Με αφορμή την αποχώρηση του Κάστρο – μέρος 1ο, του Φειδία Παϊρίδη

Σύντομη αναφορά στον ηγέτη που άλλαξε την Αμερική

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Φιντέλ Κάστρο βρίσκεται στην επικαιρότητα για μισό αιώνα. Και αυτό δεν συμβαίνει επειδή ήταν καλός επικοινωνιακά, αλλά γιατί αποτέλεσε μια από τις σημαντικές προσωπικότητες του 20ού αιώνα. Ηγέτης μιας επανάστασης και μιας χώρας, η οποία κυριολεκτικά άλλαξε την αμερικανική ήπειρο. Πραγματικά, η Αμερική δεν θα ήταν η ίδια χωρίς την κουβανέζικη επανάσταση, χωρίς την Κούβα και χωρίς τον Κάστρο. Αυτό δεν είναι και μικρό επίτευγμα. Η ίδια η ύπαρξη μιας χώρας –100 μίλια από τις ακτές των ΗΠΑ– η οποία επί 50 χρόνια καταγγέλλει τον ιμπεριαλισμό και τις πολιτικές του είναι ένα κατόρθωμα. Και ακόμη περισσότερο καθώς η Κούβα αποτελούσε και αποτελεί ένα ζωντανό παράδειγμα για όλους τους λαούς της Λατινικής Αμερικής ότι η επανάσταση μπορεί να νικήσει και να επιβιώσει, ακόμα και στην αυλή του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού.

Μια διδακτική ιστορία

Η ιστορία της κουβανέζικης επανάστασης, και του Κάστρο, προσφέρεται για προβληματισμό και "διδάγματα". Η ίδια η επανάσταση στην Κούβα, χωρίς κόμμα, χωρίς μαζικές οργανώσεις να τη στηρίζουν και να την προετοιμάζουν, χωρίς πρόγραμμα που να συσπειρώνει –πέρα από την ανατροπή του φασίστα Μπατίστα, που στηρίζονταν από τις ΗΠΑ– αποτελεί την εξαίρεση η οποία επιβεβαιώνει τον κανόνα. Ότι η επανάσταση είναι μια ζωντανή κοινωνική διαδικασία που υπόκειται σε αρχές, αλλά δεν μπορεί να μπει σε καλούπια. Βεβαίως, 50 χρόνια μετά, πολλοί μίλησαν για την κουβανέζικη επανάσταση, αλλά τα "καλούπια" και εξακολουθούν να υπάρχουν και να απειλούν όσους δεν χωράνε σ’ αυτά. Η ιστορία είναι εκεί και είναι πεισματάρα. Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, πώς θα αντιδρούσαν κάποιοι, αν μάθαιναν πως 81 ένοπλοι αποβιβάστηκαν σε μια ακτή, έπεσαν σε ενέδρα και γλίτωσαν 20, οι οποίοι κατέφυγαν στα βουνά, για ξεκινήσουν αντάρτικο υπό την ηγεσία ενός χριστιανού δημοκράτη, που είχε ήδη στο ενεργητικό του άλλη μια αποτυχημένη επίθεση στο στρατόπεδο της Μονκάδα. Μπορείτε να φανταστείτε πώς θα σχολίαζε το γεγονός, π.χ., η κυρία Παπαρήγα (απλό παράδειγμα, γιατί, δυστυχώς, υπάρχουν και πολλοί άλλοι "κέρβεροι της επανάστασης" και από άλλα ιδεολογικά ρεύματα); Αυτοί οι άνθρωποι κατάφεραν να ρίξουν τον Μπατίστα και να πάρουν την εξουσία. Γιατί, ασφαλώς, μπόρεσαν να συσπειρώσουν το λαό. Γιατί πρόβαλλαν μια προοπτική μια Κούβας ελεύθερης από τον αποικιοκρατικό ζυγό των ΗΠΑ και την καταπίεση του δικτάτορα ανδρείκελού τους κ.λπ. Κανένας δεν μπορεί να παραγνωρίσει την καθοριστική σημασία της συμμετοχής του Τσε σε αυτή τη νικηφόρα πορεία (ούτε ο ίδιος ο Κάστρο αρνήθηκε ποτέ αυτό το γεγονός). Αλλά είναι, επίσης, σίγουρο πως η επανάσταση δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί –και πολύ περισσότερο να νικήσει– χωρίς τον Κάστρο.

Βεβαίως, η ιστορία δεν μπορεί να προχωρήσει με εξαιρέσεις, και αυτό αποδείχθηκε τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, όταν ο κουβανέζικος λαός θα έπρεπε να επιλέξει ή να βαθύνει την επανάσταση, προχωρώντας σε κοινωνικές ανατροπές, ή θα γινόταν πάλι αποικία των ΗΠΑ.

Ορισμένοι υποστήριξαν ότι ο Κάστρο ήταν, στην ουσία, δημιούργημα της πολιτικής των ΗΠΑ. Εννοώντας ότι οι ιμπεριαλιστές, με τις συνεχείς πιέσεις τους, οδήγησαν τον ηγέτη της Κούβας να "ανακαλύψει" τον κομμουνισμό και να στηριχθεί στην ΕΣΣΔ για να μπορέσει να κρατηθεί. Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Οι κοινωνικές μεταβολές δεν γίνονται επειδή τις αποφασίζει κάποιος και, μάλιστα, από γινάτι. Γίνονται γιατί τις έχει ανάγκη ο λαός, γιατί τις απαιτούν οι μάζες, και πετυχαίνουν γιατί τις στηρίζει η συντριπτική πλειοψηφία. Και δεν πρέπει κανείς να ξεχνάει τη σημαντική συνεισφορά του Ερνέστο Τσε Γκεβάρα σε βασικά πόστα της επανάστασης.

Από ’κεί και πέρα, το στοιχείο του ρεαλισμού και της προσαρμογής χαρακτηρίζει όλη την ιστορία του Κάστρο. Και είναι γεγονός πως, ενώ η απόβαση στον Κόλπο των Χοίρων αντιμετωπίστηκε χάρη στην κινητοποίηση του κουβανέζικου λαού και ενώ αυτός ο λαός έδειξε έμπρακτα ότι στηρίζει την επανάσταση, ο ηγέτης της Κούβας θεώρησε πως δεν μπορούσε η χώρα να επιβιώσει χωρίς την υποστήριξη και τη βοήθεια της ΕΣΣΔ. Και, μάλιστα, με κάθε κόστος. Γιατί, μπορεί η υποστήριξη των λαών στην κουβανέζικη επανάσταση να δίνονταν απλόχερα, η βοήθεια του Χρουστσόφ, όμως, και του Μπρέζνιεφ αργότερα κόστιζαν πολύ ακριβά.

Κόστισαν το "διαζύγιο" του Κάστρο με τον Τσε και την εγκατάλειψη του Γκεβάρα, όταν αυτός είχε γίνει ενοχλητικός για την πολιτική της "συνύπαρξης" με τον ιμπεριαλισμό και του "ειρηνικού δρόμου προς το σοσιαλισμό", που πλάσαρε ο ρεβιζιονισμός. Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια πολιτική επιλογή τεράστιας σημασίας από την άποψη πως στη δεκαετία του’60 είχαμε μια γενική εξέγερση των λαών ενάντια στον ιμπεριαλισμό και τον καπιταλισμό. Το σύνθημα του Τσε "ένα, δυο, τρία πολλά Βιετνάμ" έδινε το σύνθημα της γενικής επίθεσης ενάντια στον ιμπεριαλισμό. Και η θέση της Κούβας στην αμερικανική ήπειρο της έδινε τεράστια σημασία για την επανάσταση. Η επιλογή, λοιπόν, της υποχώρησης, την οποία έκανε ο Κάστρο κατ’ απαίτηση των Σοβιετικών, είχε πολύ μεγαλύτερη σημασία από την εγκατάλειψη ενός επαναστάτη. Σηματοδοτούσε την εγκατάλειψη της επανάστασης. Και, πράγματι, η πορεία μετά και η εμπλοκή των Κουβανών σαν "ειδικών μονάδων" για την ενίσχυση φιλοσοβιετικών αντάρτικων ή καθεστώτων στην Αφρική δείχνει το πού οδηγήθηκε η επανάσταση. Κόστισε τη μονοκαλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου, την οποία επέβαλαν οι Σοβιετικοί –στα πλαίσια του "σοσιαλιστικού καταμερισμού εργασίας"– και που, στην ουσία, ήταν μια καλυμμένη μορφή αποικιοκρατίας. Ήταν μια επιλογή, η οποία καθιστούσε την οικονομία της Κούβας πλήρως εξαρτώμενη, πράγμα τραγικό για ένα λαό, ο οποίος, λίγα χρόνια πριν, είχε επαναστατήσει ενάντια στην εξάρτηση. Μια επιλογή που άφησε τη χώρα, κάποια στιγμή, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, έκθετη σε προβλήματα, πιέσεις και εκβιασμούς.

Κόστισε, ουσιαστικά, όλα τα προβλήματα της κουβανέζικης οικονομίας και του λαού και τις "αναγκαστικές" λύσεις που επιβλήθηκαν μετά την κατάρρευση. Όταν ο ίδιος "ρεαλισμός" οδήγησε σε μια σειρά ανοίγματα προς την οικονομία της αγοράς και στις ευρωπαϊκές πολυεθνικές (αφού η αγορά έχει πάντα εκφραστές, κυρίαρχους, σήματα και αποκλειστικότητες). Πολλοί μίλησαν για μια πολιτική αντίστοιχη με εκείνη της Κίνας. Μόνο που η Κούβα δεν έχει τις δυνατότητες, τις υποδομές και τη σημασία της ασιατικής χώρας. Τα αποτελέσματα, όμως, για το λαό, και στις δυο περιπτώσεις, είναι η επιστροφή στη χώρα κοινωνικών φαινομένων που είχαν εξαλειφθεί μετά την επανάσταση. Και μπορεί η Κούβα να αποτελεί χώρα-υπόδειγμα για τις υπηρεσίες υγείας και πρόνοιας σε όλη την αμερικανική ήπειρο, –καθώς, κατά κοινή παραδοχή, διαθέτει καλύτερες υπηρεσίες υγείας ακόμα και από τις ΗΠΑ–, όμως η φτώχεια, η πορνεία, η μαύρη αγορά, το λαθρεμπόριο συναλλάγματος και τα λοιπά καλά της ελεύθερης οικονομίας είναι ήδη εκεί και διαμορφώνουν όρους για μια ορισμένη πορεία.

[μέρος 2^ο]

Φειδίας Παϊρίδης