπωση ότι πάει να δημιουργηθεί μια Ελληνική παραλλαγή της γιουγκοσλαβικής κρίσης. Τότε κλωτσήσαμε από λάθος το γιουγκοσλαβικό κόμμα.

Δεν υπάρχει ανάγκη, δεν το αξίζει ούτε ο λαός μας ούτε το κόμμα μας. Κι αν σας φταίει η ηγεσία βγάλτε την. Αλλά θα ήταν κολοσσιαίο λάθος αv παραδίνατε σ’ αυτούς τους ανθρώπους της Τασκέντ, ή στον Κολιγιάννη ή Παρτσαλίδη την ηγεσία του κόμματος[xxix].

Σας έδωσα ένα γράμμα. Από μένα κι απ’ την πλευρά των συντρόφων που υπογράφουν αυτό το γράμμα (μπορώ να το εγγυηθώ) δε θα υπάρξει η παραμικρή προσπάθεια να μιμηθούμε το γιουγκοσλαβικό παράδειγμα, σ’ ότι αφορά το υπό συζήτηση Ελληνικό ζήτημα. Αφήνουμε την κατάσταση στα χέρια σας. Θα παρακαλούσα μόνο την Επιτροπή σας να μου ανακοινώσει την προλεταριακή της άποψη. Αν δεν έχετε αντίρρηση την Τετάρτη θα επιστρέψω στην έδρα της Κεντρικής μας Επιτροπής.

Το γράμμα μου στο όνομα του σ. Χρουστσώφ που σας παραδίνω δεν έχει σχέση με τις εργασίες της επιτροπής. Ο σ. Χρουστσώφ μου υποσχέθηκε δυο φορές να με δεχθεί. Σ’ αυτό το γράμμα επαναλαμβάνω και πάλι την παράκλησή μου.

σ. ΚΟΥΟΥΣΙΝΕΝ: Για τον τρόπο που αντιμετώπισε ο σ. Ζαχαριάδης κι οι κοντινοί του συνεργάτες την ένοπλη εξέγερση. Πρέπει να τονίσω τρία σημεία.

Εγώ έκανα κριτική στο σ. Ζαχαριάδη γιατί αγνόησε τη σύσταση της Μόσχας που αποσκοπούσε να τον αποτρέψει απ’ την ένοπλη εξέγερση. Αυτό έγινε στις αρχές του 1946. Ο σ. Ζαχαριάδης απάντησε ότι δεν κατάλαβε τη σύσταση.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Τον Ιούνιο 1947…

σ. ΚΟΥΟΥΣΙΝΕΝ: Μιλάμε για τις αρχές 1946.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Το ζήτημα αυτό συζητήθηκε εδώ[xxx] τον Ιούνη 1947. Με τον Τίτο και Δημητρώφ το Φεβρουάριο 1946, ύστερα απ’ την ολομέλεια της ΚΕ.

σ. ΚΟΥΟΥΣΙΝΕΝ: Δεύτερο σημείο. Μίλησα για το πώς ο σ. Ζαχαριάδης κι η ομάδα του προετοίμασαν την εξέγερση στη διάρκεια του 1946 και το πρώτο μισό του 1947. Αφού σκόπευαν ν’ αρχίσουν τον Ένοπλο αγώνα έπρεπε να τον προετοιμάσουν σοβαρά, αλλά το έκαναν με τέτοιο τρόπο που η προετοιμασία καθυστερούσε και στο μεταξύ η κατάσταση χειροτέρεψε κι άρχισαν οι συλλήψεις κομμουνιστών. Όλα τα στηρίξατε στην έξωθεν βοήθεια. Η τέτοια αντιμετώπιση της εξέγερσης ήταν τόσο επιπόλαια που με κάνει να τη θεωρώ τυχοδιωκτική.

Τρίτο σημείο. Είπα ότι θεωρώ ηρωικό αυτόν καθεαυτό τον ένοπλο αγώνα κι όσους πήραν μέρος σ’ αυτόν – το Δημοκρατικό Στρατό και τα τμήματα του πληθυσμού. Εδώ δεν έκανα κριτική.

Τα καθοδηγητικά μας όργανα βοήθησαν τους Έλληνες συντρόφους και τους στήριξαν ηθικά όσο συνεχιζόταν ο Ένοπλος Αγώνας. Αυτό δεν έχει σχέση μ’ όσα είπε ο Πλεχάνωφ. Πώς είναι δυνατόν να κάνουμε σύγκριση.

Υπάρχουν παραδείγματα της ιστορίας. Μήπως ο Μαρξ δεν έκανε κριτική στους Παριζιάνους όταν αυτοί προετοίμασαν τόσο επιπόλαια την Παρισινή Κομμούνα; Όταν η Κομμούνα άρχισε ο Μαρξ την υποστήριξε και με τα δυο χέρια. Επομένως δεν υπάρχει εδώ καμιά αντίφαση.

Ο σ. Ζαχαριάδης θέλησε να παραφράσει τα λόγια μου. Πρέπει να βάλουμε το αντικείμενο της πολεμικής στη θέση του.

Σχετικά με τα τελευταία λόγια του σ. Ζαχαριάδη. Η επιτροπή κατά τη γνώμη μου θεωρεί αναγκαίο να έχει μια πιο συγκεκριμένη εξήγηση για το τι εννοούσε η φράση δε θα υπάρξει από τη δική μου πλευρά η παραμικρή προσπάθεια να μιμηθούμε το γιουγκοσλαβικό παράδειγμα. Υπάρχει κάποια ασάφεια.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Αυτό σημαίνει ότι ο Ζαχαριάδης δεν θα δημιουργήσει επεισόδια. Η απόφασή σας θα ‘ναι γι’ αυτόν νόμος.

σ. ΚΟΥΟΥΣΙΝΕΝ: Κι αν οι οπαδοί σας ξεσηκωθούν[xxxi];

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Θα το αποδοκιμάσω κατηγορηματικά.

σ. ΚΟΥΟΥΣΙΝΕΝ: Θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο σ. Ζαχαριάδης θα κρατήσει την υπόσχεσή του.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Έχετε πολλές εμπειρίες σ’ αυτά τα ζητήματα. Πολλοί δηλώνουν ότι εγκρίνουν και ξαναεγκρίνουν αλλά κάνουν το αντίθετο, θα προσπαθήσω να ανατρέψω αυτό το γενικό κανόνα.

σ. ΚΟΥΟΥΣΙΝΕΝ: Αυτό είναι θαυμάσιο.

σ. ΚΟΒΑΤΣ: Θα κάνω την πρώτη μου ερώτηση. Έχουμε μιλήσει δυο φορές ως τώρα με το σ. Ζαχαριάδη. Όταν μιλήσαμε την πρώτη φορά ο σ. Ζαχαριάδης δήλωσε ότι θεωρεί απαραίτητη και σωστή τη λειτουργία της επιτροπής και επί πλέον είπε ότι ο Ζαχαριάδης θεωρεί τη δουλειά της επιτροπής σωστή, μας ευχαρίστησε και είπε ότι η επιτροπή βοηθάει με τη δουλειά της το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Τι έγινε τις τελευταίες τρεις μέρες; Γιατί τώρα μας λέει ότι δεν υπάρχει λόγος λειτουργίας αυτής της επιτροπής. Τι έγινε κι άλλαξε γνώμη ο σ. Ζαχαριάδης;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Είπα απ’ την αρχή ότι η απόφαση σας θα είναι νόμος. Όμως δε βλέπω να υπάρχουν τέτοια προβλήματα που να δικαιολογούν το σχηματισμό της επιτροπής. Δεν υφίσταται πολιτική κρίση στην Ελλάδα, δεν υπάρχει κρίση στην ηγεσία, και την πολιτική γραμμή. Υπάρχουν άλλα ζητήματα που πρέπει να λυθούν. Όμως η γραμμή που ακολουθείτε (θεωρώ χρέος μου να το δηλώσω), είναι γραμμή απολογητική, γιατί τίποτα σημαντικό δεν ειπώθηκε. Εδώ υπάρχει εκ μέρους του σ. Βινογκράντωφ μια εμφανής υπεράσπιση του Παρτσαλίδη, Κολιγιάννη και των αποστατών της Τασκένδης.

σ. ΚΟΒΑΤΣ: Αυτό που έγινε στη Γιουγκοσλαβία το 1948 επηρέασε τον Ένοπλο αγώνα στην Ελλάδα; Είπατε ότι αν δεν γίνονταν αυτά τα γεγονότα στη Γιουγκοσλαβία δε θα γνωρίζατε την ήττα, ότι κανείς στην Ελλάδα δε φταίει για όσα γεγονότα συνέβησαν εκεί. Σας παρακαλώ να μου δώσετε μια εξήγηση για να καταλάβω.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Στις συνθήκες του 1948-1949, η Γιουγκοσλαβική κρίση άλλαξε ριζικά το συσχετισμό των δυνάμεων στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια όχι προς όφελος μας. Το 1948-1949 έγινε το αποφασιστικό αίτιο της ήττας μας. Βασική αιτία ήταν ότι δε λύσαμε το πρόβλημα των εφεδρειών. Αν ήταν λυμένο αυτό το πρόβλημα θα μπορούσαμε ν’ αποφύγουμε τις αρνητικές επιπτώσεις της κρίσης.

Ο σ. Χρουστσώφ δήλωσε ότι τώρα αποκαλύφθηκε ποιος έφταιγε στη γιουγκοσλαβική κρίση. Αρχικά λέγαμε ότι έφταιγε ο Τίτο. Τώρα εξηγείται ποιος έσπρωξε τον Τίτο. Δεν πρέπει ν’ αγνοούμε το γεγονός ότι απ’ το 1948 ως το 1955 η Γιουγκοσλαβία αποσπάστηκε απ’ το στρατόπεδό μας.

σ. ΚΟΒΑΤΣ: Στις αποφάσεις του ΚΚΕ λέγεται: εγκρίνεται η βασική πολιτική γραμμή του κόμματος ως σωστή και η δουλειά της ΚΕ του ΚΚΕ απ’ τον καιρό XII Ολομελείας και του 7 Συνεδρίου ως την υποχώρησή μας. Πώς γίνεται να εγκρίνεται η πολιτική γραμμή κι η οργανωτική δουλειά του κόμματος ως σωστή όταν ο αγώνας τέλειωσε με ήττα.

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Έχω ψηφίσει γι’ αυτή την απόφαση. Αν δεν άλλαζαν τα δεδομένα δε θα ‘χαμε ηττηθεί.

σ. ΚΟΒΑΤΣ: Στην απόφαση του απολογισμού σας μια και μισή σελίδες περιγράφουν τα γεγονότα και την εκτίμησή τους. Μετά από τρισήμιση σελίδες μιλάτε για τις ομάδες Παρτσαλίδη, Μάρκου, Χρύσας κτλ. Νομίζετε ότι αυτό ήταν σωστό;

σ. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ: Έγινε απολογισμός και δόθηκαν εκτιμήσεις. Αυτή είναι η τάξη.

 

Εδώ τέλειωσε η συζήτηση 25.11.56.